Ποιοι είναι οι Μπεκτασήδες και γιατί «αναγνωρίστηκαν»;

Στα ψιλά πέρασε η είδηση, λόγω καλοκαιρινής ραστώνης: Στις 2 Αυγούστου η ελληνική βουλή αναγνώρισε επισήμως τη θρησκευτική κοινότητα των «Μπεκτασήδων Αλεβιτών Μουσουλμάνων Θράκης». Η εκδήλωση έγινε στο χωριό Ρούσσα του Έβρου, όπου βρίσκεται η άτυπη έδρα τους στη χώρα μας. Δεν υπερβαίνουν, άλλωστε, τους 4.000.

🔎Μια «μειονότηα μέσα στη μειονότητα», οι Μπεκτασήδες της Θράκης λογίζονται και καταμετρώνται ως μουσουλμάνοι στην Ελλάδα, αλλά οι περισσότεροι μουσουλμάνοι, οι σουνίτες, δεν τους θεωρούν ομόθρησκους. Στην Ελλάδα είναι πολύ λίγοι, αλλά η αναγνώριση κρύβει πολλά από πίσω.

🔎Δεν έχει περάσει ούτε ένας χρόνος από τότε που ο πρωθυπουργός της Αλβανίας Έντι Ράμα προανήγγειλε τη δημιουργία ενός «αυτόνομου κράτους» για τους Μπεκτασήδες στα Τίρανα. Η ενέργεια αυτή είχε διαφημιστεί στον διεθνή τύπο σαν προσπάθεια δημιουργίας ενός «Βατικανού» για τη συγκεκριμένη μουσουλμανική αίρεση.

🔎Τι ήταν αυτό; Ένα σημάδι για το πόσο σημαντική θεωρείται η συγκεκριμένη κοινότητα στην Αλβανία, που είναι και πολυπληθέστερη, αλλά και διαθέτει πολύ σημαντικότερη πολιτική δύναμη και απήχηση στην κοινωνία.

🔎Πώς έγινε και μια αίρεση που ξεκίνησε από την Ανατολία ρίζωσε στην περιοχή των Βαλκανίων και τα μέλη της κοινότητας απέκτησαν τόση δύναμη, που διεκδικούν μέχρι και να γίνουν κράτος; Είναι μια παράξενη ιστορία, που μπλέκει τον μυστικισμό, την Οθωμανική  Αυτοκρατορία και τους γενίτσαρους.

🔎Οι Μπεκτασήδες δεν ξεκίνησαν στα Βαλκάνια. Η αφετηρία τους βρίσκεται στη Μικρά Ασία, στον 13ο αιώνα. Εκεί έδρασε ο Χατζή Μπεκτάς Βελή, ένας Πέρσης μυστικιστής που εγκαταστάθηκε στην Καππαδοκία.

🔎Οι διδασκαλίες του είχαν γεύση από σούφικες πρακτικές, περσικό εσωτερισμό, και κάτι από λαϊκή θρησκοληψία των αγροτικών κοινοτήτων. Η θρησκεία γινόταν προσωπικό βίωμα, όχι τυπικό δόγμα. Ο Μπεκτάς δεν ζητούσε αυστηρή τήρηση του νόμου. Μιλούσε για αγάπη, για αλληλεγγύη, για τον εσωτερικό δρόμο προς τον Θεό.

🔎Αυτή η ανοχή έδινε χώρο στους πιστούς να πίνουν κρασί, να ανακατεύουν άντρες και γυναίκες στις τελετές, να προσεύχονται με μουσική και κίνηση. Η διδασκαλία έβρισκε εύκολα απήχηση σε αγρότες, σε νομάδες, σε πληθυσμούς που δεν ένιωθαν κοντά στο άκαμπτο ιερατείο του Ισλάμ. Έτσι γεννήθηκε ο μπεκτασισμός.

🔎Γρήγορα οι Οθωμανοί αντιλήφθηκαν τη χρησιμότητα του τάγματος. Αντί να τους κυνηγήσουν, τους «υιοθέτησαν». Οι Μπεκτασήδες έγιναν πνευματικοί πατέρες των γενιτσάρων. Τα χριστιανόπαιδα, δηλαδή, που στρατολογούνταν με το παιδομάζωμα, μεγάλωναν ως μουσουλμάνοι, και πολεμούσαν για τον Σουλτάνο.

🔎Η μύησή τους έπρεπε να έχει μυστικιστική αύρα. Τα τελετουργικά τους, με τον όρκο αδελφότητας, με την έννοια της πνευματικής οικογένειας, έδεναν τους γενίτσαρους μεταξύ τους. Και το πιο χαλαρό τυπικό ήταν η κατάλληλη γέφυρα ώστε να εξοικειωθούν οι γενίτσαροι, στην προ-εφηβεία και την εφηβεία, με την καινούργια θρησκεία.

🔎Οι Μπεκτασήδες δεν ήταν ποτέ πολλοί. Ήταν, όμως, σημαντικοί. Έχουν τη δική τους «αγία τριάδα» (Αλλάχ-Μωάμεθ-Αλή) και οι χώροι λατρείας τους ονομάζονται τεκέδες. Η λέξη στην Ελλάδα υποδηλώνει κάτι άλλο φυσικά, αλλά… καμία σχέση.

🔎Όταν ο σουλτάνος Μαχμούτ Β΄ αποφάσισε να διαλύσει τους γενιτσάρους το 1826, οι Μπεκτασήδες βρέθηκαν στο στόχαστρο. Τεκκέδες κατεδαφίστηκαν, οι ιερείς εξορίστηκαν, οι περιουσίες δημεύτηκαν. Στην Ανατολία το τάγμα σχεδόν εξαφανίστηκε. Αλλά στα Βαλκάνια βρήκε νέο καταφύγιο.

🔎Η περιοχή της σημερινής Αλβανίας έγινε το κέντρο τους. Εκεί οι τεκέδες ξαναχτίστηκαν, οι τελετές συνεχίστηκαν, και ο μπεκτασισμός πήρε χαρακτήρα σχεδόν εθνικό.

🔎Δεν ήταν τυχαίο. Η αλβανική κοινωνία, μοιρασμένη ανάμεσα σε καθολικούς, ορθόδοξους και μουσουλμάνους, έβλεπε στους Μπεκτασήδες μια γέφυρα. Μια αίρεση που δεν ζητούσε απόλυτη πειθαρχία, αλλά πρόσφερε κοινότητα και ταυτότητα.

🔎Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το αρχηγείο τους μεταφέρθηκε οριστικά στα Τίρανα. Εκεί το «Κουέντρες»  έγινε το κέντρο του παγκόσμιου μπεκτασισμού.  Βρίσκεται σε έναν λόφο βόρεια της αλβανικής πρωτεύουσας, σε μια μεγάλη έκταση που περιλαμβάνει τον κεντρικό τεκέ, το μαυσωλείο του Χατζή Μπεκτάς Ντέντε, ξενώνες, γραφεία και χώρους για τους πιστούς. Αυτό το συγκρότημα προορίζεται να γίνει το «Βατικανό» του μπεκτασισμού.

🔎Κατά την κομμουνιστική περίοδο του Ενβέρ Χότζα, το κέντρο έκλεισε, οι κληρικοί φυλακίστηκαν και οι χώροι του λεηλατήθηκαν. Μετά το 1990 ξαναλειτούργησε και απέκτησε δυναμική. Βοηθάει σ’ αυτό, προφανώς, ότι η αίρεση διαθέτει οικονομική δύναμη, ακίνητη περιουσία και διεθνείς διασυνδέσεις.

🔎Όλες αυτές οι εξαγγελίες του Ράμα για τους Μπεκτασήδες έχουν μείνει για την ώρα στα λόγια. Δεν αποκλείεται, βέβαια, να υλοποιηθούν. Σε κάθε περίπτωση, οποιαδήποτε σύγκριση με το Βατικανό είναι ατυχής. Πόσα ανεξάρτητα κράτη θα βρεθούν να αναγνωρίσουν ένα συγκρότημα κτιρίων στα Τίρανα ως ισότιμό τους;

🔎Στην Ελλάδα οι Μπεκτασήδες εμφανίζονται κυρίως μέσα από τους τεκέδες της Θράκης και της Ηπείρου. Η παρουσία τους είναι παλιά, από τα οθωμανικά χρόνια, αλλά ο αριθμός τους περιορισμένος.

🔎Ακριβώς, όμως, επειδή η κύρια κοινότητά τους (αν και πολύ μικρή) βρίσκεται στον Έβρο, το ελληνικό κράτος τους αναγνώρισε για να τονίσει κάτι που οι ντόπιοι γνωρίζουν, αλλά (δυστυχώς) πολλοί άλλοι Έλληνες όχι: Ότι η μουσουλμανική μειονότητα της χώρας δεν είναι κάτι ενιαίο και συμπαγές, αλλά αποτελείται από διάφορα κομμάτια.

🔎Οι τουρκόφωνοι σουνίτες μπορεί να αποτελούν την πλειοψηφία, ωστόσο υπάρχουν και μουσουλμάνοι πομακικής καταγωγής (η Ελλάδα προσπαθεί ακόμα, όχι με ιδιαίτερη επιτυχία είναι η αλήθεια, να προωθήσει την σλαβική τους διάλεκτο, παρακλάδι της βουλγαρικής) και μουσουλμάνοι Ρομά.

🔎Η περιφερειακή κοινότητα Έβρου αποτελεί μια πολύ ευαίσθητη «γέφυρα» για τις επιδιώξεις της Τουρκίας όσον αφορά τη μουσουλμανική μειονότητα της Ελλάδας. Η περιοχή εκείνη δεν αποτέλεσε εξαίρεση στην ανταλλαγή των πληθυσμών στη Συνθήκη της Λωζάνης, ακριβώς για να μην υπάρχει άμεση εδαφική «γειτνίαση» της μειονότητας με την Τουρκία.

🔎Ο παλιός νομός Έβρου (και νυν περιφερειακή ενότητα) υπήρξε γι’ αυτό τον αιώνα ένα χριστιανικό τείχος που χώριζε τους μουσουλμάνους της Τουρκίας απ’ αυτούς της Θράκης. Γι’ αυτό, παράλληλα με την πολύπλευρη στήριξη της μειονότητας και την υπερτόνιση του τουρκικού χαρακτήρα της, η Άγκυρα και το προξενείο της Κομοτηνής δουλεύουν μεθοδικά για την εξασφάλιση οποιουδήποτε «προγεφυρώματος» στον Έβρο. Είτε αυτό έχει να κάνει με περιουσία (κατοικίες, κτήματα, επιχειρήσεις κτλ.), είτε φυσικά με την παρουσία έστω και λίγων μουσουλμάνων.

🔎H Τουρκία τη δουλειά της, η Ελλάδα τη δική της. Να τονίζει αυτό που ισχύει, ότι η μειονότητα είναι μωσαϊκό και όχι μπετόν.

Σαγκάη, Μόσχα, Νέο Δελχί: η Ευρασία ψάχνει ταυτότητα

 

Ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης (Shanghai Cooperation Organisation) είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς μια περιφερειακή πρωτοβουλία μπορεί να μετατραπεί σε γεωπολιτικό φόρουμ με παγκόσμια βαρύτητα. Κοινώς, γι’ αλλού ξεκινήσαμε κι αλλού η ζωή μας πάει.

🔎Στα ΜΜΕ, ακόμα και τα διεθνή, διαφημίζεται ως «η σύμπραξη Ρωσίας-Κίνας-Ινδίας». Προφανώς οι τρεις τεράστιες, από κάθε άποψη, χώρες δίνουν τον τόνο, αλλά είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο ακόμα και τώρα. Και κανείς δεν ξέρει πώς θα εξελιχθεί.

🔎Η ιστορία του ξεκινά το 1996. Τότε, η Κίνα και τέσσερις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες (Ρωσία, Καζακστάν, Κιργιστάν και Τατζικιστάν) δημιούργησαν τους λεγόμενους «Shanghai Five».

🔎Ο στόχος τους ήταν απόλυτα πρακτικός: να διευθετήσουν τα ασαφή σύνορα που είχαν μείνει από την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης και να αποτρέψουν συγκρούσεις.

