Γιατί αλλάζουν όνομα τα κράτη; Οι απίθανες ιστορίες και οι συμβολισμοί

 

«Εσουατίνι; Τι είναι αυτό; Χώρα»; Πόσοι και πόσοι μπροστά από τηλεοράσεις, tablets, κινητά, ή από οτιδήποτε τέλος πάντων μπορούσες να δεις την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων, δεν αναφώνησαν κάτι τέτοιο όταν είδαν τους (λίγους) αθλητές στην παρέλαση-βαρκάδα;

🔎Για την ακρίβεια, αυτή ήταν η δεύτερη φορά που το Εσουατίνι παρέλασε ως… Εσουατίνι σε τελετή έναρξης Ολυμπιακών Αγώνων. Και το 2021 στο Τόκιο αυτό ήταν το όνομά του. Από το 1972, όταν και συμμετείχε πρώτη φορά, μέχρι το 2016 στο Ρίο, ονομαζόταν Σουαζιλάνδη.

🔎Γιατί έγινε αυτό; Πώς αποφασίζει ένα κράτος και αλλάζει το όνομά του; Προφανώς δεν είναι μια απόφαση που παίρνεται στα καλά καθούμενα. Γι’ αυτό και οι χώρες που το’ χουν τολμήσει είναι λίγες. Καθεμιά, όμως, κρύβει και μια ιστορία.

🔎Η έννοια «όνομα» ακόμα και για ένα κράτος είναι μπερδεμένη. Διότι έχουμε πολλές περιπτώσεις που ένας λαός αποκαλεί τη χώρα του διαφορετικά και παράλληλα έχει αποδεχτεί (έστω και σε διαφορετικό ποσοστό) ότι ο «κόσμος» την αποκαλεί αλλιώς.

🔎Σ’ αυτή την κατηγορία βρίσκεται και η δική μας χώρα. Την οποία εμείς αποκαλούμε «Ελλάδα» και η συντριπτική πλειοψηφία του δυτικού κόσμου μας αποκαλεί «Greece». Οι όποιες (μάλλον ασθενείς) προσπάθειές μας να αλλάξουμε διεθνή ονομασία και να μας αποκαλούν «Hellas» πέφτουν στο κενό.

🔎Έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί; Μήπως επειδή στις κυριότερες γλώσσες του δυτικού κόσμου, όπου χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγο και στους διεθνείς οργανισμούς, η λέξη «Hellas» έχει αρνητικό πρόσημο; Το «hell» στα αγγλικά σημαίνει κόλαση, το «hélas» στα γαλλικά σημαίνει αλίμονο.

🔎Κάπως έτσι Οι Αλβανοί αποκαλούν τη χώρας τους Σκιπέρια, οι Αρμένιοι Χαγιαστάν, οι Αιγύπτιοι Μισρ, οι Φινλανδοί Σουόμι, οι Ούγγροι Μαγιαρορσάγκ, οι Μαυροβούνιοι Τσρνα Γκόρα και οι Γεωργιανοί Σακαρτβέλος.

🔎Πολύ πρόσφατη, επίσης, είναι η περίπτωση της Τουρκίας. Η οποία ειδοποίησε τη διεθνή κοινότητα ότι στο εξής επιθυμεί να ονομάζετε «Turkiye» και όχι «Turkey», ώστε να μην μπερδεύεται ο κόσμος με το αγγλικό όνομα της… γαλοπούλας! Στην Ελλάδα, φυσικά, συνεχίζουμε να την αποκαλούμε όπως πριν.

🔎Πολλές χώρες, μάλιστα, αποφάσισαν να αλλάξουν όνομα τη στιγμή που απέκτησαν την ανεξαρτησία τους από την αποικιακή δύναμη, κυρίως στην Αφρική και την Ωκεανία. Έτσι, λοιπόν, το Γαλλικό Σουδάν έγινε Μάλι, η Χρυσή Ακτή έγινε Γκάνα, τα Νησιά Γκίλμπερτ έγιναν Κιριμπάτι, οι Νέες Εβρίδες έγιναν Βανουάτου κλπ.

🔎Τα κράτη που αποφάσισαν να αλλάξουν όνομα μπορούν να χωριστούν χοντρικά σε τέσσερις διαφορετικές κατηγορίες:

• Αυτά που επιχείρησαν πρόσθεση ή αφαίρεση ενός συνθετικού από το όνομά τους.
• Όσα αποφάσισαν να συνθέσουν ένα όνομα για να υποδηλώσουν και εδαφικές συνθέσεις.
• Αυτά που έκαναν μικρές αλλαγές στην ονομασία τους, αλλά σημαντικές όσον αφορά τον συμβολισμό.
• Όσα έβαλαν στο χρονοντούλαπο της ιστορίας τα παλιά τους ονόματα κι αποφάσισαν να πορευτούν με εντελώς καινούργια.

🔎Στην πρώτη κατηγορία, η πιο γνωστή μας περίπτωση αναμφίβολα είναι αυτή της γειτονικής Βόρειας Μακεδονίας, για λόγους που, λίγο ως πολύ, όλοι γνωρίζουμε. Η «Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας» (με αυτό το όνομα αναγνωριζόταν στον ΟΗΕ από το 1992) ή σκέτο «Μακεδονία», όπως αποκαλούσε η ίδια (και περίπου 130 χώρες) τον εαυτό της, πρόσθεσε το «Βόρεια» μετά από τη Συμφωνία των Πρεσπών και την αλλαγή στο σύνταγμά της το 2019. Σ’ αυτή την κατηγορία εντάσσονται τρία ακόμα κράτη.

🔎Η γνωστή μας Ιορδανία στα τρία πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας της ονομαζόταν Υπεριορδανία (Transjordan). Το συνθετικό «υπέρ» ήταν γεωγραφικός προσδιορισμός. Οι Βρετανοί αποικιοκράτες το είχαν δώσει στο εμιράτο-προτεκτοράτο που έφτιαξαν στην περιοχή ανατολικά του ποταμού Ιορδάνη κι αυτό ακριβώς περιέγραφαν με το όνομα, το «πέρα από τον Ιορδάνη».

🔎Το 1948, κατά τη διάρκεια του πρώτου Αραβο-ισραηλινού πολέμου, η Ιορδανία κατέλαβε εδάφη του Ισραήλ στη δυτική όχθη του Ιορδάνη. Τότε αποφάσισε να εγκαταλείψει το «υπέρ» και να γίνει σκέτο «Ιορδανία». Τα εδάφη τα κράτησε ως το 1967, όταν και ηττήθηκε στον Πόλεμο των Έξι Ημερών. Επίσημη πολιτική του κράτους πια είναι να μην διεκδικεί τα εδάφη αυτά, καθώς θα αποτελέσουν τον κύριο εδαφικό όγκο ενός μελλοντικού ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους.

🔎Το Ομάν για περισσότερο από έναν αιώνα (1856-1970) ονομαζόταν «Εμιράτο του Μασκάτ και Ομάν». Η διπλή ονομασία υπήρχε για να δηλώνει την ύπαρξη δύο ιστορικών περιοχών, του (παραθαλάσσιου) Εμιράτου του Μασκάτ και του Ιμαμάτου του Ομάν στην ενδοχώρα. Αλλά και την συγκέντρωση της εξουσίας σε ένα πρόσωπο. Εμίρης είναι διοικητικός ηγέτης, ιμάμης θρησκευτικός ηγέτης.

🔎Το 1970 ο Καμπούς μπιν Σαϊντ, ο μεγαλύτερος γιος του σουλτάνου Σαϊντ μπιν Τιμούρ, ανέτρεψε τον πατέρα του με πραξικόπημα κι έγινε κυρίαρχος της χώρας (έμεινε στο θρόνο 50 χρόνια, μέχρι το θάνατό του το 2020). Μια από τις πρώτες αποφάσεις όταν ανέλαβε τα ηνία της (όχι μόνο υπανάπτυκτης, αλλά και οπισθοδρομικής τότε) χώρας του ήταν να την μετονομάσει σε σκέτο «Ομάν». Η ενότητα ήταν το σύμβολο της κυριαρχίας του. Το Μασκάτ είναι η πρωτεύουσα.

🔎Η τελευταία περίπτωση ήταν και η πιο αξιοπερίεργη: Το 1997 το νησιώτικο κράτος της Δυτικής Σαμόα, που είχε συμπληρώσει 35 χρόνια ανεξάρτητο (από κοινή βρετανική και νεοζηλανδική κυριαρχία) ειδοποίησε τη διεθνή κοινότητα ότι στο εξής θα ονομάζεται σκέτο «Σαμόα». Μια απόφαση κάθε άλλο παρά εύκολη, και μάλλον παράτολμη, δεδομένου ότι στρεφόταν καθαρά εναντίον των ΗΠΑ.

🔎Το 1899 η Τριμερής Σύμβαση, μια συμφωνία μεταξύ Βρετανίας, Γερμανίας και ΗΠΑ, αποφάσισε την διαίρεση των νησιών Σαμόα σε δύο αποικίες, μια γερμανική και μια αμερικανική. Η γερμανική πέρασε σε βρετανικά χέρια μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, όπου οι Γερμανοί έχασαν όλες τις αποικίες τους. Στο εξής ονομαζόταν «Δυτική Σαμόα», τα δε νησιά στα ανατολικά ονομάστηκαν «Αμερικανική Σαμόα». Η Δυτική Σαμόα έγινε ανεξάρτητο κράτος το 1962, η Αμερικανική Σαμόα παραμένει μέχρι σήμερα εξαρτημένο έδαφος των ΗΠΑ.

🔎Η απαλοιφή του γεωγραφικού προσδιορισμού από τη μικρούλα Σαμόα θορύβησε τόσο τις ΗΠΑ, που η απόφαση αντιμετωπίστηκε ως απόπειρα αμφισβήτησης της κυριαρχίας των ΗΠΑ επί της Αμερικανικής Σαμόα. Παρά τις αμερικανικές πιέσεις, η κυβέρνηση της Σαμόα δεν υποχώρησε και ο κόσμος έκτοτε την ονομάζει σκέτη «Σαμόα». Χωρίς αμερικανικές επεμβάσεις.

🔎Δύο κράτη αποφάσισαν να μπουν στη διαδικασία της σύνθετης ονομασίας για προφανή λόγο: Η ονομασία δήλωνε και τη σύνθεση στη γεωγραφική τους επικράτεια. Κάπως έτσι η Μαλάγια έγινε Μαλαισία και η Ταγκανίκα μετονομάστηκε σε Τανζανία.

🔎Η Ομοσπονδία της Μαλάγια πήρε το όνομά της το 1948, ως μια ένωση 11 διαφορετικών «παραδοσιακών» μουσουλμανικών μοναρχιών υπό βρετανική κυριαρχία στη Μαλαϊκή χερσόνησο (η οποία διεθνώς είναι γνωστή ως η χερσόνησος της Μαλάκκας, όμως στην Ελλάδα επικράτησε το Μαλαϊκή, για ευνόητους λόγους). Με αυτό το όνομα κυκλοφόρησε και ως ανεξάρτητο κράτος από το 1957 ως το 1963.

🔎Το 1963 οι Βρετανοί αποφάσισαν να ενισχύσουν την ομοσπονδία και με άλλα εδάφη που είχαν παραμείνει στην κυριαρχία τους. Έπεισαν, λοιπόν, τόσο τη Σιγκαπούρη, όσο και δύο εδάφη τους στο Βόρειο Βόρνεο (Σαραουάκ και Σαμπάχ) να ενωθούν με την Μαλάγια. Επειδή πια η χώρα δεν είχε γεωγραφικό σημείο αναφοράς τη Μαλαϊκή χερσόνησο, αλλά τους Μαλαίους ως λαό, αποφασίστηκε η μετονομασία της σε Μαλαισία.

🔎Η Τανζανία είναι κι αυτή ένωση, και μάλιστα ονοματολογική, των δύο συστατικών της χώρας: Της ηπειρωτικής Δημοκρατίας της Τανγκανίκα, που ονομαζόταν έτσι για δύο χρόνια (1962-64) ως ανεξάρτητο κράτος και του σουλτανάτου της Ζανζιβάρης, ενός νησιώτικου αρχιπελάγους μικρού μεν σε έκταση, αλλά μεγάλου σε ιστορία και γεωπολιτική σημασία.

🔎Η Ζανζιβάρη έγινε ανεξάρτητη μοναρχία από τους Βρετανούς το 1963, όμως λίγους μήνες αργότερα εκδηλώθηκε πραξικόπημα που ανέτρεψε το σουλτάνο. Η Λαϊκή Δημοκρατία της Ζανζιβάρης, που εγκαθιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 1964, έσπευσε να ενωθεί λίγους μήνες αργότερα με την ηπειρωτική Τανγκανίκα, ίδιων πολιτικών αποχρώσεων. Ο τότε πρόεδρος Τζούλιους Νιερέρε, μια μεγάλη προσωπικότητα της αφρικάνικης πολιτικής, πήρε το «Ταν» από την Τανγκανίκα και το «Ζαν» από τη Ζανζιβάρη κι έφτιαξε την Τανζανία.

🔎Οι μικρές αλλαγές στα ονόματα, που ζητούν οι χώρες να ισχύσουν, φαίνονται ανεπαίσθητες. Τις περισσότερες φορές, στην καθημερινότητα της δικής μας ελληνικής γλώσσας, περνούν απαρατήρητες. Κι όμως, κρύβουν ιδιαίτερο συμβολισμό.

🔎Η πρώτη προσπάθεια, με αμφίβολα αποτελέσματα, ήλθε από την Καμπότζη της Νοτιοανατολικής Ασίας. Η χώρα είχε ήδη καταγραφεί από τους Γάλλους αποικιοκράτες ως Cambodge (και αντίστοιχα Cambodia στα αγγλικά), αν και οι ίδιοι αποκαλούν τη χώρα τους Χμερ Σροκ (η χώρα των Χμερ). Μ’ αυτό το όνομα το βασίλειο έκανε τα πρώτα του βήματα ως ανεξάρτητο κράτος (1953-70).

🔎Όταν ο βασιλιάς ανατράπηκε κι ανέλαβε το φιλοκομουνιστικό καθεστώς του Λον Νολ, η χώρα έγινε «Δημοκρατία των Χμερ». Το 1975, όταν και σταθεροποιήθηκε το καθεστώς τρομοκρατίας του Πολ Ποτ, η χώρα ζήτησε να ονομάζεται «Kampuchea», μια άλλη ορθογραφία του ίδιου ονόματος, που αποδίδει καλύτερα τους ήχους.

🔎Το νέο όνομα συνδέθηκε τόσο πολύ με το καθεστώς του Πολ Ποτ και τις θηριωδίες του, που η διεθνής κοινότητα δεν άλλαξε. Ο ΟΗΕ συνεχίζει να ονομάζει τη χώρα Cambodia και η ορθογραφία σήμερα ουσιαστικά έχει συνδεθεί με τις πολιτικές πεποιθήσεις: Cambodia την αποκαλούν οι δυτικόφιλοι, Kampuchea οι κινεζόφιλοι.

🔎Η Λευκορωσία έκανε μεγάλη προσπάθεια και πέτυχε να χρησιμοποιείται το όνομά της αμετάφραστο στις βασικές γλώσσες. Μια από τις πρώτες αποφάσεις της κυβέρνησης μετά την ανεξαρτησία της το 1992 ήταν να ειδοποιήσει τον ΟΗΕ ότι θα ήθελε να ονομάζεται Belarus και όχι να μεταφράζεται το όνομά της (ο μπερδεμένος διεθνής Τύπος είχε αρχίσει ήδη να την αποκαλεί White Russia, Weißrussland κτλ).

🔎Ο λόγος ήταν απλός τότε: Το λευκό ήδη από την περίοδο της Οκτωβριανής Επανάστασης είχε ταυτιστεί με το αντικομουνιστικό, και η Λευκορωσία δεν ήθελε επ’ ουδενί να φορτωθεί (άθελά της, μάλιστα) αυτή την παράδοση. Στις βασικές γλώσσες, το πέτυχε. Με την μεταφρασμένη ελληνική εκφορά του ονόματός της δεν ασχολήθηκε ποτέ, απ’ όσο γνωρίζουμε.

🔎Μια ανάλογη μικρή αλλαγή ζήτησε και πέτυχε διεθνώς (όχι στα ελληνικά) η Μολδαβία. Η οποία έγινε δεκτή στον ΟΗΕ και συνεχίζει να ονομάζεται «Δημοκρατία του Μόλδοβα» (Republic of Moldova), από τον ομώνυμο ποταμό. Ο λόγος ήταν απλός: Το όνομα «Μολδαβία» είχε συνδεθεί και ιστορικά και γεωγραφικά με την γειτονική Ρουμανία (ως ένα από τα βασικά γεωγραφικά συστατικά ίδρυσης του κράτους, μαζί με τη Βλαχία), και ούτως ή άλλως προσδιόριζε μια περιοχή πολύ μεγαλύτερη από την πρώην σοβιετική δημοκρατία.

🔎Οι Μολδαβοί, άλλωστε, στα πρώτα χρόνια την ανεξάρτητης παρουσίας τους έκαναν επίσημη προσπάθεια να τονίσουν τις διαφορές τους από τους γείτονες και αδελφούς Ρουμάνους. Κι αυτό, για να απαντήσουν στη φημολογία που φούντωνε κάθε τόσο ότι θα ζητήσουν να ενωθούν με τη Ρουμανία.

