Μαχαραγιάδες, νιζάμηδες, Γάλλοι, Πορτογάλοι: Η απίστευτη ιστορία «ενοποίησης» Ινδίας και Πακιστάν

O ακήρυχτος πόλεμος που έχει ξεσπάσει μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν στην αμφισβητούμενη περιοχή του Κασμίρ μοιάζει μια «τυπική» συνοριακή διαμάχη μεταξύ δύο γειτονικών κρατών. Για σχεδόν 80 χρόνια έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε στους παγκόσμιους χάρτες την Ινδία και το Πακιστάν σαν δύο «ενιαία» κράτη, μάλιστα με μια διαμορφωμένη εθνική συνείδηση. Έχουμε συνηθίσει να αποκαλούμε τους κατοίκους τους «Ινδούς» και «Πακιστανούς».

🔎Δεν ήταν πάντα έτσι. Για την ακρίβεια, δεν ήταν καθόλου έτσι όχι στα αρχαία χρόνια ή πριν από αιώνες, αλλά και μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το όχι πολύ μακρινό 1947! Μια απίστευτη ιστορία «ενοποίησης», μάλλον «ομογενοποίησης», που όμοιά της δεν είχε ζήσει η ανθρωπότητα, έγινε μέσα σε λίγα χρόνια. Πότε με το καλό και πότε με το άγριο.

🔎Εκεί βρίσκεται και ο πυρήνας της διαμάχης για το Κασμίρ. Σ’ αυτή τη λογική ενοποίησης με το ζόρι και του δόγματος «χωρίζουμε τα κράτη ανάλογα με τη θρησκεία», η οποία φυσικά δεν γινόταν να ισχύει πάντα. Αλλά δεν μπορούσε να περιέχει και… εξαιρέσεις. Όλοι συμφωνούσαν σ’ αυτό. Η παραμικρή εξαίρεση θα άνοιγε έναν ασκό συγκρούσεων, από την οποία δεν θα μπορούσε κανείς να ξεφύγει.

🔎Πώς «ομογενοποιήθηκαν», λοιπόν, η Ινδία και το Πακιστάν; Μια ιστορία πολύ διδακτική για το πώς χαράζουν τα σύνορα οι «μεγάλοι» όπως τους βολεύει.

🔎Για να ξεκινήσουμε, πρέπει να πάμε λίγο πίσω. Στην εποχή που η τεράστια περιοχή της Ινδίας (που περιλαμβάνει τη σημερινή Ινδία, αλλά και το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές) ήταν υπό τον έλεγχο των Βρετανών. Λάθος!

🔎Δεν ήταν μόνο Βρετανοί που είχαν ινδικά εδάφη, παρ’ ότι βέβαια ασκούσαν εξουσία σε πάνω από το 95% του εδάφους. Άλλες δύο αποικιακές δυνάμεις, η Γαλλία και η Πορτογαλία, είχαν υπό τον έλεγχό τους μικρές κουκίδες γης, αλλά σε πολύ στρατηγικά σημεία, για το εμπόριο και όχι μόνο. Μ’ αυτά θα ασχοληθούμε αργότερα.

🔎Τι είδους διοίκηση ασκούσαν οι Βρετανοί; Δύο ειδών. Την «άμεση» και την «έμμεση». Ειδικά τους πρώτους δύο αιώνες, όταν κατακτούσαν μια περιοχή, συνήθιζαν να βάζουν Άγγλο διοικητή, εκπαίδευαν ντόπιους για την κατώτερη διοίκηση, και φυσικά, διατηρούσαν την τάξη με δικό τους στρατό.

🔎Με τον καιρό, όμως, αυτό κρίθηκε ασύμφορο. H περιοχή που βρισκόταν υπό τον έλεγχό τους αντιστοιχεί περίπου σε… 35 Ελλάδες! Έτσι αποφάσισαν να δοκιμάσουν και την «έμμεση» εξουσία και σκέφτηκαν τα «πριγκιπικά κράτη» (princely states).

