Αυτά που γίνονται στη Λιβύη τα τελευταία 15 χρόνια τα γνωρίζουμε, πάνω-κάτω. Αντιμαχόμενες παρατάξεις έχουν χωρίσει τη χώρα σε κομμάτια και πολεμούν για την εξουσία. Υπάρχουν δύο σοβαροί παίκτες, δύο «κυβερνήσεις», μία στα δυτικά της χώρας και μία στα ανατολικά, και δεκάδες διαφορετικές μικρές ενεργές ένοπλες ομάδες που κατέχουν μικρά κομματάκια εδάφους και εξουσίας, κυρίως στην έρημο του νότου.
🔎Οι περισσότεροι ονομάζουν αυτή την θλιβερή κατάσταση «εμφύλιο
πόλεμο». Δεν είναι έτσι. Ο εμφύλιος προϋποθέτει αυτοί που παίρνουν τα όπλα ο
ένας εναντίον του άλλου να ανήκουν στο ίδιο έθνος, όχι μόνο στο ίδιο κράτος.
Ξεχνάμε ότι η Λιβύη είναι ένα απολύτως τεχνητό κράτος, που δημιουργήθηκε σαν
αποτέλεσμα συμβιβασμών μόλις το 1951.
🔎Ως τότε, επί αιώνες, τα διαφορετικά της κομμάτια όχι μόνο
διοικούνταν με διαφορετικό τρόπο, αλλά ήταν και προσανατολισμένα να «κοιτάζουν»
σε όλους τους τομείς, από εμπορικά μέχρι και πολιτιστικά, σε διαφορετικά
σημεία.
🔎Για να καταλάβουμε καλύτερα την κρίση στη Λιβύη, προσφέρουμε
σήμερα μια διαφορετική ματιά. Μια βουτιά στην ιστορία και την εθνολογία της
περιοχής, που δείχνει τη βαθιά διαίρεση και την πολύ μεγάλη δυσκολία να ενωθούν
τα κομμάτια αυτά στο άμεσο ή το απώτερο μέλλον. Με λίγα λόγια, θα μιλήσουμε για
τους Σανούσι.
🔎Τι είναι οι Σανούσι; Μια μουσουλμανική θρησκευτικο-πολιτική
δυναστεία, που ιδρύθηκε μεν από έναν, αλλά απέκτησε εκατοντάδες χιλιάδες
υποστηρικτές στην σημερινή ανατολική Λιβύη. Μια κίνηση που συνδυάζει το
σουνιτικό ισλάμ με τον μυστικισμό των Σούφι. Και βρήκε πρόσφορο έδαφος σε μια
περιοχή πολύ διαφορετική από την υπόλοιπη Λιβύη.
🔎Ας πάμε πιο πίσω. Η Λιβύη, όπως αναφέρθηκε ήδη, σαν κράτος
που το βλέπουμε και σήμερα στο χάρτη υπάρχει από το 1951. Πριν απ’ αυτό υπήρξε
αποικία των Ιταλών, διαιρεμένη όμως σε επαρχίες. Οι οποίες υπήρχαν από πιο
παλιά, από τότε που η περιοχή ήταν μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
🔎Και στο απώτατο παρελθόν, βέβαια, η εθνολογική σύσταση της
ανατολικής Λιβύης ήταν πολύ διαφορετική από το δυτικό άκρο. Τα ανατολικά
παράλια, που βρίσκονται ακριβώς κάτω από την Κρήτη, υπήρξαν τόπος αποικισμού
από Ελληνογενείς πληθυσμούς (κυρίως από το νησί της Σαντορίνης) κι εκεί
αναπτύχθηκε η Πεντάπολις, η περιοχή με τις πέντε μεγάλες πόλεις και βασικό
κέντρο την Κυρήνη. Αυτή την αρχαία πόλη, που έδωσε μέχρι και το μοντέρνο όνομα
σ’ όλη αυτή την περιοχή (Κυρηναϊκή).
