Ανδόρα: Ξεχασμένες κοιλάδες, πρίγκιπας Μακρόν και… χόκεϊ με πατίνια

Με το που ξεκινάς να ψάχνεις για την Ανδόρα είναι σα να κάνεις μια βουτιά στην ιστορία: Κόμητες, επίσκοποι, φέουδα, ένας κόσμος ξεχασμένος στο Μεσαίωνα, σε μια Ευρώπη η οποία ήταν χωρισμένη σε μικρά κομματάκια, που τα διοικούσαν (και τα εκμεταλλεύονταν) ευγενείς.

🔎 Τέτοια ιστορικά και γεωγραφικά «πισωγυρίσματα» βρίσκονται διάσπαρτα στην ήπειρό μας: Από το Μονακό ως το Λιχτενστάιν και από το Σαν Μαρίνο ως την Ανδόρα, τέτοια «μικροκράτη» που θυμίζουν τις παλαιότερες εποχές στην Ευρώπη επιβίωσαν μέχρι τις ημέρες μας. Πώς κι έγινε αυτό με την Ανδόρα; Πώς και δεν την «κατάπιαν» είτε η Γαλλία, είτε η Ισπανία, τα μεγάλα κράτη που συνορεύει; Η απάντηση βρίσκεται σ’ ένα κράμα γεωπολιτικής ισορροπίας και… αδιαφορίας.

🔎 Η Ανδόρα είναι μια μικρή περιοχή 468 τ.χλμ. Φανταστείτε μια έκταση ελάχιστα μικρότερη από το δικό μας νησί της Λήμνου. Τελείως διαφορετικό, βέβαια. Σκαρφαλωμένη στα Πυρηναία, η Ανδόρα έχει μέσο ύψος κοντά 2.000 μέτρα! Το χαμηλότερο σημείο της είναι 840 μέτεα και το ψηλότερο 2.924, περίπου όσο και η κορυφή του Ολύμπου. Ανάμεσα στα πανύψηλα βουνά βρίσκονται και οι τρεις κοιλάδες, αποκομμένες από την υπόλοιπη περιοχή των Πυρηναίων, όπου βρίσκονται μαζεμένοι οι περίπου 80.000 μόνιμοι κάτοικοι της Ανδόρας.

🔎 Πληθυσμός μικρός στο χαρτί, αλλά μεγάλος στο… μάτι. Η βασική εικόνα που έχει κάποιος όταν επισκέπτεται την Ανδόρα, σχεδόν όλες τις περιοχές του χρόνου, είναι ο συνωστισμός. Και πώς να μην γίνεται αυτό, όταν η χώρα υποδέχεται πάνω από 10,2 εκατομμύρια τουρίστες κάθε χρόνο; Σα να πήγαιναν, δηλαδή, κάθε χρόνο όλοι οι Έλληνες στη Λήμνο.

🔎 Αυτοί οι τουρίστες εντυπωσιάζονται από το τοπίο, τα χειμερινά σπορ, αλλά και τα αφορολόγητα είδη για τις αγορές τους. Ένα από τα μεγαλύτερα κίνητρα για να μείνει η Ανδόρα στο καθεστώς αυτό και να μην «απορροφηθεί» από τα μεγάλα γειτονικά της κράτη.

🔎 Για να βρει κανείς «Ανδόρα» στην ιστορία πρέπει να πάει στον 9^ο αιώνα μ.Χ. Ως τότε υπήρχε μια φυλή, οι Ανδοσίνοι, που κατοικούσαν σ’ αυτές τις κοιλάδες και τα είχαν βάλει με τον Αννίβα, όταν ο Καρχηδόνιος στρατηγός με τους ελέφαντές του είχε βαλθεί να κατακτήσει την Ευρώπη. Να είναι από τους Ανδοσίνους το όνομα Ανδόρα; Να είναι από τις βασκικές λέξεις «χάντια» και «ουρ», που αν τις βάλεις μαζί σημαίνει πολύ νερό; Να’ ναι από το αραβικό «αντ-ντάρα» που σημαίνει κοιλάδα ανάμεσα σε βουνά; Η ιστορία δεν έχει αποφασίσει ακόμη.

🔎 Αν ρωτήσετε τους ντόπιους, θα σας πουν μια ιστορία. Ο Καρλομάγνος, αυτός ο μέγας βασιλιάς της Ευρώπης, που θεωρούν ότι ίδρυσε και τη δική τους πατρίδα, λένε ότι ονόμασε την περιοχή Εντόρ, από την βιβλική πόλη της γης Χαναάν στην Παλαιά Διαθήκη. Τον Καρλομάγνο τον αναφέρουν ακόμα και σήμερα οι Ανδορανοί, άλλωστε και ο εθνικός τους ύμνος ονομάζεται El Gran Carlemany, ο Μεγάλος Καρλομάγνος.