🔎Το 2001, με την ένταξη του Ουζμπεκιστάν, οι «πέντε» έγιναν «έξι» και απέκτησαν επίσημη μορφή:  Shanghai Cooperation Organisation. Η συγκυρία ήταν χαρακτηριστική. Οι ΗΠΑ ετοίμαζαν την εισβολή στο Αφγανιστάν και εγκαθίσταντο στρατιωτικά στην Κεντρική Ασία. Ο SCO παρουσιάστηκε τότε ως απάντηση: ένα φόρουμ που θα ενίσχυε την «περιφερειακή σταθερότητα».

🔎Η ατζέντα του είχε τρεις άξονες: ασφάλεια, οικονομική συνεργασία, πολιτισμική ανταλλαγή. Στην πράξη, όμως, ο πρώτος έγινε η προτεραιότητα. Οι Κινέζοι μιλούσαν για την ανάγκη καταπολέμησης των «τριών κακών» – τρομοκρατίας, εξτρεμισμού και αποσχιστικών κινημάτων. Οι Ρώσοι το έβλεπαν σαν μέσο να συγκρατήσουν την αμερικανική επιρροή στα «μαλακά υπογάστρια» τους.

🔎Η μεγάλη διεύρυνση ήρθε το 2017. Η Ινδία και το Πακιστάν έγιναν πλήρη μέλη, μετατρέποντας τον SCO από μια σχετικά μικρή περιφερειακή λέσχη σε μια οντότητα που καλύπτει σχεδόν όλη την ευρασιατική ήπειρο. Το 2023 προστέθηκε και το Ιράν, επιδιώκοντας να σπάσει τη διπλωματική του απομόνωση.

🔎Σήμερα, τα μέλη του SCO είναι δέκα: Κίνα, Ρωσία, Ινδία, Πακιστάν, Ιράν, Καζακστάν, Κιργιστάν, Τατζικιστάν, Ουζμπεκιστάν και Λευκορωσία. Μαζί συγκεντρώνουν περίπου το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού, πάνω από 3,5 δισεκατομμύρια ανθρώπους.

🔎Στις ετήσιες συναντήσεις συμμετέχουν μια σειρά από άλλες χώρες, με το καθεστώς του «παρατηρητή» ή του συνεργάτη διαλόγου. Στην ουσία βρίσκονται στον προθάλαμο. Στην συνάντηση που ολοκληρώθηκε την 1^η Σεπτεμβρίου 2025 πήραν μέρος 24 κράτη, ανάμεσά τους και μεγάλοι παίκτες όπως η Τουρκία, το Βιετνάμ και το Αζερμπαϊτζάν.

🔎Ο πληθυσμός είναι μόνο η μία πλευρά. Η οικονομία είναι η άλλη. Το συνολικό ΑΕΠ των χωρών-μελών ξεπερνά τα 23 τρισεκατομμύρια δολάρια σε ονομαστικούς όρους (2023), δηλαδή περίπου το ένα τέταρτο της παγκόσμιας οικονομίας. Αν το δούμε σε όρους αγοραστικής δύναμης (PPP), ο SCO καλύπτει πάνω από το 30% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

🔎Η Κίνα και η Ινδία είναι οι δύο μηχανές που δίνουν αυτή τη βαρύτητα. Μαζί ξεπερνούν τα 16 τρισεκατομμύρια δολάρια σε ονομαστικό ΑΕΠ. Η Ρωσία προσθέτει την ενέργεια και τις πρώτες ύλες της. Το Ιράν τα τεράστια αποθέματα φυσικού αερίου. Και οι χώρες της Κεντρικής Ασίας διαθέτουν στρατηγικές πρώτες ύλες και ενεργειακές αρτηρίες που συνδέουν Ανατολή και Δύση.

🔎Στρατιωτικά, ο SCO συγκεντρώνει τρεις από τις πέντε ισχυρότερες δυνάμεις του κόσμου: Κίνα, Ρωσία, Ινδία. Ο συνδυασμός τους υπερβαίνει το ένα δισεκατομμύριο στρατεύσιμους. Το οπλοστάσιο περιλαμβάνει τρεις πυρηνικές δυνάμεις (Ρωσία, Κίνα, Ινδία) και έναν ακόμη παίκτη με πυρηνικά (Πακιστάν).

🔎Η Ρωσία και η Κίνα διατηρούν τα μεγαλύτερα αποθέματα πυρηνικών κεφαλών μετά τις ΗΠΑ. Ο SCO δεν έχει ρήτρα συλλογικής άμυνας, αλλά οργανώνει τακτικά κοινές ασκήσεις, γνωστές ως Peace Missions, με χιλιάδες στρατιώτες, σύγχρονα όπλα και ένα ξεκάθαρο μήνυμα: εδώ υπάρχει συντονισμός.

🔎Παρά τα εντυπωσιακά νούμερα, ο SCO δεν είναι ΝΑΤΟ. Δεν υπάρχει κοινή διοίκηση, ούτε εγγύηση αμοιβαίας άμυνας. Στην πραγματικότητα, μοιάζει περισσότερο με μια ευρασιατική πλατφόρμα διαλόγου, όπου τα κράτη-μέλη βρίσκουν έναν ελάχιστο κοινό παρονομαστή.

🔎Κι εκεί αρχίζουν οι αντιφάσεις. Η Ινδία και το Πακιστάν βρίσκονται σε μόνιμη σύγκρουση. Η Κίνα και η Ινδία έχουν μακροχρόνια συνοριακά προβλήματα, που οδήγησαν μάλιστα σε αιματηρές συγκρούσεις το 2020 στα Ιμαλάια. Η Ρωσία και η Κίνα εμφανίζονται ενωμένες, αλλά υπάρχει μια σιωπηλή αντιπαλότητα για το ποια θα κυριαρχήσει στην Κεντρική Ασία.

🔎Οι μικρότερες χώρες, όπως το Καζακστάν ή το Ουζμπεκιστάν, φοβούνται μήπως ο SCO γίνει απλώς όχημα των μεγάλων. Γι’ αυτό συχνά ισορροπούν, κρατώντας ανοιχτές σχέσεις και με τη Δύση.

🔎Ακόμη και σε οικονομικό επίπεδο, οι αντιθέσεις είναι εμφανείς. Η Ινδία δεν θέλει να εξαρτηθεί από την κινεζική Belt and Road Initiative, αν και ο SCO προβάλλεται ακριβώς ως πλατφόρμα υποστήριξης τέτοιων έργων. Το Ιράν, πάλι, βλέπει στον οργανισμό ένα διπλωματικό όχημα απέναντι στις αμερικανικές κυρώσεις.

🔎Ο SCO, με λίγα λόγια, είναι ένας καθρέφτης της ίδιας της Ευρασίας: τεράστιος, γεμάτος δυναμισμό, αλλά και διχασμένος.

🔎Σε πληθυσμό υπερβαίνει κάθε άλλο διεθνές σχήμα. Σε οικονομία πλησιάζει (σε κάποιες μετρήσεις ξεπερνάει) τη Δύση. Σε στρατιωτική ισχύ διαθέτει τα μεγαλύτερα οπλοστάσια του πλανήτη μετά το ΝΑΤΟ.

🔎Κι όμως, παραμένει ένας οργανισμός που, για την ώρα, δεν μπορεί να λειτουργήσει με την πειθαρχία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ούτε με την αποφασιστικότητα του ΝΑΤΟ. Γιατί η Ευρασία δεν έχει ακόμη κοινή ταυτότητα: είναι μια γεωγραφική μάζα γεμάτη αντιθέσεις.

🔎Αντιπροσωπεύει, ωστόσο, κάτι πολύ σημαντικό: την ανατολική αυτοπεποίθηση. Την ιδέα ότι η παγκόσμια ισορροπία δεν θα ορίζεται για πάντα από την Ουάσινγκτον και τις Βρυξέλλες. Ότι η Μόσχα, το Πεκίνο και το Νέο Δελχί έχουν δικό τους τραπέζι, στο οποίο κάθονται δισεκατομμύρια άνθρωποι.

🔎Πολύς κόσμος στη Δύση στέκεται και στο πολιτικό αποτύπωμα αυτής της ένωσης. Στο ότι, σε αντίθεση με τις δυτικές χώρες, σ' αυτές που έχουν επιλέξει να συνασπιστούν στον SCO οι δημοκρατικές διαδικασίες δεν λειτουργούν ομαλά. Αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση, πολύ μεγάλη.

🔎Κι όσο κι αν αυτό το τραπέζι τρίζει από εσωτερικές αντιθέσεις, το ίδιο του το μέγεθος το καθιστά αδύνατο να αγνοηθεί.

🔎Ο SCO είναι το πείραμα μιας Ευρασίας που ψάχνει να βρει τον εαυτό της. Και το γεγονός ότι περιλαμβάνει Κίνα, Ρωσία, Ινδία και Ιράν αρκεί για να τον καταστήσει έναν από τους βασικούς άξονες του 21ου αιώνα.

Darien Gap: Η αδιαπέραστη ζούγκλα που νίκησε τον άνθρωπο

 

Πόσα κομμάτια γης μπορούν να υπερηφανευτούν ότι η φύση νίκησε τον άνθρωπο; Ένα από τα ελάχιστα, πλέον, σημεία που συμβαίνει αυτό δεν βρίσκεται στην παγωμένη Ανταρκτική ή στις εσχατιές της Σιβηρίας και του Καναδά, αλλά στο κέντρο της Αμερικής! Ακριβώς στο σημείο που ολοκληρώνεται το «καλαμάκι» της Κεντρικής Αμερικής και ετοιμάζεται να εισχωρήσει στους χυμούς της Νότιας Αμερικής.

🔎Το σημείο αυτό ονομάζεται Darien Gap, το Κενό του Νταριέν. Κι όπως μαρτυράει το όνομά του, είναι ένα σημείο που περισσότερο χωρίζει παρά ενώνει, αν και βρίσκεται ακριβώς στο σημείο που θα’ πρεπε να λειτουργεί ακριβώς αντίθετα.

🔎Γιατί απέκτησε αυτό το παράδοξο όνομα; Το Darien Gap είναι ένα κομμάτι ζούγκλας μήκους περίπου 160 χιλιομέτρων, ανάμεσα στον Παναμά και την Κολομβία, που κατάφερε να σταματήσει τον Παναμερικανικό αυτοκινητόδρομο. Ένα κολοσσιαίο ανθρώπινο επίτευγμα, έναν δρόμο που ενώνει σχεδόν ολόκληρη την αμερικανική ήπειρο από την Αλάσκα ως την Παταγονία.

🔎Ο δρόμος αυτός ξεπέρασε κάθε δυσκολία, από ακραίο ψύχος σε ακραία ζέστη και ξηρασία, και η άσφαλτος επιβίωσε σε κάθε κλίμα, ΕΚΤΟΣ από αυτό το κομμάτι. Στο οποίο ουδείς έχει επιχειρήσει ως τώρα να ασφαλτοστρώσει, για μια σειρά από λόγους.

🔎Ο πρώτος και κυριότερος είναι η γεωγραφία. Στα βόρεια απλώνεται το δέλτα του ποταμού Ατράτο, που πλημμυρίζει εποχικά και μετατρέπει το έδαφος σε βάλτο. Στα νότια υψώνονται τα πρώτα βουνά της Κολομβίας (Σερανία ντε Μπαουντό), καλυμμένα με πυκνή βλάστηση και διαρκείς βροχοπτώσεις, με ύψος που φτάνει και τα 1.850 μέτρα. Κι ανάμεσά τους, ένα χαοτικό μωσαϊκό από τροπικό δάσος, έλη, ποτάμια και ακτές που βουτούν κατευθείαν στην Καραϊβική.

🔎Αλλά υπάρχουν κι άλλοι. Πιο φωτεινοί, που έχουν να κάνουν με την προστασία του οικοσυστήματος, και πιο σκοτεινοί, που σχετίζονται με κάθε λογής λαθρεμπόριο και παράνομη διακίνηση ποικίλων «προϊόντων», αλλά και ανθρώπων.