🔎Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει σε δύο χώρες που ζήτησαν να ονομάζονται διεθνώς με το επίσημο όνομα που δίνουν οι ίδιοι στη χώρα τους αμετάφραστο: Την Ακτή Ελεφαντοστού και το Πράσινο Ακρωτήριο. Όπως βλέπετε, στα ελληνικά αυτό δεν ισχύει.

🔎Από το 1986 κιόλας ο τότε πρόεδρος της Ακτής Ελεφαντοστού, Φελίξ Ουφουέ Μπουανί, είχε ειδοποιήσει τον OHE ότι επιθυμεί το όνομα της χώρας του να εκφέρεται στα γαλλικά ως Côte d'Ivoire, σε όλες τις γλώσσες. Το πέτυχε εν μέρει, ο βρετανικός τύπος το σεβάστηκε, όπως και η διπλωματία. Οι ΗΠΑ συνεχίζουν να αποκαλούν τη χώρα επισήμως “Ivory Coast” και στις περισσότερες χώρες το όνομα μεταφράζεται (Elfenbeinküste, Costa do Marfil κτλ).

🔎Το 2013 την ίδια τακτική ακολούθησε και το Πράσινο Ακρωτήριο: Ειδοποίησε ότι θέλει να ονομάζεται Cabo Verde, αμετάφραστο, κι όχι π.χ. Cape Verde στα αγγλικά ή Cap Vert στα γαλλικά. Το πέτυχε μόνο στη διπλωματική ονομασία κι όχι στην καθομιλουμένη.

🔎Η τελευταία πετυχημένη προσπάθεια ανήκει σ’ ένα μικρό κράτος στο νότο της Αφρικής. To 2018, με τη συμπλήρωση 50 χρόνων από την ανεξαρτησία της, η Σουαζιλάνδη ανακοίνωσε ότι αλλάζει το όνομά της σε Εσουατίνι. Που σημαίνει το ίδιο πράγμα, η γη των Σουάζι, αλλά στην τοπική γλώσσα. Η προσαρμογή της διεθνούς κοινότητας είναι εντυπωσιακή, όπως δείχνουν οι μετρήσεις: Το 84% των παγκόσμιων υπηρεσιών και του παγκόσμιου τύπου έχουν υιοθετήσει το όνομα.

🔎Πάμε τώρα στις χώρες εκείνες που επιχείρησαν το ολοκληρωτικό rebranding, αλλάζοντας τελείως το όνομά τους.

🔎H πρώτη αλλαγή ήταν και η πιο εύκολη και έγινε δεκτή χάρη στο πετρέλαιο. Ο φοβερός και τρομερός Αμπντουλαζίζ Ιμπν Σαούντ το 1925 ήταν ήδη βασιλιάς του Νετζντ, σαΝ να λέμε της ενδοχώρας της αραβικής χερσονήσου. Εκείνη τη χρονιά κατέλαβε και το εμιράτο της Χετζάζ, τα δυτικά παράλια της Αραβίας, όπου βρίσκονται οι ιερές μουσουλμανικές πόλεις Μέκκα και Μεδίνα. Το κράτος ήταν γνωστός ως «Βασίλειο των Χετζάζ και Νετζντ» μέχρι το 1932, όταν ο Ιμπν Σαούντ αποφάσισε να του δώσει το… δικό του όνομα. Έτσι γεννήθηκε η Σαουδική Αραβία.

🔎Λίγα χρόνια αργότερα (1938) ανακαλύφθηκαν τεράστια κοιτάσματα πετρελαίου. Βρετανοί και Αμερικανοί, που είχαν τους ενδοιασμούς τους σχετικά με το νέο όνομα, το υιοθέτησαν αμέσως, προφανώς για να ισχυροποιήσουν ακόμα περισσότερο τις σχέσεις τους με τον μονάρχη.

🔎Λίγα χρόνια αργότερα ξεκίνησε μια δύσκολη διαδικασία: της μετονομασίας της Περσίας σε Ιράν. Αυτό έγινε την περσική πρωτοχρονιά του 1935 (Νορούζ, 21 Μαρτίου), με επιστολή που έστειλε ο ίδιος ο σάχης στους αντιπροσώπους της Κοινωνίας των Εθνών. Με το γράμμα εξηγούσε ότι το όνομα Περσία, χωρίς να είναι λάθος, ουσιαστικά δεν χρησιμοποιούνταν από τους κατοίκους της χώρας, που ονόμαζαν την περιοχή «Ιρανσάχρ», δηλαδή χώρα των Αρείων.

🔎Γιατί έγινε αυτό; Υπάρχουν και επίσημες και ανεπίσημες εκδοχές. Επισήμως το Ιράν ζήτησε να αλλάξει όνομα για να εκμοντερνιστεί, δεδομένου ότι το όνομα Περσία θύμιζε τις αρχαίες εποχές. Κι επίσης, μέσα στα σύνορα της αυτοκρατορίας του σάχη κατοικούσαν (και κατοικούν ακόμα) εθνότητες, που δεν έχουν σχέση με τους Πέρσες (Αζέροι, Κούρδοι, Τουρκμένοι κτλ.) οι οποίοι αντιπροσώπευαν σχεδόν τον μισό πληθυσμό.

🔎Το διπλωματικό κουτσομπολιό της εποχής, πάντως, συνδέει άμεσα την αλλαγή του ονόματος με το ναζιστικό καθεστώς της Γερμανίας. Λέγεται, δηλαδή, ότι την αποφασιστική ώθηση στον σάχη για να ζητήσει τη μετονομασία την έδωσε ο Χιάλμαρ Σαχτ, υπουργός οικονομικών του Τρίτου Ράιχ, το 1935. Είχε συχνές συναντήσεις με τον σάχη και του εξηγούσε, λέει, διαρκώς τα «προνόμια» που έχει μια σύγχρονη χώρα, η οποία θα ονομαζόταν «Κράτος των Αρείων».

🔎Το όνομα «Περσία», πάντως, αντιστάθηκε για δεκαετίες, ειδικά στις ευρωπαϊκές γλώσσες. Στα ελληνικά η αλλαγή σελίδας έγινε με την εκθρόνιση του σάχη και την ανάληψη της εξουσίας από τον Αγιατολάχ Χομεϊνί το 1979.

🔎Στις 24 Ιουνίου 1939 ο βασιλιάς του Σιάμ ανήγγειλε στον πολιτισμένο κόσμο ότι στο εξής θα ήθελε το κράτος του να ονομάζεται «Ταϊλάνδη». Η λέξη «Τάι», που σημαίνει «ελεύθερος άνθρωπος», προσδιορίζει και το 85% της βασικής εθνότητας της χώρας. Αποφάσισε ότι είχε έλθει η ώρα να διορθώσει ένα λάθος, το οποίο οι προγονοί του είχαν παραδεχτεί χάριν ευκολίας.

🔎Το «Σιάμ» είναι σανσκριτική λέξη και σημαίνει «μαύρος» και «ξένος». Οι Ευρωπαίοι, ερχόμενοι από την ανατολή, άκουσαν για πρώτη φορά το όνομα της χώρας αυτής από τους Ινδούς μαχαραγιάδες, που την ονόμαζαν «Σιάμ», κι έτσι την αποκάλεσαν στους χάρτες τους.

🔎Ο Σιαμέζος μονάρχης Μονγκούτ, που βασίλεψε την περίοδο 1851-1868, έδωσε υπόσταση στο λάθος. Εκμοντέρνισε το βασίλειό του τόσο, που το κράτησε ανεξάρτητο από την αποικιακή λαίλαπα Βρετανών, Γάλλων, Ολλανδών και Πορτογάλων στη νοτιοανατολική Ασία. Η επιμονή του να γίνει αποδέκτης της δυτικής κουλτούρας του μεταφέρθηκε και στον κινηματογράφο («Ο Βασιλιάς κι Εγώ»), έμαθε αγγλικά και υπέγραφε μάλιστα και με λατινική γραφή ως «Rex Siamensium», βασιλιάς των Σιαμέζων.

🔎Το όνομα Ταϊλάνδη άρχισε να χρησιμοποιείται πολύ περισσότερο από τη δεκαετία του 1980 και έπειτα, όταν αναπτύχθηκε στην περιοχή ο δυτικός τουρισμός. Ως τότε, στην καλύτερη περίπτωση η χώρα ονομαζόταν με τις δύο ονομασίες.

🔎Ακόμα πιο πικρή ήταν η προσπάθεια της Αβυσσηνίας να μετονομαστεί σε Αιθιοπία. Από το 1926 είχε ξεκινήσει η προσπάθεια χωρίς αποτέλεσμα, ώσπου το 1948 ο τότε αυτοκράτορας Χαϊλέ Σελασιέ το ζήτησε επίσημα από τον ΟΗΕ. Σύμφωνα με τις εξηγήσεις που δόθηκαν τότε, ο γεωγραφικός όρος «Αβυσσηνία» αντιστοιχούσε μόνο στις βόρειες ιστορικές περιοχές της χώρας και δεν συμπεριλάμβανε τις κατακτήσεις προς το νότο στις αρχές του 20ου αιώνα, όταν η αυτοκρατορία σχεδόν διπλασίασε την έκτασή της.

🔎Το ζήτημα, βέβαια, σε μια χώρα που κατοικείται από τόσες πολλές φυλές είναι να βρεις ένα όνομα που να τους περιλαμβάνει όλους. Το «Αβυσσηνία» προέρχεται από την αραβική λέξη «χαμπέστ», που μπορεί να μεταφραστεί ως «μιγάς» ή «μπάσταρδος» ανάλογα με τα συμφραζόμενα. Ακόμα και η δεύτερη έννοια, πάντως, δεν αποδίδεται υποτιμητικά, ήθελε να δείξει το χαρμάνι λαών, από το οποίο αποτελούταν η αυτοκρατορία. Ο Χαϊλέ Σελασιέ προτίμησε το αρχαιοελληνικό όνομα «Αιθιοπία», από τις λέξεις «αίθω» (καίγομαι) και «όψις» (πρόσωπο). Αιθίοπες, δηλαδή, ήταν αυτοί με τα καμένα πρόσωπα.

🔎Η μετάβαση έγινε σταδιακά, ακόμα και στα ελληνικά. Επί δεκαετίες η χώρα αναφερόταν και με τα δύο ονόματα. Στο Μοναστηράκι υπάρχει ακόμα και η Πλατεία Αβυσσηνίας.

🔎To 1972 το νησιώτικο κράτος της Κεϋλάνης άλλαξε το όνομά του σε Σρι Λάνκα. Ήταν μια καθαρά πολιτική απόφαση με υψηλό συμβολισμό, που άργησε 24 χρόνια για συγκεκριμένους λόγους. Το νησί είχε το αραβικό όνομα «σαχιλάν», το οποίο το προσάρμοσαν πρώτα οι Πορτογάλοι (πήγαν εκεί το 1505) ως «Σελιάο» και μετά (1810) οι Βρετανοί αποικιοκράτες ως «Σέιλον» (Ceylon).

🔎To 1948, όταν το νησί απέκτησε την ανεξαρτησία του, η κυβέρνηση αποφάσισε να συνεχίσει μ’ αυτό το όνομα. Εκεί κρυβόταν μια προσπάθεια συμβιβασμού ανάμεσα στις δύο κύριες εθνότητες του νησιού, τους Σινχαλέζοι και τους Ταμίλ του βορρά. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 η εθνικιστική κυβέρνηση των Σινχαλέζων αποφάσισε να δώσει στη χώρα το δικό της όνομα. «Λάνκα» στα σινχαλέζικα σημαίνει νησί. Οι Ταμίλ ξεκίνησαν έναν εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, ο οποίος αιματοκύλισε τη χώρα για σχεδόν 30 χρόνια.

🔎Έναν χρόνο πριν (1971), o Μομπούτου Σέσε-Σέκο, πρόεδρος-δικτάτορας της (πρώην βελγικής αποικίας) Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, αποφάσισε να αλλάξει το όνομα της χώρας του σε Ζαϊρ. Θεωρήθηκε πολύ πιο «αφρικάνικο» αυτό, αφού η λέξη προέρχεται από το «νζάντι». Αυτή η λέξη είναι ένα δημοφιλές όνομα του τεράστιου ποταμού Κόνγκο στην τοπική γλώσσα κικόνγκο, το οποίο είχαν υιοθετήσει-προσαρμόσει οι Πορτογάλοι. Στους χάρτες τους, μάλιστα, ο ποταμός αναφερόταν συχνά ως «Ζαϊρ» κι αργότερα, όταν ανέλαβαν Βρετανοί και Γάλλοι, μπήκε ο όρος «Κόνγκο».

🔎Ο Μομπούτου είχε ψύχωση με την αφρικανοποίηση της χώρας του, άλλαξε και το δικό του όνομα, αλλά και όλες τις ονομασίες, μέχρι και του πιο μικρού χωριού. Υπήρχε και άλλο κίνητρο, να ξεχωρίσει τη χώρα σε σχέση με τη γαλλική αποικία στα βορειοανατολικά, η οποία ονομαζόταν επίσης Κονγκό. Πριν γίνει η αλλαγή της ονομασίας, οι δύο χώρες ξεχώριζαν από τις πρωτεύουσές τους (Κονγκό-Μπρατζαβίλ το γαλλικό, Κονγκό-Λεοπολντβίλ κι αργότερα Κινσάσα το βελγικό). Το 1997, όταν έπεσε το καθεστώς Μομπούτου, η χώρα άλλαξε επανήλθε στο όνομα Κονγκό και πλέον είναι γνωστή ως «Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό» (με αρχικά DRC).

🔎Λίγα χρόνια αργότερα (1975) η Δαχομέη, ένα μικρό κράτος στη δυτική Αφρική, αποφάσισε να αλλάξει όνομα και παραλίγο να προκαλέσει περιφερειακό πόλεμο. Η Δαχομέη υπήρξε ένα παραθαλάσσιο βασίλειο της φυλής Φον, το οποίο έγινε προτεκτοράτο των Γάλλων το 1894. Χρησιμοποιώντας την περιοχή σαν ορμητήριο, οι Γάλλοι επεκτάθηκαν και στις περιοχές άλλων φυλών, που δεν είχαν σχέση με το καθ’ εαυτό βασίλειο της Δαχομέης, όμως το βασικό όνομα της αποικίας παρέμεινε και μετά την ανεξαρτησία το 1960.

🔎Ο Ματιέ Κερέκου, ένας στρατιωτικός από το βορρά που πήρε την εξουσία με πραξικόπημα το 1972, αποφάσισε το 1975 ότι ένα πιο γενικό όνομα ταίριαζε στη χώρα του. Κι επέλεξε το Μπενίν, από τον ομώνυμο τεράστιο κόλπο της αφρικανικής ηπείρου. Μόνο που Μπενίν ονομαζόταν για αιώνες κι ένα παραδοσιακό βασίλειο της νοτιοανατολικής Νιγηρίας, που δεν είχε σχέση βέβαια με την περιοχή. Οι Νιγηριανοί βγήκαν στους δρόμους, διαμαρτυρήθηκαν σε διεθνείς οργανισμούς, απείλησαν μέχρι και με στρατιωτική επέμβαση, αλλά δεν κατάφεραν τίποτε.

🔎Ένα άλλο αφρικανικό κράτος αποφάσισε το 1984 να διαλαλήσει την τιμιότητά του μέσω του ονόματός του. Ο Τόμας Σανκάρα, μια επιβλητική προσωπικότητα της Αφρικής, έγινε πρόεδρος με πραξικόπημα στο Άνω Βόλτα το 1983 και λίγους μήνες αργότερα αποφάσισε να αλλάξει το αποικιακό και γεωγραφικό όνομα της χώρας, που βρίσκεται πράγματι στον πάνω από τον ρου του ποταμού Βόλτα. Έτσι επέλεξε το «Μπουρκίνα Φάσο», που σημαίνει «γη των τίμιων ανθρώπων».

🔎Η λέξη «μπουρκίνα», τίμιος, έρχεται από τα μόσι και η λέξη «φάσο», χώρα, τόπος, από τα ντιούλα, τις δύο βασικές γλώσσες της χώρας. Δυστυχώς γι’ αυτόν, η τιμιότητα έμεινε μόνο στο όνομα. Ανετράπη με πραξικόπημα και δολοφονήθηκε το 1987 από τον στενότατο συνεργάτη του Μπλεζ Κομπαορέ, ο οποίος έμεινε στην εξουσία ως το 2014…

🔎Άλλη μία χώρα που επιχείρησε ολοκληρωτική αλλαγή ονόματος ήταν η Βιρμανία το 1989. Η στρατιωτική κυβέρνηση που ακόμα βρίσκεται στην εξουσία με μια μονομερή της κίνηση σ’ ένα βράδυ ειδοποίησε τη διεθνή κοινότητα ότι στο εξής το όνομα της χώρας θα είναι Ένωση της Μιανμάρ, χρησιμοποιεί μια επίσης βιρμανική λέξη, αλλά αρχαιότερη, για την περιοχή.

🔎Η απόφαση απέκτησε πολιτική χροιά, δεδομένου ότι πολλές χώρες (ανάμεσά τους και οι ΗΠΑ) δεν αναγνώρισαν τη νέα ονομασία, επειδή δεν αναγνώριζαν την κυβέρνηση ως νόμιμη της χώρας. Με τον καιρό ο κόσμος συνήθισε στην αλλαγή ονομασίας, όμως πολλοί εκπρόσωποι της αντιπολίτευσης επιμένουν στο «Βιρμανία» και διαλαλούν πως όταν αλλάξουν τα πράγματα θα επιστρέψουν στην ονομασία που τους έμαθε όλος ο κόσμος.