🔎Τα μεταναστευτικά-κατακτητικά κύματα των Αράβων μετά τον 7ο
αιώνα μ.Χ., όταν ο Μωάμεθ ίδρυσε το Ισλάμ στην Αραβία, κατέκλυσαν την περιοχή
και διέδωσαν τη θρησκεία στους ντόπιους (βερβερικής καταγωγής) αυτόχθονες
πληθυσμούς. Το βασικό κύμα, όμως, που άλλαξε τη σύσταση της περιοχής και της έδωσε
τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της αναπτύχθηκε τον 11ο αιώνα, κυρίως από τους
Μπανί Χιλάλ και τους Μπανί Σαλίμ.
🔎Τι ήταν αυτοί; Αραβικές φυλές (διευρυμένες οικογένειες,
καλύτερα) που έφτασαν στην περιοχή με τα κοπάδια τους, τα κατσίκια και τα πρόβατά
τους, κι εγκαταστάθηκαν στην εύφορη ενδοχώρα, την οποία ονόμασαν Τζαμπάλ Αλ Άχνταρ,
δηλαδή Πράσινο Βουνό. Έτσι η περιοχή από τα παράλια μέχρι τις παρυφές της ερήμου
απέκτησε έναν σημαντικό πληθυσμό, ο οποίος είχε πολύ ανεπτυγμένο το αίσθημα της
ανεξαρτησίας.
🔎Τα ανατολικά της σημερινής Λιβύης θεωρούνταν επί αιώνες «εξάρτημα»
της Αιγύπτου. Από τους Πτολεμαίους ακόμα. Η περιοχή έγινε ρωμαϊκή επαρχία κι
αργότερα ουσιαστικά το εσωτερικό έμεινε ακυβέρνητο. Η όποια αιγυπτιακή ή
αργότερα οθωμανική εξουσία εξαντλούνταν στις παραθαλάσσιες μεσογειακές πόλεις.
Μόνο από τα μέσα του 17ου αιώνα και μετά υπήρξε μια προσπάθεια να
επεκταθεί η κυριαρχία προς το νότο.
🔎Τι έκαναν αυτοί οι βεδουίνοι εκτός από τα βόσκουν τα κοπάδια
τους; Πουλούσαν προστασία! Στα αμέτρητα καραβάνια από τα δυτικά του Μαγκρέμπ
(την Αλγερία, το Μαρόκο κτλ.) που κατευθύνονταν προς τη Μέκκα για το προσκύνημα.
Στην ουσία τους πλήρωναν για να μην τους επιτεθούν!
🔎Σ’ αυτό το εύφορο έδαφος φύτρωσαν και ιδέες. Εκεί «καλλιέργησε»
το δόγμα του ο Μουχάμαντ Ιμπν Αλί Αλ Σανούσι, ο ιδρυτής όλης αυτής της κίνησης.
Είχε γεννηθεί το 1787 πολύ πιο δυτικά, στο Αλγέρι, αλλά με την οικονομική άνεση
της οικογένειας (ήταν γιος σημαντικού φύλαρχου) ταξίδεψε σε όλο το
μουσουλμανικό κόσμο και γνώρισε από κοντά όλα τα φιλοσοφικά και θρησκευτικά
ρεύματα.
🔎Με τα χρόνια, ο Αλ Σανούσι κατέληξε στο ότι το Ισλάμ είχε
χάσει την «αγνότητά» του και έπρεπε να επιστρέψει αγνές του ρίζες, αυτές που δίδαξε
ο Προφήτης Μωάμεθ στους φτωχούς Βεδουίνους της Αραβίας. Μετά το 1830 ήθελε να
εξαπλώσει τις ιδέες του στην πατρίδα του, ωστόσο βρήκε πολύ διαφορετική
κατάσταση απ’ αυτή που ήθελε. Η Αλγερία βρισκόταν πια υπό την ασφυκτική μπότα
των Γάλλων και κυρίως στις μεγάλες πόλεις δεν υπήρχαν αυτιά πρόθυμα να τον
ακούσουν.