🔎Η ιστορία του Νταριέν δεν είναι καινούργια. Ήδη από τον 16ο αιώνα, οι Ισπανοί τυχοδιώκτες- εξερευνητές βρέθηκαν μπροστά στην αδιαπέραστη βλάστηση. Ο Βάσκο Νούνιεθ δε Μπαλμπόα, το 1513, πέρασε από την περιοχή για να γίνει ο πρώτος Ευρωπαίος που αντίκρυσε τον Ειρηνικό Ωκεανό. Λίγο νωρίτερα, ο Αλόνσο δε Οχέντα είχε επιχειρήσει εξερευνήσεις στις ακτές, που όμως δεν απέδωσαν μόνιμες εγκαταστάσεις.

🔎Από την αρχή, σχεδόν, όλοι συνειδητοποίησαν πόσο πολύτιμη στρατηγικά είναι αυτή η περιοχή. Οι απόπειρες, όμως, αποικισμού του Νταριέν απέτυχαν επανειλημμένα.

🔎Η πιο γνωστή ήταν η σκωτσέζικη αποστολή του τέλους του 17ου αιώνα που κατέληξε σε καταστροφή. Το 1698 το (τότε ανεξάρτητο) στέμμα της Σκωτίας αποφάσισε να στείλει όχι ένα και δύο, αλλά πέντε πλοία με αποίκους για να εγκατασταθούν στην περιοχή και να την κατακτήσουν για λογαριασμό του. Ήταν μια ριψοκίνδυνη και πανάκριβη απόφαση, που στοίχισε περίπου το 20% του συσσωρευμένου πλούτου της χώρας!

🔎Μέσα σε δύο χρόνια η αποικία είχε καταρρεύσει. Οι δύσκολες συνθήκες ήταν ένας λόγος, αλλά υπήρχε και κακοδιοίκηση και κατασπατάληση των χρημάτων. Οι ιστορικοί αναλυτές υποστηρίζουν, μάλιστα, ότι αυτή η ανεπανάληπτη οικονομική καταστροφή ώθησε τους Σκωτσέζους άρχοντες στην απόφαση να ενωθεί το βασίλειό τους με την Αγγλία το 1707 και να δημιουργηθεί έτσι το Ηνωμένο Βασίλειο!

🔎Η σημερινή περιοχή κατοικείται από φυλές που επιβιώνουν σε συνθήκες σχεδόν παρόμοιες με εκείνες πριν την αποικιοκρατία. Στον Παναμά συναντά κανείς τους Κούνα (Guna), διάσημους για τα πολύχρωμα υφαντά τους, αλλά και τους Εμπερά και Ουαουνάν που ζουν κατά μήκος ποταμών. Στην Κολομβία, η εθνοτική παλέτα συνεχίζεται με κοινότητες Κατούιο, Τσαμί και άλλες μικρότερες ομάδες.

🔎Πόσοι είναι αυτοί συνολικά; Ούτε 8.000 ψυχές. Έτσι εκτιμάται. Κανείς αξιωματούχος και από τα δύο κράτη δεν έχει τολμήσει να κάνει αναλυτική καταγραφή. Οι εκτιμήσεις των απογραφέων γίνονται με… ελικόπτερο. Δεν υπερβάλλουμε. Πετούν με ελικόπτερο πάνω από τους οικισμούς των ιθαγενών, μετρούν τις καλύβες και υπολογίζουν πόσοι ζουν στην καθεμιά.

🔎 Ο Παναμάς ήταν επαρχία της Κολομβίας ως το 1903, όταν και ανακήρυξε μονομερώς την ανεξαρτησία του. Με αμερικανική βοήθεια και στήριξη, βεβαίως, λόγω των τεράστιων συμφερόντων που παίζονταν εκεί λόγω της διώρυγας. Πολύ πιο εύκολα "ελέγχεις" ένα μικρό κράτος σε σχέση με μια μεγάλη χώρα, όπως η Κολομβία.

🔎 Οι Κολομβιανοί δεν έκαναν καμία σοβαρή προσπάθεια να επανακτήσουν τον Παναμά. Αφ' ενός διότι γνώριζαν ότι έτσι θα τα έβαζαν με τις ΗΠΑ, κι αφ' ετέρου διότι γνώριζαν από πριν ότι οποιοδήποτε στρατιωτικό απόσπασμα βάδιζε εναντίον του Παναμά, θα έπρεπε να περάσει από εκείνη την περιοχή. 

🔎Από την πρώτη στιγμή που χαράχθηκε ο Παναμερικανικός αυτοκινητόδρομος στη δεκαετία του 1930, το Darien Gap λειτούργησε σαν εμπόδιο. Οι υπόλοιπες χώρες της ηπείρου κατασκεύασαν με αργά ή γρήγορα βήματα τον δικό τους κομμάτι.

🔎Αλλά εδώ, κάθε συζήτηση για δρόμο σταματούσε μπροστά στην ίδια ερώτηση: πώς στρώνεις άσφαλτο σε ένα τέτοιο τοπίο;

🔎Ο σύγχρονος κόσμος ποτέ δεν έπαψε να γοητεύεται με την ιδέα να «νικήσει» το Darien.
Το 1960 μια ομάδα Βρετανών και Αμερικανών έφτασε να το διασχίσει με Land Rover και Jeep, σε ένα ταξίδι που κράτησε αρκετούς μήνες. Ακολούθησαν μοτοσικλέτες, ποδήλατα, ακόμα και πεζοπόροι που ήθελαν να αποδείξουν ότι το αδιαπέραστο μπορεί να διαπεραστεί.

🔎Η πιο γνωστή αποστολή ήταν εκείνη του 1972, όταν δύο Range Rover διέσχισαν το Gap στο πλαίσιο της διαφημιστικής εκστρατείας της βρετανικής εταιρείας. Χρειάστηκαν σχεδόν εκατό μέρες για να καλυφθούν τα 160 χιλιόμετρα.

🔎Η πρώτη χρονικά αποστολή έγινε πολύ νωρίτερα, αλλά κράτησε… δέκα χρόνια, στην κυριολεξία! Το 1928 τρεις Βραζιλιάνοι ξεκίνησαν με δύο αυτοκίνητα Ford από το Ρίο ντε Τζανέιρο κι έφτασαν στη Νέα Υόρκη το 1938! Είναι οι πρώτοι που έχουν καταγραφεί επισήμως ότι έκαναν το ταξίδι με το αυτοκίνητο. Αν και, όπως φαίνεται, δεν βιάζονταν καθόλου.

🔎Το Darien Gap, όμως, έχει και μια άλλη πλευρά, πολύ πιο σκοτεινή.

🔎Στις τελευταίες δεκαετίες, καθώς η μετακίνηση ανθρώπων από τη Νότια προς τη Βόρεια Αμερική αυξήθηκε, η ζούγκλα αυτή έγινε πέρασμα για μετανάστες. Περίπου 250.000 άνθρωποι εκτιμάται ότι διέσχισαν το Gap μόνο το 2023, οι περισσότεροι από τη Βενεζουέλα και την Αϊτή.

🔎Οι διακινητές γνωρίζουν καλά τα μονοπάτια και εκμεταλλεύονται την απελπισία.
Οι κίνδυνοι είναι πολλοί: ένοπλες ομάδες, άγρια ζώα, πλημμυρισμένα ποτάμια, και η αδιάκοπη παρουσία της ελονοσίας.

🔎Ο δρόμος αυτός είναι από τους πιο επικίνδυνους του κόσμου. Δεν υπάρχουν, φυσικά, μη κυβερνητικές οργανώσεις για να καταγράψουν επιτόπου τι συμβαίνει, αλλά φέρνουν στο φως στοιχεία για τις συνέπειες: Τα καταγεγραμμένα ποσοστά βιασμών γυναικών και παιδιών πλησιάζουν το 50% και η θνησιμότητα, είτε από άγρια ζώα, έντομα, ή από ανθρώπους, εκτιμάται στο 20%. Κοινώς, ένας στους πέντε που φτάνει εκεί, δεν περνάει.

🔎Η ειρωνεία είναι ότι η γεωγραφία που εμπόδισε τα κράτη να χτίσουν έναν δρόμο, ευνόησε τα κυκλώματα που ζουν από την ανομία. Εκεί όπου η άσφαλτος σταματά, ανθίζει η παρανομία.

🔎Υπήρξαν αρκετές διεθνείς προσπάθειες να γεφυρωθεί το κενό. Στη δεκαετία του 1970 η αμερικανική κυβέρνηση χρηματοδότησε έρευνες για την κατασκευή δρόμου, αλλά οι επιστήμονες προειδοποίησαν για τεράστιες οικολογικές επιπτώσεις: καταστροφή της βιοποικιλότητας, εξάπλωση ασθενειών ζώων και ανθρώπων, διάλυση των κοινοτήτων των ιθαγενών.

🔎Όσοι μιλούν σήμερα για πιθανή κατασκευή αυτοκινητόδρομου προσθέτουν μία ακόμα διάσταση: την κλιματική αλλαγή. Το τροπικό δάσος του Darien θεωρείται «πνεύμονας» για την περιοχή. Η αποψίλωσή του θα επιδείνωνε το φαινόμενο του θερμοκηπίου και θα απειλούσε σπάνια είδη φυτών και ζώων.

🔎Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις και οι ίδιες οι τοπικές κοινότητες αντιδρούν σε κάθε νέο σχέδιο. Κι έχουν σύμμαχό τους την πρόσφατη ιστορία. To 2005 η κυβέρνηση του Παναμά αποφάσισε να επεκτείνει τον ασφαλτοστρωμένο δρόμο από την Τσέπο στη Γιαβίζα, μια διαδρομή περίπου 225 χιλιομέτρων. Παρ’ ότι δημιουργήθηκαν μόλις δύο λωρίδες κυκλοφορίας, μία για κάθε κατεύθυνση, η οικολογική καταστροφή που προκλήθηκε ήταν τεράστια. Ο δρόμος λειτούργησε τελικά το 2010.

🔎Η περιοχή παραμένει αχαρτογράφητη σε μεγάλο βαθμό, παρά τις δορυφορικές εικόνες και τις στρατιωτικές επιχειρήσεις που έχουν γίνει κατά καιρούς. Αν εξαιρέσει κανείς τους απελπισμένους μετανάστες, που ριψοκινδυνεύουν μέσα στις ζούγκλες, η μοναδική «επίσημη» μετακίνηση στην περιοχή είναι πλωτή, με πλοιάρια και πιρόγες.

🔎Το τελευταίο πρότζεκτ, που βρίσκεται ακόμα στα χαρτιά, προτείνει τη δημιουργία ενός συστήματος γεφυρών και υπόγειων τούνελ (!), προκειμένου να γεφυρωθεί το χάσμα του Παναμερικανικού Αυτοκινητοδρόμου, αλλά και να μην διαταραχθεί το περιβάλλον. Είναι τόσο ακριβό, όμως, που κανείς λογικός άνθρωπος δεν το βάζει μπροστά. Μόνο η ανθρώπινη ματαιοδοξία μπορεί να λειτουργήσει  σαν γέφυρα.

Τσουκότκα: Οι αήττητοι ιθαγενείς και ο… άγιος Αμπράμοβιτς στη ρωσική Αλάσκα

 

🔎Τι συμβαίνει ακριβώς απέναντι από την Αλάσκα;

🔎Η βορειότερη πολιτεία των ΗΠΑ μπήκε στη ζωή μας τις τελευταίες μέρες λόγω της συνάντησης Τραμπ-Πούτιν. Ήταν μια ευκαιρία για πολλούς να ξεψαχνίσουν την ιστορία της. Λίγοι, όμως, γνωρίζουν ότι και η απέναντι ξηρά, που «τεντώνεται», θαρρείς, για να ακουμπήσει την Αμερική, έχει πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία.