🔎Τελευταία, αλλά καθόλου ασήμαντη, προσθήκη η πρόσφατη (από το 2020) επίσημη προσπάθεια της κυβέρνησης της Ολλανδίας να καθιερωθεί στη συνείδηση του παγκόσμιου πληθυσμού με το επίσημο όνομά της, Κάτω Χώρες (Netherlands)! Υπήρξε μια μεγάλη καμπάνια εντός κι εκτός της χώρας, στην οποία εξηγούσαν με απλά λόγια ότι όταν κάποιος λέει «Ολλανδία» στην ουσία εννοεί ένα τμήμα μόνο από τη χώρα, τις δύο (από τις συνολικά 12) ηπειρωτικές επαρχίες (Βόρεια Ολλανδία και Νότια Ολλανδία) και ότι το κράτος είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο.

🔎Το αν θα καταφέρουν κάτι οι Ολλανδοί στο πέρασμα του χρόνου θα το δούμε. Για την ώρα, στην Ελλάδα δεν έχει πάρει κανείς είδηση την προσπάθειά τους, η οποία μάλιστα υπονομεύεται εκ των έσω: Η ονομασία της επίσημης ιστοσελίδας του Ολλανδικού Οργανισμού Τουρισμού είναι Holland.

Τουβαλού: Με το ζόρι 100 μέτρα ευθεία, αγωνιούν να μείνουν πάνω από τη θάλασσα!

 

Ας ξεκινήσουμε από το πιο παράξενο: Το πιο πολύτιμο πράγμα που έχει το Τουβαλού και πουλάει είναι… άυλο. Για την ακρίβεια υπάρχει, αλλά μόνο στον ηλεκτρονικό κόσμο, αυτόν τον διαδικτύου. Κι έχει να κάνει με την κατάληξη των ιστότοπών του, που δηλώνουν τη χώρα (όπως στην Ελλάδα είναι .gr). Στο Τουβαλού είναι, φυσικά, .tv!

🔎Αυτή η… ομοιότητα με την διεθνή συντομογραφία της τηλεόρασης έδωσε ένα απρόσμενο έσοδο στο μικροσκοπικό αυτό κράτους του Ειρηνικού. Αίφνης το Τουβαλού βρέθηκε να πουλάει… άδειες για ιντερνετική κατάληξη .tv, σε εταιρείες που δεν είχαν φυσικά σχέση με τη χώρα, αλλά είχαν σχέση με τηλεοπτικά προγράμματα! Όπου πετύχετε, λοιπόν, κατάληξη .tv να γνωρίζετε ότι η άδεια της σελίδας που επισκέπτεστε είναι αγορασμένη από το Τουβαλού.

🔎Τι εστί Τουβαλού; Εννέα μικρές κουκίδες ακόμα και στον χάρτη του Ειρηνικού. Διότι στον παγκόσμιο χάρτη, όσο μεγάλος κι αν είναι, η ξηρά δεν μπορεί να αποτυπωθεί (γι' αυτό και στην εικόνα που συνοδεύει το κείμενο εμφανίζεται μόνο ένα νησί, το Φουναφούτι). Η συνολική έκταση των εννέα νησιών είναι μόλις 26 τετραγωνικά χιλιόμετρα, όσα δηλαδή το Πάνω και το Κάτω Κουφονήσι μαζί! Και πρόκειται για κοραλλιογενείς ατόλλες, δηλαδή κυκλικά, ημικυκλικά ή μακρόστενα νησιά, πολύ χαμηλά σε ύψος (δηλαδή το μέγιστο ύψος από την επιφάνεια της θάλασσας είναι… 4,6 μέτρα). Από τα εννέα νησιά τα οκτώ είναι κατοικημένα.

🔎Αυτή η μικροσκοπική συστάδα νησιών, που φιλοξενεί λιγότερους από 10.000 μόνιμους κατοίκους και εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από εισαγωγές για να φάει κάτι άλλο εκτός από ψάρια και καρύδες και να πιει νερό, είναι ανεξάρτητο κράτος από το 1978. Αναγνωρίζει ως κεφαλή του τον εκάστοτε βασιλιά της Μεγάλης Βρετανίας, όμως έχει τη δική του πολιτική στην περιοχή και διατηρεί με υπερηφάνεια την αυτονομία του. Ως το σημείο που θα στείλει και αθλητές να το εκπροσωπήσουν στους Ολυμπιακούς Αγώνες.

🔎Παρά τη μικρή τους έκταση, τα νησιά κατοικούνται τουλάχιστον τα τελευταία 3.000 χρόνια! Η καταγωγή, βέβαια, των κατοίκων μπερδεύεται στους μύθους και τους θρύλους. Κάποιοι αναφέρουν τα νησιά Τόνγκα, άλλα τη Σαμόα.

🔎Απ’ όπου κι αν έφτασαν στα νησιά, πάντως, έμειναν ανεπηρέαστοι από τον υπόλοιπο κόσμο μέχρι το 1568 μ.Χ. Τότε έπεσε (στην κυριολεξία) πάνω στο μεγαλύτερο νησί Νούι ο Ισπανός θαλασσοπόρος Αλβάρο ντε Μεντάνια. Στους χάρτες που έφτιαξε ο ίδιος αργότερα ονόμασε το νησί Ίσλα ντε Χεσούς (Νησί του Ιησού), επειδή αγκυροβόλησε στα ανοιχτά του την ημέρα των Χριστουγέννων.

🔎Το νησί παρέμεινε στο χάρτη, αλλά κανείς δεν πήγαινε εκεί. Φανταστείτε ότι η επόμενη καταγεγραμμένη επαφή με Ευρωπαίους έγινε… δύο αιώνες αργότερα (1764). Και τελικά τα νησιά αυτά άλλαξαν όνομα στους διεθνείς χάρτες το 1809. Μετονομάστηκαν σε νησιά Έλις.

🔎Ποιος ήταν αυτός ο Έλις; Μην ήταν κανένας μεγάλος καπετάνιος; Κανένας θαλασσοπόρος; Κανένας μεγάλος πολιτικός άνδρας; Κανένας λόρδος του βρετανικού ναυαρχείου μήπως; Τίποτα απ’ όλα αυτά. Ο Έντουαρντ Έλις ήταν ένας πλούσιος έμπορος από το Κόβεντρι (και βουλευτής της περιοχής), ο οποίος είχε ναυλώσει το πλοίο Ρεβέκκα, που πέρασε από τα νησιά. Ο χαρτογράφος Τζορτζ Φίντλεϊ, που έφτιαχνε τότε τους πιο ονομαστούς χάρτες, ήταν φίλος του Έλις. Από μια… κολακεία, λοιπόν, τα νησιά απέκτησαν το όνομα ενός ανθρώπου που δεν τα είχε δει καν και το διατήρησαν σχεδόν για δύο αιώνες!

🔎Όλο τον 19^ο αιώνα από τα νησιά πέρασε… όλος ο καλός ο κόσμος. Από Ρώσοι και Γάλλοι μέχρι Ολλανδοί, Βρετανοί βέβαια, αλλά μέχρι και… Περουβιανοί. Ο καθένας ζητούσε, βέβαια, και κάτι. Άλλοι νερό, άλλοι καρύδες, άλλοι έφτιαχναν κάποιους υποτυπώδεις εμπορικούς σταθμούς, οι Περουβιανοί πήραν μέχρι και ιθαγενείς για εργάτες στη χώρα τους. Με το ζόρι.

🔎Ο χριστιανισμός έφτασε στο Τουβαλού από ένα ναυάγιο. Το 1865 ναυάγησε εκεί ένα εμπορικό πλοίο που μετέφερε έναν διάκονο της προτεσταντικής εκκλησίας της Σαμόα. Ο διάκονος αποδείχτηκε εξαιρετικά ικανός τις 8 εβδομάδες που έμεινε στο νησί, είχε ήδη προσηλυτίσει αρκετούς, και επέστρεψε αργότερα για να ιδρύσει την (προτεσταντική, βέβαια) Εκκλησία του Τουβαλού, στην οποία ανήκει σήμερα σχεδόν το 90% των κατοίκων. Κι έγινε αμέσως επίσκοπος, βέβαια. Από διάκονος.

🔎Αποικιακή διοίκηση δεν είχε το Τουβαλού μέχρι το 1892. Τότε ένας πλοίαρχος εμπορικού πλοίου (!) ανακήρυξε τα νησιά βρετανικό προτεκτοράτο, ύστερα από προφορικές (!) συμφωνίες με τους αρχηγούς κάθε νησιού. Τα νησιά Έλις συνδέθηκαν με τα νησιά Γκίλμπερτ (το σημερινό Κιριμπάτι), εκεί βρισκόταν ο εκπρόσωπος του στέμματος που υποτίθεται διοικούσε όλα τα νησιά.

🔎Διοικούσε, τρόπος του λέγειν. Γιατί αν κοιτάξετε στο χάρτη τα νησιά του Κιριμπάτι και του Τουβαλού μαζί είναι διασπαρμένα σε μια θαλάσσια έκταση όσο είναι περίπου ολόκληρη η Ευρώπη! Οπότε δεν υπήρχε σχεδόν καθόλου επικοινωνία. Το 1916 δημιουργήθηκε η κοινή αποικία των νησιών Γκίλμπερτ και Έλις, η οποία κράτησε μέχρι το 1976.

🔎Δύο χρόνια πριν, το 1974, έγινε δημοψήφισμα στα νησιά Έλις. Οι Βρετανοί είχαν αποφασίσει να φύγουν και ρώτησαν τους ντόπιους αν ήθελαν να αποκτήσουν την ανεξαρτησία τους μαζί με τα νησιά Γκίλμπερτ ή μόνοι τους. Συμμετείχαν 4.132 άνθρωποι. Οι 3.799 (92,84%) ψήφισαν ξεχωριστή ανεξαρτησία. Την απέκτησαν την 1^η Οκτωβρίου 1978, οπότε και η χώρα ονομάστηκε Τουβαλού.

🔎Τι σημαίνει Τουβαλού; Ένα όνομα με ισχυρό συμβολισμό. «Οκτώ που βρίσκονται μαζί», στην τοπική πολυνησιακή γλώσσα. Οκτώ είναι τα νησιά που κατοικούνται, θυμίζουμε. Τα οποία, πριν τους Βρετανούς, δεν είχαν ενιαία διοίκηση. Το κάθε νησί είχε τον «αρχηγό» του. Κανείς από τους «αρχηγούς» δεν είχε τη φιλοδοξία να υποδουλώσει το διπλανό νησί και να γίνει, ας πούμε, βασιλιάς.

🔎Τα νησιά τα επισκέφθηκε η βασίλισσα Ελισάβετ Β’ το 1982 (η επίσκεψη μνημονεύεται ακόμα), αλλά η χώρα έγινε γνωστή για την αφέλειά της. Ο πρώτος πρωθυπουργός της χώρας (Τοραϊπι Λαούτι τον έλεγαν), ο οποίος πριν αναλάβει καθήκοντα είχε ένα πτυχίου δασκάλου πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, έπεσε θύμα οικονομικής απάτης. Επένδυσε σχεδόν όλο το αποθεματικό της χώρας (!) σε μια επιχείρηση real estate στο Τέξας, που αποδείχτηκε ανύπαρκτη. Ο αετονύχης που τον ξεγέλασε (του έταξε ετήσιο επιτόκιο 15%!) εξαφανίστηκε με το παραδάκι και η χώρα βρέθηκε χωρίς ούτε ένα δολάριο!

🔎Βεβαίως το ποσό δεν ήταν μεγάλο και καλύφθηκε από συγκεκριμένες ασφαλιστικές εταιρείες των ΗΠΑ, οπότε η χώρα ανέκτησε τα λεφτά της. Η εμπιστοσύνη, όμως, στον Λαούτι κλονίστηκε. Πλέον για να γίνει οποιαδήποτε οικονομική κίνηση χρειάζεται να συμφωνήσουν τα 3/5 της 24μελούς βουλής!

🔎Η χώρα είναι από τις λίγες πλέον που επιμένουν να αναγνωρίζουν την Ταϊβάν και όχι τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας. Με το αζημίωτο, βέβαια. Έχουν γίνει πολλές ταϊβανέζικες επενδύσεις στα νησιά, για να καλυτερέψουν τη ζωή των κατοίκων. Το 2023 το Τουβαλού υπέγραψε οικονομική συμφωνία και με την Αυστραλία. Σε αντάλλαγμα με άδειες αλιείας στα ύδατα που αποτελούν την ΑΟΖ της, τα οποία εκτείνονται σε δεκάδες χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα.

🔎Το μεγαλύτερο άγχος του Τουβαλού είναι να μείνει… πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Η στάθμη τώρα αυξάνεται κατά 4 χιλιοστά το χρόνο, αλλά με την κλιματική αλλαγή που χτυπάει όλο τον πλανήτη ο ρυθμός μπορεί να αυξηθεί. Ήδη έχει αρχίσει να επηρεάζεται το ανάγλυφο των ακτών. Το νησί καλλιέργειες δεν έχει εκτός από κοκοφοίνικες. Με τα τσόφλια από τις καρύδες οι κάτοικοι και τώρα ακόμα μαζεύουν το βρόχινο νερό για να το πίνουν.

🔎Υπάρχει αραιά και πού αεροπορική σύνδεση με την Αυστραλία και τα Νησιά Φίτζι. Υπάρχουν μόνο δύο αεροδιάδρομοι, οι οποίοι δημιουργήθηκαν από Αμερικανούς στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και διατηρήθηκαν. Ουσιαστικά είναι οι μοναδικές μεγάλες ευθείες που βρίσκει κανείς στα νησιά.

🔎Αυτοί είναι και οι μοναδικοί χώροι άθλησης. Οι μοναδικοί αθλητές που θα ταξιδέψουν στο Παρίσι (σπρίντερ των 100 μέτρων) χρησιμοποιούσαν τον αεροδιάδρομο για να κάνουν μια υποτυπώδη προπόνηση, αφού είναι το μοναδικό μέρος που υπάρχει 100 μέτρα ευθεία!

Νότιο Σουδάν: Ο εμφύλιος των 70 χρόνων και το μπάσκετ των προσφύγων

Στις 25 Ιουλίου του 2024, κατά το βραδάκι, ο Κουάνι Κουάνι θα σηκώσει περήφανα τη σημαία του Νότιου Σουδάν στην «παρέλαση των εθνών», κατά τη διάρκεια της τελετής έναρξης των 30^ων Ολυμπιακών Αγώνων στο Παρίσι. Ο 30χρονος μπασκετμπολίστας, που εκπροσωπεί το νεότερο ανεξάρτητο κράτος του κόσμου μας, δήλωσε ότι θα στείλει μήνυμα ενότητας, αν και ο ίδιος ζει μακριά από τη χώρα καταγωγής του από τα εννιά του χρόνια.

🔎Πόσοι από τα 12 εκατομμύρια (κι ίσως λίγο παραπάνω, κανείς δεν ξέρει ακριβώς) συμπατριώτες του έχουν τη διάθεση ή τη δυνατότητα να τον δουν; Ελάχιστοι.

🔎To Νότιο Σουδάν έχει από τα μικρότερα ποσοστά παγκοσμίως στην ιδιοκτησία τηλεοράσεων. Λιγότερο από το 12% του πληθυσμού «αντέχει» την πολυτέλεια μιας τηλεοπτικής συσκευής. Ακόμα λιγότεροι (4,3%) διαθέτουν κινητό τηλέφωνο με δυνατότητα προβολής video. Και στο 78% της έκτασης της χώρας (644.329 τ.χλμ., δηλαδή σχεδόν πέντε φορές η Ελλάδα) τα κινητά τηλέφωνα δεν έχουν σήμα.

🔎Η χαρά που θα πάρει το Νότιο Σουδάν από τη συμμετοχή της εθνικής του ομάδας μπάσκετ ανδρών στους Ολυμπιακούς Αγώνες είναι σταγόνα στον ωκεανό μπροστά στα προβλήματα που ταλανίζουν τη χώρα. Ένας άγριος εμφύλιος πόλεμος που ξεκίνησε σχεδόν από τη στιγμή της «απόσπασης» της περιοχής από το Σουδάν, πολλές φυλές που δεν μπορούν να συνεννοηθούν μεταξύ τους και πολύ πετρέλαιο πάνω ακριβώς στην περιοχή των συνόρων με το «κανονικό» Σουδάν συνθέτουν ένα εκρηκτικό μίγμα.

🔎Αυτή η περιοχή που σήμερα γνωρίζουμε ως Νότιο Σουδάν και παλαιότερα ήταν το νότιο τμήμα του ενιαίου Σουδάν, κατοικούνταν πάντα από μαύρες φυλές με νειλωτικά χαρακτηριστικά. Καμία σχέση, δηλαδή, με τις φυλές που κατοικούν στο βορρά, οι οποίες έχουν κατά κύριο λόγο αραβογενή χαρακτηριστικά.

🔎Η σημαντικότερη διαφορά μεταξύ των δύο Σουδάν, βέβαια, είναι η θρησκεία. Σε αντίθεση με τον σχεδόν απολύτως ισλαμικό βορρά, ο νότος της χώρας είναι κατά 60% χριστιανικός και κατά 33% πιστεύει σε παραδοσιακούς θεούς και δοξασίες. Μόνο 6,5% του νότου είναι μουσουλμάνοι.

