Ισημερινή Γουινέα: Η πατρίδα του Λαμίν Γιαμάλ είναι γεμάτη φτώχεια, δικτάτορες και πετρέλαιο

H Ισημερινή Γουινέα δημιουργεί μπερδέματα και παρεξηγήσεις αρχίζοντας από το ίδιο της το όνομα. Κατ’ αρχάς, μην την ψάξετε στον Ισημερινό, τη νοητή γραμμή που κόβει τον πλανήτη στη μέση οριζοντίως, διότι δεν θα τη βρείτε πάνω της, αλλά κάπου εκεί κοντά. Μην την ψάξετε, επίσης, κοντά στις άλλες δύο Γουινέες της Αφρικής, την «σκέτη» Γουινέα (πρώην γαλλική) και τη Γουινέα Μπισάου (πρώην πορτογαλική), που βρίσκονται στα δυτικά της ηπείρου.

🔎Μιλάμε για τον ορισμό του τεχνητού κράτους: Η Ισημερινή Γουινέα απαρτίζεται από ένα νησί λίγο μεγαλύτερο από τη Λέσβο στο βάθος του κόλπου της Γουινέας (στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Καμερούν και Νιγηρίας), ένα ηπειρωτικό σχεδόν τέλειο ορθογώνιο παραλληλόγραμμο (!) κάτω από το Καμερούν κι ένα άλλο νησάκι πολύ πιο νότια, που ονομάζεται… Πρωτοχρονιά (!) (Ανομπόν) κι έχει το μέγεθος της Ηρακλειάς στις μικρές Κυκλάδες.

🔎Αυτό ήταν ό,τι σκόρπιο απέμεινε από την φιλόδοξη ισπανική αυτοκρατορία στην Αφρική. Η οποία, σε αντίθεση μ’ αυτά που συνέβησαν στην Αμερική, περιορίστηκε σε μερικά σημεία μόνο. Αυτό το κράτος, ανεξάρτητο από το 1968, πέρασε από την απόλυτη οικονομική απαξίωση στην βίαιη ανάπτυξη που έφερε το πολύ πετρέλαιο. Βίωσε μια από τις σκληρότερες και πιο αιματηρές δικτατορίες που γνώρισε ποτέ ο κόσμος και την αντικατέστησε με μία… ηπιότερη, η οποία διαρκεί πάνω από 42 χρόνια.

🔎Και παρ’ όλο που το επίσημο κατά κεφαλήν εισόδημα αυξάνεται και είναι από τα μεγαλύτερα της υποσαχάριας Αφρικής, ολοένα και περισσότεροι απελπισμένοι φεύγουν από εκεί. Αν ο δρόμος τους βγάλει μέχρι την Ευρώπη, επιλέγουν την Ισπανία, όπου αισθάνονται πιο άνετα λόγω κοινής γλώσσας. Αυτή τη διαδρομή διάλεξε και η μητέρα του Λαμίν Γιαμάλ, του νέου παιδιού-θαύματος του παγκοσμίου ποδοσφαίρου.

🔎H ιστορία των δύο περιοχών που απαρτίζουν στο μεγαλύτερο βαθμό αυτή τη χώρα, της νησιώτικης και της ηπειρωτικής, είναι πολύ διαφορετική. Το μεγάλο νησί ονομάστηκε επί αιώνες Φερνάντο Πο, για να τιμηθεί το όνομα του Πορτογάλου εξερευνητή, του πρώτου Ευρωπαίου που πάτησε εκεί το πόδι του. Το νησί, μαζί με άλλα νησάκια και «δικαιώματα» στην ηπειρωτική Αφρική (σαν αυτό που λέμε «αέρα» στα κτίριά μας) πουλήθηκε από την Πορτογαλία στην Ισπανία το 1778.

🔎Το ηπειρωτικό κομμάτι, το παραλληλόγραμμο που βλέπετε στο χάρτη, ήταν αρχικά πολύ μεγαλύτερο. Η Ισπανία στο διαβόητο Συνέδριο του Βερολίνου το 1885 (αυτό που συναντήθηκαν οι Ευρωπαίοι αποικιοκράτες και χώρισαν την Αφρική σε ζώνες επιρροής) διεκδίκησε μια πολύ μεγαλύτερη περιοχή ανάμεσα στους ποταμούς Νίγηρα και Ογκοβέ.