🔎Πώς συνδέεται αυτή η ολότελα παγωμένη περιοχή της ρωσικής Άπω Ανατολής με τις πρώτες ήττες του ρωσικού αυτοκρατορικού στρατού, με εμπορικές άδειες σε Αμερικανούς και Άγγλους, με τον Ρομάν Αμπράμοβιτς, με τη «Λαϊκή Δημοκρατία του Ντόνετσκ» και τον πόλεμο στην Ουκρανία;

🔎Το μέρος αυτό ονομάζεται Τσουκότκα. Ή, προς το επισημότερο, «αυτόνομο όκρουγκ της Τσουκότκα». Δηλαδή η περιοχή όπου ζουν οι Τσουκτσί. Όπου «όκρουγκ» ένα είδος διοικητικής περιφέρειας, διαφορετικό από το συνηθισμένο «όμπλαστ», που χρησιμοποιείται στις περιφέρειες της δυτικής Ρωσίας. Ένα «όκρουγκ» έχει περισσότερη αυτονομία από ένα «όμπλαστ». Στη θεωρία, βέβαια, καθώς στην πράξη όλα υπακούνε τυφλά στην εξουσία του Κρεμλίνου.

🔎Η διοικητική περιφέρεια της Τσουκότκα σήμερα έχει έκταση 737.700 τετραγωνικά χιλιόμετρα, δηλαδή είναι περίπου 5,5 φορές όλη η έκταση της Ελλάδας. Και κατοικείται από περίπου 50.000 ηρωικούς κατοίκους. Ηρωικούς, βεβαίως. Δεν είναι καθόλου εύκολο να επιβιώνεις σε συνθήκες Σιβηρίας, με θερμοκρασίες -40 και -50 Κελσίου, σ’ εκείνη την εσχατιά της Ευρασίας.

🔎Συνθήκες βάρβαρες μεν επικρατούν εκεί, αλλά και η περιοχή είναι εξόχως σημαντική γεωπολιτικά, λόγω της γειτνίασης με τις ΗΠΑ. Γι’ αυτό και το ενδιαφέρον της Ρωσίας ειδικά για το μέρος εκείνο, το μοναδικό που μπορεί να δεχτεί χερσαία (!) εισβολή εξ ανατολών, είναι πάντα έντονο.

🔎Στην Τσουκότκα, λοιπόν, ζουν εδώ και χιλιάδες χρόνια οι Τσουκτσί. Ένας από τους «ιθαγενείς λαούς του βορρά», όπως επικράτησε να λέγονται (και να απαριθμώνται γενικά από τις Σοβιετικές απογραφές) οι λαοί που έμαθαν να ζουν κάτω από τις εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες του απίστευτου ψύχους. Λαοί με ασιατικά χαρακτηριστικά, κουλτούρα και γλώσσες που μοιάζουν πολύ με αυτές των ιθαγενών της Βόρειας Αμερικής.

🔎Οι Τσουκτσί δεν ήταν ποτέ πολυάριθμοι. Ακόμα και σήμερα, που έχει βελτιωθεί πολύ ο τρόπος ζωής τους, δεν ξεπερνούν τις 12.000 ψυχές. Είναι, όμως, υπερήφανοι επειδή είναι ο μοναδικός λαός σε ολόκληρη την ιστορία της αυτοκρατορικής Ρωσίας που δεν υποτάχθηκε στον τσάρο με τα όπλα, αλλά σύναψε συμφωνία μαζί του, έγγραφη μάλιστα, για να «ενσωματωθεί» στο τσάρντομ.

🔎Ο λαός αυτός «ανακαλύφθηκε» από τους Ρώσους (τους Κοζάκους, για να είμαστε πιο ακριβείς, που αποτελούσαν την εμπροσθοφυλακή στα ανεξερεύνητα εδάφη) το 1649. Οι Κοζάκοι προσπάθησαν να φτιάξουν ένα φρούριο στην περιοχή του Αναντίρ, της σημερινής μεγαλύτερης πόλης, αλλά οι υπερασπιστές του φρουρίου πέθαναν από το κρύο και την πείνα.

🔎Από το 1725 ως το 1770 γίνονταν διάφορες στρατιωτικές επιχειρήσεις της Ρωσίας για να υποτάξουν τους Τσουκτσί, αλλά όλες κατέληγαν σε ήττες! Μάλιστα οι ήττες αυτές είναι επίσημα καταγεγραμμένες ως οι πρώτες που υπέστη ο ρωσικός αυτοκρατορικός στρατός από ιθαγενείς στην περιοχή της Σιβηρίας.

🔎Οι ήττες ήταν τόσο ολοκληρωτικές, που από τα εκστρατευτικά σώματα δεν επέστρεφε κανείς, ούτε καν οι αρχηγοί τους, για να διηγηθούν πώς κατάφεραν να τους νικήσουν οι Τσουκτσί. Στρατηγοί όπως ο Αφανάσι Σεστάκοφ και ο Ντμίτρι Παβλούτσκι άφησαν τα κόκκαλά τους στους πάγους της περιοχής, τρυπημένοι από τα ακόντια των Τσουκτσί, φτιαγμένα από κέρατα ταράνδων.

🔎Με τα χρόνια, οι Τσουκτσί έφτιαξαν όνομα ανίκητων πολεμιστών. Κι όταν οι Χαν της Κίνας άρχισαν να κοιτάζουν προς το βορρά, η Ρωσία (η Μεγάλη Αικατερίνη, δηλαδή, που ήταν τσαρίνα τότε) άλλαξε τακτική και το’ ριξε στις διαπραγματεύσεις. Το 1778 οι Ρώσοι πρόσφεραν «προστασία» στους Τσουκτσί και πλήρη απαλλαγή φόρων. Στην ουσία, δηλαδή, οι Τσουκτσί μόνο κατ' όνομα θα ήταν μέρος της αυτοκρατορίας. Εκείνοι δέχτηκαν. Οι περισσότεροι από τους άλλους λαούς της περιοχής (Κοριάκ, Εβενκ, Γιουκαγκίρ κτλ.) είχαν υποταχθεί πολύ νωρίτερα.

🔎Πέρα από κάποιες εξερευνητικές αποστολές, οι Τσουκτσί αφέθηκαν στην ησυχία τους για σχεδόν ένα αιώνα. H περιοχή απέκτησε ενδιαφέρον για τη Ρωσία μόνο μετά την πώληση της Αλάσκας στις ΗΠΑ το 1867 (ολόκληρη η παλαβή ιστορία της Αλάσκας στο κείμενο της Γεωγραφίδας).

🔎Οι Ρώσοι άρχισαν να σκέφτονται την ίδρυση φρουρίων και περιπόλων στην περιοχή, χερσαίων και θαλάσσιων, για να προστατέψουν τα σύνορά τους, αφού έβλεπαν όλο και περισσότερους Αμερικάνους τυχοδιώκτες να περνούν ανενόχλητοι τον (για μήνες παγωμένο) Βερίγγειο Πορθμό και να εγκαθίστανται στην περιοχή, χωρίς κανείς να τους ελέγχει! Ειδικά δε μετά το 1896, όταν ξεκίνησε στο Κλοντάικ της Αλάσκα ο πυρετός του χρυσού και χιλιάδες έτρεχαν σαν τρελοί να σκάβουν στα χιόνια, δεν ήταν λίγοι οι Αμερικάνοι που έτρεξαν ανατολικότερα, στη Σιβηρία, εκτιμώντας ότι αφού έχει στην Αλάσκα χρυσό, θα’ χει και πιο δίπλα.

🔎Η οικονομική επιρροή των ΗΠΑ στην περιοχή ήταν τέτοια που δημιουργήθηκε και αμερικάνικη εταιρεία επενδύσεων ονόματα NESC, North East Siberian Company, Εταιρία της Βορειοανατολικής Σιβηρίας! Η οποία λειτουργούσε κανονικά από το 1902 μέχρι το 1910 με επίσημη άδεια από τον τσάρο! Άδειες εξερευνήσεων και εξορύξεων είχε εξασφαλίσει και η περιβόητη Hudson’s Bay Company, η εταιρεία του Κόλπου Χάτσον, που εκμεταλλευόταν όλη την περιοχή του βόρειου Καναδά.

🔎Οι Αμερικανοί προσπάθησαν να προσεταιρισθούν τους Τσουκτσί, αφού εκτός από χρυσάφι ήθελαν να επεκταθούν και στο εμπόριο γουναρικών. Κι εφάρμοσαν την… δοκιμασμένη τακτική που’ χε πετύχει στους Ινδιάνους στη δική τους ήπειρο: Ουίσκι, μπιχλιμπίδια και πυροβόλα όπλα για γούνες.

🔎Οι Ρώσοι το αντιλήφθηκαν νωρίς και το ξέκοψαν. Σιγά-σιγά το πράγμα ξέφτισε, αφού τα ευρήματα χρυσού στην περιοχή ήταν μικρότερα απ’ όσο περίμεναν. Κοινώς, χρυσό δεν βρήκαν στα ποτάμια, οι δε Τσουκτσί έπιναν ουίσκι σαν νεροφίδες, αλλά γούνες πολλές δεν έφερναν.

🔎Το 1919, πριν ακόμη εδραιωθεί καλά-καλά η Σοβιετική Ένωση, αξιωματούχοι από τη Μόσχα επισκέφθηκαν την περιοχή και εξήγγειλαν προγράμματα… κολεκτιβοποίησης της οικονομίας. Οι Τσουκτσί τους άκουσαν, αλλά δεν κατάλαβαν τίποτα. Τι να κολεκτιβοποιήσουν οι νομάδες Τσουκτσί, που δεν είχαν ιδέα τι θα πει ιδιοκτησία γης και κυνηγούσαν ή ψάρευαν όλοι μαζί σε ομάδες;

🔎Υπήρξε, πάντως, μια εκβιομηχάνιση. Σιγά-σιγά ανακαλύφθηκαν μεγάλα κοιτάσματα πετρελαίου, φυσικού αερίου, άνθρακα και χρυσού, αλλά κυρίως κασσίτερου. Κατά τη διάρκεια του Β’ παγκοσμίου πολέμου σχεδόν όλος ο κασσίτερος της ΕΣΣΔ προερχόταν από την Τσουκότκα. Για να προσελκύσουν, μάλιστα, περισσότερο κόσμο στα εργοστάσια και στα ορυχεία, οι Σοβιετικοί πρόσφεραν απίστευτους (για τα δεδομένα της ΕΣΣΔ) μισθούς, επιδόματα και προνόμια σε όσους επέλεγαν να εγκατασταθούν σ’ αυτή την αφιλόξενη περιοχή.

🔎Το 1989, στην τελευταία απογραφή της ΕΣΣΔ, μετρήθηκαν στην Τσουκότκα 164.000 άνθρωποι, το 83% των οποίων ήταν Ρώσοι και Ουκρανοί ειδικευμένοι εργάτες και επιστήμονες. Με την πτώση της ΕΣΣΔ οι περισσότεροι τα μάζεψαν κι έφυγαν για πιο… ζεστά. Στη απογραφή του 2021 μετρήθηκαν 47.853 άνθρωποι, δηλαδή σε 30 χρόνια η περιοχή έχασε τα 2/3 του πληθυσμού της!

🔎Το 1991 ο Ρώσος πρόεδρος Γέλτσιν διόρισε κυβερνήτη της Τσουκότκα τον Καζάκο Αλεξάντρ Ναζάροφ. Ο οποίος συνέδεσε το όνομά του με την ελεύθερη πτώση της οικονομίας της περιοχής, με οικονομικά σκάνδαλα που είχαν στόχο τον προσωπικό του πλουτισμό, ως και τη μη απόδοση φόρων στην κεντρική κυβέρνηση! Ο Ναζάροφ είχε υιοθετήσει μια ρητορική κινδυνολογίας, σύμφωνα με την οποία ο ίδιος κρατούσε με τα δόντια την περιοχή για να μην πέσει στα χέρια των ΗΠΑ. Και κατηγορούσε τους φουκαράδες τους Τσουκτσί ότι… συμμάχησαν με τις ΗΠΑ, καταδικάζοντάς ολόκληρο το λαό τους σε θάνατο από ασιτία!

🔎Η Λιουντμίλα Αϊνάνα, η ακτιβίστρια των Τσουκτσί εκείνη την εποχή, η οποία συνέγραψε και το πρώτο ρωσο-τσουκτσί λεξικό, τα γράφει πολύ ωραία στο βιβλίο της για τα δεινά του λαού της. Οι Τσουκτσί είχαν σχεδόν για μία δεκαετία πρόσβαση μόνο σε αλεύρι που προοριζόταν για ζωοτροφές! Πολλοί που είχαν ενσωματωθεί στους οικισμούς και ζούσαν «πολιτισμένα» αναγκάστηκαν μετά από δεκαετίες να θυμηθούν το κυνήγι ταράνδου και το ψάρεμα στις αφιλόξενες ακτές για να χορτάσουν.