🔎Η επέκταση του ισλάμ στην περιοχή του νότου περιορίστηκε από τη γεωγραφία. Στην περιοχή που σήμερα βρίσκονται τα σύνορα μεταξύ του Σουδάν και του Νότιου Σουδάν ο Νείλος, ο τεράστιος αυτός ποταμός που διατρέχει και τις δύο χώρες, έχει δημιουργήσει μεγάλους, απροσπέλαστους βάλτους. Στην ουσία οι δύο περιοχές ήταν αποκομμένες η μία από την άλλη και γεωγραφικά, και θρησκευτικά, και πολιτιστικά.

🔎Τα σύνορα, βεβαίως, δεν χαράζονται από τη γεωγραφία, αλλά από τους κατακτητές. Όταν, λοιπόν, οι Βρετανοί έγιναν «προστάτες» της Αιγύπτου περίπου το 1860 και μαζί «συγκυριαρχούσαν» στο βόρειο Σουδάν, αποφάσισαν να επεκταθούν προς το νότο και να «ενώσουν» το γεωγραφικό χώρο του Σουδάν με τις βρετανικές αποικίες της ανατολικής Αφρικής, τη σημερινή Ουγκάντα δηλαδή.

🔎Στη δεκαετία του 1870, κι ενώ δεν είχαν κυριαρχήσει πλήρως στρατιωτικά στην περιοχή (που την ορέγονταν και οι Βέλγοι και οι Γάλλοι, οι οποίοι είχαν ξεκινήσει από διαφορετικές αφετηρίες) δημιουργήθηκε από τους Βρετανούς η επαρχία της «Εκουατόρια», η οποία συνδέθηκε αμέσως με τη διοίκηση του βόρειου Σουδάν.

🔎Γρήγορα, βέβαια, οι Βρετανοί κατάλαβαν ότι ήταν τέτοιες οι διαφορές και τα γεωγραφικά εμπόδια, που δεν μπορούσε να υπάρξει αποτελεσματική διοίκηση από το Χαρτούμ. Έτσι όρισαν έναν ανεξάρτητο διοικητή για το νότο. Εκεί «πάτησαν» επί δεκαετίες και οι αυτονομιστές για να κερδίσουν την ελευθερία τους από το Σουδάν.

🔎Το 1898, κι ενώ οι Ευρωπαίοι αποικιοκράτες έτρεχαν σαν παλαβοί σε όλη την Αφρική για να «κατοχυρώσουν» όσα περισσότερα εδάφη μπορούσαν, συνέβη το «επεισόδιο της Φασόντα». Πήρε το όνομά του από την μικρή τότε πόλη του σουδανικού νότου, πρωτεύουσα του βασιλείου της φυλής Σιλούκ (η τρίτη πολυπληθέστερη σήμερα στο Νότιο Σουδάν). Κι έμεινε στην ιστορία ως η μοναδική στιγμή που δύο ευρωπαϊκές αποικιακές δυνάμεις, η Βρετανία και η Γαλλία, έφτασαν τόσο κοντά σε πόλεμο για αφρικανικό έδαφος.

🔎Θεωρητικά, γι’ αυτή την περιοχή έτρεχαν οι Βρετανοί (από το «δικό» τους Σουδάν στο βορρα), οι Γάλλοι (από την περιοχή της σημερινής Κεντρικής Αφρικής στα δυτικά), οι Βέλγοι (από το τότε Βελγικό Κογκό στα νοτιοδυτικά) και οι Ιταλοί (που είχαν μόλις γίνει κύριοι της Αιθιοπίας, στα νοτιοανατολικά).

🔎Όλοι ζητούσαν πρόσβαση στις όχθες του Νείλου, οι Βρετανοί να «ενώσουν» τις αποικίες τους από το Κάιρο ως το Κέιπ Τάουν, οι Γάλλοι να βγουν τελικά στον Ινδικό Ωκεανό (όπου είχαν εξασφαλίσει το λιμάνι του Τζιμπουτί) ξεκινώντας από τη δυτική ακτή, από τη Σενεγάλη. Οι φιλοδοξίες των δύο «διασταυρώθηκαν» στη Φασόντα.

🔎Οι δύο διοικητές, ο Βρετανός λόρδος Κίτσενερ και ο Γάλλος στρατηγός Μαρσάν, συναντήθηκαν αρκετές φορές και τα ήπιαν, μάλιστα, περιμένοντας διαταγές «από τα κεντρικά». Αμφότεροι επέμεναν ότι η Φασόντα είναι δική τους, τους ντόπιους ούτε καν τους υπολόγιζαν. Όταν τελικά η Γαλλία ειδοποίησε τον Μαρσάν ότι δεν μπορούσε να του στείλει ενισχύσεις και ήταν μόνος του, ο Γάλλος στρατηγός αποφάσισε να αποχωρήσει.

🔎(Λεπτομέρεια: Το ανατολικό μέρος της σημερινής Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας, πρώην γαλλικής αποικίας, ονομαζόταν επί δεκαετίες «αδιέξοδο» (!) γι’ αυτό το λόγο. Επειδή τα σύνορα με το Σουδάν – και σημερινό Νότιο Σουδάν – είναι σε ζούγκλες και όχι σε κάποιο ποτάμι, κάποια «διέξοδο», όπως συνέβαινε τις περισσότερες φορές).

🔎Η περιοχή έμεινε βρετανική, αλλά και διοικητικά διαφορετική από το «κανονικό» Σουδάν, μέχρι το 1956, όπου το ενιαίο Σουδάν έγινε ανεξάρτητο. Οι λαοί του νότου έκαναν πολλές εκκλήσεις να τους χορηγηθεί ξεχωριστή ανεξαρτησία, επειδή δεν είχαν σχέση με το βορρά. Η περιοχή τους, όμως, θεωρήθηκε εξαιρετικά υπανάπτυκτη για να καταφέρει να επιβιώσει μόνη της. Δεν υπήρχαν καν δρόμοι να συνδέσουν τις κυριότερες πόλεις μεταξύ τους. Έτσι αποφασίστηκε να λειτουργήσει ως επαρχία του Σουδάν, με την «προτροπή» προς την ανεξάρτητη κυβέρνηση του Σουδάν να επενδύσει στην ανάπτυξη του νότου.

🔎Απ’ ότι φάνηκε, από το ένα αυτί μπήκε η «προτροπή» αυτή και από το άλλο βγήκε. Ο βορράς δεν έδινε καμία σημασία στο νότο. Πριν την ανεξαρτησία ήδη είχαν δημιουργηθεί ένοπλες αντάρτικες ομάδες, με σημαντικότερη μία που ονομαζόταν «Ανιανία», που σημαίνει στην τοπική γλώσσα Ντίνκα «δηλητήριο φιδιού»!

🔎Ο έλεγχος του βορρά στο νότο ήταν μόνο τυπικός. Το 1972, μετά από 16 χρόνια σκοτωμούς, υπογράφηκε μια συμφωνία «αυτονομίας» του νότιου κομματιού. Η οποία, βέβαια, δεν άλλαξε τίποτα. Νέος εμφύλιος πόλεμος, πιο μακρύς χρονικά (1983-2005) και με περισσότερες απώλειες, έπεισε και τους πιο δύσπιστους ότι βορράς και νότος του Σουδάν δεν μπορούσαν να συνεχίσουν μαζί.

🔎Προηγουμένως, όμως, είχε μεσολαβήσει κάτι πολύ σημαντικό: Η ανακάλυψη πετρελαίου! Το 1978 η αμερικανική Chevron σε έρευνες που έκανε στους βάλτους του Λευκού Νείλου βρήκε μεγάλα αποθέματα πετρελαίου. Η εκμετάλλευση άρχισε αμέσως, αλλά τα λεφτά προφανώς πήγαιναν στο βορρά. Οι νότιοι, βέβαια, είχαν πλέον κάτι σημαντικό να διαπραγματευθούν, δεδομένου ότι τα κοιτάσματα ήταν σε ποσοστό πάνω από 80% στο δικό τους έδαφος.

🔎Επί δεκαετίες οι κάτοικοι από το σουδανικό νότο έπαιρναν το δρόμο της προσφυγιάς. Βοηθούσε, βέβαια, και η ελλιπής φύλαξη των συνόρων με τις γειτονικές χώρες, αλλά και η ανοιχτή αγκαλιά των ΗΠΑ και της Αυστραλίας σε ανθρώπους από τη συγκεκριμένη περιοχή.

🔎Το 2005 σκοτώθηκε σε δυστύχημα με ελικόπτερο ο παραδοσιακός ηγέτης του κινήματος του νότου, ο Τζον Γκαράνγκ. Παρά το ότι προερχόταν από τη φυλή των Ντίνκα, την πολυπληθέστερη του νότου, είχε στήριξη (και ανοχή) απ’ όλες τις φυλές, που τον θεωρούσαν μετριοπαθή. Τα ακριβή αίτια της πτώσης του ελικοπτέρου που τον μετέφερε δεν έγιναν ποτέ γνωστά.

🔎Με πίεση από τη διεθνή κοινότητα (και κυρίως τις ΗΠΑ) ο πρόεδρος-δικτάτορας του Σουδάν Ομάρ Αλ Μπασίρ δέχτηκε να γίνει δημοψήφισμα στο νότο, για ανεξαρτησία. Προηγουμένως είχε δεχτεί κατηγορίες μέχρι και για γενοκτονία, με πάνω από 2,5 εκατομμύρια Νοτιοσουδανούς να χάνουν τη ζωή τους στις δεκαετίες του εμφυλίου πολέμου. Το δημοψήφισμα έγινε τον Ιούλιο του 2011 και στις 9 του μήνα ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα: 98,8% του πληθυσμού ψήφισε ανεξαρτησία.

🔎Το Νότιο Σουδάν είναι το πιο πρόσφατο μέλος του ΟΗΕ. Θα περίμενε κανείς η ανεξαρτησία να ηρεμούσε την κατάσταση, όμως η χώρα βίωσε τις ίδιες καταστάσεις που βιώνουν σχεδόν όλα τα αφρικανικά κράτη: Οι χωρισμένοι σε διαφορετικές φυλές κάτοικοι (μάλιστα κάποιες φορές παραδοσιακά εχθρικές μεταξύ τους) δεν εννοούν να ομονοήσουν και να χτίσουν ένα κοινό μέλλον, παρά να εκμεταλλευθούν πρόσκαιρα αξιώματα για να προωθήσουν τα συμφέροντα της φυλής τους.

🔎Έτσι, λοιπόν, ξέσπασε ένας νέος εμφύλιος πόλεμος. Με τους Ντίνκα του προέδρου Σάλβα Κίιρ από τη μία και τους Νούερ του αντιπροέδρου Ρικ Ματσάρ από την άλλη. Όλες οι φυλές έχουν διαλέξει στρατόπεδο πια. Η χώρα αν δεν είχε τα έσοδα από το πετρέλαιο θα είχε καταρρεύσει τελείως. Όχι ότι τώρα λειτουργεί κάτι ιδιαίτερο, απλά κάποια πράγματα φυτοζωούν. Το 85% του ενεργού πληθυσμού ασχολείται με τη γεωργία και την υλοτομία. Ακριβής απογραφή δεν έχει γίνει ποτέ. Δρόμοι δεν υπάρχουν, όπως δεν υπήρχαν. Το βλέπετε και στο χάρτη πόσο μικρό είναι το ασφαλτοστρωμένο οδικό δίκτυο.

🔎Το κυριότερο είναι ότι δεν υπάρχει εμπιστοσύνη. Ακόμα κι όταν ο Κίιρ και ο Ματσάρ έδειξαν να τα βρίσκουν, η παραδοσιακή αφρικανική καχυποψία δεν τους αφήνει να προχωρήσουν. Η χώρα έχει κατά κεφαλήν εισόδημα μόλις 326 δολάρια. Μόνο το Αφγανιστάν, η Συρία και το Μπουρουντί έχουν χαμηλότερο.

🔎Το χειρότερο είναι ότι ακόμα και σήμερα συγκεκριμένες συνοριακές περιοχές με το Σουδάν (αλλά και την Κένια) δεν έχουν οριοθετηθεί με συνθήκες. Η περιοχή Αμπιέι, που περιέχει τα περισσότερα κοιτάσματα και βρίσκεται ακριβώς πάνω στα σύνορα (τη βλέπετε στο χάρτη με διακεκομμένες γραμμές) είναι ακόμα «διεκδικήσιμη» και θα γίνει, λέει, δημοψήφισμα στο μέλλον για το πού θέλουν να ενταχθούν οι κάτοικοι, στο βορρά ή το νότο.

🔎Το ερώτημα, λοιπόν, είναι εύλογο: Πώς μπόρεσε αυτή η δυσλειτουργική σε όλα της χώρα να παρουσιάσει τόσο εθνική ομάδα μπάσκετ, που αναδείχτηκε πρωταθλήτρια Αφρικής και πήρε την απευθείας πρόκριση στους Ολυμπιακούς Αγώνες; Η απάντηση βρίσκεται στη διασπορά.

🔎Όλα τα μέλη της 12άδας που θα εκπροσωπήσει το Νότιο Σουδάν στους Ολυμπιακούς Αγώνες είτε γεννήθηκαν εκτός της χώρας από γονείς πρόσφυγες, είτε γεννήθηκαν στη χώρα και μετακόμισαν στο εξωτερικό σε πολύ μικρή ηλικία. Υπάρχουν πολλοί που σταδιοδρόμησαν στο μπάσκετ λόγω… ύψους. Οι Ντίνκα, οι Νούερ, γενικά οι νειλωτικές φυλές, θεωρούνται από τις ψηλότερες της Αφρικής. Και το μπάσκετ αποτελεί ένα πρώτης τάξης κίνητρο για να ξεφύγουν από τη φτώχεια.

🔎Παραδοσιακά το μπάσκετ ήταν πολύ δημοφιλές στην περιοχή. Ο Μανούτε Μπολ, ο ψηλότερος παίκτης που αγωνίστηκε ποτέ στο ΝΒΑ (2μ.32) είχε καταγωγή από εκεί. Ο Λούολ Ντένγκ, γιος (νοτιο)Σουδανού διπλωμάτη που ζήτησε πολιτικό άσυλο στη Βρετανία, έπαιξε και στο ΝΒΑ, αλλά και στην εθνική ομάδα της Μεγάλης Βρετανίας.

🔎Η εθνική μπάσκετ του Νοτίου Σουδάν είναι, βέβαια, σημείο αναφοράς για τη χώρα, αλλά δεν συνδέεται τόσο πολύ μ’ αυτήν. Οι παίκτες προφανώς δεν ζουν εκεί, και μάλιστα το πρώτο που κάνουν μόλις βγάλουν κάποια χρήματα είναι να καλούν όσους περισσότερους μπορούν από την οικογένειά τους να εγκαταλείψουν την επικίνδυνη αυτή περιοχή.

Ανδόρα: Ξεχασμένες κοιλάδες, πρίγκιπας Μακρόν και… χόκεϊ με πατίνια

Με το που ξεκινάς να ψάχνεις για την Ανδόρα είναι σα να κάνεις μια βουτιά στην ιστορία: Κόμητες, επίσκοποι, φέουδα, ένας κόσμος ξεχασμένος στο Μεσαίωνα, σε μια Ευρώπη η οποία ήταν χωρισμένη σε μικρά κομματάκια, που τα διοικούσαν (και τα εκμεταλλεύονταν) ευγενείς.

🔎 Τέτοια ιστορικά και γεωγραφικά «πισωγυρίσματα» βρίσκονται διάσπαρτα στην ήπειρό μας: Από το Μονακό ως το Λιχτενστάιν και από το Σαν Μαρίνο ως την Ανδόρα, τέτοια «μικροκράτη» που θυμίζουν τις παλαιότερες εποχές στην Ευρώπη επιβίωσαν μέχρι τις ημέρες μας. Πώς κι έγινε αυτό με την Ανδόρα; Πώς και δεν την «κατάπιαν» είτε η Γαλλία, είτε η Ισπανία, τα μεγάλα κράτη που συνορεύει; Η απάντηση βρίσκεται σ’ ένα κράμα γεωπολιτικής ισορροπίας και… αδιαφορίας.

🔎 Η Ανδόρα είναι μια μικρή περιοχή 468 τ.χλμ. Φανταστείτε μια έκταση ελάχιστα μικρότερη από το δικό μας νησί της Λήμνου. Τελείως διαφορετικό, βέβαια. Σκαρφαλωμένη στα Πυρηναία, η Ανδόρα έχει μέσο ύψος κοντά 2.000 μέτρα! Το χαμηλότερο σημείο της είναι 840 μέτεα και το ψηλότερο 2.924, περίπου όσο και η κορυφή του Ολύμπου. Ανάμεσα στα πανύψηλα βουνά βρίσκονται και οι τρεις κοιλάδες, αποκομμένες από την υπόλοιπη περιοχή των Πυρηναίων, όπου βρίσκονται μαζεμένοι οι περίπου 80.000 μόνιμοι κάτοικοι της Ανδόρας.