🔎 Η περιοχή ακολουθούσε την τύχη των γειτονικών της περιοχών της Ιβηρικής, και συγκεκριμένα της Καταλωνίας. Εκκλησιαστικά υπαγόταν στην επισκοπή της πόλης Ουργκέλ, που βρίσκεται κοντά της, στη σημερινή Καταλωνία. Το 988 μ.Χ. έγινε το πρώτο βήμα για την αυτονόμησή της, καθώς ο τότε κόμης της Ουργκέλ μεταβίβασε τη διοίκηση των κοιλάδων της Ανδόρας στον επίσκοπο.

🔎 Γιατί το έκανε αυτό; Επισήμως άγνωστο. Ανεπισήμως, ακούγονται πολλά για την ερωτική ζωή του κόμη Μπορέλ (ο οποίος είχε στην κατοχή του όλη τη σημερινή βόρεια Καταλωνία, την οποία μοίρασε στους γιους του) και ο επίσκοπος, που τα είχε μάθει όλα, έλαβε την Ανδόρα ως «δώρο» για να σιωπήσει. Ποιος να ξέρει…

🔎 Βεβαίως επειδή οι εποχές και τα πρόσωπα αλλάζουν, έναν αιώνα αργότερα ο τότε κόμης της Ουργκέλ διεκδίκησε πάλι τις κοιλάδες της Ανδόρας από τον τότε επίσκοπο. Ο ιερωμένος, που δεν είχε φυσικά δικό του στρατό, ούτε στήριξη, ζήτησε τη βοήθεια του άρχοντα του Καμποέτ (σημερινό Καμπό, μια μικρή πόλη στην επαρχία Γέιδα της Καταλωνίας) για να διατηρήσει τα κεκτημένα του.

🔎 Ο άρχοντας, φυσικά, δέχτηκε, κι έτσι ξεκίνησε μια «δυαρχία», εκκλησιαστική και πολιτική. Η οποία σφραγίστηκε με συνθήκη το 1095. Η εγγονή του τότε άρχοντα παντρεύτηκε τον κόμη της πόλης Φουά, στη σημερινή γαλλική πλευρά των συνόρων, κι έτσι η «πολιτική» διοίκηση πέρασε τα Πυρηναία προς το βορρά. Ο εκάστοτε κόμης του Φουά όφειλε υποταγή στον Γάλλο βασιλιά.

🔎 Μοιραίο ήταν, βέβαια, κάποια στιγμή να ξεκινήσουν οι τριβές μεταξύ των δύο, του επισκόπου της Ουργκέλ και του κόμη της Φουά, για το ποιος ήταν το μεγάλο αφεντικό στην περιοχή. Κάποια στιγμή πήγαν να πάρουν και τα όπλα ο ένας εναντίον του άλλου. Το 1278, μετά από παρέμβαση του βασιλιά της Αραγωνίας, το καθεστώς επικυρώθηκε: Οι δύο επίσημοι, ο επίσκοπος και ο κόμης, ανακηρύχθηκαν «πρίγκιπες». Για την ακρίβεια, «συνπρίγκιπες»! Έτσι αναφέρονται ακόμα και σήμερα, co-princes.

🔎 Φυσικά, μετά τη Γαλλική Επανάσταση και την κατάργηση όλων των τίτλων ευγένειας στη Γαλλία και των όποιων φέουδων, ο τίτλος του «συμπρίγκιπα» πηγαίνει στον εκάστοτε αρχηγό του γαλλικού κράτους. Αυτό ισχύει μέχρι σήμερα. Έτσι, λοιπόν, ο Εμανουέλ Μακρόν εκτός από πρόεδρος της Γαλλίας είναι και «συμπρίγκιπας» της Ανδόρας!

🔎 Αυτή είναι η παραδοξότητα της Ανδόρας. Ενός πριγκιπάτου που στην ουσία δεν έχει πρίγκιπα. Δύο έχει, αλλά μόνο κατ’ όνομα. Ούτε ο επίσκοπος της Ουργκέλ, ούτε και ο Γάλλος πρόεδρος, όποιος κι αν είναι, ασχολούνται με τα της Ανδόρας. Κι αυτή η απομόνωση, βέβαια, τη βοήθησε να μείνει στο χάρτη και να μην την καταπιούν οι γείτονές της.

🔎 Έγιναν, βέβαια, τέτοιες προσπάθειες στο πέρασμα των αιώνων. Αλλά τελικά όλες υποχωρούσαν. Ο φόβος των Ισπανών μήπως ερεθίσουν τη Γαλλία, αλλά και των πολιτικών μήπως ερεθίσουν την καθολική εκκλησία, τους έβαλε όλους να ισορροπούν. Και τελικά να αφήσουν τις κοιλάδες αυτές στην ησυχία τους. Κανέναν δεν ενοχλούσαν, άλλωστε.