  🔎Οι αιτιάσεις του Ναζάροφ βασίζονταν στην συμφωνία Μπέικερ-Σεβαρτνάτζε του 1990 (από τα ονόματα των υπουργών εξωτερικών ΗΠΑ-ΕΣΣΔ) με την οποία οι δύο χώρες «μοιράστηκαν» τα στενά του Βερίγγειου πορθμού. Με τη συμφωνία αυτή η Ρωσία «έχασε» σχεδόν 200.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα θαλάσσιας κυριαρχίας και εκμετάλλευσης. Από τότε ως σήμερα ο Ναζάροφ κατηγορεί τον Σεβαρτνάτζε ότι «ήθελε να πουλήσει την Τσουκότκα στους Αμερικάνους» και υπερηφανεύεται ότι αυτός τον σταμάτησε.

🔎Η αλήθεια είναι ότι οι Τσουκτσί, πάνω στην πείνα και την απελπισία τους, στράφηκαν σε οποιονδήποτε μπορούσε να τους βοηθήσει. Κι αυτοί που ανταποκρίθηκαν περισσότερο απ’ όλους ήταν αμερικάνικες μη κυβερνητικές οργανώσεις, οι οποίες έσπευσαν να στείλουν ανθρωπιστική βοήθεια στην περιοχή. Τώρα, αν τα κίνητρά τους ήταν ακραιφνώς ανθρωπιστικά ή συμφεροντολογικά, αυτό το αφήνουμε στην κρίση του καθενός… Το θέμα είναι ότι ο Ναζάροφ βρήκε πάτημα για να τους κατηγορήσει ως «εχθρούς» της Ρωσίας και είπαν το ψωμί, ψωμάκι.

🔎Με το που ανέλαβε ο Βλαντίμιρ Πούτιν, το 2000, αποφάσισε να τελειώνει με τον Ναζάροφ. Του έστειλε την «Ομοσπονδιακή Φορολογική Αστυνομία» να τον ελέγξει, κι αυτός «αποφάσισε» να μην κατέβει υποψήφιος στις εκλογές. Έτσι μπήκε στο παιχνίδι ο Ρομάν Αμπράμοβιτς. Ναι, ο πασίγνωστος ολιγάρχης που έγινε γνωστός στη Δύση ως ιδιοκτήτης της Τσέλσι.

🔎Ο Ρωσο-εβραίος Αμπράμοβιτς, γεννημένος στο Σαρατόφ, μεγαλωμένος στη δυτική Ρωσία και με καταγωγή από την Λιθουανία, φυσικά δεν είχε την παραμικρή σχέση με την περιοχή. Πλην όμως, είχε ήδη αρχίσει να κάνει γερό κομπόδεμα ως ολιγάρχης και μάλιστα είχε καταγραφεί ως από τους πρώτους της συνομοταξίας που είχε «συμβουλέψει» τον Γέλτσιν να ορίσει διάδοχο τον Πούτιν. Οπότε θεωρήθηκε του στενού κύκλου του Πούτιν, όταν αυτός ανέλαβε.

🔎Ο διορισμός του Αμπράμοβιτς ως κυβερνήτη της Τσουκότκα έγινε τον Ιανουάριο του 2001. Παρ’ ότι δεν είχε σχέσεις με την περιοχή, ο ολιγάρχης την επισκεπτόταν πολύ συχνά, επεδίωξε σχέσεις με τους Τσουκτσί, κυλίστηκε μαζί τους στα δέρματα ταράνδου και γεύτηκε τις λιχουδιές τους, συκώτια και έντερα ταράνδου βουτηγμένα στο λαρδί.

🔎Το κυριότερο, όμως, είναι ότι έδινε λεφτά γι’ αυτούς. Υπολογίζεται ότι ως το 2008, που εγκατέλειψε τη θέση, είχε δώσει περισσότερο από 1,3 δις δολάρια (!) από την προσωπική του περιουσία για να φτιάξει σχολεία, νοσοκομεία, δρόμους, ως και να επιδοτήσει τους Τσουκτσί να αγοράσουν από ένα snowmobile ο καθένας!

🔎Το 2004, όταν είχε ήδη αγοράσει την Τσέλσι, ο Αμπράμοβιτς ζήτησε από τον Πούτιν να τον απαλλάξει. Ο Πούτιν δεν σήκωνε κουβέντα. Ο Αμπράμοβιτς «επανεξελέγη» το 2005 και άντεξε ως το 2008, όταν ο τότε πρόεδρος Μεντβέντεφ αποδέχτηκε την παραίτησή του. Με την υποσημείωση, βέβαια, ότι οι «αγαθοεργίες» του θα συνεχίζονταν. Πράγματι, ως σήμερα ο Αμπράμοβιτς δίνει εκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο για επενδύσεις στην περιοχή. Είναι ένα είδος έμμεσου, αλλά αποτελεσματικού «φόρου» για όλα τα καλά που έκανε η Ρωσία (και ο Πούτιν) γι’ αυτόν.

🔎Όπως είναι φυσικό, ο Αμπράμοβιτς λατρεύεται από τους Τσουκτσί. Είναι ο δικός τους… Άγιος Βασίλης, άλλωστε κι αυτός από τον ουρανό κατέφθανε, με το ιδιωτικό του ελικόπτερο. O πρώτος «επίσημος» δρόμος για αυτοκίνητα στην Τσουκότκα χαράχτηκε το 2012 (!) και συνδέει το Αναντίρ με το λιμάνι του Μαγκαντάν.

🔎Η Τσουκότκα κυβερνήθηκε από τον Ρομάν Κόπιν από το 2008 ως το 2023. Ήταν 34 ετών μόλις ανέλαβε ο Κόπιν, ο οποίος έχει σπουδάσει δημόσια διοίκηση κι επίσης δεν έχει σχέση με την περιοχή. Ένας χαρτογιακάς, χωρίς ερείσματα στην περιοχή, διαχειριστής του χρήματος από το κράτος και τον Αμπράμοβιτς. Η «βασιλεία» του, που κράτησε 15 χρόνια, τον φέρνει δεύτερο στη λίστα όλων των εποχών με τους μακροβιότερους διοικητές περιοχών. Πρώτος στη λίστα είναι ο Ραμζάν Καντίροφ της Τσετσενίας. Χωρίς άλλα σχόλια.

🔎Το 2023 ανέλαβε άλλος. Ποιος; Το όνομα Βιάτσεσλαβ Κουζνέτσοφ δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό, αλλά για τους γνώστες είναι πολύ συμβολικό. Πρόκειται για έναν άνθρωπο «ειδικών αποστολών» του Πούτιν, ο οποίος ανάμεσα στα άλλα πόστα που κατείχε, διετέλεσε και αναπληρωτής πρωθυπουργός της «Λαϊκής Δημοκρατίας του Λουγκάνσκ». Δηλαδή της ρωσόφωνης αυτής περιοχής της Ουκρανίας που τελεί υπό ρωσικό έλεγχο από το 2014 και είχε ανακηρύξει μονομερώς την ανεξαρτησία της, μέχρι που «ενσωματώθηκε» στην Ρωσία το 2023 με μη αναγνωρισμένο δημοψήφισμα.

🔎Η παρουσία του Κουζνέτσοφ, ενός ανθρώπου που είναι της άμεσης εμπιστοσύνης του Πούτιν, δείχνει το ρωσικό άμεσο ενδιαφέρον γι’ αυτό το παγωμένο κομμάτι γης.

🔎Ούτε το αμερικανικό ενδιαφέρον, φυσικά, έχει εκλείψει. Τα ερείσματα, όμως, έχουν εξαφανιστεί. Φρόντισε γι’ αυτό ο Αμπράμοβιτς, ο οποίος δεν είναι και ακριβώς όπως παρουσιάζεται, δηλαδή «αντίθετος» στον Πούτιν. Άλλοι ολιγάρχες, βέβαια, με τα χρόνια μπήκαν πιο γερά στον στενό κύκλο του Ρώσου προέδρου, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο Αμπράμοβιτς τοποθετήθηκε απέναντι.

🔎Πολύς κόσμος ανησύχησε στην περιοχή τον Απρίλιο του 2022, όταν έμαθε ότι η υγεία του Αμπράμοβιτς κλονίστηκε (λόγω δηλητηρίασης; Ποτέ δεν εξιχνιάστηκε) μετά από την προσπάθειά του να μεσολαβήσει για την κατάπαυση του πυρός στην Ουκρανία. Ανάμεσα στα μηνύματα για ταχεία ανάρρωση που έλαβε ο Ρώσος ολιγάρχης ήταν και εκατοντάδες (!) τηλεγραφήματα που εστάλησαν από τον τηλεγραφικό σταθμό του Αναντίρ.

Η πιο έξυπνη «βλακεία»: Η παλαβή ιστορία της Αλάσκας

 

 Θα μπορούσε να βρεθεί πιο συμβολικό μέρος για μια συνάντηση κορυφής ΗΠΑ-Ρωσίας από την Αλάσκα; Μάλλον δύσκολο... Η περιοχή αυτή του κόσμου γνωρίζουμε, πλέον, ότι αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα αναξιοποίητα θησαυροφυλάκια της γης, αν όχι το μεγαλύτερο. Και η «μετάβασή» της από την ρωσική στην αμερικανική κυριαρχία είναι μια από τις πιο παλαβές ιστορίες που γέννησε η διεθνής πολιτική και διπλωματία.

🔎Η Αλάσκα δεν ήταν πάντα «Η Γη της Επαγγελίας» των γεωλόγων και των εξερευνητών πετρελαίου. Για χιλιάδες χρόνια, ήταν απλώς το σπίτι μερικών από τις πιο ανθεκτικές φυλές του πλανήτη.

🔎Οι Γιουπίκ, οι Ινουπίατ, οι νησιώτες Αλεούτιοι (υπάρχει ειδικό κείμενο της Γεωγραφίδας γι’ αυτούς) και άλλες φυλές επιβίωναν εκεί όπου οι περισσότεροι άνθρωποι θα έψαχναν απλώς έναν τρόπο να φύγουν για θερμότερα κλίματα. Το ψάρεμα, το κυνήγι φώκιας και η συλλογή μούρων ήταν η «οικονομία» τους.

🔎Ένας τόπος παγωμένος, καλυμμένος πάντα από χιόνι στην μεγαλύτερή του έκταση, ήταν από τις τελευταίες προτεραιότητες της απληστίας των μεγάλων δυνάμεων να τον κατακτήσουν. Πού να ήξεραν…

🔎Οι πρώτοι «ξένοι» που εμφανίστηκαν ήταν Ρώσοι κυνηγοί γουναρικών στα μέσα του 18ου αιώνα. Ο Βίτους Μπέρινγκ, Δανός στην υπηρεσία του ρωσικού στόλου, έφτασε το 1741 και έδωσε το όνομά του στο στενό που χωρίζει την Αλάσκα από τη Σιβηρία. Το οποίο, παρεμπιπτόντως, είναι τόσο στενό που στις καλές μέρες βλέπεις σχεδόν απέναντι.

🔎Οι Ρώσοι, προφανώς, δεν πέρασαν τον Βερίγγειο Πορθμό για την ομορφιά του τοπίου. Τα ίδια έχουν και στη δική τους παγωμένη Άπω Ανατολή. Το κίνητρό τους ήταν οι γούνες. Η ζήτηση στην Ευρώπη για καπέλα από θαλάσσια ενυδρίδα είχε εκτοξεύσει τις τιμές και τη ζήτηση.

🔎Στους χάρτες της εποχής η περιοχή της Αλάσκας ονομαζόταν « Ρωσική Αμερική» και παρέμεινε για πάνω από έναν αιώνα υπό τον τσαρικό έλεγχο. Τότε εμφανίστηκε και το σημερινό όνομά της. Το Αλάσκα προέρχεται από τη λέξη των Ινδιάνων Αλεούτ για την «ενδοχώρα».