🔎 Πληθυσμός μικρός στο χαρτί, αλλά μεγάλος στο… μάτι. Η βασική εικόνα που έχει κάποιος όταν επισκέπτεται την Ανδόρα, σχεδόν όλες τις περιοχές του χρόνου, είναι ο συνωστισμός. Και πώς να μην γίνεται αυτό, όταν η χώρα υποδέχεται πάνω από 10,2 εκατομμύρια τουρίστες κάθε χρόνο; Σα να πήγαιναν, δηλαδή, κάθε χρόνο όλοι οι Έλληνες στη Λήμνο.

🔎 Αυτοί οι τουρίστες εντυπωσιάζονται από το τοπίο, τα χειμερινά σπορ, αλλά και τα αφορολόγητα είδη για τις αγορές τους. Ένα από τα μεγαλύτερα κίνητρα για να μείνει η Ανδόρα στο καθεστώς αυτό και να μην «απορροφηθεί» από τα μεγάλα γειτονικά της κράτη.

🔎 Για να βρει κανείς «Ανδόρα» στην ιστορία πρέπει να πάει στον 9^ο αιώνα μ.Χ. Ως τότε υπήρχε μια φυλή, οι Ανδοσίνοι, που κατοικούσαν σ’ αυτές τις κοιλάδες και τα είχαν βάλει με τον Αννίβα, όταν ο Καρχηδόνιος στρατηγός με τους ελέφαντές του είχε βαλθεί να κατακτήσει την Ευρώπη. Να είναι από τους Ανδοσίνους το όνομα Ανδόρα; Να είναι από τις βασκικές λέξεις «χάντια» και «ουρ», που αν τις βάλεις μαζί σημαίνει πολύ νερό; Να’ ναι από το αραβικό «αντ-ντάρα» που σημαίνει κοιλάδα ανάμεσα σε βουνά; Η ιστορία δεν έχει αποφασίσει ακόμη.

🔎 Αν ρωτήσετε τους ντόπιους, θα σας πουν μια ιστορία. Ο Καρλομάγνος, αυτός ο μέγας βασιλιάς της Ευρώπης, που θεωρούν ότι ίδρυσε και τη δική τους πατρίδα, λένε ότι ονόμασε την περιοχή Εντόρ, από την βιβλική πόλη της γης Χαναάν στην Παλαιά Διαθήκη. Τον Καρλομάγνο τον αναφέρουν ακόμα και σήμερα οι Ανδορανοί, άλλωστε και ο εθνικός τους ύμνος ονομάζεται El Gran Carlemany, ο Μεγάλος Καρλομάγνος.

🔎 Η περιοχή ακολουθούσε την τύχη των γειτονικών της περιοχών της Ιβηρικής, και συγκεκριμένα της Καταλωνίας. Εκκλησιαστικά υπαγόταν στην επισκοπή της πόλης Ουργκέλ, που βρίσκεται κοντά της, στη σημερινή Καταλωνία. Το 988 μ.Χ. έγινε το πρώτο βήμα για την αυτονόμησή της, καθώς ο τότε κόμης της Ουργκέλ μεταβίβασε τη διοίκηση των κοιλάδων της Ανδόρας στον επίσκοπο.

🔎 Γιατί το έκανε αυτό; Επισήμως άγνωστο. Ανεπισήμως, ακούγονται πολλά για την ερωτική ζωή του κόμη Μπορέλ (ο οποίος είχε στην κατοχή του όλη τη σημερινή βόρεια Καταλωνία, την οποία μοίρασε στους γιους του) και ο επίσκοπος, που τα είχε μάθει όλα, έλαβε την Ανδόρα ως «δώρο» για να σιωπήσει. Ποιος να ξέρει…

🔎 Βεβαίως επειδή οι εποχές και τα πρόσωπα αλλάζουν, έναν αιώνα αργότερα ο τότε κόμης της Ουργκέλ διεκδίκησε πάλι τις κοιλάδες της Ανδόρας από τον τότε επίσκοπο. Ο ιερωμένος, που δεν είχε φυσικά δικό του στρατό, ούτε στήριξη, ζήτησε τη βοήθεια του άρχοντα του Καμποέτ (σημερινό Καμπό, μια μικρή πόλη στην επαρχία Γέιδα της Καταλωνίας) για να διατηρήσει τα κεκτημένα του.

🔎 Ο άρχοντας, φυσικά, δέχτηκε, κι έτσι ξεκίνησε μια «δυαρχία», εκκλησιαστική και πολιτική. Η οποία σφραγίστηκε με συνθήκη το 1095. Η εγγονή του τότε άρχοντα παντρεύτηκε τον κόμη της πόλης Φουά, στη σημερινή γαλλική πλευρά των συνόρων, κι έτσι η «πολιτική» διοίκηση πέρασε τα Πυρηναία προς το βορρά. Ο εκάστοτε κόμης του Φουά όφειλε υποταγή στον Γάλλο βασιλιά.

🔎 Μοιραίο ήταν, βέβαια, κάποια στιγμή να ξεκινήσουν οι τριβές μεταξύ των δύο, του επισκόπου της Ουργκέλ και του κόμη της Φουά, για το ποιος ήταν το μεγάλο αφεντικό στην περιοχή. Κάποια στιγμή πήγαν να πάρουν και τα όπλα ο ένας εναντίον του άλλου. Το 1278, μετά από παρέμβαση του βασιλιά της Αραγωνίας, το καθεστώς επικυρώθηκε: Οι δύο επίσημοι, ο επίσκοπος και ο κόμης, ανακηρύχθηκαν «πρίγκιπες». Για την ακρίβεια, «συνπρίγκιπες»! Έτσι αναφέρονται ακόμα και σήμερα, co-princes.

🔎 Φυσικά, μετά τη Γαλλική Επανάσταση και την κατάργηση όλων των τίτλων ευγένειας στη Γαλλία και των όποιων φέουδων, ο τίτλος του «συμπρίγκιπα» πηγαίνει στον εκάστοτε αρχηγό του γαλλικού κράτους. Αυτό ισχύει μέχρι σήμερα. Έτσι, λοιπόν, ο Εμανουέλ Μακρόν εκτός από πρόεδρος της Γαλλίας είναι και «συμπρίγκιπας» της Ανδόρας!

🔎 Αυτή είναι η παραδοξότητα της Ανδόρας. Ενός πριγκιπάτου που στην ουσία δεν έχει πρίγκιπα. Δύο έχει, αλλά μόνο κατ’ όνομα. Ούτε ο επίσκοπος της Ουργκέλ, ούτε και ο Γάλλος πρόεδρος, όποιος κι αν είναι, ασχολούνται με τα της Ανδόρας. Κι αυτή η απομόνωση, βέβαια, τη βοήθησε να μείνει στο χάρτη και να μην την καταπιούν οι γείτονές της.

🔎 Έγιναν, βέβαια, τέτοιες προσπάθειες στο πέρασμα των αιώνων. Αλλά τελικά όλες υποχωρούσαν. Ο φόβος των Ισπανών μήπως ερεθίσουν τη Γαλλία, αλλά και των πολιτικών μήπως ερεθίσουν την καθολική εκκλησία, τους έβαλε όλους να ισορροπούν. Και τελικά να αφήσουν τις κοιλάδες αυτές στην ησυχία τους. Κανέναν δεν ενοχλούσαν, άλλωστε.

🔎 Το 1866 η Ανδόρα απέκτησε για πρώτη φορά εκλεγμένη τοπική κυβέρνηση. Ψήφισαν τότε μόνο «οι αρχηγοί των οικογενειών», δηλαδή ένας από κάθε οικογένεια! Και βγήκε ένα 24μελές συμβούλιο. Αυτό αποφάσισε το σχήμα της σημαίας της χώρας, το οποίο είναι ένας συνδυασμός της σημαίας της Γαλλίας (το μπλε αριστερά και το κόκκινο δεξιά) και της Ισπανίας (το κίτρινο με τον θυρεό στον κέντρο).

🔎 Τότε ξεκίνησε και η τουριστική βιομηχανία της Ανδόρας. Με κάποια ξενοδοχεία και σπα για τους πλούσιους Ευρωπαίους, που εξελίχθηκαν αργότερα σε χιονοδρομικά κέντρα και υπερσύγχρονες μονάδες. Οι ντόπιοι, εκμεταλλευόμενοι το ιδιαίτερο καθεστώς της περιοχής, μπορούσαν να εισάγουν αφορολόγητα είδη, τα οποία ήταν πολύ φθηνότερα από Γαλλία και Ιταλία, οπότε πολλοί πήγαιναν εκεί για να κάνουν και τα ψώνια τους, κυρίως σε είδη πολυτελείας, κοσμήματα, πολύτιμους λίθους κτλ. Αυτός ο «καταναλωτικός» τουρισμός υπάρχει ακόμα και σήμερα.

🔎 Οι «συμπρίγκιπες» δέχτηκαν αυτή την ανάπτυξη χωρίς να επέμβουν. Ένα πράγμα μόνο απαγόρεψαν τότε: Το τζόγο. Είναι χαρακτηριστικό ότι, σε αντίθεση με άλλους φορολογικούς παράδεισους, η Ανδόρα άργησε πολύ να αποκτήσει το δικό της καζίνο. Ένα και μοναδικό λειτουργεί ακόμα και σήμερα, και είναι απολύτως ελεγχόμενο από το κράτος.

🔎 Το 1900 οι κοιλάδες είχαν πληθυσμό μόλις 5.000 ανθρώπους! Η ανάγκη, όμως, για υπηρεσίες (κυρίως ξενοδοχειακές) έφερε και μετανάστες. Κυρίως Ισπανούς από την Καταλωνία, αλλά και Πορτογάλους, που έψαξαν υψηλότερα μεροκάματα. Σήμερα, από τους 80.000 κατοίκους, λιγότεροι από τους μισούς είναι Ανδορανοί (45%), σχεδόν το ένα τρίτο Ισπανοί (31%) και 12% Πορτογάλοι.

🔎 Βεβαίως χάρη στον τουρισμό και τα αφορολόγητα οι κάτοικοι απολαμβάνουν μια πολύ άνετη ζωή. Οι μικρούλες κοιλάδες κάνουν ετήσιο τζίρο πάνω από 6 δις δολάρια, κάτι που σημαίνει ότι το κατά κεφαλήν εισόδημα πλησιάζει τα 70.000 δολάρια, δηλαδή είναι υπερτριπλάσιο της Ελλάδας! Παρ’ ότι η χώρα δεν ανήκει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έχει νόμισμά της το ευρώ.

🔎 Όσο για τα σπορ, η Ανδόρα έχει εθνικές ομάδες σε όλα τα κορυφαία αθλήματα, αλλά λόγω μικρού πληθυσμού δεν μπορεί εύκολα να διακριθεί. Λόγω οικονομικής δύναμης η χώρα θα μπορούσε να προσελκύσει κάποιους καλούς παίκτες από τις γύρω περιοχές της Ισπανίας κυρίως και να τους δώσουν υπηκοότητα, αλλά δεν το κάνουν. Προτιμούν να δίνουν ευκαιρίες στα παιδιά της περιοχής να εκπροσωπήσουν την πατρίδα τους, κι αν μην διακρίνονται. Υπάρχει επαγγελματική ομάδα μπάσκετ με έδρα την Ανδόρα, η οποία αγωνίζεται στην 1^η κατηγορία του ισπανικού πρωταθλήματος.

🔎 Τα σπορ στα οποίο διακρίνεται η Ανδόρα περισσότερο από τα άλλα είναι το χόκεϊ με πατίνια και το ράγκμπι. Η μικρούλα  Ανδόρα έχει συμμετοχές σε τελικές φάσεις παγκοσμίων και ευρωπαϊκών πρωταθλημάτων.

🔎 Στο ποδόσφαιρο οι ομάδες από την Ανδόρα μπορούν να χρησιμοποιούν απεριόριστο αριθμό Ισπανών παικτών κι αυτό έχει επηρεάσει πολύ τη δημοφιλία του. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις τρεις καλύτερες ομάδες της χώρας (Σάντα Κολόμα, Ίντερ Εσκάλδες, Σαν Ζουλιά) αγωνίζονται συνολικά μόνο… τέσσερις ποδοσφαιριστές με διαβατήριο από την Ανδόρα!

Ισημερινή Γουινέα: Η πατρίδα του Λαμίν Γιαμάλ είναι γεμάτη φτώχεια, δικτάτορες και πετρέλαιο

H Ισημερινή Γουινέα δημιουργεί μπερδέματα και παρεξηγήσεις αρχίζοντας από το ίδιο της το όνομα. Κατ’ αρχάς, μην την ψάξετε στον Ισημερινό, τη νοητή γραμμή που κόβει τον πλανήτη στη μέση οριζοντίως, διότι δεν θα τη βρείτε πάνω της, αλλά κάπου εκεί κοντά. Μην την ψάξετε, επίσης, κοντά στις άλλες δύο Γουινέες της Αφρικής, την «σκέτη» Γουινέα (πρώην γαλλική) και τη Γουινέα Μπισάου (πρώην πορτογαλική), που βρίσκονται στα δυτικά της ηπείρου.

🔎Μιλάμε για τον ορισμό του τεχνητού κράτους: Η Ισημερινή Γουινέα απαρτίζεται από ένα νησί λίγο μεγαλύτερο από τη Λέσβο στο βάθος του κόλπου της Γουινέας (στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Καμερούν και Νιγηρίας), ένα ηπειρωτικό σχεδόν τέλειο ορθογώνιο παραλληλόγραμμο (!) κάτω από το Καμερούν κι ένα άλλο νησάκι πολύ πιο νότια, που ονομάζεται… Πρωτοχρονιά (!) (Ανομπόν) κι έχει το μέγεθος της Ηρακλειάς στις μικρές Κυκλάδες.

🔎Αυτό ήταν ό,τι σκόρπιο απέμεινε από την φιλόδοξη ισπανική αυτοκρατορία στην Αφρική. Η οποία, σε αντίθεση μ’ αυτά που συνέβησαν στην Αμερική, περιορίστηκε σε μερικά σημεία μόνο. Αυτό το κράτος, ανεξάρτητο από το 1968, πέρασε από την απόλυτη οικονομική απαξίωση στην βίαιη ανάπτυξη που έφερε το πολύ πετρέλαιο. Βίωσε μια από τις σκληρότερες και πιο αιματηρές δικτατορίες που γνώρισε ποτέ ο κόσμος και την αντικατέστησε με μία… ηπιότερη, η οποία διαρκεί πάνω από 42 χρόνια.

🔎Και παρ’ όλο που το επίσημο κατά κεφαλήν εισόδημα αυξάνεται και είναι από τα μεγαλύτερα της υποσαχάριας Αφρικής, ολοένα και περισσότεροι απελπισμένοι φεύγουν από εκεί. Αν ο δρόμος τους βγάλει μέχρι την Ευρώπη, επιλέγουν την Ισπανία, όπου αισθάνονται πιο άνετα λόγω κοινής γλώσσας. Αυτή τη διαδρομή διάλεξε και η μητέρα του Λαμίν Γιαμάλ, του νέου παιδιού-θαύματος του παγκοσμίου ποδοσφαίρου.

🔎H ιστορία των δύο περιοχών που απαρτίζουν στο μεγαλύτερο βαθμό αυτή τη χώρα, της νησιώτικης και της ηπειρωτικής, είναι πολύ διαφορετική. Το μεγάλο νησί ονομάστηκε επί αιώνες Φερνάντο Πο, για να τιμηθεί το όνομα του Πορτογάλου εξερευνητή, του πρώτου Ευρωπαίου που πάτησε εκεί το πόδι του. Το νησί, μαζί με άλλα νησάκια και «δικαιώματα» στην ηπειρωτική Αφρική (σαν αυτό που λέμε «αέρα» στα κτίριά μας) πουλήθηκε από την Πορτογαλία στην Ισπανία το 1778.

🔎Το ηπειρωτικό κομμάτι, το παραλληλόγραμμο που βλέπετε στο χάρτη, ήταν αρχικά πολύ μεγαλύτερο. Η Ισπανία στο διαβόητο Συνέδριο του Βερολίνου το 1885 (αυτό που συναντήθηκαν οι Ευρωπαίοι αποικιοκράτες και χώρισαν την Αφρική σε ζώνες επιρροής) διεκδίκησε μια πολύ μεγαλύτερη περιοχή ανάμεσα στους ποταμούς Νίγηρα και Ογκοβέ.

🔎Βεβαίως οι Ευρωπαίοι στο συνέδριο εκείνο είχαν βάλει απαράβατο όρο η κάθε χώρα που επιθυμεί κατακτήσεις να ασκεί «αποτελεσματική διοίκηση» στις περιοχές που διεκδικεί. Αυτό σήμαινε είτε να εγκαθιστά δικούς της κατοίκους σε λιμάνια και εμπορικούς σταθμούς, είτε να κάνει συμφωνίες «προστασίας» με τοπικούς φύλαρχους.

🔎Οι Ισπανοί ξεκίνησαν την προσπάθεια επέκτασης από τα παράλια του ποταμού Μούνι, αλλά άργησαν να επεκταθούν. Στο τέλος του αιώνα, όταν οι άλλοι έτρεχαν, αυτοί είχαν ν’ αντιμετωπίσουν τον Ισπανο-Αμερικανικό πόλεμο, που τους στέρησε τις Φιλιππίνες, την Κούβα, το Πουέρτο Ρίκο.

