Η Γκαγκαουζία που δεν φωνάζει, αλλά θυμάται

 

Γκαγκαουζία; Πού βρίσκεται πάλι αυτό; Είναι τέτοιο το όνομα, που κάποιοι θα νομίζουν ότι πρόκειται για ένα μέρος που βρίσκεται μόνο στη φαντασία. Κι όμως, υπάρχει. Δεν είναι τόσο προβεβλημένο, αλλά ο λαός που ζει στη Γκαγκαουζία, οι Γκαγκαούζοι, έχουν κάνει τις επιλογές τους. Και δεν μπορεί να είναι πιο ξεκάθαρες.

🔎Η Γκαγκαουζία βρίσκεται πιο κοντά απ’ όσο νομίζουμε. Πρόκειται για μια αυτόνομη περιοχή στο νότο της Μολδαβίας. Αυτόνομη με όλους τους τύπους, αναγνωρισμένη από την κυβέρνηση της Μολδαβίας εδώ και πάνω από 30 χρόνια. Κι αυτό διότι οι Γκαγκαούζοι είναι κάτι τελείως διαφορετικό από τους Μολδαβούς. Η γλώσσα τους είναι τουρκική (ελάχιστες διαφορές υπάρχουν με την κανονική τουρκική γλώσσα) αλλά είναι η μοναδική τουρκόφωνη ομάδα στην υφήλιο που είναι σε μεγάλη πλειοψηφία Χριστιανοί ορθόδοξοι.

🔎Η Μολδαβία ήλθε στην επικαιρότητα τις τελευταίες εβδομάδες λόγω των βουλευτικών της εκλογών, που πήραν το χαρακτήρα μιας μάχης σε σχέση με την στροφή της χώρας προς την Ευρώπη ή προς τη Ρωσία. Είναι, επίσης, γνωστή για την περιοχή της Υπερδνειστερίας, αυτής της λεπτής λωρίδας γης που ενώ σε όλους τους χάρτες εμφανίζεται ως αναπόσπαστο κομμάτι της Μολδαβίας, λειτουργεί ντε φάκτο σαν ανεξάρτητο κράτος, με ρωσόφωνη πλειοψηφία και προστασία από τις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις.

🔎Η Γκαγκαουζία δεν έχει ρωσικά στρατεύματα στο έδαφός της, δεν επέλεξε ποτέ την οριστική απόσχιση από τη Μολδαβία, αλλά η ρωσοφιλία των Γκαγκαούζων είναι σχεδόν απόλυτη. Στις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές το φιλο-ευρωπαϊκό κόμμα, που νίκησε τελικά με οριακή πλειοψηφία 50,2%, στην περιοχή της Γκαγκαουζίας πήρε μόνο 3,2%! Οι Γκαγκαούζοι δεν έχουν σταματήσει να ενισχύουν τους δεσμούς τους με τη Ρωσία, την οποία θεωρούν προστάτιδα όλου του λαού τους.

🔎Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά. Η Γκαγκαουζία ως αυτόνομη περιοχή είναι ένα σύνολο από τρία γεωγραφικά κομμάτια, που δεν έχουν συνέχεια μεταξύ τους, και συνολική έκταση 1.832 τ.χλμ., δηλαδή είναι ελάχιστα μικρότερη από το νομό Ευρυτανίας. Σ’ αυτή την περιοχή κατοικούν 100.000 άνθρωποι, εκ των οποίων η συντριπτική πλειοψηφία είναι ανήκουν στο έθνος των Γκαγκαούζων.

🔎Αν βάλουμε μαζί και τη διασπορά τους σε άλλες χώρες (Ρωσία, Τουρκία, Βουλγαρία), οι Γκαγκαούζοι δεν υπερβαίνουν τις 120.000. Πρόκειται, δηλαδή, για μικρό έθνος, το οποίο θα είχε εξαφανιστεί αν δεν είχε ισχυρό προστάτη.

🔎Από πού έρχεται το όνομα Γκαγκαούζοι; Μύλος… Δεν υπάρχει μία θεωρία. Για την ακρίβεια, οι μελετητές έχουν καταγράψει… 21 διαφορετικές θεωρίες από πού προέρχεται το όνομα. Άλλοι το συνδέουν με συγκεκριμένο πρόσωπο, έναν Οθωμανό τοπικό άρχοντα που αλλαξοπίστησε, άλλοι με τη φυλή των Ογούζων Τούρκων, άλλοι με γηγενείς Θράκες.

🔎Ένα, πάντως, είναι σίγουρο: Το όνομα «Γκαγκαούζοι» είναι πολύ πρόσφατο. Κανείς δεν είχε καταγράψει τέτοια ονομασία, ούτε καν τοπική, μέχρι τις αρχές του 19^ου αιώνα. Αυτοί που αργότερα ονομάστηκαν Γκαγκαούζοι καταγράφονταν προηγούμενως ως «Τουρκόφωνοι Παλαιο-Βούλγαροι»! Πολύ… αντιτουριστικό για όνομα έθνους, πράγματι.

🔎Η εδραίωση του έθνους των Γκαγκαούζων ήλθε μετά το 1806. Ως τότε ήταν μια εθνογραφική ομάδα, με μια αόριστη τουρκογενή καταγωγή, αλλά χριστιανική θρησκεία. Κι αυτή η θρησκεία έγινε το διαβατήριό τους για τα εδάφη που τελικά έγιναν η πατρίδα τους.

🔎Οι Ρώσοι και οι Οθωμανοί, οι μεγάλες αυτοκρατορίες που επηρέαζαν τα πράγματα στην περιοχή αυτοί, πολεμούσαν πολύ συχνά μεταξύ τους. Σ’ ένα από τα επεισόδια του πολέμου (1806-1812), η Ρωσία κατέκτησε την περιοχή της Βεσσαραβίας, που ταυτίζεται λίγο-πολύ με την σημερινή Μολδαβία, κυρίως το νότιο τμήμα της.

🔎Τα εδάφη αυτά ήταν γόνιμα, αλλά είχαν ένα… ζήτημα: Τα κατοικούσαν συμπαγείς μουσουλμανικοί πληθυσμοί, κυρίως από τη φυλή των Νογκάι. Οι Ρώσοι, λοιπόν, ουσιαστικά «κάλεσαν» χριστιανικούς πληθυσμούς από τα Βαλκάνια να εγκατασταθούν εκεί και τους έταξαν φοροαπαλλαγές και άλλα προνόμια.

🔎Μετά το 1820, λοιπόν, και ως τα μέσα του 19^ου αιώνα, από τα εδάφη της σημερινής Βουλγαρίας πολύς κόσμος μετανάστευσε εκεί δίπλα, στη Βεσσαραβία. Οι βουλγαρόφωνοι ονόμαζαν τους εαυτούς τους Βούλγαρους κι όχι κάτι άλλο, αλλά οι τουρκόφωνοι ονομάστηκαν Γκαγκαούζοι.

🔎Η περιοχή παραμένει πολύ γόνιμη και είναι ονομαστή σε όλα τα Βαλκάνια για τα εξαιρετικά αμπέλια της, που δίνουν φυσικά εξαιρετικά κρασιά. Οι Γκαγκαούζοι μ’ αυτό ασχολήθηκαν πρωτίστως. Και φυσικά, ως υπήκοοι του τσάρου που ήταν, μάθαιναν και ρωσικά, εκτός από την τουρκογενή τους γλώσσα. Με τους βόρειους γείτονές τους, που μιλούσαν ρουμανικά, δεν είχαν πολλά-πολλά.

🔎Όταν η περιοχή πέρασε για λίγο στη Ρουμανία μετά το 1918, οι Γκαγκαούζοι δεν αισθάνθηκαν σπίτι τους. Δεν μιλούσαν ρουμανικά, δεν καταλάβαιναν τη γραφειοκρατία του Βουκουρεστίου, και κοιτούσαν προς βορρά, εκεί όπου τα πάντα λειτουργούσαν στα ρωσικά.

🔎Έτσι, όταν το 1940 ο Στάλιν προσάρτησε ξανά τη Βεσσαραβία, κανείς στην Κομράτ, την μεγαλύτερη πόλη, δεν διαμαρτυρήθηκε. Αντίθετα, για τους περισσότερους ήταν επιστροφή σε γνώριμο σύστημα: εργοστάσιο, σχολείο, στρατός, όλα στα ρωσικά.

🔎Επί Σοβιετικής Ένωσης, οι Γκαγκαούζοι έζησαν ίσως τα πιο ήρεμα χρόνια της ιστορίας τους.
Δεν θεωρούνταν μειονότητα, γιατί ο σοβιετικός πολίτης δεν είχε «εθνότητα» παρά μόνο «ταυτότητα εργασίας». Πολλοί έγιναν μηχανικοί, στρατιωτικοί, δάσκαλοι. Τα παιδιά έπαιρναν υποτροφίες για την Οδησσό ή το Λένινγκραντ.

🔎Στο Κομράτ, τα πορτρέτα του Λένιν δεν κατέβηκαν ποτέ. Και μέχρι σήμερα δεν χρειάστηκε να τα ξανακρεμάσουν, γιατί απλώς δεν τα αφαίρεσαν.

🔎Η Μολδαβία μιλούσε πια για ένωση με τη Ρουμανία. Η ρωσική γλώσσα αποσύρθηκε από τα σχολεία. Κι εκείνοι, για πρώτη φορά, ένιωσαν πραγματικά «ξένοι», υποχρεωμένοι να μάθουν μια γλώσσα που δεν ήξεραν, ούτε ήθελαν να τη μάθουν.

🔎Τον Αύγουστο του 1990, λίγο πριν ακόμα διαλυθεί η Σοβιετική Ένωση, η Γκαγκαουζία ανακήρυξε «Δημοκρατία της Γκαγκαουζίας». Δεν είχε στρατό, ούτε όπλα, ούτε στήριξη από τη Μόσχα. Η κεντρική κυβέρνηση της Μολδαβίας, απασχολημένη με την εξέγερση των ρωσόφωνων στην Υπερδνειστερία, τους αντιμετώπισε κι αυτή αλλιώς: προτίμησε να τους δελεάσει αντί να τους πολεμήσει.

🔎Το 1994 υπογράφηκε νόμος που αναγνώριζε την Αυτόνομη Εδαφική Μονάδα της Γκαγκαουζίας (Gagauz-Yeri), με δικό της κοινοβούλιο και κυβερνήτη. Ήταν ένας σιωπηλός συμβιβασμός: «μείνετε μαζί μας, αλλά με το δικό σας τρόπο». Τα σχολεία τους να διδάσκουν ρωσικά, τα τοπικά κανάλια να αναμεταδίδουν ρωσικά δελτία και με τις εκκλησίες τους να ψάλλουν στα σλαβονικά.

🔎Οι νεότεροι πηγαίνουν να σπουδάσουν στην Αγία Πετρούπολη ή στο Καζάν του Ταταρστάν, όπου τα μαθήματα γίνονται σε μια πολύ συγγενή γλώσσα. Η Μόσχα χρηματοδοτεί πολιτιστικά κέντρα και υποτροφίες. Και κάθε επίσημη επίσκεψη από το ρωσικό ΥΠΕΞ καλύπτεται με τιμές αρχηγού κράτους.

🔎Όταν, λοιπόν, η Μολδαβία υπέγραψε τη συμφωνία σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση το 2014, η Γκαγκαουζία αντέδρασε όπως θα αντιδρούσε μια παλιά σύμμαχος που δεν τη ρώτησαν. Διοργάνωσε το δικό της δημοψήφισμα: Πάνω από 98% ψήφισε υπέρ στενότερης ένωσης με τη Ρωσία και την τελωνειακή της ένωση, και μόλις 2% υπέρ της ΕΕ.

🔎Από τότε, η Γκαγκαουζία λειτουργεί σαν το «ρωσικό ηχείο» μέσα στη Μολδαβία. Δεν είναι αντάρτες, ούτε αποσχιστές. Απλώς ψηφίζουν πάντα εκεί όπου χτυπά η καρδιά της Μόσχας.

🔎Το 2024, όταν η Μολδαβία διεξήγαγε δημοψήφισμα για να εντάξει την ευρωπαϊκή πορεία στο Σύνταγμα, η Γκαγκαoυζία ψήφισε 94,8% «όχι». Στις προεδρικές εκλογές της ίδιας χρονιάς, ο φιλορώσος υποψήφιος Αλεξάντρ Στοϊανόγκλο πήρε σχεδόν 90% εκεί.