🔎Τι ήταν αυτά; Εδάφη που πριν απ’ αυτούς τα διοικούσαν τοπικοί κληρονομικοί ηγεμόνες. Οι οποίοι είχαν κυρίως τον τίτλο του μαχαραγιά (από τις ινδικές λέξεις «μάχα» μεγάλος και «ράτζα» βασιλιάς). Κάποιοι απ’ αυτούς τους «μεγάλους βασιλιάδες» ήταν όντως μεγάλοι, διοικούσαν μεγάλες περιοχές. Το Χαϊντεραμπάντ π.χ. στην κεντρική Ινδία είχε έκταση 214.000 τ.χλμ., σχεδόν 1,5 Ελλάδα. Ή το Κασμίρ, η σημερινή «κόκκινη περιοχή», έχει έκταση σχεδόν 130.000 τ.χλμ., ακριβώς όση η χώρα μας.

🔎Οι περισσότεροι, όμως, απ’ αυτούς τους «μεγάλους βασιλιάδες» είχαν υπό τον έλεγχό τους πολύ μικρότερες εκτάσεις. Κάποιοι διοικούσαν μόλις μερικά χωριά! Κι όμως, οι Βρετανοί άρχισαν αθρόα να αναγνωρίζουν την εξουσία αυτών των κληρονομικών μοναρχιών, για να κάνουν τη δουλειά τους πιο εύκολα και πιο οικονομικά. Σύναψαν συμφωνίες «συμμαχίας» με τους μαχαραγιάδες, και τους άφησαν να διοικούν τα εδάφη τους όπως και πρώτα, υπό έναν όρο: Ότι σε θέματα εξωτερικής πολιτικής αποφασίζει η Βρετανία, δεν μπορούν να κάνουν του κεφαλιού τους.

🔎Η τακτική αυτή μεγάλωσε τόσο πολύ που ακόμα και στα μέσα του 20^ου αιώνα στο σώμα της βρετανικής Ινδίας υπήρχαν εκατοντάδες τέτοια «πριγκιπικά κράτη»! Ακόμα και επίσημες πηγές, όπως π.χ. η εγκυκλοπαίδεια Britannica, δεν προσδιορίζουν ακριβή αριθμό. Ήταν κάτι μεταξύ του 562 και 635! Χαμός.

🔎Το πρόβλημα μ’ αυτά τα «πριγκιπικά κράτη» εντάθηκε περισσότερο μετά τη δεκαετία του 1920. Όταν πλέον άρχισε να διαμορφώνεται ο ινδικός εθνικισμός και ο μεγάλος Μαχάτμα Γκάντι, ο οποίος είχε ήδη αναδειχτεί σε ηγέτη, τόλμησε να διατυπώσει κάτι που ούτε περνούσε από το μυαλό των Βρετανών: Ότι η Ινδία ήταν μια «ενιαία περιφέρεια» κι έτσι έπρεπε να κυβερνηθεί όταν αυτοί θα έφευγαν.

🔎Αδιανόητο, όντως. Μια περιοχή τεράστια σε έκταση, με εθνολογικές διαφορές τεράστιες, με γλώσσες εκατοντάδες και πολλές τόσο διαφορετικές μεταξύ τους, με πολιτισμούς διαφορετικούς, με ιστορία μακραίωνη, πώς θα μπορούσαν να ενωθούν σε ένα κράτος; Ο Γκάντι στηρίχθηκε στη «συγκολλητική ουσία» της θρησκείας, του ινδοϊσμού, που κυριαρχεί μεν, αλλά δεν υπάρχει μόνο αυτός.

🔎Οι μουσουλμάνοι φυσικά αντέδρασαν κι αμέσως έφτιαξαν τις δικές τους οργανώσεις. Που, πολύ απλά, υποστήριζαν ότι ως ετερόδοξοι βρίσκονταν έξω από αυτή τη συγκολλητική ουσία και ζήτησαν, απαίτησαν μάλλον, να δημιουργηθεί μια εθνική εστία και γι’ αυτούς, στις περιοχές που έχουν πλειοψηφία.

🔎Φυσικά, σ’ αυτό το χάος μιας ολόκληρης υπο-ηπείρου υπήρχαν κι άλλες θρησκείες. Οι βουδιστές, οι χριστιανοί (όσο κι αν δεν το γνωρίζουμε, αποτελούν και σήμερα πλειοψηφία σε ορισμένες πολιτείες στα ανατολικά της χώρας), οι Σιχ. Οι δικές τους φωνές, βέβαια, για δικά τους κράτη πνίγηκαν.