🔎Μεταξύ πολέμων στην Ευρώπη και διάφορων χρεών που συσσωρεύονταν, η Αγία Πετρούπολη άρχισε να βλέπει την Αλάσκα ως βάρος και κίνδυνο. Αυτό που δεν είναι πολύ γνωστό, όμως, είναι ότι οι Ρώσοι δεν φοβούνταν τους Αμερικανούς, αλλά τους Βρετανούς! Ούτως ή άλλως τα σύνορα της ρωσικής Αλάσκα δεν ήταν με τις ΗΠΑ, αλλά με τα (ακόμα βρετανικά τότε) εδάφη του βόρειου Καναδά.

🔎Οι Ρώσοι, λοιπόν, φοβούνταν ότι σε περίπτωση πολέμου, είτε θα «αναγκάζονταν» να υπερασπιστούν το ολότελα παγωμένο και αναξιοποίητο αυτό κομμάτι γης με τεράστια έξοδα για αποστολή στρατευμάτων, είτε θα υποχωρούσαν χωρίς μάχη και θα πληγωνόταν το πρεστίζ τους. Αναζητούσαν, λοιπόν, μια μέση λύση. Κι αυτή δόθηκε από τις ΗΠΑ.

🔎Ο τότε υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ Ουίλιαμ Σιούαρντ έκανε τις διαπραγματεύσεις. Μια ισχυρή προσωπικότητα, υπηρέτησε στο πόστο για οκτώ χρόνια, και υπό τον πρόεδρο Λίνκολν και, μετά τη δολοφονία του, τον διάδοχό του πρόεδρο Τζόνσον. Οι ΗΠΑ είχαν μόλις τότε βγει από τον εφιάλτη του εμφυλίου πολέμου και υποτίθεται ότι όλα τα κρατικά κονδύλια θα έπρεπε να δοθούν για την ανακούφιση των περιοχών που επλήγησαν περισσότερο από τις εχθροπραξίες.

🔎Έτσι, λοιπόν, όταν στις 30 Μαρτίου 1867 ανακοινώθηκε ότι οι ΗΠΑ αγόρασαν την Αλάσκα από τη Ρωσία για 7,2 εκ. δολάρια, έγινε χαμός. Όλοι στράφηκαν εναντίον του Σιούαρντ, ότι ξόδεψε ένα τεράστιο ποσό για την εποχή για «ένα παγωμένο τετράγωνο», όπως το αποκαλούσαν, το οποίο μπορούσε να προσφέρει μόνο παγάκια. Έτσι πίστευαν.

🔎Η δε πράξη αυτή της αγοραπωλησίας ονομάστηκε από τις αμερικανικές εφημερίδες της εποχής ως «Seward’s Folly», δηλαδή «η βλακεία του Σιούαρντ»! Γκάφα ολκής, δηλαδή.

🔎Βεβαίως η τιμή που αγοράστηκε όλη αυτή η γη ήταν εντελώς απαξιωτική: Λιγότερο από 2 σεντ το στρέμμα. Ακόμα κι αν προσπαθήσουμε να «μετατρέψουμε» τα 7,2 εκ. δολάρια της εποχής σε τωρινά χρήματα, με τους πιο παχυλούς υπολογισμούς το ποσό σήμερα δεν θα ξεπερνούσε τα 300 εκ. δολάρια. Δηλαδή… ψίχουλα, για μια περιοχή που έχει έκταση όσο 13 φορές η Ελλάδα.

🔎Το θέμα ξεχάστηκε με τα χρόνια, αφού οι ΗΠΑ δεν ενδιαφέρθηκαν σχεδόν καθόλου για την Αλάσκα μέχρι το 1896, όταν στο Κλοντάικ βρέθηκαν τεράστια κοιτάσματα χρυσού. Η μανία του χρυσού γέμισε τα πρωτόγονα λιμάνια της Αλάσκα με χιλιάδες τυχοδιώκτες. Τότε άρχισε πιο οργανωμένος αποικισμός.

🔎Το ερώτημα, πάντως, παραμένει: Ήξερε ο Σιούαρντ την αξία του υπεδάφους της Αλάσκα; Έβλεπε τόσο μπροστά διπλωματικά που αποφάσισε μια τέτοια ανούσια αγορά για να θωρακίσει τα δυτικά σύνορα των ΗΠΑ; Ή απλά είδε μια ευκαιρία να επεκτείνει τη χώρα του έναντι… πινακίου φακής και λειτούργησε ως καλός μεσίτης; Ο ίδιος πέθανε το 1872, πριν αποδειχτεί πόσο λαμπρή και έξυπνη ήταν η πράξη του. Όσο ζούσε, πάντως, δεν υπάρχει καταγεγραμμένος ούτε καν υπαινιγμός ότι γνώριζε.

🔎Στα μέσα του 20ού αιώνα, το οικονομικό παιχνίδι άλλαξε ξανά. Το 1968 ανακαλύφθηκαν τεράστια κοιτάσματα πετρελαίου στο Πραντχόου Μπέι, στη Βόρεια Αλάσκα. Η κατασκευή του αγωγού Trans-Alaska Pipeline System, μήκους 1.287 χιλιομέτρων, το 1977, έφερε δισεκατομμύρια στα ταμεία της Πολιτείας.

🔎Σήμερα, η Αλάσκα είναι η μεγαλύτερη σε έκταση πολιτεία των ΗΠΑ, αλλά με τον τρίτο μικρότερο πληθυσμό. Η οικονομία της στηρίζεται στο πετρέλαιο, το φυσικό αέριο, την αλιεία και τον τουρισμό. Και, φυσικά, στην εικόνα της ως «το τελευταίο σύνορο». Προφανώς με την καθιέρωση των ΗΠΑ ως υπερδύναμης και ειδικά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, η Αλάσκα αναβαθμίστηκε λόγω γειτονίας με την ΕΣΣΔ.

🔎Στην περιοχή υπάρχουν ακόμα δεκάδες στρατιωτικές βάσεις. Παλαιότερα υπήρχαν περισσότερες, κυρίως ραντάρ και σύγχρονα συστήματα παρακολούθησης. Πιθανόν να υπάρχουν και άγνωστες εγκαταστάσεις, που δεν ανακοινώνονται. Η Αλάσκα αναβαθμίστηκε σε πολιτεία το 1959, μαζί με τη Χαβάη.

🔎Οι κάτοικοι της Αλάσκα είναι παραδοσιακά συντηρητικοί. Από τον καιρό που έγινε πολιτεία και συμμετέχει σε εκλογές, μόνο μία φορά, το 1964 με τον Λίντον Τζόνσον, είχαν πλειοψηφία οι Δημοκρατικοί. Σε όλες τις άλλες εκλογές υπερίσχυσαν οι Ρεπουμπλικάνοι. Το 2024 ο Τραμπ επικράτησε με 54% έναντι 41% της Κάμαλα Χάρις.

🔎Υπάρχει και αυτονομιστικό κίνημα. Το Alaska Independence Party (AIP) ιδρύθηκε το 1973 από τον Τζο Βόγκλερ, έναν άνθρωπο που ήθελε η Αλάσκα να φύγει από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το κόμμα, με έμφαση στην αυτοδιάθεση και την τοπική διακυβέρνηση, δεν κατάφερε φυσικά να πετύχει το στόχο, όμως σε αριθμούς και σε τοπικό επίπεδο είναι το πιο πετυχημένο «τρίτο» κόμμα στις ΗΠΑ τον τελευταίο μισό αιώνα.

🔎Ανέδειξε, μάλιστα, μέχρι και κυβερνήτη της πολιτείας (το διάστημα 1990-94) τον Ουόλι Χίκελ, ο οποίος βέβαια είχε εκλεγεί σ’ αυτή τη θέση προηγουμένως με τους Ρεπουμπλικάνους κι εκεί λειτούργησε σαν «αντάρτης».

🔎Σήμερα η Αλάσκα έχει κάτι λιγότερο από 750.000 ανθρώπους μόνιμο πληθυσμό, αλλά το μέσο ετήσιο εισόδημα ξεπερνά τις 86.000 δολάρια (στην 13^η θέση ανάμεσα στις 50 πολιτείες).

🔎Το 2024, η αξία των εξορυσσόμενων μη ενεργειακών ορυκτών (χρυσός, ψευδάργυρος, ασήμι κ.ά.) πλησίασε τα 4,8 δισ. δολάρια. Η πολιτεία διαθέτει επίσης αποθέματα κριτικών μετάλλων,  λιθίου, κοβαλτίου, γραφίτη, χαλκού, σπάνιων γαιών. Όσο για το πετρέλαιο, το Πεδίο Prudhoe Bay είναι το μεγαλύτερο στην Βόρεια Αμερική, με αρχικά αποθέματα κοντά στα 25 δισ. βαρέλια.

Σαχέλ: Η ημίξερη συναρπαστική «ακτή» που γεννά προβλήματα

 

Όταν ψάχνεις να λύσεις ένα πρόβλημα ξεκινώντας από το τέλος, οπωσδήποτε θα αποτύχεις. Έτσι κάνει και η διεθνής κοινότητα στην περίπτωση του μεταναστευτικού. Προσπαθεί να βρει λύσεις για το πώς θα σταματήσει τις καραβιές των μεταναστών που ορμούν στα ευρωπαϊκά παράλια, κι όχι το πώς θα χτυπήσει το πρόβλημα στη ρίζα του.

🔎Μια από τις πιο γερές ρίζες αυτού του προβλήματος, που γεννά συνεχώς δυνητικούς απελπισμένους μετανάστες, είναι το Σαχέλ.

🔎To Σαχέλ δεν είναι κράτος, αλλά γεωγραφική περιοχή. Μία τεράστια «ημίξηρη» ζώνη που τέμνει την Αφρική από άκρη σε άκρη και εκτείνεται σε πολλές χώρες. Στην ουσία η ζώνη Σαχέλ είναι η… μέση κατάσταση ανάμεσα στην απόλυτη έρημο Σαχάρα που βρίσκεται στο βορρά και τις σουδανικές σαβάνες που βρίσκονται στο νότο.

🔎Όταν οι Γάλλοι, βέβαια, λένε «Σαχέλ», δεν εννοούν την γεωγραφική ζώνη. Ούτε όλες τις χώρες, στις οποίες εκτείνεται η ζώνη. Όπως βλέπετε στο χάρτη, στη ζώνη Σαχέλ βρίσκεται και η Σενεγάλη και μικρά κομματάκια της Αλγερίας και Νιγηρίας (και το Σουδάν και η Ερυθραία, στα ανατολικά, που δεν φαίνονται στο χάρτη).

🔎Κατ’ αρχάς, το «σαχέλ» είναι αραβική λέξη και σημαίνει ακτή ή όχθη. Τώρα θα μου πείτε, που την είδαν την ακτή ή την όχθη, αφού η θάλασσα ή τα μεγάλα ποτάμια βρίσκονται πολύ πιο νότια; Υπάρχει εξήγηση. Οι Άραβες ονόμασαν έτσι την άκρη της ερήμου. Παρομοίασαν την άμμο της Σαχάρας με θάλασσα. Σου λέει, εκεί που τελειώνει η θάλασσα αρχίζει η… ακτή!

🔎Σαχέλ, πάντως, για τους Γάλλους είναι τα πέντε κράτη που βρίσκονταν κάποτε υπό τον αποικιακό τους έλεγχο (Μαυριτανία, Μάλι, Μπουρκίνα Φάσο, Νίγηρας, Τσαντ) κι έχουν ΤΟ ΙΔΙΟ πρόβλημα: Στη ζώνη του Σαχέλ δρουν ένοπλες ομάδες «ανταρτών» ή «τρομοκρατών» (ανάλογα από ποια πλευρά το βλέπει ο καθένας). Οι οποίες είτε έχουν αυτόνομη πορεία, είτε «συνεργάζονται» με διάφορες «υπερεθνικές» οργανώσεις, όπως το Ισλαμικό Κράτος και η Αλ Κάεντα.