🔎Στις κοινοβουλευτικές του 2025, το κυβερνών φιλοευρωπαϊκό κόμμα PAS κατέγραψε στην περιοχή μόλις 3,2%. Tα υπόλοιπα πήγαν σχεδόν εξ ολοκλήρου στα αντι-ΕΕ, ρωσόφιλα ψηφοδέλτια.

🔎Για τους Γκαγκαούζους είναι κάτι αυτονόητο. «Τι περιμένετε; Εμείς πάντα με τη Ρωσία ήμασταν», είπε ένας κάτοικος σ’ ένα τηλεοπτικό ρεπορτάζ, όταν τον ρώτησαν σχετικά. Στη Γκαγκαουζία καταγράφηκαν τα μεγαλύτερα αντι-ΕΕ ποσοστά, μεγαλύτερα ακόμα και από την Υπερδνειστερία που διάλεξε να πορευτεί το δικό της δρόμο.

Ανατολικά του Κογκό: Το πιο πολύτιμο ορυκτό η επιβίωση

 

Άλλοι λένε για τη Γάζα, άλλοι για την Ουκρανία. Κάποιοι, πιο «ψαγμένοι», αναφέρουν και το Σουδάν. Για τα ανατολικά της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κογκό, όπου σκοτώνονται άνθρωποι κάθε μέρα και πάνω από 7,5 εκατομμύρια ψυχές έχουν γίνει πρόσφυγες, δεν λέει κανένας.

🔎Δυστυχώς γι’ αυτή την πανέμορφη και πάμπλουτη (σε υπέδαφος και ορυκτά) περιοχή, το αιματοκύλισμα δεν αποτελεί είδηση. Για περισσότερο από 60 χρόνια ο ντόπιος κόσμος έχει συνηθίσει να απειλείται η ζωή του και η περιουσία του, να γίνεται έρμαιο διεθνών συμφέροντων. Κι αυτό ο σπαραγμός, που αν συνέβαινε σε άλλο μέρος του κόσμο θα’ ταν πρωτοσέλιδος, χρόνια τώρα περνάει στα ψιλά της ειδησεογραφίας. Σα να είναι κάτι δεδομένο.

🔎Η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό μοιάζει με δύο-τρεις διαφορετικούς κόσμους κολλημένους στο ίδιο χάρτη. Η δυτική πλευρά κοιτάζει προς τον Ατλαντικό, με την Κινσάσα να φλερτάρει με τη Μπραζαβίλ απέναντι στον Κονγκό ποταμό. Ο νότος με το χρυσάφι και τα διαμάντια κοιτάζει προς τις αντίστοιχες πρώην βρετανικές αποικίες του νότου.

🔎Η ανατολική πλευρά, όμως, ακουμπά στη λίμνη Κίβου και στα σύνορα με τη Ρουάντα, την Ουγκάντα και το Μπουρούντι. Θυμίζει περισσότερο Κενυάτικο χάιλαντ παρά την τροπική λωρίδα του Ατλαντικού.

🔎Η γεωγραφική αυτή διάσπαση δεν είναι απλή λεπτομέρεια. Η ανατολή του Κονγκό βρέθηκε πάντα στο σταυροδρόμι εθνοτήτων, εμπορίου και συγκρούσεων. Εκεί το κράτος της Κινσάσα έμοιαζε περισσότερο με κάτι μακρινό, παρά με πραγματική αρχή εξουσίας.

🔎Από την εποχή του Λεοπόλδου του Βελγίου, που έκανε τη χώρα προσωπικό του κτήμα, η εκμετάλλευση των πόρων υπήρξε το κυρίαρχο μοτίβο. Ο πανούργος Λεοπόλδος εκμεταλλεύθηκε την αντιπαλότητα των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων και για να μην σφαχτούν οι ευρωπαϊκοί στρατοί για το κέντρο της Αφρικής, τους πρότεινε να φτιάξει μια δική του αποικία.

🔎Όλα αυτά το 1885, στο διαβόητο πια «συνέδριο του Βερολίνου». Τότε που οι εκπρόσωποι των ευρωπαϊκών δυνάμεων μαζεύτηκαν στην αυτοκρατορία των Γερμανών και χάραξαν τα σύνορα της Αφρικής πάνω στους χάρτες, μοιάζοντας τις περιοχές σαν οικόπεδα, χωρίς να ρωτήσουν κανέναν ντόπιο.

🔎Καουτσούκ, χαλκός, διαμάντια, κοβάλτιο είναι λίγα από τα πολύτιμα «προϊόντα» του Κονγκό, τα οποία ο Λεοπόλδος τα εκμεταλλεύθηκε για προσωπικό του πλουτισμό. Ακόμα και μετά το 1908, όταν η αποικία έφυγε από τη δικαιοδοσία του ενός και η διοίκησή της πέρασε τυπικά στο βελγικό κράτος, η εκμετάλλευση δεν άλλαξε. Ιδιωτικές «εταιρείες», η καθεμιά με αφεντικό συνήθως ένα κυνικό κι απάνθρωπο απόβρασμα της αποκιοκρατίας, ξεζούμιζαν την περιοχή και τον κόσμο της, που «εργάζονταν» υπό καθεστώς δουλείας.

🔎Αυτό συνέβη σχεδόν σ’ όλη τη χώρα. Η ανατολική πλευρά, γεμάτη κοιτάσματα χρυσού και κολοσσιαία αποθέματα κοβάλτιου, δεν έπαψε ποτέ να είναι αφορμή για πολέμους.

🔎Οι Βέλγοι έφυγαν το 1960, όταν και η χώρα απέκτησε την ανεξαρτησία της. Αμέσως ξεκίνησαν οι φυγόκεντρες δυνάμεις και η χώρα πέρασε πάνω από μισό αιώνα κρίσεων. Τα διάφορα κομμάτια του Κογκό είναι τόσο διαφορετικά μεταξύ τους, που ήταν εξ ορισμού δύσκολο να μείνουν ενωμένα. Χρειαζόταν μια ισχυρή κολλητική ουσία.

🔎Ο Πατρίς Λουμπούμπα, o πρώτος πρωθυπουργός της νέας χώρας, φάνηκε ότι είχε την προσωπικότητα να ενώσει τα διάφορα κομμάτια. Ονειρευόταν ένα κράτος χωρίς εξαρτήσεις. Να συναλλάσσεται ως ίσος προς ίσο. Να πουλάει σε όλους, σε όποιον έδινε τα περισσότερα. Αποδείχτηκαν όλα όνειρα απατηλά. Τον δολοφόνησαν σε τρία χρόνια.

🔎Ο Μομπούτου Σέσε Σέκο, που ανέλαβε με πραξικόπημα και  κυβέρνησε σαν κακέκτυπο δικτάτορα της ψυχροπολεμικής εποχής μέχρι το 1997, είχε την ευλογία της Δύσης. Η ανατολική περιφέρεια του Κίβου λειτουργούσε σαν ζώνη ανυπακοής. Η κατάρρευσή του καθεστώτος Μομπούτο στα μέσα της δεκαετίας του ’90 έφερε το πρώτο ντόμινο πολέμων.

🔎Ο First Congo War (1996-1997) έσβησε την εποχή Μομπούτου. Με την υποστήριξη της Ρουάντας και της Ουγκάντας, ο Λοράν-Ντεζιρέ Καμπιλά ανέτρεψε το καθεστώς. Αλλά στα ανατολικά η αστάθεια παρέμεινε. Ειδικά μετά τη γενοκτονία του 1994 στη Ρουάντα, χιλιάδες κυνηγημένοι Χούτου αντάρτες πέρασαν στο ανατολικό Κονγκό.

🔎Δεν χρειάστηκε πολύ για να ξεσπάσει ο Second Congo War (1998-2003). Αυτός ονομάστηκε και «Παγκόσμιος Πόλεμος της Αφρικής» γιατί ενεπλάκησαν εννιά χώρες και δεκάδες ένοπλες ομάδες. Αποτέλεσμα: εκατομμύρια νεκροί, είτε από μάχες είτε από την πείνα και τις ασθένειες που ακολούθησαν.

🔎Η ειρήνη του 2003 ήταν περισσότερο μια συμφωνία παύσης όπλων παρά μια νέα αρχή.
Στο Κίβου, οι τοπικές «πολιτοφυλακές» (στην ουσία ένοπλες αντάρτικες ομάδες που δεν έδιναν λογαριασμό στην κυβέρνηση) ξεφύτρωναν συνεχώς.

🔎Η οργάνωση M23, με έδρα κυρίως στη Βόρεια Κίβου, γεννήθηκε μέσα σε αυτό το περιβάλλον το 2012, με υποστήριξη από τη Ρουάντα σύμφωνα με τον ΟΗΕ.

🔎Η ιστορία της M23 είναι ενδεικτική της περιοχής. Διαλύθηκε το 2013 ύστερα από διεθνείς πιέσεις, τα μέλη της πέρασαν στα γειτονικά κράτη, και για χρόνια φαινόταν ανενεργή.
Μόνο που το 2021-2022 ξαναεμφανίστηκε, καλύτερα οργανωμένη, πιο επιθετική και με φόντο τις ασταμάτητες εθνοτικές εντάσεις.

🔎Το 2022, οι μάχες στην Βόρεια Κίβου πήραν διαστάσεις ανοιχτού πολέμου. Η Γκόμα, η μεγαλύτερη πόλη της περιοχής (και μια εποχή πρωτεύουσα όλης της αποικίας, πριν αυτή μεταφερθεί στην σημερινή Κινσάσα), κινδύνευσε να πέσει στα χέρια των ανταρτών.

🔎Η κυβέρνηση του Φελίξ Τσισεκέντι κατηγόρησε ευθέως τη Ρουάντα ότι στηρίζει και εξοπλίζει το M23. Η Ρουάντα απάντησε πως το πρόβλημα είναι οι ένοπλες ομάδες των αντικαθεστωτικών Χούτου (FDLR) που δρουν μέσα στο Κονγκό. Η αλήθεια, όπως πάντα, βρίσκεται κάπου ανάμεσα στην πολιτική και στα κοιτάσματα του εδάφους.

🔎Οι μάχες δεν αφορούν μόνο την ασφάλεια∙ αφορούν τον έλεγχο του κοβάλτιου που τροφοδοτεί την παγκόσμια βιομηχανία κινητών τηλεφώνων και μπαταριών.

🔎Από το 2022 ως σήμερα, η ανθρωπιστική κρίση έχει πάρει εφιαλτικές διαστάσεις. Ο ΟΗΕ υπολογίζει πως περισσότεροι από 7,5 εκατομμύρια άνθρωποι είναι εσωτερικά εκτοπισμένοι στο ανατολικό Κονγκό. Ο αριθμός των νεκρών μετριέται πια σε δεκάδες χιλιάδες, ενώ οι καταυλισμοί γύρω από τη Γκόμα θυμίζουν σκηνικό ατέλειωτης προσφυγικής εξόδου.

🔎Τα στοιχεία είναι σοκαριστικά. Πάνω από 500.000 άνθρωποι εκτοπίστηκαν μόνο το 2023 εξαιτίας των νέων μαχών. Η πείνα έχει επιστρέψει σαν μόνιμος συνοδοιπόρος, ενώ οι επιθέσεις σε χωριά γίνονται σχεδόν καθημερινότητα.

🔎Η ειρωνεία είναι πως η χώρα διαθέτει πλούτο ικανό να θρέψει όχι μόνο την ίδια, αλλά και ολόκληρη την ήπειρο. Το Κονγκό έχει το 70% των παγκόσμιων αποθεμάτων κοβαλτίου, αλλά η ανατολική του πλευρά είναι η πιο φτωχή της χώρας. Η παγκόσμια αγορά απολαμβάνει φθηνές μπαταρίες λιθίου, ενώ οι εργάτες του Κίβου ματώνουν στα ορυχεία.

🔎Η αποστολή του ΟΗΕ (MONUSCO), έχει εξελιχθεί σε σύμβολο αδυναμία επιβολής της τάξης.
Παρά την παρουσία δεκάδων χιλιάδων κυανόκρανων, η βία δεν έχει κοπάσει.
Οι τοπικοί κάτοικοι κατηγορούν τους κυανόκρανους ότι παρακολουθούν αμέτοχοι ενώ τα χωριά τους καίγονται.

🔎Ο Τσισεκέντι προσπαθεί να φτιάξει συμμαχίες με γειτονικές χώρες και διεθνείς οργανισμούς. Η Κένυα έστειλε στρατεύματα, ενώ η Ανατολικοαφρικανική Κοινότητα (Κένια, Ουγκάντα, Τανζανία) ανέλαβε ρόλο μεσολαβητή. Μόνο που η Ρουάντα παραμένει το μεγάλο αγκάθι, αφού ο Πολ Καγκάμε γνωρίζει πως ο έλεγχος στο Κίβου είναι στρατηγικής σημασίας για την επιβίωση του καθεστώτος του.