🔎Είδαν, λοιπόν, τους Γάλλους και τους Γερμανούς να τρέχουν και να αρπάζουν περιοχές στο εσωτερικό και στα παράλια βόρεια και νότια, και τελικά… ξέμειναν μ’ αυτό το παραλληλόγραμμο που βλέπετε, το οποίο έχει έκταση 26.027 τ.χλμ., δηλαδή είναι περίπου όσο η Θεσσαλία και η Ήπειρος μαζί. Ενώ στα χαρτιά διεκδικούσαν μια έκταση 300.000 τ.χλμ., δηλαδή όσο 2,5 φορές η Ελλάδα. Ονόμασαν, λοιπόν, την περιοχή Ρίο Μούνι (ποταμός Μούνι δηλαδή) και την άφησαν στην ησυχία της.

🔎Επί αιώνες η συγκεκριμένη περιοχή ήταν ό,τι και το… Σουφλί για τους Έλληνες δημόσιους υπαλλήλους. Η πιο δυσμενής μετάθεση που θα μπορούσε να σου τύχει. Κι αυτό λόγω του εξαιρετικά ανθυγιεινού κλίματος. Ζέστη πολλή, υγρασία, μύγες τσε-τσε, δύσκολες καλλιέργειες, φτωχό υπέδαφος. Τίποτα αξιοποιήσιμο. Όσο επιτρεπόταν το δουλεμπόριο, οι  Πορτογάλοι και μετά οι Ισπανοί χρησιμοποίησαν το νησί ως σταθμό μεταφόρτωσης ανθρώπινων ζωών στο δρόμο της σκλαβιάς προς τη βόρεια ή τη νότια Αμερική. Όταν καταργήθηκε κι αυτό, η αποικία περιήλθε σχεδόν σε αχρηστία.

🔎Φανταστείτε ότι τα πρώτα χρόνια της ισπανικής κυριαρχίας (1778-1810), οι Ισπανοί δεν είχαν καν διορίσει εκεί διοικητή! Τυπικά η αποικία της Ισπανικής Γουινέας, όπως την ονόμασαν, διοικούνταν από την Αντιβασιλεία του Ρίο ντε Λα Πλάτα στο Μπουένος Άιρες, δηλαδή από τη σημερινή Αργεντινή, κάτι χιλιάδες μίλια μακριά!

🔎Οι Ισπανοί έψαξαν και την πιθανότητα να πουλήσουν το νησί στους Άγγλους. Πράγματι μια αγγλική φρουρά εγκαταστάθηκε εκεί στις αρχές του 19^ου αιώνα, για να καταπολεμήσει το παράνομο δουλεμπόριο. Αλλά οι Άγγλοι δεν ψήνονταν να αγοράσουν κάτι άχρηστο, όπως το θεωρούσαν κι εκείνοι.

🔎Στο πέρασμα των χρόνων, αυτή η ουσιαστική ακυβερνησία άλλαξε και την εθνολογική σύσταση του νησιού. Οι γηγενείς ιθαγενείς Μπούμπι παρέμειναν πλειοψηφία, αλλά στο νησί κατέφθαναν με σχεδίες διάφοροι πρώην σκλάβοι, από τη σημερινή Νιγηρία, το Καμερούν και τη Γκαμπόν. Έτσι δημιουργήθηκε μια πολυγλωσσική κοινωνία, που τουλάχιστον στο νησί διατηρείται ακόμα και σήμερα. Επίσημη γλώσσα μπορεί να είναι η ισπανική, αλλά πολλοί μιλούν και αγγλικά και γαλλικά. Εκεί κατευθύνθηκαν και εργάτες από τις αγγλόφωνες Λιβερία και Σιέρα Λεόνε.

🔎Το μόνο που φαινόταν να ευδοκιμεί εκεί ήταν το κακάο. Στις ορεινές περιοχές του νησιού το καλλιεργούσαν οι Μπούμπι μόνοι τους, μάλιστα αρνούνταν να δουλέψουν σε μεγαλύτερες φυτείες, οργανωμένες από τους Ισπανούς. Στα ηπειρωτικά το μόνο που βρήκαν οι Ισπανοί να τους αποφέρει κέρδος ήταν η υλοτομία. Καταστράφηκαν τεράστιες εκτάσεις με δέντρα για εμπορικούς σκοπούς.

🔎Το καθεστώς του Φράνκο στην Ισπανία προσπάθησε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο να «ενσωματώσει» αυτές τις απομακρυσμένες περιοχές. Από το 1946 ως το 1959 ονομάστηκαν διοικητικά «επαρχίες» της Ισπανίας, δηλαδή όπως και τα διοικητικά κομμάτια της κανονικής Ισπανίας που γνωρίζουμε. Μετά το 1960, όμως, που ο άνεμος της ανεξαρτησίας σάρωσε όλη την Αφρική, φάνηκε ότι τέτοια πρότζεκτ δεν μπορούσαν να λειτουργήσουν. Έτσι οι Ισπανοί «ετοίμασαν» τις περιοχές για να τους δώσουν ανεξαρτησία.

🔎Προέκυψε, όμως, ένα μεγάλο πρόβλημα: Οι νησιώτες Μπούμπι δεν έβλεπαν με καλό μάτι την «ένωσή» τους με το πολύ πιο υπανάπτυκτο ηπειρωτικό κομμάτι, το οποίο όμως είχε μεγαλύτερο πληθυσμό. Φοβήθηκαν ότι από τις πρώτες εκλογές μάλιστα θα εκλεγόταν πρόεδρος κάποιος από τη φυλή των Φανγκ, που κυριαρχεί στο Ρίο Μούνι, οπότε οι ίδιοι θα ήταν μειοψηφία στην ίδια τους τη χώρα.

🔎Οι Ισπανοί δεν άκουγαν τίποτα. Τα δύο κομμάτια, μαζί και το μικρούλι και πλήρως απομονωμένο νησάκι Ανομπόν με μόλις 4.000 κατοίκους, έγιναν το κράτος της Ισημερινής Γουινέας το 1968. Το νησί μετονομάστηκε από Φερνάντο Πο στο πιο «αφρικανικό» Μπιόκο. Κι όντως στις εκλογές επικράτησε, με μεγάλη πλειοψηφία, ο Φρανσίσκο Μασίας Ενγκουέμα από την ηπειρωτική φυλή των Φανγκ.

🔎Τρομερή περίπτωση ο "κύριος" αυτός. Γιος τοπικού μάγου, ο οποίος έφτασε στο σημείο να προσφέρει θυσία στους τοπικούς θεούς ένα γιο του (!), ο Μασίας σκληραγωγήθηκε νωρίς. Δούλεψε σαν υπηρέτης σε σπίτια πλούσιων Ισπανών, πέρασε τύφο μικρός, απέτυχε τρεις φορές στις εξετάσεις αλλά διορίστηκε υπάλληλος σ’ ένα μικρό χωριό και τελικά, με το μεσσιανικό-μισότρελο στυλ του, έπεισε τους ομόφυλούς του να τον ανακηρύξουν πρόεδρο. Κι εκεί έβγαλε όλη του την τρέλλα.

🔎Από το 1968 ως το 1979, οπότε και ανατράπηκε με πραξικόπημα από τον ίδιο του τον ανηψιό, ο Μασίας εγκαθίδρυσε το καθεστώς του απόλυτου τρόμου. Υπολογίζεται ότι οι ελεγχόμενες απ’ αυτόν δυνάμεις ασφαλείας σκότωσαν πάνω από 80.000 ανθρώπους σε πληθυσμό μόλις 350.000! Έβλεπε παντού εχθρούς, ορατούς κι αόρατους, όλοι τον θεωρούσαν τρελό, αλλά κανείς δεν τα έβαζε μαζί του. Τελικά αφού συνελήφθη στο πραξικόπημα, εκτελέστηκε από τους ίδιους τους στρατιώτες του.

🔎Ο ανηψιός του, ο Τεόντορο Ομπιάνγκ, τον ανέτρεψε το 1979. Ως το 1982 ήταν πρόεδρος του «επαναστατικού συμβουλίου», από το 1982 ως και σήμερα είναι «εκλεγμένος» πρόεδρος της χώρας. Τα εισαγωγικά απαραίτητα, δεδομένου ότι και η δική του κυριαρχία δεν αμφισβητείται από κανέναν. Αυτός, πάντως, φρόντισε να είναι λιγότερο αιματηρός, να διατηρεί καλές σχέσεις κυρίως με τη Δύση, και να έχει φωτογραφίες και με τον Πούτιν και με τον Ομπάμα.

🔎Το 1995, λίγο πριν το τέλος του 20^ου αιώνα, η εταιρεία Mobil που έκανε έρευνες στην περιοχή ανακοίνωσε ότι βρήκε μεγάλα κοιτάσματα πετρελαίου στο θαλάσσιο χώρο της Ισημερινής Γουινέας. Αμέσως έτρεξαν τα αρπακτικά: Exxon Mobil, Marathon Oil, Kosmos Energy, Chevron… Όλοι πήραν κι από ένα κομμάτι εξόρυξης και σήμερα η Ισημερινή Γουινέα παράγει πάνω από 360.000 βαρέλια ημερησίως.

🔎Τα τεράστια έσοδα, βέβαια, τα καρπώνονται λίγοι. Ο Ομπιάνγκ, η (εκτεταμένη) οικογένειά του, οι φίλοι του. Η χώρα είναι ακόμα υπανάπτυκτη. Ούτε ο μισός πληθυσμός δεν έχει πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό και το 8% των παιδιών πεθαίνουν από αρρώστιες πριν φτάσουν τα 5 τους χρόνια. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, βέβαια, έχει ξεπεράσει τις 6.000 δολάρια, αλλά η ανισορροπία στην κατανομή του πλούτου είναι ιλιγγιώδης.

🔎Ο 82χρονος σήμερα Ομπιάνγκ εξασφάλισε το 2022 μια ακόμα πενταετή θητεία και, όπως φαίνεται, θα πεθάνει πρόεδρος. Είναι ο δεύτερος μακροβιότερος «πρόεδρος» (μη μονάρχης, δηλαδή) στον κόσμο, πίσω μόνο από τον… γείτονά του, τον Πολ Μπιγιά του Καμερούν.

🔎Οι Μπούμπι στο νησί Μπιόκο αντιδρούν ακόμα, στα πλαίσια του δυνατού. Έχουν τις οργανώσεις τους, φωνάζουν, αλλά κανείς δεν τους ακούει. Ο διαχωρισμός πια των δύο περιοχών μοιάζει απίθανος, αφού ο πλούτος του πετρελαίου βρίσκεται γύρω από το νησί, αλλά οι περισσότεροι κάτοικοι, «ψηφοφόροι» (και στρατιώτες…) προέρχονται από την ηπειρωτική περιοχή.

🔎Η χώρα επένδυσε πολύ στον αθλητισμό και τα μεγάλα έργα για να «ξεπλύνει» το όνομά της. Διοργάνωσε δύο φορές την τελική φάση του ποδοσφαιρικού Κυπέλλου Εθνών Αφρικής (το 2012 σε συνεργασία με τη Γκαμπόν και το 2015 μόνη της). Και προσπαθεί να πείσει πολλούς ποδοσφαιριστές με καταγωγή από την περιοχή να παίξουν στην εθνική ομάδα, ακόμα κι αν δεν έχουν επισκεφθεί ποτέ τη χώρα. Τον Γιαμάλ, πάντως, φέρεται να μην τον πλησίασε ποτέ. Επίσης σχεδιάζεται μια νέα πρωτεύουσα, στο ηπειρωτικό κομμάτι, η Πόλη της Ειρήνης (Θιουδάδ ντε Λα Παζ), με υπερσύγχρονα κτίρια.

🔎Υ.Γ. Δεν γράψαμε τίποτα για το Ανομπόν, το τρίτο… κομμάτι της χώρας. Πέρα από το παράξενο όνομά του (προφανώς ονομάστηκε έτσι επειδή ανακαλύφθηκε πρωτοχρονιά), δεν ασχολείται κανείς μ’ αυτό. Παραμένει υπανάπτυκτο, με πολύ μικρό πληθυσμό και ελάχιστη σύνδεση με την υπόλοιπη χώρα. Παρ’ ότι υπάρχει αεροδρόμιο, προγραμματίζεται μόνο μία (!) πτήση την εβδομάδα για την πρωτεύουσα.

Μπιρ Ταουίλ: Δύο χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα που δεν τα θέλει κανένας!

 Το 99,99% της επιφάνειας της γης, από την πιο εύφορη πεδιάδα μέχρι την πιο άγονη έρημο και τον πιο αφιλόξενο παγετώνα, είναι μέρος ενός ανεξάρτητου κράτους. Πόλεμοι αιματηροί έχουν ξεσπάσει για μερικά τετραγωνικά μέτρα γης, ακόμη και μερικές βραχονησίδες. Ε, λοιπόν, ποιο είναι αυτό το 0,01% που δεν το θέλει κανένας; Το Μπιρ Ταουίλ!

🔎Τι είναι αυτό το Μπιρ Ταουίλ και πού βρίσκεται; Μην ψάχνετε στην άλλη άκρη του κόσμου, βρίσκεται σχετικά κοντά μας. Συγκεκριμένα, στα σύνορα μεταξύ της Αιγύπτου και του Σουδάν. Μπορεί να φαίνεται σαν μια μικρή κουκίδα στο χάρτη, όμως έχει έκταση 2.056 τ.χλμ., κάτι λιγότερο από το νομό Φωκίδας!

🔎Πρόκειται, βέβαια, για μία ξερή περιοχή. Άμμος και πάλι άμμος, με λίγα πηγάδια αρδεύσιμου νερού (Μπιρ Ταουίλ σημαίνει «ψηλό πηγάδι» στα αραβικά) και φυσικά καμία καλλιέργεια. Ακόμα και ως βοσκότοπος προσφέρει λίγη τροφή για τα κατσίκια και τις καμήλες που βρίσκονται σ’ αυτόν τον τόπο. Μη φανταστεί κανείς, όμως, ότι η γύρω περιοχή είναι εύφορη και σκοτώνονται η Αίγυπτος και το Σουδάν για το ποιος θα πάρει τα χωράφια.

🔎Η άρνηση και των δύο χωρών να «ενσωματώσουν» το Μπιρ Ταουίλ στην επικράτειά τους έχει σχέση με την ιστορία, τη γεωπολιτική και με μια κοντινή περιοχή, πολύ πιο σπουδαία: Το τρίγωνο Χαλάιμπ.

🔎Αν έχετε μπερδευτεί με τα ονόματα κι αυτές τις άγνωστες τοποθεσίες, καιρός να ρίξετε μια ματιά στο χάρτη. Βλέπετε τις διακεκομμένες γραμμές στην οριζόντια γραμμή του συνόρου μεταξύ της Αιγύπτου και του Σουδάν; Η παραθαλάσσια περιοχή, που είναι πάνω από την οριζόντια γραμμή, είναι το λεγόμενο «τρίγωνο Χαλάιμπ». Το μικρό κομμάτι, που συνορεύει ανατολικά με το τρίγωνο Χαλάιμπ και βρίσκεται κάτω από τη γραμμή, είναι το Μπιρ Ταουίλ, το μέρος που δεν θέλει κανένας από τους δύο. Αντίθετα, και οι δύο θέλουν το τρίγωνο Χαλάιμπ.

🔎Η ιστορία αυτής της ιδιαιτερότητας κρύβεται, φυσικά, στην αποικιοκρατία. Και στην προσπάθεια των Ευρωπαίων να βάλουν σύνορα εκεί που δεν υπάρχουν. Στην περίπτωσή μας, το θέμα ξεκίνησε το 1899, όταν η Βρετανία αποφάσισε να οριοθετήσει με σύνορα την Αίγυπτο και το Σουδάν, δηλαδή δύο γεωγραφικές περιοχές που υπήρχαν μεν από αιώνες, αλλά στην ουσία κανείς δεν γνώριζε (και κανείς δεν είχε ενδιαφερθεί) πού ακριβώς σταματούσε η μία και ξεκινούσε η άλλη.

🔎Την περίοδο αυτή, και οι δύο περιοχές ήταν υπό βρετανική κυριαρχία. Η Αίγυπτος, βέβαια, δι’ αντιπροσώπου. Οι Βρετανοί νίκησαν κατά κράτος τους Αιγύπτιους στον Αγγλο-αιγυπτιακό πόλεμο το 1882, αλλά διατήρησαν τον Τεουφίκ Πασά στη θέση του μονάρχη, καθώς και το καθεστώς της περιοχής (τυπικά παρέμενε αυτόνομο τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά βρισκόταν υπό βρετανική στρατιωτική κατοχή.

🔎Μετά το 1890 οι Βρετανοί ξεκίνησαν μαζί με τον αιγυπτιακό στρατό την εκστρατεία κατάκτησης του σημερινού Σουδάν, κυρίως του βόρειου τμήματος όπου πλειοψηφούν οι αραβογενείς μουσουλμανικές φυλές. Κι αυτό διότι τότε είχε εμφανιστεί ένας πανούργος ιμάμης, ο Μοχάμαντ Άχμαντ μπιν Αμπντάλα, ο επονομαχόμενος και «Μαχντί» (δηλαδή «εκλεκτός»). Ο οποίος είχε ενώσει τις κυριότερες αραβογενείς φυλές κι απειλούσε τη βρετανική εξουσία.

🔎Το 1899 οι Βρετανοί ξεμπέρδεψαν με τον Μαχντί (με βαριές απώλειες, πάντως) και ενοποίησαν το Σουδάν σε μία διοικητική περιοχή. Τυπικά ήταν κοινό «προτεκτοράτο» της Βρετανίας και της Αιγύπτου, ουσιαστικά βρετανικό έδαφος. Και σαν όλα αυτά τα εδάφη, έπρεπε να είχε σύνορα.

