Πουέρτο Ρίκο: Εγώ πότε θα γίνω πολιτεία των ΗΠΑ;

 

Πουέρτο Ρίκο σημαίνει πλούσιο λιμάνι. Ακόμα κι αν δεν γνωρίζετε ισπανικά, κάπου θα το’ χετε διαβάσει. Πρόκειται για ένα νησί στην Καραϊβική, το οποίο στην Ελλάδα είναι γνωστό λόγω της εθνικής του ομάδας μπάσκετ. Η οποία συχνά-πυκνά τίθεται αντιμέτωπη της δικής μας σε μεγάλες διεθνής διοργανώσεις.

🔎Ως εδώ καλά. Αυτό που μπερδεύει τους πάντες είναι το καθεστώς του νησιού. Τι είναι, κράτος; Όχι, δεν είναι κράτος ανεξάρτητο, κι ας έχει δική του σημαία κι εθνική ομάδα. Πρόκειται για μια περιοχή «εξαρτώμενη» από τις ΗΠΑ, η οποία έχει δικό της καθεστώς αυτονομίας, το οποίο δεν υπάρχει σε κανένα άλλο μέρος της γης.

🔎Αν δεν γνωρίζετε τι ακριβώς είναι το Πουέρτο Ρίκο, μην κατηγορείτε τον εαυτό σας. Θα αισθανθείτε καλύτερα αν μάθετε ότι ακόμα και η πλειοψηφία των Πορτορικανών δεν μπορούν να περιγράψουν απολύτως το καθεστώς της «χώρας» τους! Σύμφωνα με έρευνα  του 2020 που δημοσιεύτηκε στα μεγαλύτερα αμερικανικά ΜΜΕ, το 56% όσων ρωτήθηκαν τα μπέρδεψαν και δεν κατάφεραν να δώσουν μια σαφή απάντηση για το τι είναι η πατρίδα τους.

🔎Αυτό ακριβώς το μπέρδεμα έχει ανοίξει για τα καλά τη συζήτηση: Τι θα γίνει τελικά με το Πουέρτο Ρίκο; Θα γίνει πολιτεία των ΗΠΑ, θα επιλέξει ανεξαρτησία, ή θα παραμείνει το τωρινό αμφιλεγόμενο στάτους του; Η απάντηση μπορεί να δοθεί και μέσα στο 2024.

🔎Κατ’ αρχάς, λίγη ιστορία. Το Πουέρτο Ρίκο το ανακάλυψε ο Χριστόφορος Κολόμβος το 1493, ένα χρόνο αργότερα από την πρώτη του αποβίβαση στο νησί της Ισπανιόλα (αυτό που βρίσκεται η Αϊτή και η Δομηνικανή Δημοκρατία, η χώρα του Survivor). Το νησί δεν είναι διόλου μικρό. Με έκταση 13.792 τ.χλμ. είναι ελάχιστα μικρότερο απ’ όλη την περιφέρεια Θεσσαλίας.

🔎Λόγω της γεωγραφικής του θέσης (είναι το ανατολικότερο από τις Μεγάλες Αντίλλες και «ελέγχει» σχεδόν όλο το τόξο των μικρότερων νησιών) το νησί απέκτησε στρατιωτική αξία και φιλοξενούσε ισχυρά οχυρά και φρουρές Ισπανών στρατιωτών. Με τον καιρό η ακμαία κοινότητα των ιθαγενών ξεκληρίστηκε είτε από τις ασθένειες, στις οποίες δεν είχαν ανοσία, είτε από τους Ισπανούς κατακτητές.

🔎Το Πουέρτο Ρίκο ήταν το τελευταίο νησιώτικο «σκαλί» πριν τα (κατάφορτα από χρυσάφι και άλλα αγαθά) ξεκινήσουν το ταξίδι της επιστροφής στην Ισπανία. Κι επειδή εκεί συγκεντρώνονταν κυρίως τα όσα ξερίζωναν οι Ισπανοί από το Μεξικό και την Κεντρική Αμερική, το λιμάνι πλούτισε.

🔎Το νησί αυτό, μαζί με την Κούβα, ήταν τα τελευταία εδάφη που κατείχε η Ισπανία στην περιοχή της Αμερικής. Θυμηθείτε ότι κάποτε η Ισπανία κατείχε σχεδόν όλη την ήπειρο από το Μεξικό και κάτω, με εξαίρεση τη Βραζιλία.