🔎Η σύγκρουση έχει και εθνοτική διάσταση. Οι κοινότητες των Τούτσι στο ανατολικό Κονγκό θεωρούνται «ξένες» από τον υπόλοιπο πληθυσμό, παρά το ότι ζουν εκεί για γενιές.
Το M23 αξιοποιεί αυτήν την ένταση για να παρουσιάζεται ως προστάτης των Τούτσι.

🔎Από το 2022, οι εκθέσεις της Διεθνούς Αμνηστίας και του Human Rights Watch μιλούν για εγκλήματα πολέμου. Σφαγές αμάχων, βιασμοί, στρατολόγηση παιδιών. Η καθημερινότητα του Κίβου είναι ένας ατελείωτος κατάλογος παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

🔎Όσο περνούν τα χρόνια, το Κονγκό μοιάζει να ζει μια αιώνια επανάληψη της ίδιας τραγωδίας. Η ειρήνη ανακοινώνεται, υπογράφεται, γιορτάζεται με τελετές, και την επόμενη εβδομάδα ξαναρχίζουν οι επιθέσεις. Το ίδιο συνέβη τον περασμένο Ιούνιο. Το χαρτί της ειρήνης μετατράπηκε γρήγορα σε κουρέλι. Κανείς δεν υπακούει σ’ αυτά που «συμφωνήθηκαν».

🔎Η Γκόμα γίνεται το επίκεντρο ενός κόσμου που δεν μπορεί να ξεφύγει από τη γεωγραφία του. Το ανατολικό Κονγκό είναι καταδικασμένο να μείνει διαφορετικό από τη δυτική πλευρά. Η Κινσάσα μπορεί να μιλά για ανάπτυξη, επενδύσεις και δημοκρατία, αλλά το Κίβου ακούει μόνο τον ήχο των πυροβόλων.

🔎Αν κάτι διδάσκει η κρίση μετά το 2022 είναι ότι το Κονγκό δεν είναι ποτέ εσωτερικό ζήτημα.
Ρουάντα, Ουγκάντα, διεθνείς εταιρείες εξόρυξης, όλοι έχουν μερίδιο. Και η ανατολική πλευρά μένει φυλακισμένη σ’ έναν κύκλο βίας που μοιάζει χωρίς τέλος.

🔎Η τραγωδία συνεχίζεται, με τους αριθμούς των προσφύγων να αυξάνονται μήνα με τον μήνα. Σκηνές από μουσαμάδες, παιδιά με άδεια μάτια, γυναίκες που κουβαλούν νερό ανάμεσα σε στρατιώτες και αντάρτες. Ένας ολόκληρος λαός που δεν ξέρει αν αύριο θα έχει σπίτι να επιστρέψει.

🔎Η ιστορία της ανατολικής πλευράς του Κονγκό δεν είναι παρά μια υπενθύμιση ότι το πλούσιο υπέδαφος δεν φέρνει ευημερία. Όταν οι γείτονες, οι πολυεθνικές και το ίδιο το κράτος σού θυμίζουν καθημερινά ότι είσαι αναλώσιμος, το μόνο που σου μένει είναι να επιβιώσεις.

Σικίμ: Το αντικλείδι της Ινδίας στη Στέγη του Κόσμου

 Η περιοχή που έχουμε μάθει να ονομάζουμε «Στέγη του Κόσμου» έχει μπει στην καθημερινότητά μας τον τελευταίο καιρό. Η κρίση στο Νεπάλ, που ξεκίνησε από πολλές διαδηλώσεις με βίαια επεισόδια και νεκρούς οδήγησε στην παραίτηση της κυβέρνησης και τη διάλυση του κοινοβουλίου. Το χοντρό παιχνίδι που παίζουν χρόνια τώρα Ινδία και Κίνα δυναμώνει ακόμα περισσότερο.

🔎Σ’ αυτά τα μέρη του κόσμου με τα ισχυρότατα γεωπολιτικά συμφέροντα, τα σύνορα φυσικά δεν χαράσσονται με βάση τη θέληση των κατοίκων, ούτε με βάση τα έθνη, τις γλώσσες, τα έθιμα και την ιστορική παράδοση. Το σημαντικότερο παράδειγμα είναι το Σικίμ. Ένα μικρούλι κομμάτι γης, το οποίο όμως είναι το «αντικλείδι» που κρατάει η Ινδία για όλη την περιοχή!

🔎Αν παρατηρήσετε προσεκτικά τον παγκόσμιο χάρτη, θα δείτε μια μικρή λωρίδα γης της Ινδίας να χωρίζει τα δύο ανεξάρτητα κράτη των Ιμαλαϊων, που βρίσκονται σφηνωμένα μεταξύ Ινδίας και Κίνας: Το Νεπάλ και το Μπουτάν.

🔎Αυτό είναι το Σικίμ. Μια από τις πολιτείες της Ινδίας, η πιο μικρή σε πληθυσμό (610.000 κάτοικοι σύμφωνα με την τελευταία απογραφή) και με έκταση μόλις 7.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Για να’ χετε μια τάξη μεγέθους, κάτι λιγότερο απ’ όσο είναι μαζί οι περιφερειακές ενότητες (πρώην νομοί) Σερρών και Δράμας.

🔎Μικρό στο μάτι, αλλά… μεγάλο σε σημασία το Σικίμ. Λόγω θέσης, φυσικά. Έτσι όπως είναι στριμωγμένο μεταξύ τεσσάρων κρατών, δύο εκ των οποίων είναι παγκόσμιοι γίγαντες, δεν θα μπορούσε να μείνει ελεύθερο για πάντα. Το προσπάθησε, πάντως. Και κράτησε μια έστω κουτσουρεμένη ελευθερία μέχρι και πριν από μισό αιώνα.

🔎Ας το πάρουμε από την αρχή. Οι Σικιμέζοι, ο κυρίως λαός που ζούσε επί χιλιετίες εκεί, ανήκουν στη μεγάλη εθνική οικογένεια των θιβετιανών. Όπως και οι περισσότεροι Νεπαλέζοι, όπως και οι Μπουτανέζοι, όπως και πολλοί λαοί στις βορειοανατολικές πολιτείες της Ινδίας. Δεν έχουν, δηλαδή, σχέση ούτε με τους Άριους, τους «καθ’ εαυτό» Ινδούς, αλλά ούτε και με τους Δραβίδες με το πιο σκούρο δέρμα, που βρίσκονται στα νότια του ινδικού τριγώνου.

🔎Το Σικίμ το λιγουρεύονταν τα ισχυρά βασίλεια της περιοχής και στο Νεπάλ και στο Μπουτάν. Γιατί; Διότι σε μια περιοχή γεμάτη βουνά το Σικίμ έχει και κοιλάδες. Και τι κοιλάδες! Κατάλληλες για να καλλιεργηθεί ρύζι. Το φαγητό ήταν βασικό γεωπολιτικό δεδομένο για πολλούς αιώνες.

🔎Οι Θιβετιανοί αποκαλούσαν επί αιώνες το Σικίμ «ντρεντζόνγκ», δηλαδή κοιλάδα ρυζιού! Το όνομα Σικίμ, που σημαίνει «νέο παλάτι», δηλαδή νέος βασιλιάς, επικράτησε όταν η περιοχή σταμάτησε να είναι υπό την υποτέλεια των Νεπαλέζων κι έγινε αυτόνομη.

🔎Αυτό το κατάφερε ο Φουντσόνγκ Ναμγκιάλ, ένα τοπικό αρχοντόπουλο, ο οποίος το 1642 αποφάσισε να αυτοχριστεί βασιλιάς του Σικίμ. Κι επειδή στην περιοχή υπάρχει ισχυρότατο θρησκευτικό αίσθημα και πίστη στο Βούδα, ο Φουντσόνγκ έγινε κάτι σαν βασιλιάς-αρχιερέας. Κι έδειξε το δρόμο. Στο εξής όλοι οι βασιλιάδες του Σικίμ ήταν και θρησκευτικοί ηγέτες του. Τσογκιάλ, δηλαδή. Αυτό ήταν το όνομά τους. Δύο σε ένα.

🔎Η ιστορία αυτού του τόπου ήταν εξαρχής ταραγμένη. Οι γείτονες βασιλιάδες δεν είδαν με καλό μάτι την κοιλάδα του ρυζιού που έγινε βασίλειο και πολλές φορές προσπάθησαν να την κατακτήσουν. Οι Σικιμέζοι βασιλιάδες, πάντως, αποδείχτηκαν μαέστροι της διπλωματίας. Όταν δέχονταν επίθεση από τον ένα, συμμαχούσαν με τον άλλο, υποσχόμενοι δωρεάν φορτία ρυζιού. Κι έτσι, με βοήθεια, το βασίλειο κρατήθηκε αυτόνομο μέχρι το χρονικό σημείο που έφτασαν οι Βρετανοί.

🔎Η εθνολογική σύνθεση, πάντως, είχε αλλάξει με τα χρόνια. Οι Νεπαλέζοι, που μετανάστευαν επί δεκαετίες για να καλλιεργήσουν ρύζι στα χωράφια, έγιναν πλειοψηφία. Ακόμα και σήμερα πάνω από 60% του πληθυσμού είναι Νεπαλέζοι.

🔎Το Ρατζ, όπως λεγόταν η βρετανική διοίκηση της Ινδίας, άργησε να μεταφέρει την ισχύ του σ’ εκείνες τις περιοχές. Κυρίως διότι με το που πήγαν εκεί οι Βρετανοί στρατιώτες τα βρήκαν σκούρα με τους Γκούρκας, τους φοβερούς και τρομερούς Νεπαλέζους πολεμιστές, που αργότερα έγιναν κι επίλεκτα τμήματα του βρετανικού στρατού.

🔎Οι Σικιμέζοι βιάστηκαν, πάντως, να συμμαχήσουν με τους Βρετανούς, ελπίζοντας σε μια μόνιμη βοήθεια για να γλυτώσουν από το φόβο των Νεπαλέζων. Από το 1853 κιόλας ο τότε Σικιμέζος βασιλιάς μπήκε υπό την προστασία της Βρετανίας, με τον όρο βέβαια ότι θα συνέχιζε να βασιλεύει. Στη Γκανγκτόκ, την πρωτεύουσα του βασιλείου και μοναδική αξιόλογη πόλη, εγκαταστάθηκε ένας Βρετανός «σύμβουλος», ο οποίος έγινε ο ουσιαστικός διοικητής.

🔎Το 1890 όλες αυτές οι συνεννοήσεις απέκτησαν και μία επισημότητα. Το Σικίμ έγινε «πριγκιπικό κράτος» (princely state), δηλαδή το στάτους του εξομειώθηκε με τα άλλα κομμάτια της Αυτοκρατορίας των Ινδιών στα οποία οι Βρετανοί είχαν αφήσει τους τοπικούς μονάρχες να βασιλεύουν, αλλά με τον όρο να κάνουν ό,τι τους λένε.

🔎Αυτή η κατάσταση συνεχίστηκε για όσο βρίσκονταν οι Βρετανοί στην Ινδία. Όταν, όμως, αποσύρθηκαν και δημιούργησαν την Ινδία και το Πακιστάν, ξεκίνησε μια σκληρή διαδικασία… ενσωμάτωσης των «πριγκιπικών κρατών» στο σώμα των δύο χωρών.

🔎Οι Ινδοί δεν ήταν διατεθειμένοι να κάνουν εξαιρέσεις. Θεωρούσαν ότι αν έκαναν έστω και μία, θα έχαναν το παιχνίδι της εθνικής ολοκλήρωσης. Από τα συνολικά 635 «πριγκιπικά κράτη» ενσωματώθηκαν τα 634. Η μόνη εξαίρεση ήταν το Σικίμ, που απέκτησε ένα ιδιαίτερο στάτους: Παρέμεινε βασίλειο, αλλά μεταβλήθηκε σε «προτεκτοράτο» της Ινδίας. Θεωρητικά ήταν ένα κράτος υπό προστασία, όπως αυτά των ευρωπαϊκών δυνάμεων ανά τον κόσμο. Στην ουσία, βέβαια, η σκιά της γιγαντιαίας και πανίσχυρης Ινδίας έπεφτε βαριά πάνω του.