🔎Η σκέψη για το πού θα τοποθετηθούν τα σύνορα μεταξύ Αιγύπτου και Σουδάν έλαβε υπ’ όψιν της μόνο ένα κριτήριο. Τα σύνορα έπρεπε να περνούν από ερημικές περιοχές, έτσι ώστε να υπάρχουν όσο το δυνατόν λιγότερες εντάσεις μεταξύ των φυλών.

🔎Έτσι αποφασίστηκε τα σύνορα αυτά να είναι ο 22^ος παράλληλος, αυτή η οριζόντια γραμμή που χωρίζει ακόμα και σήμερα τα δύο κράτη στο μεγαλύτερο διάστημά της. Η συνοριακή συμφωνία μεταξύ Αιγύπτου και Σουδάν υπογράφηκε στις 10 Ιανουαρίου 1899.

🔎Δεν πέρασαν λίγοι μήνες, όμως, και η ευθεία γραμμή «χάλασε» στο ανατολικό της μέρος, κοντά στην Ερυθρά Θάλασσα. Στις 10 Ιουλίου 1899 μια «τροπολογία» που υπογράφηκε και από τον Βρετανό στρατιωτικό διοικητή της Αιγύπτου, αλλά και από τον (Βρετανό) διοικητή του Σουδάν, «παραχωρούσε» την περιοχή του λιμανιού Χαλάιμπ στο Σουδάν, μετά από αίτημα του τοπικού φύλαρχου, που αισθανόταν περισσότερη εθνική και πολιτισμική συγγένεια με τις φυλές που είχαν συμπεριληφθεί στο Σουδάν. Η περιοχή που παραχωρήθηκε, το «τρίγωνο Χαλαϊμπ», έχει έκταση 20.950 τ.χλμ., δηλαδή λίγο μικρότερη από ολόκληρη την Πελοπόννησο.

🔎Για να υπάρξει (και καλά…) πολιτισμική αντιστοιχία, στην ίδια απόφαση δημιουργήθηκε και το Μπιρ Ταουίλ. Το κομματάκι γης νότια του 22^ου παράλληλου, που με την προηγούμενη συνθήκη ανήκε στο Σουδάν, «δόθηκε» στην Αίγυπτο επειδή οι νομαδικές φυλές που περνούσαν από εκεί (η μεγαλύτερη ονομάζεται Αμπάμπντα) ήταν πιο συγγενείς με τις αντίστοιχες του νότου της Αιγύπτου. Στις 4 Νοεμβρίου 1902 χαράχτηκαν επισήμως καινούργια σύνορα, τα οποία απεικονίζονταν και στους επίσημους χάρτες, αλλά δεν υπογράφηκε καινούργια συνθήκη.

🔎Φυσικά, τα δύο κομμάτια δεν είχαν καμία σχέση μεταξύ τους. Το τρίγωνο Χαλάιμπ, εκτός από παραθαλάσσιο, ήταν και δεκαπλάσιο σε έκταση, είχε και κάποιες εύφορες εκτάσεις, είχε κι ένα λιμάνι και κάμποσες χιλιάδες κατοίκους. Το Μπιρ Ταουίλ ήταν ένας κατάξερος τόπος, χωρίς μόνιμους κατοίκους και χωρίς κάποιον οικισμό, αν εξαιρέσει κανείς τις σκόρπιες πλίθινες καλύβες που έφτιαχναν οι βοσκοί ή κάποιες βιαστικά φτιαγμέες κατοικίες τυχοδιωκτών, οι οποίοι έσκαβαν την άμμο ψάχνοντας για χρυσάφι.

🔎Έτσι, λοιπόν, φτάσαμε στο σημείο και οι δύο περιοχές, η Αίγυπτος και το Σουδάν, να θέλουν και να διεκδικούν το «τρίγωνο Χαλάιμπ» και καμία τους να μην θέλει το Μπιρ Ταουίλ. Ο αιγυπτιακός στρατός από το 1904 έχει φρουρά στο λιμάνι Χαλάιμπ κι από τότε διοικεί την περιοχή.

🔎Βεβαίως αυτά είχαν λίγη σημασία ως το 1956, που οι δύο περιοχές ήταν υπό βρετανικό έλεγχο. Όταν, όμως, η Αίγυπτος και το Σουδάν απέκτησαν ανεξαρτησία, προέκυψε το ζήτημα της διοίκησης. Σε ποιον ανήκε το τρίγωνο Χαλάιμπ  και το Μπιρ Ταουίλ; Οι Αιγύπτιοι, όπως τους συνέφερε, επέμειναν ότι ισχύει η συνθήκη του 1899 με την οριζόντια γραμμή, που τους δίνει δικαιοδοσία στο «τρίγωνο», και δεν αναγνωρίζουν την τροπολογία. Οι Σουδανοί, βέβαια, όπως τους συμφέρει αναγνωρίζουν τα σύνορα του 1902, που τους δίνουν δικαιοδοσία στο «τρίγωνο» και τους αφαιρούν το Μπιρ Ταουίλ.

🔎Έγιναν κάποιες διπλωματικές προσπάθειες να λυθεί το θέμα. Η Αίγυπτος ξεκαθάρισε εξαρχής ότι δεν δέχεται ούτε διεθνή παρέμβαση, ούτε θα προσφύγει σε διεθνείς οργανισμούς, είναι ζήτημα υπερηφάνειας γι’ αυτήν. Το Σουδάν εκτίμησε ότι δεν αξίζει για ένα μικρό λιμάνι να πιέσει τόσο πολύ, ώστε να προκαλέσει μέχρι και πόλεμο. Κατά καιρούς εμφανιζόταν το θέμα, όταν οι σχέσεις μεταξύ Αιγύπτου και Σουδάν περνούσαν ένταση (για άλλους λόγους), αλλά ποτέ δεν ήλθε στο προσκήνιο.

🔎Και το Μπιρ Ταουίλ; Αυτό έμεινε… καταδικασμένο να μην το θέλει κανείς. Δεν ασκεί διοίκηση η Αίγυπτος, επειδή αν πήγαιναν εκεί στρατιώτες θα φαινόταν ότι ΑΠΟΔΕΧΕΤΑΙ τα σύνορα του 1902 και θα έδινε ένα γερό διαπραγματευτικό χαρτί στο Σουδάν να διεκδικήσει το «τρίγωνο Χαλάιμπ». Αντίστοιχα, ούτε το Σουδάν στέλνει στρατιώτες του εκεί επειδή αν το έκανε θα φαινόταν ότι ΠΑΡΑΒΙΑΖΕΙ τα σύνορα του 1902, κι έτσι αποδέχεται ντε φάκτο την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί. Έτσι αυτό το κομμάτι γης δεν το διεκδικεί κανείς.

🔎Αυτό το παράδοξο έχει παρακινήσει αρκετούς εκκεντρικούς να «διεκδικήσουν» την ξερή αυτή περιοχή για λογαριασμό τους. Φυσικά χωρίς να πάνε εκεί. Κάποιοι έχουν κινήσει επίσημες διαδικασίες να γίνουν κύριοι του Μπιρ Ταουίλ και να το ανακηρύξουν κράτος. Κυκλοφορεί, μάλιστα, και μία… σημαία του «Εμιράτου του Αμπάμπντα», από το όνομα της φυλής νομάδων που περνούν από εκεί! Αλλά είναι πέρα για πέρα ψεύτικα όλα αυτά.

🔎Οι νομάδες συνεχίζουν να περνούν από εκεί ανεμπόδιστα, όπως περνούσαν επί αιώνες οι πρόγονοί τους, και να βόσκουν τα κατσίκια τους. Ούτε κανείς έχει δει τη σημαία που υποτίθεται ότι τους εκπροσωπεί, ούτε κανείς έχει ανακηρυχθεί «εμίρης», ούτε και φυσικά υπάρχει η παραμικρή σκέψη «αυτονόμησης». Τι να αυτονομηθεί; Οι αμμόλοφοι, που δεν έχουν καμία εμπορική αξία; Μόνο αν ανακαλυπτόταν κάτι πολύτιμο στο υπέδαφος θα άλλαζαν στάση και οι δύο χώρες. Αλλά, απ’ ότι φαίνεται, έχουν γίνει οι απαραίτητες έρευνες και το υπέδαφος του Μπιρ Ταουίλ περιέχει μόνο άμμο και πέτρες.

Πουέρτο Ρίκο: Εγώ πότε θα γίνω πολιτεία των ΗΠΑ;

 

Πουέρτο Ρίκο σημαίνει πλούσιο λιμάνι. Ακόμα κι αν δεν γνωρίζετε ισπανικά, κάπου θα το’ χετε διαβάσει. Πρόκειται για ένα νησί στην Καραϊβική, το οποίο στην Ελλάδα είναι γνωστό λόγω της εθνικής του ομάδας μπάσκετ. Η οποία συχνά-πυκνά τίθεται αντιμέτωπη της δικής μας σε μεγάλες διεθνής διοργανώσεις.

🔎Ως εδώ καλά. Αυτό που μπερδεύει τους πάντες είναι το καθεστώς του νησιού. Τι είναι, κράτος; Όχι, δεν είναι κράτος ανεξάρτητο, κι ας έχει δική του σημαία κι εθνική ομάδα. Πρόκειται για μια περιοχή «εξαρτώμενη» από τις ΗΠΑ, η οποία έχει δικό της καθεστώς αυτονομίας, το οποίο δεν υπάρχει σε κανένα άλλο μέρος της γης.

🔎Αν δεν γνωρίζετε τι ακριβώς είναι το Πουέρτο Ρίκο, μην κατηγορείτε τον εαυτό σας. Θα αισθανθείτε καλύτερα αν μάθετε ότι ακόμα και η πλειοψηφία των Πορτορικανών δεν μπορούν να περιγράψουν απολύτως το καθεστώς της «χώρας» τους! Σύμφωνα με έρευνα  του 2020 που δημοσιεύτηκε στα μεγαλύτερα αμερικανικά ΜΜΕ, το 56% όσων ρωτήθηκαν τα μπέρδεψαν και δεν κατάφεραν να δώσουν μια σαφή απάντηση για το τι είναι η πατρίδα τους.

🔎Αυτό ακριβώς το μπέρδεμα έχει ανοίξει για τα καλά τη συζήτηση: Τι θα γίνει τελικά με το Πουέρτο Ρίκο; Θα γίνει πολιτεία των ΗΠΑ, θα επιλέξει ανεξαρτησία, ή θα παραμείνει το τωρινό αμφιλεγόμενο στάτους του; Η απάντηση μπορεί να δοθεί και μέσα στο 2024.

🔎Κατ’ αρχάς, λίγη ιστορία. Το Πουέρτο Ρίκο το ανακάλυψε ο Χριστόφορος Κολόμβος το 1493, ένα χρόνο αργότερα από την πρώτη του αποβίβαση στο νησί της Ισπανιόλα (αυτό που βρίσκεται η Αϊτή και η Δομηνικανή Δημοκρατία, η χώρα του Survivor). Το νησί δεν είναι διόλου μικρό. Με έκταση 13.792 τ.χλμ. είναι ελάχιστα μικρότερο απ’ όλη την περιφέρεια Θεσσαλίας.

🔎Λόγω της γεωγραφικής του θέσης (είναι το ανατολικότερο από τις Μεγάλες Αντίλλες και «ελέγχει» σχεδόν όλο το τόξο των μικρότερων νησιών) το νησί απέκτησε στρατιωτική αξία και φιλοξενούσε ισχυρά οχυρά και φρουρές Ισπανών στρατιωτών. Με τον καιρό η ακμαία κοινότητα των ιθαγενών ξεκληρίστηκε είτε από τις ασθένειες, στις οποίες δεν είχαν ανοσία, είτε από τους Ισπανούς κατακτητές.

🔎Το Πουέρτο Ρίκο ήταν το τελευταίο νησιώτικο «σκαλί» πριν τα (κατάφορτα από χρυσάφι και άλλα αγαθά) ξεκινήσουν το ταξίδι της επιστροφής στην Ισπανία. Κι επειδή εκεί συγκεντρώνονταν κυρίως τα όσα ξερίζωναν οι Ισπανοί από το Μεξικό και την Κεντρική Αμερική, το λιμάνι πλούτισε.

🔎Το νησί αυτό, μαζί με την Κούβα, ήταν τα τελευταία εδάφη που κατείχε η Ισπανία στην περιοχή της Αμερικής. Θυμηθείτε ότι κάποτε η Ισπανία κατείχε σχεδόν όλη την ήπειρο από το Μεξικό και κάτω, με εξαίρεση τη Βραζιλία.

🔎Αλλά τα’ χασε κι αυτά τα νησιά πριν γυρίσει ο 20ός αιώνας. Το 1898 ξέσπασε πόλεμος ανάμεσα στην Ισπανία και τις ΗΠΑ, που κράτησε μόλις οκτώ μήνες (Απρίλιος-Δεκέμβριος). Οι Ισπανοί έχασαν κατά κράτος και αναγκάστηκαν να «παραχωρήσουν» στις ΗΠΑ την Κούβα και το Πουέρτο Ρίκο στην Καραϊβική, αλλά και τις Φιλιππίνες και το Γκουάμ στον Ειρηνικό Ωκεανό.

🔎Σε αντίθεση με τη γειτονική Κούβα, όπου και πριν ξεσπάσει ο πόλεμος με τις ΗΠΑ βρισκόταν σε εξέλιξη γερό αντάρτικο από τον ντόπιο πληθυσμό, που ήθελε να ανεξαρτητοποιηθεί από τους Ισπανούς, το Πουέρτο Ρίκο δεν έδειξε τέτοια διάθεση, τουλάχιστον πλειοψηφικά. Έτσι οι ΗΠΑ με το που «απελευθέρωσαν» την Κούβα, της έδωσαν κι ελευθερία, μετατρέποντάς την σε δημοκρατία το 1902 (και ελέγχοντάς την απόλυτα, βέβαια, μέχρι που επικράτησε το καθεστώς Κάστρο).

🔎Γι’ αυτό και οι Αμερικανοί δεν συζήτησαν ανεξαρτησία για το Πουέρτο Ρίκο. Του έδωσαν πολιτική κυβέρνηση, με νόμο αναγνώρισαν ότι το Σύνταγμα των ΗΠΑ ισχύει και στο νησί αυτό και το 1917 οι κάτοικοί του έγιναν Αμερικανοί Πολίτες.

🔎Από εκεί ξεκίνησε και το διοικητικό μπέρδεμα, καθώς οι Αμερικανοί δεν ήθελαν να μετατρέψουν το Πουέρτο Ρίκο σε πολιτεία, αλλά και οι Πορτορικανοί δεν ήθελαν να φύγουν από την ομπρέλα των ΗΠΑ για κανένα λόγο. Έτσι επινοήθηκε το καθεστώς που αναφέρεται και στην επίσημη ονομασία του νησιού: «Estado Libre Asociado de Puerto Rico». Δηλαδή με μια λέξη «κοινοπολιτεία».

🔎Τι σημαίνει αυτό; Ένα ιδιότυπο καθεστώς. Οι Πορτορικανοί είναι Αμερικανοί πολίτες, αλλά δεν ψηφίζουν στις εκλογές. Έχουν εκπρόσωπο στο Κογκρέσο, αλλά χωρίς δικαίωμα ψήφου. Στο έδαφός τους ισχύει το Σύνταγμα των ΗΠΑ, αλλά έχουν και δικό τους, από το 1952! Σε αντίθεση με τις άλλες πολιτείες, έχουν ξεχωριστή αθλητική εκπροσώπηση, με ομάδες και αθλητές σε όλα τα σπορ.

🔎Κι αν αναρωτιέστε γιατί οι Πορτορικανοί δεν επιθυμούν να γίνουν ανεξάρτητο κράτος, αν και μεγάλο νησί είναι, και σημαντικό πληθυσμό έχουν (3,3 εκατομμύρια στο νησί, χώρια η πολυπληθής πορτορικανή κοινότητα στις ΗΠΑ), η απάντηση είναι… follow the money. Το νησί έχει κατά κεφαλήν εισόδημα  που ξεπερνάει τα 40.000 δολάρια, δηλαδή κατά μέσο όρο σε κάθε κάτοικό του αντιστοιχεί διπλάσιο ποσό από τη Δομηνικανή Δημοκρατία κι εξαπλάσιο από την Κούβα (και διπλάσιο από την Ελλάδα, να μην ξεχνιόμαστε).

🔎Φυσικά υπάρχουν και κάποιοι που επιθυμούν ανεξαρτησία, αλλά ήταν πάντα μειοψηφία, μάλιστα πενιχρή. Υπάρχουν οργανώσεις, κάποιες ένοπλες μάλιστα, που δρουν αλλά έχουν λίγα μέλη. Στις εκλογές του 2020, πάντως, σημειώθηκε μια σημαντική άνοδος. Το Κόμμα Ανεξαρτησία του Πουέρτο Ρίκο πήρε 13,6% στις τοπικές εκλογές. Στις προηγούμενες, του 2016, είχε πάρει μόλις 2,1%.

🔎Από το 2009 έχει ξεκινήσει μια σοβαρή συζήτηση για το μέλλον του νησιού. Έχει συσταθεί και μια επιτροπή «απο-αποικιοποίησης», υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, δεδομένου ότι το έδαφος αυτό θεωρείται ακόμα «αποικία». Έτσι ξεκίνησαν μια σειρά από δημοψηφίσματα, στα οποία οι κάτοικοι κλήθηκαν να πουν τη γνώμη τους για το μέλλον.