🔎Βεβαίως οι Ευρωπαίοι στο συνέδριο εκείνο είχαν βάλει απαράβατο όρο η κάθε χώρα που επιθυμεί κατακτήσεις να ασκεί «αποτελεσματική διοίκηση» στις περιοχές που διεκδικεί. Αυτό σήμαινε είτε να εγκαθιστά δικούς της κατοίκους σε λιμάνια και εμπορικούς σταθμούς, είτε να κάνει συμφωνίες «προστασίας» με τοπικούς φύλαρχους.

🔎Οι Ισπανοί ξεκίνησαν την προσπάθεια επέκτασης από τα παράλια του ποταμού Μούνι, αλλά άργησαν να επεκταθούν. Στο τέλος του αιώνα, όταν οι άλλοι έτρεχαν, αυτοί είχαν ν’ αντιμετωπίσουν τον Ισπανο-Αμερικανικό πόλεμο, που τους στέρησε τις Φιλιππίνες, την Κούβα, το Πουέρτο Ρίκο.

🔎Είδαν, λοιπόν, τους Γάλλους και τους Γερμανούς να τρέχουν και να αρπάζουν περιοχές στο εσωτερικό και στα παράλια βόρεια και νότια, και τελικά… ξέμειναν μ’ αυτό το παραλληλόγραμμο που βλέπετε, το οποίο έχει έκταση 26.027 τ.χλμ., δηλαδή είναι περίπου όσο η Θεσσαλία και η Ήπειρος μαζί. Ενώ στα χαρτιά διεκδικούσαν μια έκταση 300.000 τ.χλμ., δηλαδή όσο 2,5 φορές η Ελλάδα. Ονόμασαν, λοιπόν, την περιοχή Ρίο Μούνι (ποταμός Μούνι δηλαδή) και την άφησαν στην ησυχία της.

🔎Επί αιώνες η συγκεκριμένη περιοχή ήταν ό,τι και το… Σουφλί για τους Έλληνες δημόσιους υπαλλήλους. Η πιο δυσμενής μετάθεση που θα μπορούσε να σου τύχει. Κι αυτό λόγω του εξαιρετικά ανθυγιεινού κλίματος. Ζέστη πολλή, υγρασία, μύγες τσε-τσε, δύσκολες καλλιέργειες, φτωχό υπέδαφος. Τίποτα αξιοποιήσιμο. Όσο επιτρεπόταν το δουλεμπόριο, οι  Πορτογάλοι και μετά οι Ισπανοί χρησιμοποίησαν το νησί ως σταθμό μεταφόρτωσης ανθρώπινων ζωών στο δρόμο της σκλαβιάς προς τη βόρεια ή τη νότια Αμερική. Όταν καταργήθηκε κι αυτό, η αποικία περιήλθε σχεδόν σε αχρηστία.

🔎Φανταστείτε ότι τα πρώτα χρόνια της ισπανικής κυριαρχίας (1778-1810), οι Ισπανοί δεν είχαν καν διορίσει εκεί διοικητή! Τυπικά η αποικία της Ισπανικής Γουινέας, όπως την ονόμασαν, διοικούνταν από την Αντιβασιλεία του Ρίο ντε Λα Πλάτα στο Μπουένος Άιρες, δηλαδή από τη σημερινή Αργεντινή, κάτι χιλιάδες μίλια μακριά!

🔎Οι Ισπανοί έψαξαν και την πιθανότητα να πουλήσουν το νησί στους Άγγλους. Πράγματι μια αγγλική φρουρά εγκαταστάθηκε εκεί στις αρχές του 19^ου αιώνα, για να καταπολεμήσει το παράνομο δουλεμπόριο. Αλλά οι Άγγλοι δεν ψήνονταν να αγοράσουν κάτι άχρηστο, όπως το θεωρούσαν κι εκείνοι.

🔎Στο πέρασμα των χρόνων, αυτή η ουσιαστική ακυβερνησία άλλαξε και την εθνολογική σύσταση του νησιού. Οι γηγενείς ιθαγενείς Μπούμπι παρέμειναν πλειοψηφία, αλλά στο νησί κατέφθαναν με σχεδίες διάφοροι πρώην σκλάβοι, από τη σημερινή Νιγηρία, το Καμερούν και τη Γκαμπόν. Έτσι δημιουργήθηκε μια πολυγλωσσική κοινωνία, που τουλάχιστον στο νησί διατηρείται ακόμα και σήμερα. Επίσημη γλώσσα μπορεί να είναι η ισπανική, αλλά πολλοί μιλούν και αγγλικά και γαλλικά. Εκεί κατευθύνθηκαν και εργάτες από τις αγγλόφωνες Λιβερία και Σιέρα Λεόνε.