🔎Οι άνθρωποι που ζουν στην ζώνη του Σαχέλ έχουν κοινά χαρακτηριστικά, αλλά δεν μπορεί κανείς να τους χαρακτηρίσει ενιαία εθνική ομάδα. Η θρησκεία, βέβαια, είναι ενιαία, το ισλάμ, σε ποσοστό συντριπτικό (98%). Υπάρχουν πολλά εθνικά γκρουπ, με διαφορετική γλώσσα, κουλτούρα και (κυρίως) διοικητική ιστορία. Μην φαντάζεστε ξυπόλητους και ρακένδυτους τύπους πάνω σε ψωραλέες καμήλες ή άγριους τύπους με τουρμπάνια και γιαταγάνια.

🔎Στη ζώνη του Σαχέλ κάποιος μπορεί να δει πόλεις αναπτυγμένες, που άλλοτε ήταν πρωτεύουσες αυτοκρατοριών. Με κορυφαία όλων, φυσικά, το εξωτικό και μυστηριώδες Τιμπουκτού, στο βόρειο Μάλι. Η πόλη που στην ακμή της φιλοξενούσε το μεγαλύτερο ισλαμικό πανεπιστήμιο της υφηλίου. Την ώρα που η Ευρώπη ήταν βουτηγμένη στο τέλμα του Μεσαίωνα, εκεί σπούδαζαν φιλοσοφία, αστρονομία και ρητορική.

🔎Αυτές οι ισχυρές πόλεις-κράτη είχαν σχέσεις και με το βορρά και με το νότο. Λόγω γεωγραφικής θέσης ήλεγχαν όλο το εμπόριο των καραβανιών διαμέσου της Σαχάρας και πολλές φορές διοργάνωναν εκστρατείες προς το νότο, κυρίως για να γεμίσουν τα σκλαβοπάζαρά τους από τις μαύρες «άπιστες» φυλές.

🔎Οι Γάλλοι άρχισαν να προωθούνται στην περιοχή προς το τέλος του 19ου αιώνα από την ακτή της Σενεγάλης, όπου είχαν πατήσει πόδι αιώνες πριν. Χρησιμοποιώντας πότε τα ποτάμια και πότε τις καμήλες, τα γαλλικά στρατεύματα προωθούνταν όλο και περισσότερο προς τα μέσα. Πότε με το «καλό» (συνθήκες «προστασίας» με τοπικούς άρχοντες), πότε με τα όπλα, έβαλαν πόδι παντού. Και οι περιοχές αυτές που πέρασαν στον έλεγχό τους ενώθηκαν ουσιαστικά με αυτές που είχαν κατακτήσει νωρίτερα στα βόρεια (Αλγερία, Τυνησία) στα νότια (Ακτή Ελεφαντοστού, Μπενίν) και στα δυτικά (Γουινέα).

🔎Βρέθηκαν, λοιπόν, οι «τρικολόρ» κύριοι κι αφέντες μιας τεράστιας περιοχής. Πώς θα τη διοικούσαν; Ολόκληρη η δυτική Αφρική διοικούνταν ως ενιαία (Γαλλική Δυτική Αφρική, Afrique Occidental Francaise) με έδρα το Ντακάρ της Σενεγάλης, αλλά προφανώς λόγω απόστασης άρχισαν να δημιουργούνται και επιμέρους διοικητικές μονάδες στις διάφορες περιοχές.

🔎Σημείωση: Το Τσαντ, που ήταν η τελευταία χρονικά περιοχή η οποία απέκτησε πολιτική διοίκηση μετά τη στρατιωτική (το 1900) ενσωματώθηκε στην Γαλλική Ισημερινή Αφρική, μια άλλη τεράστια διοικητική μονάδα που περιελάμβανε το Καμερούν, τη Γκαμπόν, το Κογκό και την Κεντρική Αφρική.

🔎Αυτές οι διοικητικές περιοχές, όμως, των Γάλλων δεν ακολούθησαν ΚΑΘΟΛΟΥ εθνικά ή πληθυσμιακά κριτήρια. Δεν δημιουργήθηκε, δηλαδή, μια περιοχή για τους Μαλινκέ, μια για τους Μόσι, μια για τους Τουαρέγκ, μια για τους Σάρα, για τους Μπαγκίρμι κτλ. Αντιθέτως, δημιουργήθηκαν περιοχές… τουρλού-τουρλού. Καμία εθνική συνοχή.

🔎Οι Γάλλοι έλεγαν ότι τις περιοχές τις έφτιαξαν κυρίως για να είναι «οικονομικά βιώσιμες», αλλά αυτό είναι μάλλον δικαιολογία κατόπιν εορτής. Στην ουσία ήθελαν να εφαρμόσουν το «διαίρει και βασίλευε».

🔎Αυτά τα «εσωτερικά» σύνορα της Γαλλικής Δυτικής Αφρικής άλλαξαν αρκετές φορές μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1960. Και δεν ασχολήθηκε κανείς. Όπως δεν ασχολήθηκε κανείς στον κόσμο, βέβαια, όταν άλλαξε η διοικητική διαίρεση της Ελλάδας με το πρόγραμμα «Καλλικράτης». Εσωτερική υπόθεση.

🔎Το πρόβλημα ξεκίνησε όταν η γαλλική αποικιοκρατία ξηλώθηκε γρηγορότερα απ’ όσο «προβλεπόταν» και μάλλον απρόσμενα. Οι Γάλλοι πίστευαν ότι η Γαλλική Ένωση, το δικό τους υπερεθνικό μόρφωμα τύπου Κοινοπολιτείας, που το έφτιαξαν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, θα κρατούσε χρονικά τόσο, ώστε να γίνουν διορθωτικές κινήσεις. Και, κυρίως, να «ωριμάσουν» οι διάφοροι λαοί που ζούσαν σ’ αυτά τα κράτη και να ζήσουν μαζί.

🔎Έτσι, λοιπόν, οι «εσωτερικές» διοικητικές περιοχές έγιναν ανεξάρτητα κράτη τη δεκαετία του 1960, όταν φύσηξε ο άνεμος ανεξαρτησίας που «έφτιαξε» πάνω από 30 νέα κράτη στην Αφρική. Και κλήθηκαν να λειτουργήσουν ως κράτη, με λαούς που δεν είχαν καμία συνοχή, ούτε εθνική, ούτε γλωσσική, ούτε και θρησκευτική σε κάποιες περιπτώσεις, να «πρέπει» να ζήσουν μαζί.

🔎Οι λαοί του Σαχέλ είχαν και μια άλλη δυσκολία: Έπρεπε όχι να ζήσουν μόνο, αλλά να «υποταχθούν» σε αυταρχικά καθεστώτα με επικεφαλής ηγέτες των μαύρων φυλών, τους οποίους παραδοσιακά περιφρονούσαν ως πρώην σκλάβους τους. Οι μαύρες φυλές, βέβαια, κατά κανόνα αποδέχτηκαν πιο γρήγορα τη γαλλική κυριαρχία, έμαθαν τη γλώσσα, μορφώθηκαν από την αποκιοκρατική παιδεία, μπήκαν στην αποικιακή διοίκηση και στο στρατό και όταν έφυγαν οι Γάλλοι είχαν περπατήσει κάποια… χιλιόμετρα σ’ αυτούς τους κρίσιμους τομείς.

🔎Ενώ οι κάτοικοι του Σαχέλ, που αντιστάθηκαν πιο πολύ στους Γάλλους, έμειναν αγράμματοι και υπανάπτυκτοι. Και λόγω γεωγραφικής θέσης, βέβαια, αλλά και ωχαδερφισμού των Γάλλων, που δεν έκαναν ούτε καν τα στοιχειώδη έργα υποδομής. Δεν άνοιγαν ούτε πηγάδια, φερ’ ειπείν, για να διευκολύνουν την καθημερινότητα των απλών ανθρώπων.

🔎Με εξαίρεση τη Μαυριτανία, όπου οι αραβογενείς φυλές του Σαχέλ είναι μεγάλη πλειοψηφία σε σχέση με τις μαύρες φυλές, στις άλλες τέσσερις χώρες (Μάλι, Μπουρκίνα Φάσο, Νίγηρα, Τσαντ) οι λαοί του Σαχέλ είναι μειοψηφία. Κι αντιμετωπίστηκαν διαχρονικά σαν… αναγκαίο κακό από τους νότιους. Οπότε ήταν πολύ πιο εύκολο να πάρουν τα όπλα και να βγουν στο αντάρτικο.

🔎Στο Τσαντ, όπου είναι και οι περισσότεροι πληθυσμιακά, οι βόρειοι επαναστάτησαν πρώτοι. Από το 1960 ως το 1979 η χώρα είχε δύο προέδρους από το νότο, αλλά και ένοπλη αντίσταση από το βορρά. Το 1979 η κατάσταση άλλαξε, οι Σαχέλιοι πήραν το κουμάντο και το κρατούν μέχρι σήμερα. Με τα όπλα, βέβαια, οι εκλογές σ’ εκείνη την περιοχή είναι πονεμένη ιστορία.

🔎Στο Νίγηρα το 70% ανήκουν στις φυλές των Χάουσα και των Τζέρμα. Οι Σαχέλιοι λαοί είναι περίπου το 1/4  του πληθυσμού. Δεν υπήρξε πρόεδρος από το βορρά, όμως υπήρξε πρωθυπουργός (2011-2015). Γενικά οι νότιοι θέλουν να τα’ χουν καλά με τους Τουαρέγκ κυρίως για να μην διακοπούν οι εξαγωγές ουρανίου που βρίσκεται στη βόρεια περιοχή της Αγκαντέζ. Ο Νίγηρας είναι η μεγαλύτερη εξαγωγός χώρα ουρανίου στην υφήλιο.

🔎Στη Μπουρκίνα Φάσο ο πληθυσμός των Σαχέλιων είναι μικρός και επί χρόνια δεν απασχολούσαν τη διεθνή επικαιρότητα. Από την έναρξη της δεκαετίας του 2010, όμως, έκαναν τη μεγαλύτερη φασαρία. Έφτασαν στο σημείο να κατέχουν ολόκληρα κομμάτια της χώρας στο βορρά. Ο νέος πρόεδρος (πραξικοπηματικός, βέβαια) της χώρας έχει καταφέρει να τους ελέγξει τα τελευταία χρόνια, ωστόσο το καμπανάκι έχει χτυπήσει κι εκεί.

🔎Στο Μάλι το 2013 οι Σαχέλιοι όχι μόνο επαναστάτησαν εναντίον της «νότιας» διοίκησης, αλλά ανακοίνωσαν την απόσχισή των τριών βόρειων επαρχιών με το όνομα «Αζαβάντ». Υποτίθεται ότι η επανάσταση ήταν εθνική, όμως σύντομα οι ντόπιες εθνικιστικές δυνάμεις παραγκωνίστηκαν από τους τζιχαντιστές του ISIS και της Αλ Κάεντα. Από τότε η χώρα έχει βιώσει δύο στρατιωτικά πραξικοπήματα.

🔎Το 2014 η Γαλλία αποφάσισε να επέμβει, με την επιχείρηση «Μπαρκχάνε». Οι πέντε χώρες συνασπίστηκαν σ’ έναν οργανισμό με το όνομα “G5 Sahel” και αμέσως άρχισε η αποστολή γαλλικών στρατευμάτων, κυρίως στο Μάλι στην αρχή, αλλά και στις άλλες χώρες. Αποστολή τους, η εξάλειψη «τρομοκρατικών» ένοπλων ομάδων που δρουν στις περιοχές του Σαχέλ.

🔎Οι Γάλλοι στρατιώτες στην περιοχή κάποια στιγμή ξεπέρασαν τους 5.000 στην περιοχή. Ο Γάλλος πρόεδρος Μακρόν προσπάθησε να διεθνοποιήσει την προσπάθεια, αλλά βρήκε μικρή ανταπόκριση. Τότε ακούστηκε και ότι, με βάση την ελληνο-γαλλική αμυντική συμφωνία, θα μπορούσαν κάποιοι Έλληνες στρατιώτες να μεταφερθούν εκεί, αλλά δεν έγινε ποτέ.

🔎Όλες οι ξένες δυνάμεις αποχώρησαν το 2022, οπότε και η επιχείρηση τερματίστηκε. Οι τοπικές κυβερνήσεις πήραν την ευθύνη ελέγχου των ένοπλων ομάδων, αλλά φυσικά δεν μπόρεσαν να τους εξαλείψουν.