🔎Γιατί έγινε αυτή η εξαίρεση; Κι εδώ οι Βρετανοί έβαλαν το χεράκι τους. Πίεσαν τον πρώτο πρωθυπουργό της Ινδίας Νεχρού να δεχτεί ότι το Σικίμ δεν ήταν «ινδική πολιτεία», οπότε έπρεπε να γίνουν ξεχωριστές διαπραγματεύσεις για την τύχη του. Ο Νεχρού το κατάπιε, αφού ούτως ή άλλως η Ινδία ασκούσε εξουσία εκεί.

🔎Για τους Ινδούς το Σικίμ δεν ήταν μόνο ένας αναχρονισμός, αλλά κι ένα αγκάθι. Ο τσογκιάλ, ο βασιλιάς-αρχιερέας, δοκίμαζε την κυβέρνηση για τα όρια αυτονομίας του. Γινόταν δεκτός με τιμές αρχηγού κράτους από το Νεπάλ και το Μπουτάν όταν πήγαινε εκεί, ταξίδευε μέχρι το Λονδίνο, υπενθύμιζε δηλαδή ότι ο τόπος του δεν ήταν ακριβώς Ινδία, αλλά κάτι άλλο.

🔎Παράλληλα, βέβαια, η χώρα του όχι μόνο αναπτύχθηκε οικονομικά, αλλά και κοινωνικά. Όσο ήταν στο καθεστώς «προτεκτοράτου», το Σικίμ είχε την καλύτερη εκπαίδευση σ’ όλη την Ινδία και τον μικρότερο αναλφαβητισμό.

🔎Το 1973 ξέσπασαν στην περιοχή «αντιβασιλικές» διαδηλώσεις. Μαζικότατες. Ο κόσμος ζητούσε δημοκρατία και ένωση με την Ινδία. Ήταν κατευθυνόμενο όλο αυτό; Ποτέ δεν αποδείχτηκε. Ο ινδικός στρατός επενέβη και κράτησε τον βασιλιά, αλλά του έστειλε κι ένα μήνυμα, ότι δεν τον θέλει ο λαός.

🔎Μέσα σε δύο χρόνια, ο βασιλιάς αποχώρησε, ο θεσμός καταργήθηκε και ο πρωθυπουργός του Σικίμ  ζήτησε από την Ινδία να δεχτεί το βασίλειο σαν μια από τις πολιτείες της. Έγινε και δημοψήφισμα, στο οποίο το 97,5% του πληθυσμού ψήφισε ένωση με την Ινδία. Υπήρξαν, βέβαια, και φωνές ότι το δημοψήφισμα έγινε υπό ασφυκτική πίεση και με την παρουσία 40.000 Ινδών στρατιωτών σε (τότε) 200.000 πληθυσμό. Σε λίγους μήνες το Σικίμ έγινε πολιτεία της Ινδίας κι έτσι παραμένει μέχρι σήμερα.

🔎Η ουσία είναι ότι η Ινδία δεν μπορούσε να αφήσει κάποιον, έστω ελεγχόμενο, μονάρχη να διοικεί για λογαριασμό της μια από τις πιο ευαίσθητες περιοχές όχι μόνο του κράτους της, αλλά και ολόκληρης της νότιας Ασίας. Έτσι βρήκε την ευκαιρία να τον εκπαραθυρώσει και να αναλάβει η κεντρική διοίκηση. Το Σικίμ έγινε στρατιωτική περιοχή, τα σύνορα με την Κίνα κυρίως απέκτησαν νέους φρουρούς.

🔎Το Σικίμ βρίσκεται ακριβώς στη μέση σ’ ένα ταραγμένο περιβάλλον. Από πάνω η Κίνα, το  Θιβέτ δηλαδή, με την οποία οι Ινδοί έχουν συνοριακά επεισόδια κάθε λίγο και λιγάκι σε πολλές «γκρίζες» περιοχές, οι οποίες διεκδικούνται ανοιχτά από τους Κινέζους. Από δεξιά το Μπουτάν που βγαίνει από τον μοναρχικό του λήθαργο και ψάχνει για διεθνείς συμμαχίες.

🔎Από αριστερά το Νεπάλ με την συνεχόμενη αστάθειά του και το πλεύρισμα της Κίνας. Κι από κάτω η περιοχή του Νταρτζιλίνγκ, ο αποκαλούμενος και «λαιμός του κοτόπουλου». Μια ζώνη εδάφους πλάτους μόλις 25 χιλιομέτρων, που συνδέει το κύριο μέρος της Ινδίας με τις βορειοανατολικές πολιτείες της.

🔎Σήμερα, μισό αιώνα μετά την κατάλυση της μοναρχίας και του καθεστώτος του προτεκτοράτου, κανείς δεν μιλάει στο Σικίμ για το κάποτε «ανεξάρτητο» βασίλειο. Έχουν αποδεχτεί τη μοίρα τους οι άνθρωποι, ότι στα μέρη που βρεθήκανε η ελευθερία είναι κάτι σχετικό. Για την ώρα απολαμβάνουν ένα καλύτερο βιοτικό επίπεδο απ’ ότι οι γείτονές τους στο Νεπάλ και το Μπουτάν.

🔎Ο μόνος λόγος να αλλάξει κάτι είναι να τους πλευρίσει η Κίνα και να τους θυμίσει ότι για αιώνες ήταν «ελεύθεροι». Σε τέτοια ρευστή περιοχή που ζουν, τίποτα δεν αποκλείεται.

Ποιοι είναι οι Μπεκτασήδες και γιατί «αναγνωρίστηκαν»;

Στα ψιλά πέρασε η είδηση, λόγω καλοκαιρινής ραστώνης: Στις 2 Αυγούστου η ελληνική βουλή αναγνώρισε επισήμως τη θρησκευτική κοινότητα των «Μπεκτασήδων Αλεβιτών Μουσουλμάνων Θράκης». Η εκδήλωση έγινε στο χωριό Ρούσσα του Έβρου, όπου βρίσκεται η άτυπη έδρα τους στη χώρα μας. Δεν υπερβαίνουν, άλλωστε, τους 4.000.

🔎Μια «μειονότηα μέσα στη μειονότητα», οι Μπεκτασήδες της Θράκης λογίζονται και καταμετρώνται ως μουσουλμάνοι στην Ελλάδα, αλλά οι περισσότεροι μουσουλμάνοι, οι σουνίτες, δεν τους θεωρούν ομόθρησκους. Στην Ελλάδα είναι πολύ λίγοι, αλλά η αναγνώριση κρύβει πολλά από πίσω.

🔎Δεν έχει περάσει ούτε ένας χρόνος από τότε που ο πρωθυπουργός της Αλβανίας Έντι Ράμα προανήγγειλε τη δημιουργία ενός «αυτόνομου κράτους» για τους Μπεκτασήδες στα Τίρανα. Η ενέργεια αυτή είχε διαφημιστεί στον διεθνή τύπο σαν προσπάθεια δημιουργίας ενός «Βατικανού» για τη συγκεκριμένη μουσουλμανική αίρεση.

🔎Τι ήταν αυτό; Ένα σημάδι για το πόσο σημαντική θεωρείται η συγκεκριμένη κοινότητα στην Αλβανία, που είναι και πολυπληθέστερη, αλλά και διαθέτει πολύ σημαντικότερη πολιτική δύναμη και απήχηση στην κοινωνία.

🔎Πώς έγινε και μια αίρεση που ξεκίνησε από την Ανατολία ρίζωσε στην περιοχή των Βαλκανίων και τα μέλη της κοινότητας απέκτησαν τόση δύναμη, που διεκδικούν μέχρι και να γίνουν κράτος; Είναι μια παράξενη ιστορία, που μπλέκει τον μυστικισμό, την Οθωμανική  Αυτοκρατορία και τους γενίτσαρους.

🔎Οι Μπεκτασήδες δεν ξεκίνησαν στα Βαλκάνια. Η αφετηρία τους βρίσκεται στη Μικρά Ασία, στον 13ο αιώνα. Εκεί έδρασε ο Χατζή Μπεκτάς Βελή, ένας Πέρσης μυστικιστής που εγκαταστάθηκε στην Καππαδοκία.

🔎Οι διδασκαλίες του είχαν γεύση από σούφικες πρακτικές, περσικό εσωτερισμό, και κάτι από λαϊκή θρησκοληψία των αγροτικών κοινοτήτων. Η θρησκεία γινόταν προσωπικό βίωμα, όχι τυπικό δόγμα. Ο Μπεκτάς δεν ζητούσε αυστηρή τήρηση του νόμου. Μιλούσε για αγάπη, για αλληλεγγύη, για τον εσωτερικό δρόμο προς τον Θεό.

🔎Αυτή η ανοχή έδινε χώρο στους πιστούς να πίνουν κρασί, να ανακατεύουν άντρες και γυναίκες στις τελετές, να προσεύχονται με μουσική και κίνηση. Η διδασκαλία έβρισκε εύκολα απήχηση σε αγρότες, σε νομάδες, σε πληθυσμούς που δεν ένιωθαν κοντά στο άκαμπτο ιερατείο του Ισλάμ. Έτσι γεννήθηκε ο μπεκτασισμός.

🔎Γρήγορα οι Οθωμανοί αντιλήφθηκαν τη χρησιμότητα του τάγματος. Αντί να τους κυνηγήσουν, τους «υιοθέτησαν». Οι Μπεκτασήδες έγιναν πνευματικοί πατέρες των γενιτσάρων. Τα χριστιανόπαιδα, δηλαδή, που στρατολογούνταν με το παιδομάζωμα, μεγάλωναν ως μουσουλμάνοι, και πολεμούσαν για τον Σουλτάνο.

🔎Η μύησή τους έπρεπε να έχει μυστικιστική αύρα. Τα τελετουργικά τους, με τον όρκο αδελφότητας, με την έννοια της πνευματικής οικογένειας, έδεναν τους γενίτσαρους μεταξύ τους. Και το πιο χαλαρό τυπικό ήταν η κατάλληλη γέφυρα ώστε να εξοικειωθούν οι γενίτσαροι, στην προ-εφηβεία και την εφηβεία, με την καινούργια θρησκεία.

🔎Οι Μπεκτασήδες δεν ήταν ποτέ πολλοί. Ήταν, όμως, σημαντικοί. Έχουν τη δική τους «αγία τριάδα» (Αλλάχ-Μωάμεθ-Αλή) και οι χώροι λατρείας τους ονομάζονται τεκέδες. Η λέξη στην Ελλάδα υποδηλώνει κάτι άλλο φυσικά, αλλά… καμία σχέση.

🔎Όταν ο σουλτάνος Μαχμούτ Β΄ αποφάσισε να διαλύσει τους γενιτσάρους το 1826, οι Μπεκτασήδες βρέθηκαν στο στόχαστρο. Τεκκέδες κατεδαφίστηκαν, οι ιερείς εξορίστηκαν, οι περιουσίες δημεύτηκαν. Στην Ανατολία το τάγμα σχεδόν εξαφανίστηκε. Αλλά στα Βαλκάνια βρήκε νέο καταφύγιο.

🔎Η περιοχή της σημερινής Αλβανίας έγινε το κέντρο τους. Εκεί οι τεκέδες ξαναχτίστηκαν, οι τελετές συνεχίστηκαν, και ο μπεκτασισμός πήρε χαρακτήρα σχεδόν εθνικό.

🔎Δεν ήταν τυχαίο. Η αλβανική κοινωνία, μοιρασμένη ανάμεσα σε καθολικούς, ορθόδοξους και μουσουλμάνους, έβλεπε στους Μπεκτασήδες μια γέφυρα. Μια αίρεση που δεν ζητούσε απόλυτη πειθαρχία, αλλά πρόσφερε κοινότητα και ταυτότητα.

🔎Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το αρχηγείο τους μεταφέρθηκε οριστικά στα Τίρανα. Εκεί το «Κουέντρες»  έγινε το κέντρο του παγκόσμιου μπεκτασισμού.  Βρίσκεται σε έναν λόφο βόρεια της αλβανικής πρωτεύουσας, σε μια μεγάλη έκταση που περιλαμβάνει τον κεντρικό τεκέ, το μαυσωλείο του Χατζή Μπεκτάς Ντέντε, ξενώνες, γραφεία και χώρους για τους πιστούς. Αυτό το συγκρότημα προορίζεται να γίνει το «Βατικανό» του μπεκτασισμού.

🔎Κατά την κομμουνιστική περίοδο του Ενβέρ Χότζα, το κέντρο έκλεισε, οι κληρικοί φυλακίστηκαν και οι χώροι του λεηλατήθηκαν. Μετά το 1990 ξαναλειτούργησε και απέκτησε δυναμική. Βοηθάει σ’ αυτό, προφανώς, ότι η αίρεση διαθέτει οικονομική δύναμη, ακίνητη περιουσία και διεθνείς διασυνδέσεις.