🔎Έτσι μπήκε ο σπόρος του χωρισμού της Ινδίας ως γεωγραφικής περιοχής σε δύο κρατικές οντότητες, την Ινδία όπου θα βρίσκονταν οι ινδοϊστές και το Πακιστάν για τους μουσουλμάνους. Ακόμα και ιστορικές περιοχές που ήταν ενιαίες γεωγραφικά, όπως η Βεγγάλη στα ανατολικά και το Πουντζάμπ στα δυτικά, χωρίστηκαν ανάλογα με τον θεό ή τους θεούς που προσκυνούσαν οι κάτοικοί τους.

🔎Με τις περιοχές «άμεσης» διοίκησης, βέβαια, το πράγμα ήταν εύκολο. Με τα «πριγκιπικά κράτη» τι θα γινόταν; Οι κάθε λογής μαχαραγιάδες, νιζάμηδες και χαν κλήθκαν να «αποφασίσουν» αν θα «ενσωματωθούν» στην Ινδία ή το Πακιστάν, ενόψει της ανεξαρτησίας των δύο κρατών τον Αύγουστο του 1947.

🔎Ευγενικό, βέβαια, αυτό το ρήμα «αποφασίζουν». Θεωρητικά μόνο η απόφαση ήταν δική τους. Στην πράξη, η απόφαση είχε ληφθεί από τους Βρετανούς κι αυτοί θα έπρεπε να πειθαρχήσουν. Φανταστείτε τους ανώτερους Βρετανούς αξιωματούχους, όπως π.χ. ο αντιβασιλιάς Λόρδος Μαουντμπάντεν, να προσπαθούν να πείσουν όχι έναν και δύο, αλλά εκατοντάδες τέτοιους μαχαραγιάδες να μην προβάλλουν αντιρρήσεις.

🔎Στις περισσότερες περιπτώσεις, βέβαια, το πράγμα εξελίχθηκε όπως αναμενόταν. Οι μαχαραγιάδες πείστηκαν να εγκαταλείψουν την εξουσία τους, αρκεί να τους έμεναν τα τεράστια πλούτη που’ χαν συγκεντρώσει οι οικογένειές τους ανά τους αιώνες. Ο Μαουντμπάντεν το επέτρεψε, ήταν το δώρο του στη δική τους συναίνεση.

🔎Πολλά «πριγκιπικά κράτη», τα μικρότερα κατά κανόνα, υπέγραψαν συνθήκες «ενσωμάτωσης» σε Ινδία και Πακιστάν πριν ακόμα την ανεξαρτησία τους. Ούτως ή άλλως δεν υπήρχε θέμα, γιατί και ο μονάρχης και η πλειοψηφία των κατοίκων ήταν της κυριαρχούσας θρησκείας της περιοχής. Τι συνέβη, όμως, με τις εξαιρέσεις;

🔎Κάποια «πριγκιπικά κράτη» που βρίσκονταν ακριβώς πάνω ή κοντά στις νέες συνοριακές γραμμές, όπως το Τζουναγκάντ, έβαλαν τα εδάφη τους σε πλειστηριασμό. Τι μου δίνεις εσύ Ινδία για να υπογράψω; Μήπως το Πακιστάν μου προσφέρει περισσότερα; Και κάποιοι πολύ δυνατοί, όπως το Χαϊντεραμπάντ, το Κασμίρ και το χανάτο του Καλάτ (στην σημερινή περιοχή Βελουχιστάν του Πακιστάν) δεν δέχονταν να αφήσουν την εξουσία τους. Προτιμούσαν να αναγνωριστούν ως ανεξάρτητα κράτη από τους Βρετανούς.

🔎Στο Κασμίρ δε, υπήρχε το εξής παράξενο: Η πλειοψηφία των κατοίκων, ειδικά στο δυτικό τμήμα, ήταν μουσουλμάνοι. Αλλά ο κληρονομικός μονάρχης ήταν ινδοϊστής! Σ’ αυτή την ιδιαιτερότητα πάτησε και δήλωσε ότι προτιμά να μην είναι ούτε με τον ένα, ούτε με τον άλλο. Τόσο η Βρετανία, όσο και η Ινδία του έκοψαν το βήχα. Δεν αναγνώριζαν καμία εξαίρεση.

