Νότιο Σουδάν: Ο εμφύλιος των 70 χρόνων και το μπάσκετ των προσφύγων

Στις 25 Ιουλίου του 2024, κατά το βραδάκι, ο Κουάνι Κουάνι θα σηκώσει περήφανα τη σημαία του Νότιου Σουδάν στην «παρέλαση των εθνών», κατά τη διάρκεια της τελετής έναρξης των 30^ων Ολυμπιακών Αγώνων στο Παρίσι. Ο 30χρονος μπασκετμπολίστας, που εκπροσωπεί το νεότερο ανεξάρτητο κράτος του κόσμου μας, δήλωσε ότι θα στείλει μήνυμα ενότητας, αν και ο ίδιος ζει μακριά από τη χώρα καταγωγής του από τα εννιά του χρόνια.

🔎Πόσοι από τα 12 εκατομμύρια (κι ίσως λίγο παραπάνω, κανείς δεν ξέρει ακριβώς) συμπατριώτες του έχουν τη διάθεση ή τη δυνατότητα να τον δουν; Ελάχιστοι.

🔎To Νότιο Σουδάν έχει από τα μικρότερα ποσοστά παγκοσμίως στην ιδιοκτησία τηλεοράσεων. Λιγότερο από το 12% του πληθυσμού «αντέχει» την πολυτέλεια μιας τηλεοπτικής συσκευής. Ακόμα λιγότεροι (4,3%) διαθέτουν κινητό τηλέφωνο με δυνατότητα προβολής video. Και στο 78% της έκτασης της χώρας (644.329 τ.χλμ., δηλαδή σχεδόν πέντε φορές η Ελλάδα) τα κινητά τηλέφωνα δεν έχουν σήμα.

🔎Η χαρά που θα πάρει το Νότιο Σουδάν από τη συμμετοχή της εθνικής του ομάδας μπάσκετ ανδρών στους Ολυμπιακούς Αγώνες είναι σταγόνα στον ωκεανό μπροστά στα προβλήματα που ταλανίζουν τη χώρα. Ένας άγριος εμφύλιος πόλεμος που ξεκίνησε σχεδόν από τη στιγμή της «απόσπασης» της περιοχής από το Σουδάν, πολλές φυλές που δεν μπορούν να συνεννοηθούν μεταξύ τους και πολύ πετρέλαιο πάνω ακριβώς στην περιοχή των συνόρων με το «κανονικό» Σουδάν συνθέτουν ένα εκρηκτικό μίγμα.

🔎Αυτή η περιοχή που σήμερα γνωρίζουμε ως Νότιο Σουδάν και παλαιότερα ήταν το νότιο τμήμα του ενιαίου Σουδάν, κατοικούνταν πάντα από μαύρες φυλές με νειλωτικά χαρακτηριστικά. Καμία σχέση, δηλαδή, με τις φυλές που κατοικούν στο βορρά, οι οποίες έχουν κατά κύριο λόγο αραβογενή χαρακτηριστικά.

🔎Η σημαντικότερη διαφορά μεταξύ των δύο Σουδάν, βέβαια, είναι η θρησκεία. Σε αντίθεση με τον σχεδόν απολύτως ισλαμικό βορρά, ο νότος της χώρας είναι κατά 60% χριστιανικός και κατά 33% πιστεύει σε παραδοσιακούς θεούς και δοξασίες. Μόνο 6,5% του νότου είναι μουσουλμάνοι.

🔎Η επέκταση του ισλάμ στην περιοχή του νότου περιορίστηκε από τη γεωγραφία. Στην περιοχή που σήμερα βρίσκονται τα σύνορα μεταξύ του Σουδάν και του Νότιου Σουδάν ο Νείλος, ο τεράστιος αυτός ποταμός που διατρέχει και τις δύο χώρες, έχει δημιουργήσει μεγάλους, απροσπέλαστους βάλτους. Στην ουσία οι δύο περιοχές ήταν αποκομμένες η μία από την άλλη και γεωγραφικά, και θρησκευτικά, και πολιτιστικά.

🔎Τα σύνορα, βεβαίως, δεν χαράζονται από τη γεωγραφία, αλλά από τους κατακτητές. Όταν, λοιπόν, οι Βρετανοί έγιναν «προστάτες» της Αιγύπτου περίπου το 1860 και μαζί «συγκυριαρχούσαν» στο βόρειο Σουδάν, αποφάσισαν να επεκταθούν προς το νότο και να «ενώσουν» το γεωγραφικό χώρο του Σουδάν με τις βρετανικές αποικίες της ανατολικής Αφρικής, τη σημερινή Ουγκάντα δηλαδή.