🔎Όλες αυτές οι εξαγγελίες του Ράμα για τους Μπεκτασήδες έχουν μείνει για την ώρα στα λόγια. Δεν αποκλείεται, βέβαια, να υλοποιηθούν. Σε κάθε περίπτωση, οποιαδήποτε σύγκριση με το Βατικανό είναι ατυχής. Πόσα ανεξάρτητα κράτη θα βρεθούν να αναγνωρίσουν ένα συγκρότημα κτιρίων στα Τίρανα ως ισότιμό τους;

🔎Στην Ελλάδα οι Μπεκτασήδες εμφανίζονται κυρίως μέσα από τους τεκέδες της Θράκης και της Ηπείρου. Η παρουσία τους είναι παλιά, από τα οθωμανικά χρόνια, αλλά ο αριθμός τους περιορισμένος.

🔎Ακριβώς, όμως, επειδή η κύρια κοινότητά τους (αν και πολύ μικρή) βρίσκεται στον Έβρο, το ελληνικό κράτος τους αναγνώρισε για να τονίσει κάτι που οι ντόπιοι γνωρίζουν, αλλά (δυστυχώς) πολλοί άλλοι Έλληνες όχι: Ότι η μουσουλμανική μειονότητα της χώρας δεν είναι κάτι ενιαίο και συμπαγές, αλλά αποτελείται από διάφορα κομμάτια.

🔎Οι τουρκόφωνοι σουνίτες μπορεί να αποτελούν την πλειοψηφία, ωστόσο υπάρχουν και μουσουλμάνοι πομακικής καταγωγής (η Ελλάδα προσπαθεί ακόμα, όχι με ιδιαίτερη επιτυχία είναι η αλήθεια, να προωθήσει την σλαβική τους διάλεκτο, παρακλάδι της βουλγαρικής) και μουσουλμάνοι Ρομά.

🔎Η περιφερειακή κοινότητα Έβρου αποτελεί μια πολύ ευαίσθητη «γέφυρα» για τις επιδιώξεις της Τουρκίας όσον αφορά τη μουσουλμανική μειονότητα της Ελλάδας. Η περιοχή εκείνη δεν αποτέλεσε εξαίρεση στην ανταλλαγή των πληθυσμών στη Συνθήκη της Λωζάνης, ακριβώς για να μην υπάρχει άμεση εδαφική «γειτνίαση» της μειονότητας με την Τουρκία.

🔎Ο παλιός νομός Έβρου (και νυν περιφερειακή ενότητα) υπήρξε γι’ αυτό τον αιώνα ένα χριστιανικό τείχος που χώριζε τους μουσουλμάνους της Τουρκίας απ’ αυτούς της Θράκης. Γι’ αυτό, παράλληλα με την πολύπλευρη στήριξη της μειονότητας και την υπερτόνιση του τουρκικού χαρακτήρα της, η Άγκυρα και το προξενείο της Κομοτηνής δουλεύουν μεθοδικά για την εξασφάλιση οποιουδήποτε «προγεφυρώματος» στον Έβρο. Είτε αυτό έχει να κάνει με περιουσία (κατοικίες, κτήματα, επιχειρήσεις κτλ.), είτε φυσικά με την παρουσία έστω και λίγων μουσουλμάνων.

🔎H Τουρκία τη δουλειά της, η Ελλάδα τη δική της. Να τονίζει αυτό που ισχύει, ότι η μειονότητα είναι μωσαϊκό και όχι μπετόν.

Σαγκάη, Μόσχα, Νέο Δελχί: η Ευρασία ψάχνει ταυτότητα

 

Ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης (Shanghai Cooperation Organisation) είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς μια περιφερειακή πρωτοβουλία μπορεί να μετατραπεί σε γεωπολιτικό φόρουμ με παγκόσμια βαρύτητα. Κοινώς, γι’ αλλού ξεκινήσαμε κι αλλού η ζωή μας πάει.

🔎Στα ΜΜΕ, ακόμα και τα διεθνή, διαφημίζεται ως «η σύμπραξη Ρωσίας-Κίνας-Ινδίας». Προφανώς οι τρεις τεράστιες, από κάθε άποψη, χώρες δίνουν τον τόνο, αλλά είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο ακόμα και τώρα. Και κανείς δεν ξέρει πώς θα εξελιχθεί.

🔎Η ιστορία του ξεκινά το 1996. Τότε, η Κίνα και τέσσερις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες (Ρωσία, Καζακστάν, Κιργιστάν και Τατζικιστάν) δημιούργησαν τους λεγόμενους «Shanghai Five».

🔎Ο στόχος τους ήταν απόλυτα πρακτικός: να διευθετήσουν τα ασαφή σύνορα που είχαν μείνει από την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης και να αποτρέψουν συγκρούσεις.

🔎Το 2001, με την ένταξη του Ουζμπεκιστάν, οι «πέντε» έγιναν «έξι» και απέκτησαν επίσημη μορφή:  Shanghai Cooperation Organisation. Η συγκυρία ήταν χαρακτηριστική. Οι ΗΠΑ ετοίμαζαν την εισβολή στο Αφγανιστάν και εγκαθίσταντο στρατιωτικά στην Κεντρική Ασία. Ο SCO παρουσιάστηκε τότε ως απάντηση: ένα φόρουμ που θα ενίσχυε την «περιφερειακή σταθερότητα».

🔎Η ατζέντα του είχε τρεις άξονες: ασφάλεια, οικονομική συνεργασία, πολιτισμική ανταλλαγή. Στην πράξη, όμως, ο πρώτος έγινε η προτεραιότητα. Οι Κινέζοι μιλούσαν για την ανάγκη καταπολέμησης των «τριών κακών» – τρομοκρατίας, εξτρεμισμού και αποσχιστικών κινημάτων. Οι Ρώσοι το έβλεπαν σαν μέσο να συγκρατήσουν την αμερικανική επιρροή στα «μαλακά υπογάστρια» τους.

🔎Η μεγάλη διεύρυνση ήρθε το 2017. Η Ινδία και το Πακιστάν έγιναν πλήρη μέλη, μετατρέποντας τον SCO από μια σχετικά μικρή περιφερειακή λέσχη σε μια οντότητα που καλύπτει σχεδόν όλη την ευρασιατική ήπειρο. Το 2023 προστέθηκε και το Ιράν, επιδιώκοντας να σπάσει τη διπλωματική του απομόνωση.

🔎Σήμερα, τα μέλη του SCO είναι δέκα: Κίνα, Ρωσία, Ινδία, Πακιστάν, Ιράν, Καζακστάν, Κιργιστάν, Τατζικιστάν, Ουζμπεκιστάν και Λευκορωσία. Μαζί συγκεντρώνουν περίπου το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού, πάνω από 3,5 δισεκατομμύρια ανθρώπους.

🔎Στις ετήσιες συναντήσεις συμμετέχουν μια σειρά από άλλες χώρες, με το καθεστώς του «παρατηρητή» ή του συνεργάτη διαλόγου. Στην ουσία βρίσκονται στον προθάλαμο. Στην συνάντηση που ολοκληρώθηκε την 1^η Σεπτεμβρίου 2025 πήραν μέρος 24 κράτη, ανάμεσά τους και μεγάλοι παίκτες όπως η Τουρκία, το Βιετνάμ και το Αζερμπαϊτζάν.

🔎Ο πληθυσμός είναι μόνο η μία πλευρά. Η οικονομία είναι η άλλη. Το συνολικό ΑΕΠ των χωρών-μελών ξεπερνά τα 23 τρισεκατομμύρια δολάρια σε ονομαστικούς όρους (2023), δηλαδή περίπου το ένα τέταρτο της παγκόσμιας οικονομίας. Αν το δούμε σε όρους αγοραστικής δύναμης (PPP), ο SCO καλύπτει πάνω από το 30% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

🔎Η Κίνα και η Ινδία είναι οι δύο μηχανές που δίνουν αυτή τη βαρύτητα. Μαζί ξεπερνούν τα 16 τρισεκατομμύρια δολάρια σε ονομαστικό ΑΕΠ. Η Ρωσία προσθέτει την ενέργεια και τις πρώτες ύλες της. Το Ιράν τα τεράστια αποθέματα φυσικού αερίου. Και οι χώρες της Κεντρικής Ασίας διαθέτουν στρατηγικές πρώτες ύλες και ενεργειακές αρτηρίες που συνδέουν Ανατολή και Δύση.

🔎Στρατιωτικά, ο SCO συγκεντρώνει τρεις από τις πέντε ισχυρότερες δυνάμεις του κόσμου: Κίνα, Ρωσία, Ινδία. Ο συνδυασμός τους υπερβαίνει το ένα δισεκατομμύριο στρατεύσιμους. Το οπλοστάσιο περιλαμβάνει τρεις πυρηνικές δυνάμεις (Ρωσία, Κίνα, Ινδία) και έναν ακόμη παίκτη με πυρηνικά (Πακιστάν).

🔎Η Ρωσία και η Κίνα διατηρούν τα μεγαλύτερα αποθέματα πυρηνικών κεφαλών μετά τις ΗΠΑ. Ο SCO δεν έχει ρήτρα συλλογικής άμυνας, αλλά οργανώνει τακτικά κοινές ασκήσεις, γνωστές ως Peace Missions, με χιλιάδες στρατιώτες, σύγχρονα όπλα και ένα ξεκάθαρο μήνυμα: εδώ υπάρχει συντονισμός.

🔎Παρά τα εντυπωσιακά νούμερα, ο SCO δεν είναι ΝΑΤΟ. Δεν υπάρχει κοινή διοίκηση, ούτε εγγύηση αμοιβαίας άμυνας. Στην πραγματικότητα, μοιάζει περισσότερο με μια ευρασιατική πλατφόρμα διαλόγου, όπου τα κράτη-μέλη βρίσκουν έναν ελάχιστο κοινό παρονομαστή.

🔎Κι εκεί αρχίζουν οι αντιφάσεις. Η Ινδία και το Πακιστάν βρίσκονται σε μόνιμη σύγκρουση. Η Κίνα και η Ινδία έχουν μακροχρόνια συνοριακά προβλήματα, που οδήγησαν μάλιστα σε αιματηρές συγκρούσεις το 2020 στα Ιμαλάια. Η Ρωσία και η Κίνα εμφανίζονται ενωμένες, αλλά υπάρχει μια σιωπηλή αντιπαλότητα για το ποια θα κυριαρχήσει στην Κεντρική Ασία.

🔎Οι μικρότερες χώρες, όπως το Καζακστάν ή το Ουζμπεκιστάν, φοβούνται μήπως ο SCO γίνει απλώς όχημα των μεγάλων. Γι’ αυτό συχνά ισορροπούν, κρατώντας ανοιχτές σχέσεις και με τη Δύση.

🔎Ακόμη και σε οικονομικό επίπεδο, οι αντιθέσεις είναι εμφανείς. Η Ινδία δεν θέλει να εξαρτηθεί από την κινεζική Belt and Road Initiative, αν και ο SCO προβάλλεται ακριβώς ως πλατφόρμα υποστήριξης τέτοιων έργων. Το Ιράν, πάλι, βλέπει στον οργανισμό ένα διπλωματικό όχημα απέναντι στις αμερικανικές κυρώσεις.

🔎Ο SCO, με λίγα λόγια, είναι ένας καθρέφτης της ίδιας της Ευρασίας: τεράστιος, γεμάτος δυναμισμό, αλλά και διχασμένος.

🔎Σε πληθυσμό υπερβαίνει κάθε άλλο διεθνές σχήμα. Σε οικονομία πλησιάζει (σε κάποιες μετρήσεις ξεπερνάει) τη Δύση. Σε στρατιωτική ισχύ διαθέτει τα μεγαλύτερα οπλοστάσια του πλανήτη μετά το ΝΑΤΟ.

🔎Κι όμως, παραμένει ένας οργανισμός που, για την ώρα, δεν μπορεί να λειτουργήσει με την πειθαρχία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ούτε με την αποφασιστικότητα του ΝΑΤΟ. Γιατί η Ευρασία δεν έχει ακόμη κοινή ταυτότητα: είναι μια γεωγραφική μάζα γεμάτη αντιθέσεις.