🔎Επέλεξε, λοιπόν, ένα πολύ πιο πρόσφορο περιβάλλον: Το
Πράσινο Βουνό. Εκεί ο πληθυσμός ήταν κυρίως νομαδικός, πιο κοντά στη γη, και η
εξουσία των Οθωμανών ήταν και πιο χαλαρή, αλλά και πιο ανεκτική σε τέτοιου είδους
διδασκαλία. Ο Αλ Σανούσι κατασκεύασε ένα μεγάλο τζαμί στην πόλη Μπέιντα, στο
οποίο έδωσε το όνομά του, κι άρχισε να κηρύττει τις ιδέες του.
🔎Το δόγμα του εξαπλώθηκε σαν πυρκαγιά. Πολύ γρήγορα έγινε ο «Σανούσι
Ελ Κεμπίρ», ο Μεγάλος Σανούσι. Κι ακριβώς επειδή επικαλέστηκε κι αυτός ότι ήταν
απευθείας απόγονος του Προφήτη, έγινε πολιτικο-θρησκευτικός ηγέτης. Και οι πολυάριθμοι,
πλέον, οπαδοί του πήραν το όνομά του, σα να ανήκαν στην ίδια οικογένεια. Έγιναν
ο λαός των Σανούσι.
🔎Ανεξάρτητοι και πολεμοχαρείς, οι Σανούσι ήταν ο κύριος λόγος
που οι Γάλλοι σταμάτησαν στην Αλγερία και δεν επεκτάθηκαν πιο ανατολικά στην
κατάκτηση της βόρειας Αφρικής, ειδικά από το 1902 ως το 1913. Υποτίθεται ότι
πολεμούσαν για χάρη τον Οθωμανών, αλλά στην ουσία το έκαναν για τον εαυτό τους.
🔎Μετά τον Ιταλο-τουρκικό πόλεμο του 1911-12 η περιοχή τους άλλαξε
χέρια. Από τους Οθωμανούς πέρασε στους Ιταλούς. Η περιοχή χωρίστηκε σε τρία μέρη,
την Τριπολιτάνια (δυτικά), την Κυρηναϊκή (ανατολικά) και το ερημικό
αραιοκατοικημένο Φεζάν στο νότο.
🔎Οι Σανούσι απλά άλλαξαν εχθρό. Τώρα πολεμούσαν τους Ιταλούς.
Είχαν, μάλιστα, σημαντικές στρατιωτικές επιτυχίες, με την συμβολή Γερμανών και
Τούρκων αξιωματικών, που τους καθοδηγούσαν. Όλοι αυτοί, βέβαια, είχαν σκοπό να
επιτεθούν προς την βρετανοκρατούμενη Αίγυπτο, ειδικά μετά το ξέσπασμα του Α’
Παγκοσμίου Πολέμου.
🔎Το 1916 έγινε πράγματι η επίθεση, αλλά αποκρούστηκε. Οι
συμβουλάτορες από τις ηττημένες χώρες έφυγαν κακήν-κακώς και η περιοχή
αποφάσισε να κάνει κινήσεις για ειρήνευση μόνη της. Ο Ιντρίς Αλ Σανούσι, ο
εγγονός του Μεγάλου Σανούσι και άρχοντας της περιοχής, διαπραγματεύτηκε μόνος
του κυρίως με τους Βρετανούς από την Αίγυπτο.
🔎Η στροφή της Ιταλίας προς την Αντάντ ήταν κομβική στην
διατήρηση της εξουσίας της στην περιοχή. Μετά το τέλος του πολέμου, κι ενώ ο
Ιντρίς έπαιρνε μόνο αόριστες υποσχέσεις για στήριξη, οι Σύμμαχοι αναγνώρισαν
την κυριαρχία της Ιταλίας στην περιοχή, όπως και πριν τον Πόλεμο. Το κύρος του
Ιντρίς, όμως, ήταν υπερβολικά μεγάλο για να υποταχθεί.
🔎Έτσι ξεκίνησε ο πόλεμος μεταξύ Ιταλών και Σανούσι, ένας πόλεμος
σκληρός που κράτησε οκτώ ολόκληρα χρόνια (1923-1931), με πολύ κόστος σε
ανθρώπους και ενέργεια για το καθεστώς του Μουσολίνι. Σε αντίθεση με τη
γειτονική Τριπολιτάνια, όπου ο έλεγχος των Ιταλών ήταν εύκολος, στην Κυρηναϊκή
τα βρήκαν σκούρα. Ο Ιντρίς εξορίστηκε στην Αίγυπτο από το 1934.