🔎Στη δεκαετία του 1870, κι ενώ δεν είχαν κυριαρχήσει πλήρως στρατιωτικά στην περιοχή (που την ορέγονταν και οι Βέλγοι και οι Γάλλοι, οι οποίοι είχαν ξεκινήσει από διαφορετικές αφετηρίες) δημιουργήθηκε από τους Βρετανούς η επαρχία της «Εκουατόρια», η οποία συνδέθηκε αμέσως με τη διοίκηση του βόρειου Σουδάν.

🔎Γρήγορα, βέβαια, οι Βρετανοί κατάλαβαν ότι ήταν τέτοιες οι διαφορές και τα γεωγραφικά εμπόδια, που δεν μπορούσε να υπάρξει αποτελεσματική διοίκηση από το Χαρτούμ. Έτσι όρισαν έναν ανεξάρτητο διοικητή για το νότο. Εκεί «πάτησαν» επί δεκαετίες και οι αυτονομιστές για να κερδίσουν την ελευθερία τους από το Σουδάν.

🔎Το 1898, κι ενώ οι Ευρωπαίοι αποικιοκράτες έτρεχαν σαν παλαβοί σε όλη την Αφρική για να «κατοχυρώσουν» όσα περισσότερα εδάφη μπορούσαν, συνέβη το «επεισόδιο της Φασόντα». Πήρε το όνομά του από την μικρή τότε πόλη του σουδανικού νότου, πρωτεύουσα του βασιλείου της φυλής Σιλούκ (η τρίτη πολυπληθέστερη σήμερα στο Νότιο Σουδάν). Κι έμεινε στην ιστορία ως η μοναδική στιγμή που δύο ευρωπαϊκές αποικιακές δυνάμεις, η Βρετανία και η Γαλλία, έφτασαν τόσο κοντά σε πόλεμο για αφρικανικό έδαφος.

🔎Θεωρητικά, γι’ αυτή την περιοχή έτρεχαν οι Βρετανοί (από το «δικό» τους Σουδάν στο βορρα), οι Γάλλοι (από την περιοχή της σημερινής Κεντρικής Αφρικής στα δυτικά), οι Βέλγοι (από το τότε Βελγικό Κογκό στα νοτιοδυτικά) και οι Ιταλοί (που είχαν μόλις γίνει κύριοι της Αιθιοπίας, στα νοτιοανατολικά).

🔎Όλοι ζητούσαν πρόσβαση στις όχθες του Νείλου, οι Βρετανοί να «ενώσουν» τις αποικίες τους από το Κάιρο ως το Κέιπ Τάουν, οι Γάλλοι να βγουν τελικά στον Ινδικό Ωκεανό (όπου είχαν εξασφαλίσει το λιμάνι του Τζιμπουτί) ξεκινώντας από τη δυτική ακτή, από τη Σενεγάλη. Οι φιλοδοξίες των δύο «διασταυρώθηκαν» στη Φασόντα.

🔎Οι δύο διοικητές, ο Βρετανός λόρδος Κίτσενερ και ο Γάλλος στρατηγός Μαρσάν, συναντήθηκαν αρκετές φορές και τα ήπιαν, μάλιστα, περιμένοντας διαταγές «από τα κεντρικά». Αμφότεροι επέμεναν ότι η Φασόντα είναι δική τους, τους ντόπιους ούτε καν τους υπολόγιζαν. Όταν τελικά η Γαλλία ειδοποίησε τον Μαρσάν ότι δεν μπορούσε να του στείλει ενισχύσεις και ήταν μόνος του, ο Γάλλος στρατηγός αποφάσισε να αποχωρήσει.

🔎(Λεπτομέρεια: Το ανατολικό μέρος της σημερινής Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας, πρώην γαλλικής αποικίας, ονομαζόταν επί δεκαετίες «αδιέξοδο» (!) γι’ αυτό το λόγο. Επειδή τα σύνορα με το Σουδάν – και σημερινό Νότιο Σουδάν – είναι σε ζούγκλες και όχι σε κάποιο ποτάμι, κάποια «διέξοδο», όπως συνέβαινε τις περισσότερες φορές).

🔎Η περιοχή έμεινε βρετανική, αλλά και διοικητικά διαφορετική από το «κανονικό» Σουδάν, μέχρι το 1956, όπου το ενιαίο Σουδάν έγινε ανεξάρτητο. Οι λαοί του νότου έκαναν πολλές εκκλήσεις να τους χορηγηθεί ξεχωριστή ανεξαρτησία, επειδή δεν είχαν σχέση με το βορρά. Η περιοχή τους, όμως, θεωρήθηκε εξαιρετικά υπανάπτυκτη για να καταφέρει να επιβιώσει μόνη της. Δεν υπήρχαν καν δρόμοι να συνδέσουν τις κυριότερες πόλεις μεταξύ τους. Έτσι αποφασίστηκε να λειτουργήσει ως επαρχία του Σουδάν, με την «προτροπή» προς την ανεξάρτητη κυβέρνηση του Σουδάν να επενδύσει στην ανάπτυξη του νότου.