🔎Αντιπροσωπεύει, ωστόσο, κάτι πολύ σημαντικό: την ανατολική αυτοπεποίθηση. Την ιδέα ότι η παγκόσμια ισορροπία δεν θα ορίζεται για πάντα από την Ουάσινγκτον και τις Βρυξέλλες. Ότι η Μόσχα, το Πεκίνο και το Νέο Δελχί έχουν δικό τους τραπέζι, στο οποίο κάθονται δισεκατομμύρια άνθρωποι.

🔎Πολύς κόσμος στη Δύση στέκεται και στο πολιτικό αποτύπωμα αυτής της ένωσης. Στο ότι, σε αντίθεση με τις δυτικές χώρες, σ' αυτές που έχουν επιλέξει να συνασπιστούν στον SCO οι δημοκρατικές διαδικασίες δεν λειτουργούν ομαλά. Αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση, πολύ μεγάλη.

🔎Κι όσο κι αν αυτό το τραπέζι τρίζει από εσωτερικές αντιθέσεις, το ίδιο του το μέγεθος το καθιστά αδύνατο να αγνοηθεί.

🔎Ο SCO είναι το πείραμα μιας Ευρασίας που ψάχνει να βρει τον εαυτό της. Και το γεγονός ότι περιλαμβάνει Κίνα, Ρωσία, Ινδία και Ιράν αρκεί για να τον καταστήσει έναν από τους βασικούς άξονες του 21ου αιώνα.

Darien Gap: Η αδιαπέραστη ζούγκλα που νίκησε τον άνθρωπο

 

Πόσα κομμάτια γης μπορούν να υπερηφανευτούν ότι η φύση νίκησε τον άνθρωπο; Ένα από τα ελάχιστα, πλέον, σημεία που συμβαίνει αυτό δεν βρίσκεται στην παγωμένη Ανταρκτική ή στις εσχατιές της Σιβηρίας και του Καναδά, αλλά στο κέντρο της Αμερικής! Ακριβώς στο σημείο που ολοκληρώνεται το «καλαμάκι» της Κεντρικής Αμερικής και ετοιμάζεται να εισχωρήσει στους χυμούς της Νότιας Αμερικής.

🔎Το σημείο αυτό ονομάζεται Darien Gap, το Κενό του Νταριέν. Κι όπως μαρτυράει το όνομά του, είναι ένα σημείο που περισσότερο χωρίζει παρά ενώνει, αν και βρίσκεται ακριβώς στο σημείο που θα’ πρεπε να λειτουργεί ακριβώς αντίθετα.

🔎Γιατί απέκτησε αυτό το παράδοξο όνομα; Το Darien Gap είναι ένα κομμάτι ζούγκλας μήκους περίπου 160 χιλιομέτρων, ανάμεσα στον Παναμά και την Κολομβία, που κατάφερε να σταματήσει τον Παναμερικανικό αυτοκινητόδρομο. Ένα κολοσσιαίο ανθρώπινο επίτευγμα, έναν δρόμο που ενώνει σχεδόν ολόκληρη την αμερικανική ήπειρο από την Αλάσκα ως την Παταγονία.

🔎Ο δρόμος αυτός ξεπέρασε κάθε δυσκολία, από ακραίο ψύχος σε ακραία ζέστη και ξηρασία, και η άσφαλτος επιβίωσε σε κάθε κλίμα, ΕΚΤΟΣ από αυτό το κομμάτι. Στο οποίο ουδείς έχει επιχειρήσει ως τώρα να ασφαλτοστρώσει, για μια σειρά από λόγους.

🔎Ο πρώτος και κυριότερος είναι η γεωγραφία. Στα βόρεια απλώνεται το δέλτα του ποταμού Ατράτο, που πλημμυρίζει εποχικά και μετατρέπει το έδαφος σε βάλτο. Στα νότια υψώνονται τα πρώτα βουνά της Κολομβίας (Σερανία ντε Μπαουντό), καλυμμένα με πυκνή βλάστηση και διαρκείς βροχοπτώσεις, με ύψος που φτάνει και τα 1.850 μέτρα. Κι ανάμεσά τους, ένα χαοτικό μωσαϊκό από τροπικό δάσος, έλη, ποτάμια και ακτές που βουτούν κατευθείαν στην Καραϊβική.

🔎Αλλά υπάρχουν κι άλλοι. Πιο φωτεινοί, που έχουν να κάνουν με την προστασία του οικοσυστήματος, και πιο σκοτεινοί, που σχετίζονται με κάθε λογής λαθρεμπόριο και παράνομη διακίνηση ποικίλων «προϊόντων», αλλά και ανθρώπων.

🔎Η ιστορία του Νταριέν δεν είναι καινούργια. Ήδη από τον 16ο αιώνα, οι Ισπανοί τυχοδιώκτες- εξερευνητές βρέθηκαν μπροστά στην αδιαπέραστη βλάστηση. Ο Βάσκο Νούνιεθ δε Μπαλμπόα, το 1513, πέρασε από την περιοχή για να γίνει ο πρώτος Ευρωπαίος που αντίκρυσε τον Ειρηνικό Ωκεανό. Λίγο νωρίτερα, ο Αλόνσο δε Οχέντα είχε επιχειρήσει εξερευνήσεις στις ακτές, που όμως δεν απέδωσαν μόνιμες εγκαταστάσεις.

🔎Από την αρχή, σχεδόν, όλοι συνειδητοποίησαν πόσο πολύτιμη στρατηγικά είναι αυτή η περιοχή. Οι απόπειρες, όμως, αποικισμού του Νταριέν απέτυχαν επανειλημμένα.

🔎Η πιο γνωστή ήταν η σκωτσέζικη αποστολή του τέλους του 17ου αιώνα που κατέληξε σε καταστροφή. Το 1698 το (τότε ανεξάρτητο) στέμμα της Σκωτίας αποφάσισε να στείλει όχι ένα και δύο, αλλά πέντε πλοία με αποίκους για να εγκατασταθούν στην περιοχή και να την κατακτήσουν για λογαριασμό του. Ήταν μια ριψοκίνδυνη και πανάκριβη απόφαση, που στοίχισε περίπου το 20% του συσσωρευμένου πλούτου της χώρας!

🔎Μέσα σε δύο χρόνια η αποικία είχε καταρρεύσει. Οι δύσκολες συνθήκες ήταν ένας λόγος, αλλά υπήρχε και κακοδιοίκηση και κατασπατάληση των χρημάτων. Οι ιστορικοί αναλυτές υποστηρίζουν, μάλιστα, ότι αυτή η ανεπανάληπτη οικονομική καταστροφή ώθησε τους Σκωτσέζους άρχοντες στην απόφαση να ενωθεί το βασίλειό τους με την Αγγλία το 1707 και να δημιουργηθεί έτσι το Ηνωμένο Βασίλειο!

🔎Η σημερινή περιοχή κατοικείται από φυλές που επιβιώνουν σε συνθήκες σχεδόν παρόμοιες με εκείνες πριν την αποικιοκρατία. Στον Παναμά συναντά κανείς τους Κούνα (Guna), διάσημους για τα πολύχρωμα υφαντά τους, αλλά και τους Εμπερά και Ουαουνάν που ζουν κατά μήκος ποταμών. Στην Κολομβία, η εθνοτική παλέτα συνεχίζεται με κοινότητες Κατούιο, Τσαμί και άλλες μικρότερες ομάδες.

🔎Πόσοι είναι αυτοί συνολικά; Ούτε 8.000 ψυχές. Έτσι εκτιμάται. Κανείς αξιωματούχος και από τα δύο κράτη δεν έχει τολμήσει να κάνει αναλυτική καταγραφή. Οι εκτιμήσεις των απογραφέων γίνονται με… ελικόπτερο. Δεν υπερβάλλουμε. Πετούν με ελικόπτερο πάνω από τους οικισμούς των ιθαγενών, μετρούν τις καλύβες και υπολογίζουν πόσοι ζουν στην καθεμιά.

🔎 Ο Παναμάς ήταν επαρχία της Κολομβίας ως το 1903, όταν και ανακήρυξε μονομερώς την ανεξαρτησία του. Με αμερικανική βοήθεια και στήριξη, βεβαίως, λόγω των τεράστιων συμφερόντων που παίζονταν εκεί λόγω της διώρυγας. Πολύ πιο εύκολα "ελέγχεις" ένα μικρό κράτος σε σχέση με μια μεγάλη χώρα, όπως η Κολομβία.

🔎 Οι Κολομβιανοί δεν έκαναν καμία σοβαρή προσπάθεια να επανακτήσουν τον Παναμά. Αφ' ενός διότι γνώριζαν ότι έτσι θα τα έβαζαν με τις ΗΠΑ, κι αφ' ετέρου διότι γνώριζαν από πριν ότι οποιοδήποτε στρατιωτικό απόσπασμα βάδιζε εναντίον του Παναμά, θα έπρεπε να περάσει από εκείνη την περιοχή. 

🔎Από την πρώτη στιγμή που χαράχθηκε ο Παναμερικανικός αυτοκινητόδρομος στη δεκαετία του 1930, το Darien Gap λειτούργησε σαν εμπόδιο. Οι υπόλοιπες χώρες της ηπείρου κατασκεύασαν με αργά ή γρήγορα βήματα τον δικό τους κομμάτι.

🔎Αλλά εδώ, κάθε συζήτηση για δρόμο σταματούσε μπροστά στην ίδια ερώτηση: πώς στρώνεις άσφαλτο σε ένα τέτοιο τοπίο;

🔎Ο σύγχρονος κόσμος ποτέ δεν έπαψε να γοητεύεται με την ιδέα να «νικήσει» το Darien.
Το 1960 μια ομάδα Βρετανών και Αμερικανών έφτασε να το διασχίσει με Land Rover και Jeep, σε ένα ταξίδι που κράτησε αρκετούς μήνες. Ακολούθησαν μοτοσικλέτες, ποδήλατα, ακόμα και πεζοπόροι που ήθελαν να αποδείξουν ότι το αδιαπέραστο μπορεί να διαπεραστεί.

🔎Η πιο γνωστή αποστολή ήταν εκείνη του 1972, όταν δύο Range Rover διέσχισαν το Gap στο πλαίσιο της διαφημιστικής εκστρατείας της βρετανικής εταιρείας. Χρειάστηκαν σχεδόν εκατό μέρες για να καλυφθούν τα 160 χιλιόμετρα.

🔎Η πρώτη χρονικά αποστολή έγινε πολύ νωρίτερα, αλλά κράτησε… δέκα χρόνια, στην κυριολεξία! Το 1928 τρεις Βραζιλιάνοι ξεκίνησαν με δύο αυτοκίνητα Ford από το Ρίο ντε Τζανέιρο κι έφτασαν στη Νέα Υόρκη το 1938! Είναι οι πρώτοι που έχουν καταγραφεί επισήμως ότι έκαναν το ταξίδι με το αυτοκίνητο. Αν και, όπως φαίνεται, δεν βιάζονταν καθόλου.

🔎Το Darien Gap, όμως, έχει και μια άλλη πλευρά, πολύ πιο σκοτεινή.

🔎Στις τελευταίες δεκαετίες, καθώς η μετακίνηση ανθρώπων από τη Νότια προς τη Βόρεια Αμερική αυξήθηκε, η ζούγκλα αυτή έγινε πέρασμα για μετανάστες. Περίπου 250.000 άνθρωποι εκτιμάται ότι διέσχισαν το Gap μόνο το 2023, οι περισσότεροι από τη Βενεζουέλα και την Αϊτή.

🔎Οι διακινητές γνωρίζουν καλά τα μονοπάτια και εκμεταλλεύονται την απελπισία.
Οι κίνδυνοι είναι πολλοί: ένοπλες ομάδες, άγρια ζώα, πλημμυρισμένα ποτάμια, και η αδιάκοπη παρουσία της ελονοσίας.

🔎Ο δρόμος αυτός είναι από τους πιο επικίνδυνους του κόσμου. Δεν υπάρχουν, φυσικά, μη κυβερνητικές οργανώσεις για να καταγράψουν επιτόπου τι συμβαίνει, αλλά φέρνουν στο φως στοιχεία για τις συνέπειες: Τα καταγεγραμμένα ποσοστά βιασμών γυναικών και παιδιών πλησιάζουν το 50% και η θνησιμότητα, είτε από άγρια ζώα, έντομα, ή από ανθρώπους, εκτιμάται στο 20%. Κοινώς, ένας στους πέντε που φτάνει εκεί, δεν περνάει.

🔎Η ειρωνεία είναι ότι η γεωγραφία που εμπόδισε τα κράτη να χτίσουν έναν δρόμο, ευνόησε τα κυκλώματα που ζουν από την ανομία. Εκεί όπου η άσφαλτος σταματά, ανθίζει η παρανομία.