🔎Το πρώτο, με δύο ερωτήσεις, έγινε το 2012, παράλληλα με τις προεδρικές εκλογές. Στην πρώτη, το 54% απέρριψε το υπάρχον καθεστώς. Στη δεύτερη, ο κόσμος επέλεξε να μετατραπεί το Πουέρτο Ρίκο στην 51^η πρώτη πολιτεία των ΗΠΑ σε ποσοστό 61,2%. Μόνο 5,5% επέλεξε πλήρη ανεξαρτησία.

🔎To 2017 νέο δημοψήφισμα, που δεν άφησε κανένα περιθώριο αμφισβήτησης: Το 97,13% όσων ψήφισαν επέλεξαν καθεστώς πολιτείας των ΗΠΑ. Υπήρξε, όμως, πολύ μικρή συμμετοχή, μόλις 23%. Έτσι αποφασίστηκε να γίνει κι ένα τρίτο δημοψήφισμα, το 2020. Σε αυτό συμμετείχε το 54,72% του εκλογικού σώματος, πάνω από τους μισούς. Και το 52,52% απ’ αυτούς απάντησαν ότι επιθυμούν το Πουέρτο Ρίκο να γίνει πολιτεία.

🔎Υπάρχει πλειοψηφία μεν, αλλά με πενιχρό ποσοστό. Και οι πολλές λευκές ψήφοι κάνουν τους Αμερικανούς καχύποπτους σχετικά με το αν αυτή είναι η θέληση της πλειοψηφίας των κατοίκων. Έτσι, λοιπόν, τους επόμενους μήνες επιδιώκουν να λύσουν το θέμα μια για πάντα.

🔎Ένα πρωτοπόρο δημοψήφισμα θα γίνει τον προσεχή Νοέμβριο. Πρωτοπόρο, διότι για πρώτη φορά στα χρονικά οι κάτοικοι ΔΕΝ θα έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν τη συνέχιση του υπάρχοντος στάτους για το νησί. Δηλαδή μετά απ’ αυτό το δημοψήφισμα σίγουρα θα αλλάξει το διοικητικό καθεστώς.

🔎Οι τρεις επιλογές που θα προσφέρονται είναι: Μετατροπή σε πολιτεία των ΗΠΑ, ανεξαρτησία και καθεστώς «κράτους σε ελεύθερη σχέση» με τις ΗΠΑ. Αυτό το καθεστώς ισχύει σε μερικά μικρά νησιώτικα κράτη του βόρειου Ειρηνικού (Νησιά Μάρσαλ, Παλάου, Μικρονησία) τη διοίκηση των οποίων ανέλαβαν οι ΗΠΑ μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ώσπου τους έδωσαν την ανεξαρτησία τους, τις δεκαετίες του 1980 και 1990.

🔎Η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει διακηρύξει ήδη ότι το δημοψήφισμα είναι «non-binding», δηλαδή «μη δεσμευτικό». Και 100% των Πορτορικανών να ψηφίσει τη μετατροπή του νησιού σε πολιτεία, δεν υποχρεώνει κανείς τις ΗΠΑ να το δεχτούν. Αλλά μια ξεκάθαρη πλειοψηφία, με ισχυρό ποσοστό συμμετοχής, προφανώς θα δρομολογήσει εξελίξεις.

🔎Η πιο προφανής απ’ αυτές είναι ότι, αν το Πουέρτο Ρίκο μετατραπεί σε πολιτεία, οι αυτόνομες εθνικές του ομάδες σε όλα τα σπορ θα πάψουν να υπάρχουν. Αν εξαιρεθεί, θα πυροδοτήσει κύμα αντιδράσεων σε άλλες πολιτείες, που επιδιώκουν αυτόνομη εκπροσώπηση σε κάποια σπορ, κυρίως για ιστορικούς λόγους.

🔎Προς το παρόν, η μόνη υποχώρηση που έχουν κάνει οι ΗΠΑ στην ενιαία τους εκπροσώπηση είναι η «αυτόνομη» ομοσπονδία της Χαβάης στην Παγκόσμια Ομοσπονδία Σέρφινγκ (ISASURF). Δηλαδή στις διοργανώσεις παίρνουν μέρος εκτός από αθλητές των ΗΠΑ και αθλητές που αγωνίζονται με τη σημαία της Χαβάης. Το σέρφινγκ, όμως, δεν είναι ολυμπιακό άθλημα, αν και πολύ δημοφιλές σε κάποιες χώρες.

Το σύνορο των 80 μέτρων που δημιουργήθηκε από μία αμμοθύελλα!

 

Αν δεν ασχολείστε καθόλου με τη γεωγραφία, θα εκπλαγείτε αν μάθετε ότι η όμορφη Ισπανία δεν εκτείνεται μόνο στην Ευρώπη, αλλά και στην… Αφρική. Αν το’ χετε ψάξει κάπως, παρακολουθείτε στενά την ειδησεογραφία για το μεταναστευτικό στην Ισπανία ή είστε φανατικοί με το ποδοσφαιρικό στοίχημα, κάπου θα’ χετε ακούσει για τη Θέουτα και τη Μελίγια, τις δύο πόλεις που ανήκουν στην Ισπανία αν και βρίσκονται στις αφρικανικές ακτές, περικυκλωμένες από το Μαρόκο.

🔎Η παρουσία, όμως, της Ισπανίας στις αφρικανικές ακτές δεν περιορίζεται στις δύο αυτές πόλεις. Υπάρχουν επτά (!) ακόμα νησιά και νησίδες που αποτελούν ισπανικό έδαφος, αν και βρίσκονται μόλις έξω από τις μαροκινές ακτές. Το ένα, μάλιστα, απ’ αυτά τα νησιά εδώ και 90 χρόνια μετατράπηκε σε… ηπειρωτικό έδαφος, αφού ενώθηκε με την ξηρά δίπλα του χάρη σε μια αμμοθύελλα! Το σημείο εκείνο, μάλιστα, αποτελεί το μικρότερο διεθνές σύνορο στον κόσμο, αφού εκτείνεται μόλις για 80 μέτρα!

🔎Ας το πιάσουμε από το «γιατί η Ισπανία επεκτάθηκε και στην Αφρική».

🔎Όσοι έχετε ταξιδέψει στην Ανδαλουσία, ακόμα κι αν δεν είχατε ξεναγό, θα έχετε δει ασφαλώς τις αραβικές επιρροές στις πόλεις και τα χωριά. Από την αρχιτεκτονική μέχρι τα ονόματα των πόλεων. Αυτή η αραβική/μουσουλμανική επέκταση κράτησε αιώνες ολόκληρους στο νότο της Ισπανίας. Από το 711 ως το 720 μ.Χ. το χαλιφάτο των Ουμαγιάντ νικούσε συνεχώς τα χριστιανικά βασίλεια στην Ισπανία και την Πορτογαλία κι έφτασε να έχει υπό την κατοχή του σχεδόν όλη τη χερσόνησο, πλην ενός μικρού κομματιού στις βόρειες ακτές.

🔎Η αντίστροφη διαδικασία, δηλαδή το διώξιμο των Αράβων/μουσουλμάνων από την Ιβηρική, κράτησε αιώνες. Και ονομάστηκε Reconquista, ανακατάληψη. Θεωρητικά ξεκίνησε από το 722 μ.Χ. στην Αστούριας και σιγά-σιγά επεκτεινόταν από βορρά προς νότο.

🔎Η «Reconquista» υποτίθεται ότι ολοκληρώθηκε το 1492, με την πτώση της Γρανάδα, της μοναδικής τότε μουσουλμανικής πόλης στην ηπειρωτική Ισπανία. Η ένωση το 1475 των βασιλείων της Καστίλης και της Αραγωνίας, μέσω των γάμων του Φερδινάνδου και της Ισαβέλλα, σήμανε την έναρξη του κράτους που σήμερα αποκαλούμε Ισπανίας. Οι στρατοί ενώθηκαν, δυνάμωσαν, τα οικονομικά έγιναν πιο ανθηρά. Κι άλλωστε εκείνη τη χρονιά, το 1492, ο Χριστόφορος Κολόμβος ανακάλυψε την Αμερική για λογαριασμό τους.

🔎Από δεκαετίες πριν, όμως, τόσο οι Ισπανοί, όσο και οι Πορτογάλοι άρχισαν να βάζουν πόδι στις απέναντι ακτές της Αφρικής. Με δικαιολογία – ή και πρόσχημα -  την καταπολέμηση της πειρατίας, κατέλαβαν (για λίγο ή πολύ) αρκετές γνωστές πόλεις-λιμάνια στα βορειοαφρικανικά παράλια, από το Αλγέρι και το Οράν (στη σημερινή Αλγερία) μέχρι την Τύνιδα (Τυνησία) και την Τρίπολη (Λιβύη).

🔎Μαζί μ’ αυτές τις μεγάλες κατακτήσεις ήλθαν και μικρότερες. Ο ισπανικός στρατός και το ναυτικό έβαζαν πόδι σε κάθε νησάκι και βραχονησίδα που φαινόταν να εξυπηρετεί τα στρατηγικά τους συμφέροντα. Τότε, λοιπόν, άρχισε και η κατάκτηση των εδαφών που κατέχει σήμερα. Τα οποία ήταν πολύ μεγαλύτερα από τα σημερινά μικροσκοπικά κομμάτια. Η τελευταία κατάκτηση χρονικά ήταν αυτή των τριών νησιών Τσαφαρίνας, ακατοίκητων και τότε, αλλά δίπλα στην ακτή του Μαρόκου, με συνολική έκταση που μόλις υπερβαίνει το… μισό τετραγωνικό χιλιόμετρο.

🔎Ήδη, λοιπόν, είχαν στην κατοχή τους δύο πόλεις, τη Θέουτα και τη Μελίγια, αλλά και δύο συστάδες ακατοίκητων νησιών, τα τρία νησιά Αλχουσέμας και τα τρία νησιά Τσαφαρίνας. Και μια μικρή βραχονησίδα, που την ονόμασαν Peñón de Vélez de la Gomera. H πρώτη λέξη στα ισπανικά σημαίνει «κατσάβραχο», στην κυριολεξία!

🔎Οι Ισπανοί ουσιαστικά έστελναν τα μηνύματά τους, ότι είναι έτοιμοι για… απόβαση στην απέναντι αφρικανική ακτή. Η οποία, βέβαια, αποτελούσε το βασίλειο του Μαρόκου, αλλά δεν μπορούσε να τα βάλει με τις αποικιακές δυνάμεις. Την περιοχή, όμως, λιγουρεύονταν και οι Γάλλοι, που είχαν εδραιώσει την παρουσία τους ήδη στην Αλγερία και την Τυνησία, αλλά και στα νότια της Σαχάρας, μέσω της αποικίας της Σενεγάλης.

🔎Το 1885, όπως είναι γνωστό, οι ευρωπαϊκές αποικιακές δυνάμεις στο Βερολίνο χώρισαν την Αφρική σε κομμάτια σύμφωνα με τα συμφέροντά τους. Η βορειοαφρικανική ακτή νότια της Ισπανίας παρέμεινε σε εκκρεμότητα, λόγω τεράστιας γεωπολιτικής σημασίας. Ελέγχει τα στενά του Γιβραλτάρ, οπότε όλοι ήθελαν να έχουν λόγο στη διοίκησή της.

🔎Το Μαρόκο, που τότε λεγόταν επίσημα «Αυτοκρατορία των Σαριφιδών», είχε επιλέξει να πάει με το μέρος των Άγγλων, αφού οι Γάλλοι και οι Ισπανοί δεν έχαναν ευκαιρία να κάνουν στρατιωτικές επιχειρήσεις στις ακτές του και να αποδυναμώνουν το στρατό του. Το 1911 παραλίγο να ξεσπάσει διεθνής ευρωπαϊκός πόλεμος εκεί για τα αποικιακά συμφέροντα, όταν οι Γερμανοί έβαλαν ένα πολεμικό τους πλοίο, την κανονιοφόρο «Panther», μέσα στο μαροκινό λιμάνι του Αγκαντίρ και απειλούσαν με βομβαρδισμό την πόλη.

🔎Οι αποικιακές δυνάμεις τα’ βαλαν κάτω μεταξύ τους πρώτα και μετά παρουσίασαν στο «βασιλιά» του Μαρόκου το σχέδιό τους: Τα 2/3 της χώρας του, το νότιο κομμάτι, θα το διοικούσαν οι Γάλλοι ως «προτεκτοράτο». Το βόρειο 1/3 της χώρας, του, αυτό με τα μεσογειακά παράλια, θα το διοικούσαν οι Ισπανοί, επίσης ως «προτεκτοράτο». Και στην πόλη της Ταγγέρης, τη μεγαλύτερη πόλη κοντά στην αφρικανική μεριά των στενών του Γιβραλτάρ, δημιουργήθηκε μια «διεθνής ζώνη», με διεθνή διοίκηση και διεθνή οικονομική δραστηριότητα.

🔎Ο βασιλιάς, βέβαια, τα δέχτηκε όλα αυτά αδιαμαρτύρητα. Τι να κάνει; Η συνθήκη υπογράφηκε στη Φεζ το 1912 και τα επισημοποίησε.

🔎Το 1934 συνέβη ένα ακραίο φυσικό φαινόμενο. Μια τεράστια αμμοθύελλα, τροφοδοτούμενη από νοτιάδες από τη Σαχάρα, μετέφερε τεράστιες ποσότητες άμμου από την ξηρά προς τη θάλασσα. Ήταν τόση η άμμος που μεταφέρθηκε που… ένωσε το νησί-κατσάβραχο (Peñón de Vélez de la Gomera) με την ηπειρωτική παραλία, στην περιοχή του Μπαντίς. Έτσι, λοιπόν, η βραχονησίδα μετατράπηκε σε… χερσόνησο! Η άμμος υπάρχει ακόμα και σήμερα, δεν έχει υποχωρήσει.

🔎Η Ισπανία διοίκησε τις ακτές του Μαρόκου ως το 1956. Τότε, μαζί με τη Γαλλία, αναγνώρισαν την ανεξαρτησία του βορειοαφρικανικού βασιλείου κι αποφάσισε να του επιστρέψει τα εδάφη που’ χε πάρει. Ποια εδάφη, όμως;

🔎Το καθεστώς του Φράνκο, που τότε διοικούσε την Ισπανία, έκανε έναν σαφή διαχωρισμό: Άλλο τα εδάφη του «προτεκτοράτου», που’ χαν δοθεί στη χώρα με συνθήκη, κι άλλο αυτά που είχε κατακτήσει ο στρατός και το ναυτικό της χώρας με τα όπλα, έστω και αιώνες πριν. Εκεί ετέθη ζήτημα υπερηφάνειας, εκτός από γεωπολιτικό: Η Ισπανία αρνήθηκε να παραχωρήσει τις μικρούλες αυτές κουκίδες γης στις μαροκινές ακτές.

🔎Και για να το καταστήσει απολύτως σαφές αυτό, έδωσε στα εδάφη αυτά έναν βαρύγδουπο τίτλο: «Plazas de soberania». Δηλαδή «σημεία κυριαρχίας». Και εγκατέστησε εκεί στρατιωτικές φρουρές, όχι μόνο στη Θέουτα και τη Μελίγια, αλλά ακόμα και στις βραχονησίδες και σ’ αυτήν που έγινε χερσόνησος.

🔎Το Μαρόκο δεν έκανε καμία προσπάθεια να καταλάβει αυτές τις περιοχές με τη βία. Τις διεκδικεί, βέβαια, μέσω των διεθνών οργανισμών, αλλά προσέχει πολύ τις κινήσεις του. Ειδικά η Θέουτα και η Μελίγια είναι αποκλεισμένες με συρμάτινα τείχη ύψους πολλών μέτρων, ώστε να εμποδίζουν όχι μόνο τους ντόπιους, αλλά και τους παράτυπους μετανάστες από την Αφρική να εισέρχονται σε ευρωπαϊκό έδαφος.

🔎Και στα άλλα σημεία υπάρχουν στρατιωτικές φρουρές, αλλά πολύ λιγότερες σε αριθμό και πολύ πιο χαλαρές, αν και τυπικά φυλάνε διεθνή σύνορα. Αυτό το αμμώδες σύνορο των 80 μέτρων, μάλιστα, έχει γίνει περισσότερο αξιοθέατο απ’ όσο θα ήθελαν και οι δύο χώρες. Λίγα μέτρα από τα σύνορα ο ιδιοκτήτης του οικοπέδου, που πρώτα ήταν… παραθαλάσσιο, αποφάσισε να φτιάξει μια καφετέρια/εστιατόριο, για τους τουρίστες που παίρνουν το μπάνιο τους στην παραλία του Μπαντίς και θα ήθελαν να αγναντέψουν και λίγο ισπανικό έδαφος…

🔎Η Ισπανία δεν φαίνεται να συζητάει σε καμία περίπτωση το να παραιτηθεί των δικαιωμάτων του από αυτά τα μέρη. Η Θέουτα και η Μελίγια έχουν διοικητικό καθεστώς «αυτόνομων πόλεων» και τα άλλα ακατοίκητα μέρη διοικούνται απευθείας από το υπουργείο Άμυνας της Ισπανίας στη Μαδρίτη.