🔎Απ’ ότι φάνηκε, από το ένα αυτί μπήκε η «προτροπή» αυτή και από το άλλο βγήκε. Ο βορράς δεν έδινε καμία σημασία στο νότο. Πριν την ανεξαρτησία ήδη είχαν δημιουργηθεί ένοπλες αντάρτικες ομάδες, με σημαντικότερη μία που ονομαζόταν «Ανιανία», που σημαίνει στην τοπική γλώσσα Ντίνκα «δηλητήριο φιδιού»!

🔎Ο έλεγχος του βορρά στο νότο ήταν μόνο τυπικός. Το 1972, μετά από 16 χρόνια σκοτωμούς, υπογράφηκε μια συμφωνία «αυτονομίας» του νότιου κομματιού. Η οποία, βέβαια, δεν άλλαξε τίποτα. Νέος εμφύλιος πόλεμος, πιο μακρύς χρονικά (1983-2005) και με περισσότερες απώλειες, έπεισε και τους πιο δύσπιστους ότι βορράς και νότος του Σουδάν δεν μπορούσαν να συνεχίσουν μαζί.

🔎Προηγουμένως, όμως, είχε μεσολαβήσει κάτι πολύ σημαντικό: Η ανακάλυψη πετρελαίου! Το 1978 η αμερικανική Chevron σε έρευνες που έκανε στους βάλτους του Λευκού Νείλου βρήκε μεγάλα αποθέματα πετρελαίου. Η εκμετάλλευση άρχισε αμέσως, αλλά τα λεφτά προφανώς πήγαιναν στο βορρά. Οι νότιοι, βέβαια, είχαν πλέον κάτι σημαντικό να διαπραγματευθούν, δεδομένου ότι τα κοιτάσματα ήταν σε ποσοστό πάνω από 80% στο δικό τους έδαφος.

🔎Επί δεκαετίες οι κάτοικοι από το σουδανικό νότο έπαιρναν το δρόμο της προσφυγιάς. Βοηθούσε, βέβαια, και η ελλιπής φύλαξη των συνόρων με τις γειτονικές χώρες, αλλά και η ανοιχτή αγκαλιά των ΗΠΑ και της Αυστραλίας σε ανθρώπους από τη συγκεκριμένη περιοχή.

🔎Το 2005 σκοτώθηκε σε δυστύχημα με ελικόπτερο ο παραδοσιακός ηγέτης του κινήματος του νότου, ο Τζον Γκαράνγκ. Παρά το ότι προερχόταν από τη φυλή των Ντίνκα, την πολυπληθέστερη του νότου, είχε στήριξη (και ανοχή) απ’ όλες τις φυλές, που τον θεωρούσαν μετριοπαθή. Τα ακριβή αίτια της πτώσης του ελικοπτέρου που τον μετέφερε δεν έγιναν ποτέ γνωστά.

🔎Με πίεση από τη διεθνή κοινότητα (και κυρίως τις ΗΠΑ) ο πρόεδρος-δικτάτορας του Σουδάν Ομάρ Αλ Μπασίρ δέχτηκε να γίνει δημοψήφισμα στο νότο, για ανεξαρτησία. Προηγουμένως είχε δεχτεί κατηγορίες μέχρι και για γενοκτονία, με πάνω από 2,5 εκατομμύρια Νοτιοσουδανούς να χάνουν τη ζωή τους στις δεκαετίες του εμφυλίου πολέμου. Το δημοψήφισμα έγινε τον Ιούλιο του 2011 και στις 9 του μήνα ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα: 98,8% του πληθυσμού ψήφισε ανεξαρτησία.

🔎Το Νότιο Σουδάν είναι το πιο πρόσφατο μέλος του ΟΗΕ. Θα περίμενε κανείς η ανεξαρτησία να ηρεμούσε την κατάσταση, όμως η χώρα βίωσε τις ίδιες καταστάσεις που βιώνουν σχεδόν όλα τα αφρικανικά κράτη: Οι χωρισμένοι σε διαφορετικές φυλές κάτοικοι (μάλιστα κάποιες φορές παραδοσιακά εχθρικές μεταξύ τους) δεν εννοούν να ομονοήσουν και να χτίσουν ένα κοινό μέλλον, παρά να εκμεταλλευθούν πρόσκαιρα αξιώματα για να προωθήσουν τα συμφέροντα της φυλής τους.