🔎Υπήρξαν αρκετές διεθνείς προσπάθειες να γεφυρωθεί το κενό. Στη δεκαετία του 1970 η αμερικανική κυβέρνηση χρηματοδότησε έρευνες για την κατασκευή δρόμου, αλλά οι επιστήμονες προειδοποίησαν για τεράστιες οικολογικές επιπτώσεις: καταστροφή της βιοποικιλότητας, εξάπλωση ασθενειών ζώων και ανθρώπων, διάλυση των κοινοτήτων των ιθαγενών.

🔎Όσοι μιλούν σήμερα για πιθανή κατασκευή αυτοκινητόδρομου προσθέτουν μία ακόμα διάσταση: την κλιματική αλλαγή. Το τροπικό δάσος του Darien θεωρείται «πνεύμονας» για την περιοχή. Η αποψίλωσή του θα επιδείνωνε το φαινόμενο του θερμοκηπίου και θα απειλούσε σπάνια είδη φυτών και ζώων.

🔎Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις και οι ίδιες οι τοπικές κοινότητες αντιδρούν σε κάθε νέο σχέδιο. Κι έχουν σύμμαχό τους την πρόσφατη ιστορία. To 2005 η κυβέρνηση του Παναμά αποφάσισε να επεκτείνει τον ασφαλτοστρωμένο δρόμο από την Τσέπο στη Γιαβίζα, μια διαδρομή περίπου 225 χιλιομέτρων. Παρ’ ότι δημιουργήθηκαν μόλις δύο λωρίδες κυκλοφορίας, μία για κάθε κατεύθυνση, η οικολογική καταστροφή που προκλήθηκε ήταν τεράστια. Ο δρόμος λειτούργησε τελικά το 2010.

🔎Η περιοχή παραμένει αχαρτογράφητη σε μεγάλο βαθμό, παρά τις δορυφορικές εικόνες και τις στρατιωτικές επιχειρήσεις που έχουν γίνει κατά καιρούς. Αν εξαιρέσει κανείς τους απελπισμένους μετανάστες, που ριψοκινδυνεύουν μέσα στις ζούγκλες, η μοναδική «επίσημη» μετακίνηση στην περιοχή είναι πλωτή, με πλοιάρια και πιρόγες.

🔎Το τελευταίο πρότζεκτ, που βρίσκεται ακόμα στα χαρτιά, προτείνει τη δημιουργία ενός συστήματος γεφυρών και υπόγειων τούνελ (!), προκειμένου να γεφυρωθεί το χάσμα του Παναμερικανικού Αυτοκινητοδρόμου, αλλά και να μην διαταραχθεί το περιβάλλον. Είναι τόσο ακριβό, όμως, που κανείς λογικός άνθρωπος δεν το βάζει μπροστά. Μόνο η ανθρώπινη ματαιοδοξία μπορεί να λειτουργήσει  σαν γέφυρα.

Τσουκότκα: Οι αήττητοι ιθαγενείς και ο… άγιος Αμπράμοβιτς στη ρωσική Αλάσκα

 

🔎Τι συμβαίνει ακριβώς απέναντι από την Αλάσκα;

🔎Η βορειότερη πολιτεία των ΗΠΑ μπήκε στη ζωή μας τις τελευταίες μέρες λόγω της συνάντησης Τραμπ-Πούτιν. Ήταν μια ευκαιρία για πολλούς να ξεψαχνίσουν την ιστορία της. Λίγοι, όμως, γνωρίζουν ότι και η απέναντι ξηρά, που «τεντώνεται», θαρρείς, για να ακουμπήσει την Αμερική, έχει πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία.

🔎Πώς συνδέεται αυτή η ολότελα παγωμένη περιοχή της ρωσικής Άπω Ανατολής με τις πρώτες ήττες του ρωσικού αυτοκρατορικού στρατού, με εμπορικές άδειες σε Αμερικανούς και Άγγλους, με τον Ρομάν Αμπράμοβιτς, με τη «Λαϊκή Δημοκρατία του Ντόνετσκ» και τον πόλεμο στην Ουκρανία;

🔎Το μέρος αυτό ονομάζεται Τσουκότκα. Ή, προς το επισημότερο, «αυτόνομο όκρουγκ της Τσουκότκα». Δηλαδή η περιοχή όπου ζουν οι Τσουκτσί. Όπου «όκρουγκ» ένα είδος διοικητικής περιφέρειας, διαφορετικό από το συνηθισμένο «όμπλαστ», που χρησιμοποιείται στις περιφέρειες της δυτικής Ρωσίας. Ένα «όκρουγκ» έχει περισσότερη αυτονομία από ένα «όμπλαστ». Στη θεωρία, βέβαια, καθώς στην πράξη όλα υπακούνε τυφλά στην εξουσία του Κρεμλίνου.

🔎Η διοικητική περιφέρεια της Τσουκότκα σήμερα έχει έκταση 737.700 τετραγωνικά χιλιόμετρα, δηλαδή είναι περίπου 5,5 φορές όλη η έκταση της Ελλάδας. Και κατοικείται από περίπου 50.000 ηρωικούς κατοίκους. Ηρωικούς, βεβαίως. Δεν είναι καθόλου εύκολο να επιβιώνεις σε συνθήκες Σιβηρίας, με θερμοκρασίες -40 και -50 Κελσίου, σ’ εκείνη την εσχατιά της Ευρασίας.

🔎Συνθήκες βάρβαρες μεν επικρατούν εκεί, αλλά και η περιοχή είναι εξόχως σημαντική γεωπολιτικά, λόγω της γειτνίασης με τις ΗΠΑ. Γι’ αυτό και το ενδιαφέρον της Ρωσίας ειδικά για το μέρος εκείνο, το μοναδικό που μπορεί να δεχτεί χερσαία (!) εισβολή εξ ανατολών, είναι πάντα έντονο.

🔎Στην Τσουκότκα, λοιπόν, ζουν εδώ και χιλιάδες χρόνια οι Τσουκτσί. Ένας από τους «ιθαγενείς λαούς του βορρά», όπως επικράτησε να λέγονται (και να απαριθμώνται γενικά από τις Σοβιετικές απογραφές) οι λαοί που έμαθαν να ζουν κάτω από τις εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες του απίστευτου ψύχους. Λαοί με ασιατικά χαρακτηριστικά, κουλτούρα και γλώσσες που μοιάζουν πολύ με αυτές των ιθαγενών της Βόρειας Αμερικής.

🔎Οι Τσουκτσί δεν ήταν ποτέ πολυάριθμοι. Ακόμα και σήμερα, που έχει βελτιωθεί πολύ ο τρόπος ζωής τους, δεν ξεπερνούν τις 12.000 ψυχές. Είναι, όμως, υπερήφανοι επειδή είναι ο μοναδικός λαός σε ολόκληρη την ιστορία της αυτοκρατορικής Ρωσίας που δεν υποτάχθηκε στον τσάρο με τα όπλα, αλλά σύναψε συμφωνία μαζί του, έγγραφη μάλιστα, για να «ενσωματωθεί» στο τσάρντομ.

🔎Ο λαός αυτός «ανακαλύφθηκε» από τους Ρώσους (τους Κοζάκους, για να είμαστε πιο ακριβείς, που αποτελούσαν την εμπροσθοφυλακή στα ανεξερεύνητα εδάφη) το 1649. Οι Κοζάκοι προσπάθησαν να φτιάξουν ένα φρούριο στην περιοχή του Αναντίρ, της σημερινής μεγαλύτερης πόλης, αλλά οι υπερασπιστές του φρουρίου πέθαναν από το κρύο και την πείνα.

🔎Από το 1725 ως το 1770 γίνονταν διάφορες στρατιωτικές επιχειρήσεις της Ρωσίας για να υποτάξουν τους Τσουκτσί, αλλά όλες κατέληγαν σε ήττες! Μάλιστα οι ήττες αυτές είναι επίσημα καταγεγραμμένες ως οι πρώτες που υπέστη ο ρωσικός αυτοκρατορικός στρατός από ιθαγενείς στην περιοχή της Σιβηρίας.

🔎Οι ήττες ήταν τόσο ολοκληρωτικές, που από τα εκστρατευτικά σώματα δεν επέστρεφε κανείς, ούτε καν οι αρχηγοί τους, για να διηγηθούν πώς κατάφεραν να τους νικήσουν οι Τσουκτσί. Στρατηγοί όπως ο Αφανάσι Σεστάκοφ και ο Ντμίτρι Παβλούτσκι άφησαν τα κόκκαλά τους στους πάγους της περιοχής, τρυπημένοι από τα ακόντια των Τσουκτσί, φτιαγμένα από κέρατα ταράνδων.

🔎Με τα χρόνια, οι Τσουκτσί έφτιαξαν όνομα ανίκητων πολεμιστών. Κι όταν οι Χαν της Κίνας άρχισαν να κοιτάζουν προς το βορρά, η Ρωσία (η Μεγάλη Αικατερίνη, δηλαδή, που ήταν τσαρίνα τότε) άλλαξε τακτική και το’ ριξε στις διαπραγματεύσεις. Το 1778 οι Ρώσοι πρόσφεραν «προστασία» στους Τσουκτσί και πλήρη απαλλαγή φόρων. Στην ουσία, δηλαδή, οι Τσουκτσί μόνο κατ' όνομα θα ήταν μέρος της αυτοκρατορίας. Εκείνοι δέχτηκαν. Οι περισσότεροι από τους άλλους λαούς της περιοχής (Κοριάκ, Εβενκ, Γιουκαγκίρ κτλ.) είχαν υποταχθεί πολύ νωρίτερα.

🔎Πέρα από κάποιες εξερευνητικές αποστολές, οι Τσουκτσί αφέθηκαν στην ησυχία τους για σχεδόν ένα αιώνα. H περιοχή απέκτησε ενδιαφέρον για τη Ρωσία μόνο μετά την πώληση της Αλάσκας στις ΗΠΑ το 1867 (ολόκληρη η παλαβή ιστορία της Αλάσκας στο κείμενο της Γεωγραφίδας).

🔎Οι Ρώσοι άρχισαν να σκέφτονται την ίδρυση φρουρίων και περιπόλων στην περιοχή, χερσαίων και θαλάσσιων, για να προστατέψουν τα σύνορά τους, αφού έβλεπαν όλο και περισσότερους Αμερικάνους τυχοδιώκτες να περνούν ανενόχλητοι τον (για μήνες παγωμένο) Βερίγγειο Πορθμό και να εγκαθίστανται στην περιοχή, χωρίς κανείς να τους ελέγχει! Ειδικά δε μετά το 1896, όταν ξεκίνησε στο Κλοντάικ της Αλάσκα ο πυρετός του χρυσού και χιλιάδες έτρεχαν σαν τρελοί να σκάβουν στα χιόνια, δεν ήταν λίγοι οι Αμερικάνοι που έτρεξαν ανατολικότερα, στη Σιβηρία, εκτιμώντας ότι αφού έχει στην Αλάσκα χρυσό, θα’ χει και πιο δίπλα.

🔎Η οικονομική επιρροή των ΗΠΑ στην περιοχή ήταν τέτοια που δημιουργήθηκε και αμερικάνικη εταιρεία επενδύσεων ονόματα NESC, North East Siberian Company, Εταιρία της Βορειοανατολικής Σιβηρίας! Η οποία λειτουργούσε κανονικά από το 1902 μέχρι το 1910 με επίσημη άδεια από τον τσάρο! Άδειες εξερευνήσεων και εξορύξεων είχε εξασφαλίσει και η περιβόητη Hudson’s Bay Company, η εταιρεία του Κόλπου Χάτσον, που εκμεταλλευόταν όλη την περιοχή του βόρειου Καναδά.

🔎Οι Αμερικανοί προσπάθησαν να προσεταιρισθούν τους Τσουκτσί, αφού εκτός από χρυσάφι ήθελαν να επεκταθούν και στο εμπόριο γουναρικών. Κι εφάρμοσαν την… δοκιμασμένη τακτική που’ χε πετύχει στους Ινδιάνους στη δική τους ήπειρο: Ουίσκι, μπιχλιμπίδια και πυροβόλα όπλα για γούνες.

🔎Οι Ρώσοι το αντιλήφθηκαν νωρίς και το ξέκοψαν. Σιγά-σιγά το πράγμα ξέφτισε, αφού τα ευρήματα χρυσού στην περιοχή ήταν μικρότερα απ’ όσο περίμεναν. Κοινώς, χρυσό δεν βρήκαν στα ποτάμια, οι δε Τσουκτσί έπιναν ουίσκι σαν νεροφίδες, αλλά γούνες πολλές δεν έφερναν.