🔎Το μόνο που φαινόταν να ευδοκιμεί εκεί ήταν το κακάο. Στις ορεινές περιοχές του νησιού το καλλιεργούσαν οι Μπούμπι μόνοι τους, μάλιστα αρνούνταν να δουλέψουν σε μεγαλύτερες φυτείες, οργανωμένες από τους Ισπανούς. Στα ηπειρωτικά το μόνο που βρήκαν οι Ισπανοί να τους αποφέρει κέρδος ήταν η υλοτομία. Καταστράφηκαν τεράστιες εκτάσεις με δέντρα για εμπορικούς σκοπούς.

🔎Το καθεστώς του Φράνκο στην Ισπανία προσπάθησε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο να «ενσωματώσει» αυτές τις απομακρυσμένες περιοχές. Από το 1946 ως το 1959 ονομάστηκαν διοικητικά «επαρχίες» της Ισπανίας, δηλαδή όπως και τα διοικητικά κομμάτια της κανονικής Ισπανίας που γνωρίζουμε. Μετά το 1960, όμως, που ο άνεμος της ανεξαρτησίας σάρωσε όλη την Αφρική, φάνηκε ότι τέτοια πρότζεκτ δεν μπορούσαν να λειτουργήσουν. Έτσι οι Ισπανοί «ετοίμασαν» τις περιοχές για να τους δώσουν ανεξαρτησία.

🔎Προέκυψε, όμως, ένα μεγάλο πρόβλημα: Οι νησιώτες Μπούμπι δεν έβλεπαν με καλό μάτι την «ένωσή» τους με το πολύ πιο υπανάπτυκτο ηπειρωτικό κομμάτι, το οποίο όμως είχε μεγαλύτερο πληθυσμό. Φοβήθηκαν ότι από τις πρώτες εκλογές μάλιστα θα εκλεγόταν πρόεδρος κάποιος από τη φυλή των Φανγκ, που κυριαρχεί στο Ρίο Μούνι, οπότε οι ίδιοι θα ήταν μειοψηφία στην ίδια τους τη χώρα.

🔎Οι Ισπανοί δεν άκουγαν τίποτα. Τα δύο κομμάτια, μαζί και το μικρούλι και πλήρως απομονωμένο νησάκι Ανομπόν με μόλις 4.000 κατοίκους, έγιναν το κράτος της Ισημερινής Γουινέας το 1968. Το νησί μετονομάστηκε από Φερνάντο Πο στο πιο «αφρικανικό» Μπιόκο. Κι όντως στις εκλογές επικράτησε, με μεγάλη πλειοψηφία, ο Φρανσίσκο Μασίας Ενγκουέμα από την ηπειρωτική φυλή των Φανγκ.

🔎Τρομερή περίπτωση ο "κύριος" αυτός. Γιος τοπικού μάγου, ο οποίος έφτασε στο σημείο να προσφέρει θυσία στους τοπικούς θεούς ένα γιο του (!), ο Μασίας σκληραγωγήθηκε νωρίς. Δούλεψε σαν υπηρέτης σε σπίτια πλούσιων Ισπανών, πέρασε τύφο μικρός, απέτυχε τρεις φορές στις εξετάσεις αλλά διορίστηκε υπάλληλος σ’ ένα μικρό χωριό και τελικά, με το μεσσιανικό-μισότρελο στυλ του, έπεισε τους ομόφυλούς του να τον ανακηρύξουν πρόεδρο. Κι εκεί έβγαλε όλη του την τρέλλα.

🔎Από το 1968 ως το 1979, οπότε και ανατράπηκε με πραξικόπημα από τον ίδιο του τον ανηψιό, ο Μασίας εγκαθίδρυσε το καθεστώς του απόλυτου τρόμου. Υπολογίζεται ότι οι ελεγχόμενες απ’ αυτόν δυνάμεις ασφαλείας σκότωσαν πάνω από 80.000 ανθρώπους σε πληθυσμό μόλις 350.000! Έβλεπε παντού εχθρούς, ορατούς κι αόρατους, όλοι τον θεωρούσαν τρελό, αλλά κανείς δεν τα έβαζε μαζί του. Τελικά αφού συνελήφθη στο πραξικόπημα, εκτελέστηκε από τους ίδιους τους στρατιώτες του.