🔎Ήδη από το 1948, κι ενώ ο μαχαραγιάς του Κασμίρ ήταν ακόμα αναποφάσιστος για το τι θα κάνει, το Πακιστάν ώθησε τους μουσουλμάνους της περιοχής να ξεσηκωθούν και να ενσωματώσουν οι ίδιοι την περιοχή στο Πακιστάν. Ο μαχαραγιάς, τρομοκρατημένος, κατέφυγε στο Νέο Δελχί της Ινδίας και, με τον κίνδυνο πια να χάσει όχι μόνο την εξουσία, αλλά και τα πλούτη του, υπέγραψε την συνθήκη «ενσωμάτωσης» στην Ινδία. Ο πακιστανικός στρατός, όμως, αρνήθηκε να εγκαταλείψει τα εδάφη που είχε καταλάβει μέχρι τότε, τα οποία αποκαλεί και σήμερα «Αζάντ Κασμίρ», δηλαδή «Ελεύθερο Κασμίρ».

🔎Για τις άλλες περιοχές, ειδικά για το Χαϊντεραμπάντ με τον ξεροκέφαλο νιζάμη, που είχε και πλούτη και στρατό δικό του, η Ινδία επιστράτευσε τις απειλές. Είχαν εξαγγείλει από πριν ότι οποιαδήποτε περιοχή που δεν δεχόταν να «ενσωματωθεί» θα θεωρούνταν εχθρική. Άρχισαν να απομονώνουν υποδομές π.χ. την παροχή ρεύματος και καυσίμων, τις ταχυδρομικές υπηρεσίες κτλ.

🔎Ο νιζάμης πείστηκε, αφού έκανε επαφές και με τους Βρετανούς και είδε ότι δεν θα τον υποστήριζαν. Η περιοχή του, άλλωστε, δεν είχε διέξοδο στη θάλασσα, για να ελπίζει σε αυτόνομο εφοδιασμό. Ακριβώς τα ίδια έκανε και το Πακιστάν με τον χαν του Καλάτ, ένα μεγάλο «πριγκιπικό κράτος» που είχε ανακηρύξει, μάλιστα, την ανεξαρτησία της περιοχής του στις 15 Αυγούστου 1947, τη μέρα δηλαδή που «δημιουργήθηκαν» Ινδία και Πακιστάν!

🔎Μέσα σε λίγα χρόνια, λοιπόν, άλλαξε με απίθανο τρόπο όλος ο διοικητικός χάρτης της Ινδίας. Οι περιοχές που ενσωματώθηκαν στην αρχή διατήρησαν τα σύνορά τους, όμως το 1956 έγινε μια ριζική αναδιάρθρωση. Χαράχτηκαν νέα σύνορα για τις πολιτείες, με βάση πια την κυρίαρχη γλώσσα των κατοίκων.

🔎Το τελευταίο κομμάτι της ενσωμάτωσης αφορούσε τις μικρές μεν, αλλά στρατηγικές περιοχές που ήταν υπό τον έλεγχο άλλων αποικιακών δυνάμεων. Το 1954, όταν οι Γάλλοι έχασαν τα εδάφη τους στην Ινδοκίνα, «μεταβίβασαν» στην Ινδία και τις πέντε μικρές περιοχές που κατείχαν κυρίως στις νότιες ακτές για εμπορικούς σκοπούς. Το παράξενο είναι ότι αυτές οι περιοχές αποτελούν μέχρι σήμερα ανεξάρτητη διοικητική ενότητα, μια από τις «περιοχές της Ένωσης» (union territory), που διοικείται απευθείας από το Νέο Δελχί.

🔎Αργότερα, το 1961, σταμάτησαν να υπάρχουν και οι τελευταίες αποικιακές κτήσεις στη σύγχρονη Ινδία, που ήταν των Πορτογάλων για πάνω από τέσσερις αιώνες. Συγκεκριμένα η περιοχή της Γκόα (που έγινε διάσημη τις τελευταίες δεκαετίες παγκοσμίως για τη μουσική της) και μερικές άλλες παραθαλάσσιες περιοχές βρίσκονταν εξαρχής στο μάτι των Ινδών.

🔎Οι Πορτογάλοι, υπό το δικτατορικό καθεστώς του Σαλαζάρ τότε, αρνούνταν κάθε διαπραγμάτευση και υποστήριζαν ότι οι περιοχές αυτές ήταν «υπερπόντιες επαρχίες» της Πορτογαλίας και όχι αποικίες. Τελικά, με μια επιχείρηση αστραπή που κράτησε μόλις 36 ώρες και συνάντησε ελάχιστη αντίσταση, η Ινδία κατέλαβε στο άψε-σβήσε όλα τα πορτογαλικά εδάφη στην Ινδία.