🔎Εκείνη τη χρονιά έκανε την εμφάνισή του και το όνομα «Λιβύη»
στους παγκόσμιους χάρτες. Ενώθηκαν η Τριπολιτάνια και η Κυρηναϊκή σε μία «πολιτική»
επαρχία, η οποία υποτίθεται ότι είχε την ίδια μορφή διοίκησης μ’ αυτές της ηπειρωτικής
Ιταλίας. Ο νότος, το Φεζάν, έμεινε κι αυτός τυπικά ενωμένος, αλλά ήταν υπό
στρατιωτική κατοχή και διοίκηση.
🔎Παρά την ένωση, τα δύο κομμάτια της Λιβύης δεν έκαναν καμία
προσπάθεια να ενωθούν. Αντίθετα, περίμεναν την ευκαιρία. Στον Β’ Παγκόσμιο
Πόλεμο η περιοχή της ανατολικής Λιβύης ήταν το κύριο θέατρο πολεμικών
επιχειρήσεων και αντιπαράθεσης μεταξύ των συμμαχικών στρατευμάτων και του
Άφρικα Κορπς του Ρόμελ.
🔎Όταν η Ιταλία μπήκε στον πόλεμο με τη μεριά του Άξονα, οι
Σανούσι διάλεξαν αμέσως στρατόπεδο, υποστήριξαν τους Βρετανούς, με αόριστες υποσχέσεις περί ενός δικού τους κράτους
όταν θα τελείωνε ο πόλεμος. Πράγματι, όταν η Ιταλία αποσύρθηκε απ’ όλες τις εδαφικές
της διεκδικήσεις στη Λιβύη το 1947, η περιοχή χωρίστηκε εκ νέου στα δύο. Στη
δύση έκαναν κουμάντο γαλλικά στρατεύματα κατοχής από την Αλγερία και στην
ανατολή βρετανικά από την Αίγυπτο.
🔎Το 1949 ο Ιντρίς έκανε την κίνησή του. Με βρετανική στήριξη
κήρυξε την ανεξαρτησία του Εμιράτου της Κυρηναϊκής, με εξουσία στη σημερινή
ανατολική Λιβύη. Οι Βρετανοί δεν αναγνώρισαν το καθεστώς του, παρά του είπαν να
κάνει υπομονή. Στην ουσία τον δελέασαν με κάτι πιο μεγάλο: Να γίνει εμίρης,
βασιλιάς δηλαδή, ολόκληρης της αποικιακής Λιβύης, δηλαδή όχι μόνο της Κυρηναϊκής,
αλλά και των άλλων δύο κομματιών!
🔎Πράγματι, το 1951 ανακηρύχθηκε το Ηνωμένο Βασίλειο της Λιβύης,
που φιλοδοξούσε να ενώσει τα τρία κομμάτια. Μέχρι το 1969, που ο Ιντρίς έχασε
την εξουσία, τίποτε δεν είχε γίνει επί της ουσίας. Οι Σανούσι, με την υποστήριξη
του Ιντρίς, αποπειράθηκαν να καταλάβουν όλα τα κέντρα εξουσίας σε όλες τις περιοχές,
και προκάλεσαν νέες έχθρες.
🔎Το 1969 με το πραξικόπημα που έφερε στην εξουσία τον (τότε
συνταγματάρχη) Μουαμάρ Καντάφι, η Λιβύη έπαψε στα χαρτιά να είναι ομοσπονδία
επαρχιών κι έγινε ενιαίο κράτος. Τα τρία μεγάλα κομμάτια χωρίστηκαν σε μικρότερα
και ο Καντάφι εκμεταλλεύθηκε τους ατέλειωτους ποταμούς από πετρέλαιο για να χρηματοδοτήσει
ένα καθεστώς παροχών στους πολίτες του, αλλά και ταυτόχρονης απόλυτης εξουσίας,
που δεν επέτρεπε καμία παρέκκλιση.