🔎Αλλά τα’ χασε κι αυτά τα νησιά πριν γυρίσει ο 20ός αιώνας. Το 1898 ξέσπασε πόλεμος ανάμεσα στην Ισπανία και τις ΗΠΑ, που κράτησε μόλις οκτώ μήνες (Απρίλιος-Δεκέμβριος). Οι Ισπανοί έχασαν κατά κράτος και αναγκάστηκαν να «παραχωρήσουν» στις ΗΠΑ την Κούβα και το Πουέρτο Ρίκο στην Καραϊβική, αλλά και τις Φιλιππίνες και το Γκουάμ στον Ειρηνικό Ωκεανό.

🔎Σε αντίθεση με τη γειτονική Κούβα, όπου και πριν ξεσπάσει ο πόλεμος με τις ΗΠΑ βρισκόταν σε εξέλιξη γερό αντάρτικο από τον ντόπιο πληθυσμό, που ήθελε να ανεξαρτητοποιηθεί από τους Ισπανούς, το Πουέρτο Ρίκο δεν έδειξε τέτοια διάθεση, τουλάχιστον πλειοψηφικά. Έτσι οι ΗΠΑ με το που «απελευθέρωσαν» την Κούβα, της έδωσαν κι ελευθερία, μετατρέποντάς την σε δημοκρατία το 1902 (και ελέγχοντάς την απόλυτα, βέβαια, μέχρι που επικράτησε το καθεστώς Κάστρο).

🔎Γι’ αυτό και οι Αμερικανοί δεν συζήτησαν ανεξαρτησία για το Πουέρτο Ρίκο. Του έδωσαν πολιτική κυβέρνηση, με νόμο αναγνώρισαν ότι το Σύνταγμα των ΗΠΑ ισχύει και στο νησί αυτό και το 1917 οι κάτοικοί του έγιναν Αμερικανοί Πολίτες.

🔎Από εκεί ξεκίνησε και το διοικητικό μπέρδεμα, καθώς οι Αμερικανοί δεν ήθελαν να μετατρέψουν το Πουέρτο Ρίκο σε πολιτεία, αλλά και οι Πορτορικανοί δεν ήθελαν να φύγουν από την ομπρέλα των ΗΠΑ για κανένα λόγο. Έτσι επινοήθηκε το καθεστώς που αναφέρεται και στην επίσημη ονομασία του νησιού: «Estado Libre Asociado de Puerto Rico». Δηλαδή με μια λέξη «κοινοπολιτεία».

🔎Τι σημαίνει αυτό; Ένα ιδιότυπο καθεστώς. Οι Πορτορικανοί είναι Αμερικανοί πολίτες, αλλά δεν ψηφίζουν στις εκλογές. Έχουν εκπρόσωπο στο Κογκρέσο, αλλά χωρίς δικαίωμα ψήφου. Στο έδαφός τους ισχύει το Σύνταγμα των ΗΠΑ, αλλά έχουν και δικό τους, από το 1952! Σε αντίθεση με τις άλλες πολιτείες, έχουν ξεχωριστή αθλητική εκπροσώπηση, με ομάδες και αθλητές σε όλα τα σπορ.

🔎Κι αν αναρωτιέστε γιατί οι Πορτορικανοί δεν επιθυμούν να γίνουν ανεξάρτητο κράτος, αν και μεγάλο νησί είναι, και σημαντικό πληθυσμό έχουν (3,3 εκατομμύρια στο νησί, χώρια η πολυπληθής πορτορικανή κοινότητα στις ΗΠΑ), η απάντηση είναι… follow the money. Το νησί έχει κατά κεφαλήν εισόδημα  που ξεπερνάει τα 40.000 δολάρια, δηλαδή κατά μέσο όρο σε κάθε κάτοικό του αντιστοιχεί διπλάσιο ποσό από τη Δομηνικανή Δημοκρατία κι εξαπλάσιο από την Κούβα (και διπλάσιο από την Ελλάδα, να μην ξεχνιόμαστε).

🔎Φυσικά υπάρχουν και κάποιοι που επιθυμούν ανεξαρτησία, αλλά ήταν πάντα μειοψηφία, μάλιστα πενιχρή. Υπάρχουν οργανώσεις, κάποιες ένοπλες μάλιστα, που δρουν αλλά έχουν λίγα μέλη. Στις εκλογές του 2020, πάντως, σημειώθηκε μια σημαντική άνοδος. Το Κόμμα Ανεξαρτησία του Πουέρτο Ρίκο πήρε 13,6% στις τοπικές εκλογές. Στις προηγούμενες, του 2016, είχε πάρει μόλις 2,1%.

🔎Από το 2009 έχει ξεκινήσει μια σοβαρή συζήτηση για το μέλλον του νησιού. Έχει συσταθεί και μια επιτροπή «απο-αποικιοποίησης», υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, δεδομένου ότι το έδαφος αυτό θεωρείται ακόμα «αποικία». Έτσι ξεκίνησαν μια σειρά από δημοψηφίσματα, στα οποία οι κάτοικοι κλήθηκαν να πουν τη γνώμη τους για το μέλλον.