🔎Ο ανηψιός του, ο Τεόντορο Ομπιάνγκ, τον ανέτρεψε το 1979. Ως το 1982 ήταν πρόεδρος του «επαναστατικού συμβουλίου», από το 1982 ως και σήμερα είναι «εκλεγμένος» πρόεδρος της χώρας. Τα εισαγωγικά απαραίτητα, δεδομένου ότι και η δική του κυριαρχία δεν αμφισβητείται από κανέναν. Αυτός, πάντως, φρόντισε να είναι λιγότερο αιματηρός, να διατηρεί καλές σχέσεις κυρίως με τη Δύση, και να έχει φωτογραφίες και με τον Πούτιν και με τον Ομπάμα.

🔎Το 1995, λίγο πριν το τέλος του 20^ου αιώνα, η εταιρεία Mobil που έκανε έρευνες στην περιοχή ανακοίνωσε ότι βρήκε μεγάλα κοιτάσματα πετρελαίου στο θαλάσσιο χώρο της Ισημερινής Γουινέας. Αμέσως έτρεξαν τα αρπακτικά: Exxon Mobil, Marathon Oil, Kosmos Energy, Chevron… Όλοι πήραν κι από ένα κομμάτι εξόρυξης και σήμερα η Ισημερινή Γουινέα παράγει πάνω από 360.000 βαρέλια ημερησίως.

🔎Τα τεράστια έσοδα, βέβαια, τα καρπώνονται λίγοι. Ο Ομπιάνγκ, η (εκτεταμένη) οικογένειά του, οι φίλοι του. Η χώρα είναι ακόμα υπανάπτυκτη. Ούτε ο μισός πληθυσμός δεν έχει πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό και το 8% των παιδιών πεθαίνουν από αρρώστιες πριν φτάσουν τα 5 τους χρόνια. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, βέβαια, έχει ξεπεράσει τις 6.000 δολάρια, αλλά η ανισορροπία στην κατανομή του πλούτου είναι ιλιγγιώδης.

🔎Ο 82χρονος σήμερα Ομπιάνγκ εξασφάλισε το 2022 μια ακόμα πενταετή θητεία και, όπως φαίνεται, θα πεθάνει πρόεδρος. Είναι ο δεύτερος μακροβιότερος «πρόεδρος» (μη μονάρχης, δηλαδή) στον κόσμο, πίσω μόνο από τον… γείτονά του, τον Πολ Μπιγιά του Καμερούν.

🔎Οι Μπούμπι στο νησί Μπιόκο αντιδρούν ακόμα, στα πλαίσια του δυνατού. Έχουν τις οργανώσεις τους, φωνάζουν, αλλά κανείς δεν τους ακούει. Ο διαχωρισμός πια των δύο περιοχών μοιάζει απίθανος, αφού ο πλούτος του πετρελαίου βρίσκεται γύρω από το νησί, αλλά οι περισσότεροι κάτοικοι, «ψηφοφόροι» (και στρατιώτες…) προέρχονται από την ηπειρωτική περιοχή.

🔎Η χώρα επένδυσε πολύ στον αθλητισμό και τα μεγάλα έργα για να «ξεπλύνει» το όνομά της. Διοργάνωσε δύο φορές την τελική φάση του ποδοσφαιρικού Κυπέλλου Εθνών Αφρικής (το 2012 σε συνεργασία με τη Γκαμπόν και το 2015 μόνη της). Και προσπαθεί να πείσει πολλούς ποδοσφαιριστές με καταγωγή από την περιοχή να παίξουν στην εθνική ομάδα, ακόμα κι αν δεν έχουν επισκεφθεί ποτέ τη χώρα. Τον Γιαμάλ, πάντως, φέρεται να μην τον πλησίασε ποτέ. Επίσης σχεδιάζεται μια νέα πρωτεύουσα, στο ηπειρωτικό κομμάτι, η Πόλη της Ειρήνης (Θιουδάδ ντε Λα Παζ), με υπερσύγχρονα κτίρια.

🔎Υ.Γ. Δεν γράψαμε τίποτα για το Ανομπόν, το τρίτο… κομμάτι της χώρας. Πέρα από το παράξενο όνομά του (προφανώς ονομάστηκε έτσι επειδή ανακαλύφθηκε πρωτοχρονιά), δεν ασχολείται κανείς μ’ αυτό. Παραμένει υπανάπτυκτο, με πολύ μικρό πληθυσμό και ελάχιστη σύνδεση με την υπόλοιπη χώρα. Παρ’ ότι υπάρχει αεροδρόμιο, προγραμματίζεται μόνο μία (!) πτήση την εβδομάδα για την πρωτεύουσα.