🔎 Το 1866 η Ανδόρα απέκτησε για πρώτη φορά εκλεγμένη τοπική κυβέρνηση. Ψήφισαν τότε μόνο «οι αρχηγοί των οικογενειών», δηλαδή ένας από κάθε οικογένεια! Και βγήκε ένα 24μελές συμβούλιο. Αυτό αποφάσισε το σχήμα της σημαίας της χώρας, το οποίο είναι ένας συνδυασμός της σημαίας της Γαλλίας (το μπλε αριστερά και το κόκκινο δεξιά) και της Ισπανίας (το κίτρινο με τον θυρεό στον κέντρο).

🔎 Τότε ξεκίνησε και η τουριστική βιομηχανία της Ανδόρας. Με κάποια ξενοδοχεία και σπα για τους πλούσιους Ευρωπαίους, που εξελίχθηκαν αργότερα σε χιονοδρομικά κέντρα και υπερσύγχρονες μονάδες. Οι ντόπιοι, εκμεταλλευόμενοι το ιδιαίτερο καθεστώς της περιοχής, μπορούσαν να εισάγουν αφορολόγητα είδη, τα οποία ήταν πολύ φθηνότερα από Γαλλία και Ιταλία, οπότε πολλοί πήγαιναν εκεί για να κάνουν και τα ψώνια τους, κυρίως σε είδη πολυτελείας, κοσμήματα, πολύτιμους λίθους κτλ. Αυτός ο «καταναλωτικός» τουρισμός υπάρχει ακόμα και σήμερα.

🔎 Οι «συμπρίγκιπες» δέχτηκαν αυτή την ανάπτυξη χωρίς να επέμβουν. Ένα πράγμα μόνο απαγόρεψαν τότε: Το τζόγο. Είναι χαρακτηριστικό ότι, σε αντίθεση με άλλους φορολογικούς παράδεισους, η Ανδόρα άργησε πολύ να αποκτήσει το δικό της καζίνο. Ένα και μοναδικό λειτουργεί ακόμα και σήμερα, και είναι απολύτως ελεγχόμενο από το κράτος.

🔎 Το 1900 οι κοιλάδες είχαν πληθυσμό μόλις 5.000 ανθρώπους! Η ανάγκη, όμως, για υπηρεσίες (κυρίως ξενοδοχειακές) έφερε και μετανάστες. Κυρίως Ισπανούς από την Καταλωνία, αλλά και Πορτογάλους, που έψαξαν υψηλότερα μεροκάματα. Σήμερα, από τους 80.000 κατοίκους, λιγότεροι από τους μισούς είναι Ανδορανοί (45%), σχεδόν το ένα τρίτο Ισπανοί (31%) και 12% Πορτογάλοι.

🔎 Βεβαίως χάρη στον τουρισμό και τα αφορολόγητα οι κάτοικοι απολαμβάνουν μια πολύ άνετη ζωή. Οι μικρούλες κοιλάδες κάνουν ετήσιο τζίρο πάνω από 6 δις δολάρια, κάτι που σημαίνει ότι το κατά κεφαλήν εισόδημα πλησιάζει τα 70.000 δολάρια, δηλαδή είναι υπερτριπλάσιο της Ελλάδας! Παρ’ ότι η χώρα δεν ανήκει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έχει νόμισμά της το ευρώ.

🔎 Όσο για τα σπορ, η Ανδόρα έχει εθνικές ομάδες σε όλα τα κορυφαία αθλήματα, αλλά λόγω μικρού πληθυσμού δεν μπορεί εύκολα να διακριθεί. Λόγω οικονομικής δύναμης η χώρα θα μπορούσε να προσελκύσει κάποιους καλούς παίκτες από τις γύρω περιοχές της Ισπανίας κυρίως και να τους δώσουν υπηκοότητα, αλλά δεν το κάνουν. Προτιμούν να δίνουν ευκαιρίες στα παιδιά της περιοχής να εκπροσωπήσουν την πατρίδα τους, κι αν μην διακρίνονται. Υπάρχει επαγγελματική ομάδα μπάσκετ με έδρα την Ανδόρα, η οποία αγωνίζεται στην 1^η κατηγορία του ισπανικού πρωταθλήματος.

🔎 Τα σπορ στα οποίο διακρίνεται η Ανδόρα περισσότερο από τα άλλα είναι το χόκεϊ με πατίνια και το ράγκμπι. Η μικρούλα  Ανδόρα έχει συμμετοχές σε τελικές φάσεις παγκοσμίων και ευρωπαϊκών πρωταθλημάτων.

🔎 Στο ποδόσφαιρο οι ομάδες από την Ανδόρα μπορούν να χρησιμοποιούν απεριόριστο αριθμό Ισπανών παικτών κι αυτό έχει επηρεάσει πολύ τη δημοφιλία του. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις τρεις καλύτερες ομάδες της χώρας (Σάντα Κολόμα, Ίντερ Εσκάλδες, Σαν Ζουλιά) αγωνίζονται συνολικά μόνο… τέσσερις ποδοσφαιριστές με διαβατήριο από την Ανδόρα!