🔎Στην ουσία ο Καντάφι (με καταγωγή από τις περιοχές της ερήμου,
του Φεζάν, αλλά γεννημένος στη Σίρτη, στο νοητό παραθαλάσσιο κέντρο της χώρας)
ακολούθησε την ίδια τακτική. Τα πόστα ανέλαβαν άνθρωποι έμπιστοι, της οικογένειας
και της φυλής του. Κάτι που πυροδοτούσε νέες εντάσεις.
🔎Ως το 2011, που έπεσε το καθεστώς του, υπήρχε πολύ λίγη
πληροφόρηση για το τι συνέβαινε στην Κυρηναϊκή, ειδικά στην ενδοχώρα. Η
Βεγγάζη, η πρωτεύουσα της περιοχής, από ένα ακμαίο λιμάνι το οποίο είχε ίδια,
αν όχι μεγαλύτερη κίνηση από την Τρίπολη, έγινε ένα περιφερειακό κέντρο.
🔎Δεν υπήρχε ανάλογη ανάπτυξη στα δύο μέρη, ανατολικό και
δυτικό. Παρ’ ότι στην περιοχή αυτή βρέθηκαν τα πρώτα κοιτάσματα πετρελαίου και
σήμερα ακόμα πάνω από το 70% των αποθεμάτων της Λιβύης (που θεωρούνται από τα
μεγαλύτερα του κόσμου) βρίσκονται στην Κυρηναϊκή.
🔎Από το 2011 που έπεσε το καθεστώς του Καντάφι, η πρώτη κίνηση
των ανταρτών που ξεκίνησαν από τα ανατολικά για να τον ρίξουν ήταν να κηρύξουν
την «αυτονομία» της περιοχής της Κυρηναϊκής. Δηλαδή να διασφαλίσουν ότι στις επόμενες
διαπραγματεύσεις της διεθνούς κοινότητας για τη Λιβύη θα συμμετέχουν ως
αυτόνομο μέρος, και πιθανότατα αυτό θα διεκδικήσουν και στο μέλλον.
🔎Επί χρόνια η κατάσταση είναι ξεκάθαρη. Στη Λιβύη υπάρχουν
δύο «κυβερνήσεις», μια στα δυτικά (όπου αναγνωρίζεται και διεθνώς) και μία στα
ανατολικά. Ο Καλίφα Χάφταρ, ο στρατάρχης που κυβερνά προσωπικά την ανατολική
περιοχή (αν και υποτίθεται ότι εκεί κουμάντο κάνει το εκλεγμένο – από το
μακρινό 2012 – κοινοβούλιο της χώρας) είναι Σανούσι. Όσο έχει ελπίδες να
κατακτήσει όλη τη χώρα, προφανώς δεν θα μείνει ικανοποιημένος στο ένα κομμάτι της,
που κατέχει ήδη.
🔎Αντίστοιχα, η κυβέρνηση της Τρίπολης υπό τον Αμπντουλχαμίντ
Ντμπέιμπα έχει έντονο τοπικό χαρακτήρα. Γεννημένος στην Μισράτα, μια από τις μεγάλες
πόλεις της Τριπολιτάνια, ο Ντμπέιμπα έχει σχηματίσει ουσιαστικά τοπική
κυβέρνηση. Από τους 33 υπουργούς του μόνο ένας έχει καταγωγή από τα ανατολικά
και ένας ακόμα από το νότο.
🔎Τα κομμάτια, λοιπόν, είναι πολύ δύσκολο να ενωθούν. Κι όσο
παγιώνεται αυτή η κατάσταση και δεν επικρατεί μία από τις δύο πλευρές (δηλαδή
είναι χωρισμένη και η διεθνής κοινότητα στην υποστήριξή τους), τόσο θα κερδίζει
πόντους μια λύση διαχωρισμού του τεχνητού κράτους της Λιβύης. Κάτι, δηλαδή, που
ίσχυε επί αιώνες.
No comments:
Post a Comment