🔎Το 1919, πριν ακόμη εδραιωθεί καλά-καλά η Σοβιετική Ένωση, αξιωματούχοι από τη Μόσχα επισκέφθηκαν την περιοχή και εξήγγειλαν προγράμματα… κολεκτιβοποίησης της οικονομίας. Οι Τσουκτσί τους άκουσαν, αλλά δεν κατάλαβαν τίποτα. Τι να κολεκτιβοποιήσουν οι νομάδες Τσουκτσί, που δεν είχαν ιδέα τι θα πει ιδιοκτησία γης και κυνηγούσαν ή ψάρευαν όλοι μαζί σε ομάδες;

🔎Υπήρξε, πάντως, μια εκβιομηχάνιση. Σιγά-σιγά ανακαλύφθηκαν μεγάλα κοιτάσματα πετρελαίου, φυσικού αερίου, άνθρακα και χρυσού, αλλά κυρίως κασσίτερου. Κατά τη διάρκεια του Β’ παγκοσμίου πολέμου σχεδόν όλος ο κασσίτερος της ΕΣΣΔ προερχόταν από την Τσουκότκα. Για να προσελκύσουν, μάλιστα, περισσότερο κόσμο στα εργοστάσια και στα ορυχεία, οι Σοβιετικοί πρόσφεραν απίστευτους (για τα δεδομένα της ΕΣΣΔ) μισθούς, επιδόματα και προνόμια σε όσους επέλεγαν να εγκατασταθούν σ’ αυτή την αφιλόξενη περιοχή.

🔎Το 1989, στην τελευταία απογραφή της ΕΣΣΔ, μετρήθηκαν στην Τσουκότκα 164.000 άνθρωποι, το 83% των οποίων ήταν Ρώσοι και Ουκρανοί ειδικευμένοι εργάτες και επιστήμονες. Με την πτώση της ΕΣΣΔ οι περισσότεροι τα μάζεψαν κι έφυγαν για πιο… ζεστά. Στη απογραφή του 2021 μετρήθηκαν 47.853 άνθρωποι, δηλαδή σε 30 χρόνια η περιοχή έχασε τα 2/3 του πληθυσμού της!

🔎Το 1991 ο Ρώσος πρόεδρος Γέλτσιν διόρισε κυβερνήτη της Τσουκότκα τον Καζάκο Αλεξάντρ Ναζάροφ. Ο οποίος συνέδεσε το όνομά του με την ελεύθερη πτώση της οικονομίας της περιοχής, με οικονομικά σκάνδαλα που είχαν στόχο τον προσωπικό του πλουτισμό, ως και τη μη απόδοση φόρων στην κεντρική κυβέρνηση! Ο Ναζάροφ είχε υιοθετήσει μια ρητορική κινδυνολογίας, σύμφωνα με την οποία ο ίδιος κρατούσε με τα δόντια την περιοχή για να μην πέσει στα χέρια των ΗΠΑ. Και κατηγορούσε τους φουκαράδες τους Τσουκτσί ότι… συμμάχησαν με τις ΗΠΑ, καταδικάζοντάς ολόκληρο το λαό τους σε θάνατο από ασιτία!

🔎Η Λιουντμίλα Αϊνάνα, η ακτιβίστρια των Τσουκτσί εκείνη την εποχή, η οποία συνέγραψε και το πρώτο ρωσο-τσουκτσί λεξικό, τα γράφει πολύ ωραία στο βιβλίο της για τα δεινά του λαού της. Οι Τσουκτσί είχαν σχεδόν για μία δεκαετία πρόσβαση μόνο σε αλεύρι που προοριζόταν για ζωοτροφές! Πολλοί που είχαν ενσωματωθεί στους οικισμούς και ζούσαν «πολιτισμένα» αναγκάστηκαν μετά από δεκαετίες να θυμηθούν το κυνήγι ταράνδου και το ψάρεμα στις αφιλόξενες ακτές για να χορτάσουν.

  🔎Οι αιτιάσεις του Ναζάροφ βασίζονταν στην συμφωνία Μπέικερ-Σεβαρτνάτζε του 1990 (από τα ονόματα των υπουργών εξωτερικών ΗΠΑ-ΕΣΣΔ) με την οποία οι δύο χώρες «μοιράστηκαν» τα στενά του Βερίγγειου πορθμού. Με τη συμφωνία αυτή η Ρωσία «έχασε» σχεδόν 200.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα θαλάσσιας κυριαρχίας και εκμετάλλευσης. Από τότε ως σήμερα ο Ναζάροφ κατηγορεί τον Σεβαρτνάτζε ότι «ήθελε να πουλήσει την Τσουκότκα στους Αμερικάνους» και υπερηφανεύεται ότι αυτός τον σταμάτησε.

🔎Η αλήθεια είναι ότι οι Τσουκτσί, πάνω στην πείνα και την απελπισία τους, στράφηκαν σε οποιονδήποτε μπορούσε να τους βοηθήσει. Κι αυτοί που ανταποκρίθηκαν περισσότερο απ’ όλους ήταν αμερικάνικες μη κυβερνητικές οργανώσεις, οι οποίες έσπευσαν να στείλουν ανθρωπιστική βοήθεια στην περιοχή. Τώρα, αν τα κίνητρά τους ήταν ακραιφνώς ανθρωπιστικά ή συμφεροντολογικά, αυτό το αφήνουμε στην κρίση του καθενός… Το θέμα είναι ότι ο Ναζάροφ βρήκε πάτημα για να τους κατηγορήσει ως «εχθρούς» της Ρωσίας και είπαν το ψωμί, ψωμάκι.

🔎Με το που ανέλαβε ο Βλαντίμιρ Πούτιν, το 2000, αποφάσισε να τελειώνει με τον Ναζάροφ. Του έστειλε την «Ομοσπονδιακή Φορολογική Αστυνομία» να τον ελέγξει, κι αυτός «αποφάσισε» να μην κατέβει υποψήφιος στις εκλογές. Έτσι μπήκε στο παιχνίδι ο Ρομάν Αμπράμοβιτς. Ναι, ο πασίγνωστος ολιγάρχης που έγινε γνωστός στη Δύση ως ιδιοκτήτης της Τσέλσι.

🔎Ο Ρωσο-εβραίος Αμπράμοβιτς, γεννημένος στο Σαρατόφ, μεγαλωμένος στη δυτική Ρωσία και με καταγωγή από την Λιθουανία, φυσικά δεν είχε την παραμικρή σχέση με την περιοχή. Πλην όμως, είχε ήδη αρχίσει να κάνει γερό κομπόδεμα ως ολιγάρχης και μάλιστα είχε καταγραφεί ως από τους πρώτους της συνομοταξίας που είχε «συμβουλέψει» τον Γέλτσιν να ορίσει διάδοχο τον Πούτιν. Οπότε θεωρήθηκε του στενού κύκλου του Πούτιν, όταν αυτός ανέλαβε.

🔎Ο διορισμός του Αμπράμοβιτς ως κυβερνήτη της Τσουκότκα έγινε τον Ιανουάριο του 2001. Παρ’ ότι δεν είχε σχέσεις με την περιοχή, ο ολιγάρχης την επισκεπτόταν πολύ συχνά, επεδίωξε σχέσεις με τους Τσουκτσί, κυλίστηκε μαζί τους στα δέρματα ταράνδου και γεύτηκε τις λιχουδιές τους, συκώτια και έντερα ταράνδου βουτηγμένα στο λαρδί.

🔎Το κυριότερο, όμως, είναι ότι έδινε λεφτά γι’ αυτούς. Υπολογίζεται ότι ως το 2008, που εγκατέλειψε τη θέση, είχε δώσει περισσότερο από 1,3 δις δολάρια (!) από την προσωπική του περιουσία για να φτιάξει σχολεία, νοσοκομεία, δρόμους, ως και να επιδοτήσει τους Τσουκτσί να αγοράσουν από ένα snowmobile ο καθένας!

🔎Το 2004, όταν είχε ήδη αγοράσει την Τσέλσι, ο Αμπράμοβιτς ζήτησε από τον Πούτιν να τον απαλλάξει. Ο Πούτιν δεν σήκωνε κουβέντα. Ο Αμπράμοβιτς «επανεξελέγη» το 2005 και άντεξε ως το 2008, όταν ο τότε πρόεδρος Μεντβέντεφ αποδέχτηκε την παραίτησή του. Με την υποσημείωση, βέβαια, ότι οι «αγαθοεργίες» του θα συνεχίζονταν. Πράγματι, ως σήμερα ο Αμπράμοβιτς δίνει εκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο για επενδύσεις στην περιοχή. Είναι ένα είδος έμμεσου, αλλά αποτελεσματικού «φόρου» για όλα τα καλά που έκανε η Ρωσία (και ο Πούτιν) γι’ αυτόν.

🔎Όπως είναι φυσικό, ο Αμπράμοβιτς λατρεύεται από τους Τσουκτσί. Είναι ο δικός τους… Άγιος Βασίλης, άλλωστε κι αυτός από τον ουρανό κατέφθανε, με το ιδιωτικό του ελικόπτερο. O πρώτος «επίσημος» δρόμος για αυτοκίνητα στην Τσουκότκα χαράχτηκε το 2012 (!) και συνδέει το Αναντίρ με το λιμάνι του Μαγκαντάν.

🔎Η Τσουκότκα κυβερνήθηκε από τον Ρομάν Κόπιν από το 2008 ως το 2023. Ήταν 34 ετών μόλις ανέλαβε ο Κόπιν, ο οποίος έχει σπουδάσει δημόσια διοίκηση κι επίσης δεν έχει σχέση με την περιοχή. Ένας χαρτογιακάς, χωρίς ερείσματα στην περιοχή, διαχειριστής του χρήματος από το κράτος και τον Αμπράμοβιτς. Η «βασιλεία» του, που κράτησε 15 χρόνια, τον φέρνει δεύτερο στη λίστα όλων των εποχών με τους μακροβιότερους διοικητές περιοχών. Πρώτος στη λίστα είναι ο Ραμζάν Καντίροφ της Τσετσενίας. Χωρίς άλλα σχόλια.

🔎Το 2023 ανέλαβε άλλος. Ποιος; Το όνομα Βιάτσεσλαβ Κουζνέτσοφ δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό, αλλά για τους γνώστες είναι πολύ συμβολικό. Πρόκειται για έναν άνθρωπο «ειδικών αποστολών» του Πούτιν, ο οποίος ανάμεσα στα άλλα πόστα που κατείχε, διετέλεσε και αναπληρωτής πρωθυπουργός της «Λαϊκής Δημοκρατίας του Λουγκάνσκ». Δηλαδή της ρωσόφωνης αυτής περιοχής της Ουκρανίας που τελεί υπό ρωσικό έλεγχο από το 2014 και είχε ανακηρύξει μονομερώς την ανεξαρτησία της, μέχρι που «ενσωματώθηκε» στην Ρωσία το 2023 με μη αναγνωρισμένο δημοψήφισμα.

🔎Η παρουσία του Κουζνέτσοφ, ενός ανθρώπου που είναι της άμεσης εμπιστοσύνης του Πούτιν, δείχνει το ρωσικό άμεσο ενδιαφέρον γι’ αυτό το παγωμένο κομμάτι γης.

🔎Ούτε το αμερικανικό ενδιαφέρον, φυσικά, έχει εκλείψει. Τα ερείσματα, όμως, έχουν εξαφανιστεί. Φρόντισε γι’ αυτό ο Αμπράμοβιτς, ο οποίος δεν είναι και ακριβώς όπως παρουσιάζεται, δηλαδή «αντίθετος» στον Πούτιν. Άλλοι ολιγάρχες, βέβαια, με τα χρόνια μπήκαν πιο γερά στον στενό κύκλο του Ρώσου προέδρου, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο Αμπράμοβιτς τοποθετήθηκε απέναντι.

🔎Πολύς κόσμος ανησύχησε στην περιοχή τον Απρίλιο του 2022, όταν έμαθε ότι η υγεία του Αμπράμοβιτς κλονίστηκε (λόγω δηλητηρίασης; Ποτέ δεν εξιχνιάστηκε) μετά από την προσπάθειά του να μεσολαβήσει για την κατάπαυση του πυρός στην Ουκρανία. Ανάμεσα στα μηνύματα για ταχεία ανάρρωση που έλαβε ο Ρώσος ολιγάρχης ήταν και εκατοντάδες (!) τηλεγραφήματα που εστάλησαν από τον τηλεγραφικό σταθμό του Αναντίρ.