🔎Έτσι, λοιπόν, ξέσπασε ένας νέος εμφύλιος πόλεμος. Με τους Ντίνκα του προέδρου Σάλβα Κίιρ από τη μία και τους Νούερ του αντιπροέδρου Ρικ Ματσάρ από την άλλη. Όλες οι φυλές έχουν διαλέξει στρατόπεδο πια. Η χώρα αν δεν είχε τα έσοδα από το πετρέλαιο θα είχε καταρρεύσει τελείως. Όχι ότι τώρα λειτουργεί κάτι ιδιαίτερο, απλά κάποια πράγματα φυτοζωούν. Το 85% του ενεργού πληθυσμού ασχολείται με τη γεωργία και την υλοτομία. Ακριβής απογραφή δεν έχει γίνει ποτέ. Δρόμοι δεν υπάρχουν, όπως δεν υπήρχαν. Το βλέπετε και στο χάρτη πόσο μικρό είναι το ασφαλτοστρωμένο οδικό δίκτυο.

🔎Το κυριότερο είναι ότι δεν υπάρχει εμπιστοσύνη. Ακόμα κι όταν ο Κίιρ και ο Ματσάρ έδειξαν να τα βρίσκουν, η παραδοσιακή αφρικανική καχυποψία δεν τους αφήνει να προχωρήσουν. Η χώρα έχει κατά κεφαλήν εισόδημα μόλις 326 δολάρια. Μόνο το Αφγανιστάν, η Συρία και το Μπουρουντί έχουν χαμηλότερο.

🔎Το χειρότερο είναι ότι ακόμα και σήμερα συγκεκριμένες συνοριακές περιοχές με το Σουδάν (αλλά και την Κένια) δεν έχουν οριοθετηθεί με συνθήκες. Η περιοχή Αμπιέι, που περιέχει τα περισσότερα κοιτάσματα και βρίσκεται ακριβώς πάνω στα σύνορα (τη βλέπετε στο χάρτη με διακεκομμένες γραμμές) είναι ακόμα «διεκδικήσιμη» και θα γίνει, λέει, δημοψήφισμα στο μέλλον για το πού θέλουν να ενταχθούν οι κάτοικοι, στο βορρά ή το νότο.

🔎Το ερώτημα, λοιπόν, είναι εύλογο: Πώς μπόρεσε αυτή η δυσλειτουργική σε όλα της χώρα να παρουσιάσει τόσο εθνική ομάδα μπάσκετ, που αναδείχτηκε πρωταθλήτρια Αφρικής και πήρε την απευθείας πρόκριση στους Ολυμπιακούς Αγώνες; Η απάντηση βρίσκεται στη διασπορά.

🔎Όλα τα μέλη της 12άδας που θα εκπροσωπήσει το Νότιο Σουδάν στους Ολυμπιακούς Αγώνες είτε γεννήθηκαν εκτός της χώρας από γονείς πρόσφυγες, είτε γεννήθηκαν στη χώρα και μετακόμισαν στο εξωτερικό σε πολύ μικρή ηλικία. Υπάρχουν πολλοί που σταδιοδρόμησαν στο μπάσκετ λόγω… ύψους. Οι Ντίνκα, οι Νούερ, γενικά οι νειλωτικές φυλές, θεωρούνται από τις ψηλότερες της Αφρικής. Και το μπάσκετ αποτελεί ένα πρώτης τάξης κίνητρο για να ξεφύγουν από τη φτώχεια.

🔎Παραδοσιακά το μπάσκετ ήταν πολύ δημοφιλές στην περιοχή. Ο Μανούτε Μπολ, ο ψηλότερος παίκτης που αγωνίστηκε ποτέ στο ΝΒΑ (2μ.32) είχε καταγωγή από εκεί. Ο Λούολ Ντένγκ, γιος (νοτιο)Σουδανού διπλωμάτη που ζήτησε πολιτικό άσυλο στη Βρετανία, έπαιξε και στο ΝΒΑ, αλλά και στην εθνική ομάδα της Μεγάλης Βρετανίας.

🔎Η εθνική μπάσκετ του Νοτίου Σουδάν είναι, βέβαια, σημείο αναφοράς για τη χώρα, αλλά δεν συνδέεται τόσο πολύ μ’ αυτήν. Οι παίκτες προφανώς δεν ζουν εκεί, και μάλιστα το πρώτο που κάνουν μόλις βγάλουν κάποια χρήματα είναι να καλούν όσους περισσότερους μπορούν από την οικογένειά τους να εγκαταλείψουν την επικίνδυνη αυτή περιοχή.