🔎Για πολλούς από τους κατοίκους αυτών των κρατών η φυγή στην Ευρώπη μοιάζει μονόδρομος. Όχι μόνο στη ζώνη του Σαχέλ, αλλά και νοτιότερα. Η ζώνη αυτή επεκτείνεται γεωγραφικά χρόνο με το χρόνο, οπότε η καλλιεργήσιμη γη λιγοστεύει.

🔎Ο πληθυσμός, εν τω μεταξύ, αυξάνεται ραγδαία. Οι χώρες της «G5 Sahel» μετράνε σήμερα πάνω από 90 εκατομμύρια κατοίκους. Το 1990 το αντίστοιχο νούμερο ήταν σχεδόν 50 εκατομμύρια. Δηλαδή σχεδόν διπλασιάστηκε ο πληθυσμός τους μέσα στα τελευταία 30 χρόνια! Το δε κλίμα βίας και αβεβαιότητας απομακρύνει τις επενδύσεις και οποιαδήποτε συζήτηση για περιβαλλοντικά προγράμματα μοιάζει αστεία.

🔎Μήπως, αντί να στείλουν στρατιώτες (που έστειλαν, αλλά δεν έκαναν τίποτα), οι προηγμένες χώρες να έστελναν επιστήμονες με προγράμματα για καλλιέργειες, για εξοικονόμηση νερού, για οικονομική ανάπτυξη; Και να σταματούσαν να εκμεταλλεύονται τις πλουτοπαραγωγικές πηγές των χωρών αυτών με τις αποικιοκρατικές συμφωνίες, πολλές από τις οποίες ισχύουν ακόμα;

🔎Αυτό θα ήταν μια σοβαρή απόπειρα λύσης στο μεταναστευτικό πρόβλημα κι όχι οι φρεγάτες, τα κλειστά κέντρα κράτησης και ο «έλεγχος των ροών».

Παλαιστίνη: Το πιο «αναγνωρισμένο» ανύπαρκτο κράτος

 

Δεν έχει σημασία αν υπάρχεις. Aν δεν σε βλέπουν, δεν είσαι κράτος.

🔎Κι αν σε βλέπουν, αλλά κάνουν πως δεν καταλαβαίνουν, τότε είσαι η Παλαιστίνη.

🔎Η διπλωματική ιστορία της περιοχής, και κυρίως η προσπάθεια των Παλαιστίνιων να αναγνωριστούν τα εδάφη όπου έχουν την πλειοψηφία ως ανεξάρτητο κράτος, είναι ένα πολύ ιδιαίτερο κομμάτι της ευρύτερης ιστορίας της Μέσης Ανατολής.

🔎Η λέξη «Παλαιστίνη» ήταν πάντα πιο βαριά απ’ ό,τι άντεχε η γεωγραφία. Και πάντοτε πιο αιχμηρή απ’ ό,τι άντεχαν τα διπλωματικά εγχειρίδια. Από την εποχή της βρετανικής εντολής, τα σύνορα ήταν σχεδόν ιδέα. Μια ορολογία των χαρτών. Μπερδεμένη, όσο και το πρόβλημα.

🔎Τεχνικά και διπλωματικά μιλώντας, σήμερα η Παλαιστίνη αναγνωρίζεται από πάνω από τα δύο τρίτα των κρατών του ΟΗΕ. Δεν φτάνουν, όμως, για να πάρει ισότιμη θέση ανάμεσα στα άλλα κράτη του κόσμου. Γι’ αυτό και η απόφαση της Γαλλίας, μόνιμου μέλους του Συμβουλίου Ασφαλείας, να την αναγνωρίσει τον Σεπτέμβριο μπορεί να ερμηνεύεται ως συμβολική, αλλά είναι κάτι πολύ παραπάνω από ένα σύμβολο.

🔎Οι περισσότεροι θεωρούν ότι η ιστορία της Παλαιστίνης ως κράτους αρχίζει το 1988, όταν η PLO (Palestinian Liberation Organization) του Γιάσερ Αραφάτ ανακήρυξε την ανεξαρτησία. Στην πραγματικότητα, η διαδικασία είχε ξεκινήσει δεκατέσσερα χρόνια νωρίτερα.

🔎Το 1974, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ αναγνώρισε την Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης ως τον «μόνο νόμιμο εκπρόσωπο του παλαιστινιακού λαού». Το ψήφισμα 3236 άνοιγε για πρώτη φορά τη συζήτηση περί «παλαιστινιακού λαού» με πολιτικά δικαιώματα. Και κυρίως, περί «δικαιώματος στην αυτοδιάθεση».

🔎Στις 22 Νοεμβρίου 1974, με το ψήφισμα 3237, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ παραχώρησε στην PLO καθεστώς παρατηρητή. Όχι ως κράτος, αλλά ως οντότητα με δικαίωμα να μιλά. Ο Αραφάτ, με στρατιωτική στολή και πιστόλι στη ζώνη, έγινε ο πρώτος ηγέτης οργάνωσης τέτοιου είδους  που απευθύνθηκε στην ολομέλεια του ΟΗΕ.

🔎Η φράση του έμεινε στην ιστορία: «Ήρθα φέρνοντας ένα κλαδί ελιάς και ένα όπλο. Μην αφήσετε το κλαδί ελιάς να πέσει από το χέρι μου».

🔎Μεταξύ 1974 και 1978, ξεδιπλώθηκε μια οργανωμένη διπλωματική εκστρατεία από την PLO για την αναγνώριση του παλαιστινιακού κράτους. Ήδη από το τέλος του 1978, 78 κράτη είχαν αναγνωρίσει πολιτικά την PLO ως εθνική αντιπροσωπεία του παλαιστινιακού λαού. 

🔎Οι περισσότερες ήταν χώρες του Κινήματος των Αδεσμεύτων: Ινδία, Γιουγκοσλαβία, Αλγερία, Νιγηρία, Ινδονησία. Μέχρι το 1980, η PLO διατηρούσε πρεσβείες σε 95 χώρες, αν και όχι με το status κράτους.

🔎Το 1988, στη σύνοδο του Εθνικού Συμβουλίου της PLO στο Αλγέρι, συνέβη το μεγάλο βήμα.
Η μονομερής διακήρυξη ίδρυσης του Κράτους της Παλαιστίνης βασίστηκε σε μια θεμελιώδη στρατηγική: να παρουσιαστεί ως μία οντότητα με διεθνές πρόσωπο, δικαιώματα, αλλά και ευθύνες.

🔎Η Παλαιστινιακή Διακήρυξη Ανεξαρτησίας επικαλείτο τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, τις αρχές του διεθνούς δικαίου, τα ψηφίσματα 242 και 338 του ΟΗΕ. Και το πιο κρίσιμο: αναγνώριζε de facto την ύπαρξη του Ισραήλ στα σύνορα του 1967. Ήταν μια στροφή 180 μοιρών από τη θέση της πλήρους άρνησης του Ισραήλ.

🔎Η απάντηση ήταν θεαματική. Μέχρι τα τέλη Δεκεμβρίου του 1988, 78 κράτη είχαν αναγνωρίσει επισήμως την Παλαιστίνη. Μέσα στο 1989, ο αριθμός αυτός αυξήθηκε σε 94.
Το 1990, το Κράτος της Παλαιστίνης είχε αναγνωριστεί από 97 χώρες. Ήταν κυρίως κράτη της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής. Καμία μεγάλη δυτική δύναμη δεν συμμετείχε.

🔎Στα μέσα της δεκαετίας του ’90, με τις Συμφωνίες του Όσλο και την ίδρυση της Παλαιστινιακής Αρχής, η υπόθεση Παλαιστίνη μπήκε σε πάγο. Οι ΗΠΑ και η ΕΕ πίεζαν για σταδιακές διαδικασίες, όχι για άμεση αναγνώριση κράτους. Η Παλαιστινιακή Αρχή έγινε κάτι σαν προσωρινή διοίκηση. Η ίδια η PLO, τυπικά, συνέχισε να εκπροσωπεί το κράτος, το οποίο υπήρχε σε χαρτιά, αλλά όχι σε έδαφος.

🔎Το μεγάλο άλμα έγινε το 2012. Στις 29 Νοεμβρίου εκείνης της χρονιάς, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ενέκρινε με 138 ψήφους υπέρ, 9 κατά και 41 αποχές την αναβάθμιση της Παλαιστίνης από «οντότητα-παρατηρητής» σε κράτος-παρατηρητή.
Η ψηφοφορία ήταν ιστορική.

🔎Υπέρ ψήφισαν: Ελλάδα, Γαλλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Ιρλανδία, Σουηδία, Νορβηγία.
Κατά: ΗΠΑ, Ισραήλ, Καναδάς, Τσεχία, Παναμάς και μερικά μικρά νησιωτικά κράτη του Ειρηνικού, άμεσα εξαρτώμενα από τις ΗΠΑ. Αποχή: Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Αυστραλία, Ολλανδία και άλλες. 

🔎Η νέα ιδιότητα έδωσε στην Παλαιστίνη πρόσβαση σε νομικά και θεσμικά εργαλεία:
Συμμετοχή στη Συνθήκη της Ρώμης, άρα προσφυγή στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο.
Μέλος σε οργανισμούς όπως η UNESCO και η FAO. Αλλά όχι ψήφο στη Γενική Συνέλευση.
Όχι έδρα στο Συμβούλιο Ασφαλείας. Και, κυρίως, όχι τη δυνατότητα ένταξης ως πλήρες μέλος του ΟΗΕ.

🔎Το 2011 είχε προηγηθεί αποτυχημένη προσπάθεια ένταξης. Η αίτηση της Παλαιστίνης απορρίφθηκε στο Συμβούλιο Ασφαλείας, λόγω απειλής βέτο από τις ΗΠΑ.

🔎Το 2024, εν μέσω της στρατιωτικής επιχείρησης του Ισραήλ στη Γάζα, η διαδικασία επαναλήφθηκε. Στις 18 Απριλίου 2024, το Συμβούλιο Ασφαλείας ψήφισε: 12 υπέρ, 2 αποχές, 1 κατά , αυτή των ΗΠΑ. Η αίτηση απερρίφθη.

🔎Σήμερα, τον Ιούλιο του 2025, το Κράτος της Παλαιστίνης αναγνωρίζεται από 143 κράτη-μέλη του ΟΗΕ. Από αυτά, 9 είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Σουηδία (2014), Κύπρος, Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχία, Σλοβακία, Ρουμανία, Βουλγαρία και, πιο πρόσφατα, η Ιρλανδία (2024). Η Ισπανία, η Σλοβενία και η Νορβηγία ανακοίνωσαν επίσης επίσημη αναγνώριση το 2024. Η Ελλάδα, αν και ψήφισε υπέρ το 2012, δεν έχει ακόμη αναγνωρίσει επίσημα το κράτος της Παλαιστίνης.

🔎Από τα 5 μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας, μόνο δύο (Κίνα και Ρωσία) αναγνωρίζουν το κράτος. Οι ΗΠΑ, η Γαλλία (ακόμα) και το Ηνωμένο Βασίλειο όχι.

🔎Σ’ αυτά τα κράτη που δεν έχουν ακόμα αναγνωρίσει την Παλαιστίνη η ΓΕΩγραφίδα έχει αναφερθεί αναλυτικά σε παλαιότερο κείμενο. Διαβάστε το εδώ.

🔎Η Παλαιστίνη σήμερα διατηρεί πρεσβείες σε 95 χώρες, και γραφεία αντιπροσωπείας σε ακόμη περισσότερες. Έχει αναγνωρισμένη κυβέρνηση (την Παλαιστινιακή Αρχή), σημαία, εθνικό ύμνο, νόμισμα (σε περιορισμένη κυκλοφορία). Αλλά όχι στρατό, όχι εναέριο χώρο, όχι κυριαρχία σε όλα της τα σύνορα.

🔎Η κρατική υπόστασή της είναι σαν την παρουσία της στον χάρτη: Με διακεκομμένες γραμμές και πολλές υποσημειώσεις.

🔎Κάθε αναγνώριση είναι και μια διπλωματική νίκη. Αλλά και μια υπενθύμιση ότι δεν φτάνει η αναγνώριση για να υπάρξεις. Πρέπει να σε αφήσουν και να αναπνεύσεις.