🔎Το πρώτο, με δύο ερωτήσεις, έγινε το 2012, παράλληλα με τις προεδρικές εκλογές. Στην πρώτη, το 54% απέρριψε το υπάρχον καθεστώς. Στη δεύτερη, ο κόσμος επέλεξε να μετατραπεί το Πουέρτο Ρίκο στην 51^η πρώτη πολιτεία των ΗΠΑ σε ποσοστό 61,2%. Μόνο 5,5% επέλεξε πλήρη ανεξαρτησία.

🔎To 2017 νέο δημοψήφισμα, που δεν άφησε κανένα περιθώριο αμφισβήτησης: Το 97,13% όσων ψήφισαν επέλεξαν καθεστώς πολιτείας των ΗΠΑ. Υπήρξε, όμως, πολύ μικρή συμμετοχή, μόλις 23%. Έτσι αποφασίστηκε να γίνει κι ένα τρίτο δημοψήφισμα, το 2020. Σε αυτό συμμετείχε το 54,72% του εκλογικού σώματος, πάνω από τους μισούς. Και το 52,52% απ’ αυτούς απάντησαν ότι επιθυμούν το Πουέρτο Ρίκο να γίνει πολιτεία.

🔎Υπάρχει πλειοψηφία μεν, αλλά με πενιχρό ποσοστό. Και οι πολλές λευκές ψήφοι κάνουν τους Αμερικανούς καχύποπτους σχετικά με το αν αυτή είναι η θέληση της πλειοψηφίας των κατοίκων. Έτσι, λοιπόν, τους επόμενους μήνες επιδιώκουν να λύσουν το θέμα μια για πάντα.

🔎Ένα πρωτοπόρο δημοψήφισμα θα γίνει τον προσεχή Νοέμβριο. Πρωτοπόρο, διότι για πρώτη φορά στα χρονικά οι κάτοικοι ΔΕΝ θα έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν τη συνέχιση του υπάρχοντος στάτους για το νησί. Δηλαδή μετά απ’ αυτό το δημοψήφισμα σίγουρα θα αλλάξει το διοικητικό καθεστώς.

🔎Οι τρεις επιλογές που θα προσφέρονται είναι: Μετατροπή σε πολιτεία των ΗΠΑ, ανεξαρτησία και καθεστώς «κράτους σε ελεύθερη σχέση» με τις ΗΠΑ. Αυτό το καθεστώς ισχύει σε μερικά μικρά νησιώτικα κράτη του βόρειου Ειρηνικού (Νησιά Μάρσαλ, Παλάου, Μικρονησία) τη διοίκηση των οποίων ανέλαβαν οι ΗΠΑ μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ώσπου τους έδωσαν την ανεξαρτησία τους, τις δεκαετίες του 1980 και 1990.

🔎Η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει διακηρύξει ήδη ότι το δημοψήφισμα είναι «non-binding», δηλαδή «μη δεσμευτικό». Και 100% των Πορτορικανών να ψηφίσει τη μετατροπή του νησιού σε πολιτεία, δεν υποχρεώνει κανείς τις ΗΠΑ να το δεχτούν. Αλλά μια ξεκάθαρη πλειοψηφία, με ισχυρό ποσοστό συμμετοχής, προφανώς θα δρομολογήσει εξελίξεις.

🔎Η πιο προφανής απ’ αυτές είναι ότι, αν το Πουέρτο Ρίκο μετατραπεί σε πολιτεία, οι αυτόνομες εθνικές του ομάδες σε όλα τα σπορ θα πάψουν να υπάρχουν. Αν εξαιρεθεί, θα πυροδοτήσει κύμα αντιδράσεων σε άλλες πολιτείες, που επιδιώκουν αυτόνομη εκπροσώπηση σε κάποια σπορ, κυρίως για ιστορικούς λόγους.

🔎Προς το παρόν, η μόνη υποχώρηση που έχουν κάνει οι ΗΠΑ στην ενιαία τους εκπροσώπηση είναι η «αυτόνομη» ομοσπονδία της Χαβάης στην Παγκόσμια Ομοσπονδία Σέρφινγκ (ISASURF). Δηλαδή στις διοργανώσεις παίρνουν μέρος εκτός από αθλητές των ΗΠΑ και αθλητές που αγωνίζονται με τη σημαία της Χαβάης. Το σέρφινγκ, όμως, δεν είναι ολυμπιακό άθλημα, αν και πολύ δημοφιλές σε κάποιες χώρες.