To Ιράν πριν τους μουλάδες: Παχλαβί, Μοσαντέκ, Σοράγια, σκισμένα τσαντόρ, γαλλικές κασέτες

 

Τι γνωρίζουμε για το Ιράν; Ότι παλιά λεγόταν Περσία. Ότι μας είχαν άχτι τους Έλληνες, από τότε που ήμασταν πόλεις-κράτη και όχι κάτι ενιαίο. Ότι τους κατέκτησε ο Μέγας Αλέξανδρος. Ότι άλλαξαν πολλές αυτοκρατορίες. Ότι επί σάχη οι γυναίκες φορούσαν μαγιό μπικίνι και παντελόνια τζιν. Και ότι από τότε που ανέβηκε στην εξουσία ο Χομεϊνί οι γυναίκες κουκουλώθηκαν με τσαντόρ, οι άνδρες άφησαν μούσια και η χώρα έγινε το πρώτο πραγματικά θεοκρατικό καθεστώς του σύγχρονου κόσμου.

🔎Αυτά μόνο. Δυστυχώς. Άντε, να’ χουμε ακούσει και ότι η χώρα έχει πολύ πετρέλαιο. Για την ακρίβεια, πάρα πολύ πετρέλαιο. Και ότι κάποια στιγμή είχε αναλάβει ένας Μοσαντέκ, καλός άνθρωπος, πήγε να τα βάλει με τη Δύση και τους πετρελαιάδες και έφαγε το κεφάλι του. Και για τη Σοράγια, τη δεύτερη σύζυγο του σάχη, που τη χώρισε επειδή ήταν στείρα κι αυτή έπνιγε τη θλίψη της σε διακοπές διαρκείας στην Ελλάδα, που υπεραγαπούσε.

🔎Έχουμε μεγάλα κενά ιστορικά όσον αφορά εκείνη την περιοχή, που υπήρξε κομβική στην παγκόσμια ιστορία. Ανάθρεψε αυτοκρατορίες που κυριάρχησαν επί αιώνες, δυναστείες ζάμπλουτες, αλλά και τώρα παίζει έναν τρομακτικά σημαντικό γεωστρατηγικό ρόλο, λόγω της θέσης του και των πετρελαίων του.

🔎 Ορίστε, λοιπόν, κάποια στοιχεία που θα μας βοηθήσουν όχι μόνο να γνωρίσουμε καλύτερα το Ιράν, αλλά και να καταλάβουμε γιατί βρίσκεται σε μια κατάσταση που στην Ελλάδα την περιγράφουμε ως «μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα»;

🔎To κείμενο δεν είναι απολύτως ιστορικό. Δεν έχει σκοπό να παρουσιάσει αναλυτικά την ιστορία της Περσίας από τον Κύρο, τον Ξέρξη και τον Μαρδόνιο και τον Δαρείο. Στην περιοχή, πάντως, αναπτύχθηκαν όντως μεγάλες αυτοκρατορίες. Και οι αυτοκρατορίες, ξέρετε, «δημιουργούν» διοικητές και διοικητικούς υπαλλήλους.

🔎Η διοικητική εμπειρία των Περσών χάνεται στα βάθη των αιώνων. Κι ήταν αυτή που, μαζί με τη γλώσσα και τον πολιτισμό τους, βοήθησε να μείνουν ζωντανοί παρά τις κατακτήσεις και από διαφορετικούς λαούς. Από το βασίλειο των Μήδων, που δημιουργήθηκε περίπου το 678 π.Χ. μέχρι τις αρχές του 20^ου αιώνα στην περιοχή που ονομάζουμε σήμερα Ιράν αναπτύχθηκαν τουλάχιστον δέκα σημαντικότατες δυναστείες-αυτοκρατορίες, που εκτείνονταν πολύ περισσότερο από τα σημερινά σύνορα.

🔎Το σημαντικό είναι ότι οι Πέρσες, παρά τις κατακτήσεις, έβρισκαν τρόπους να επιβάλλουν το δικό τους πολιτισμό και στο τέλος να αφομοιώνουν τους ίδιους τους κατακτητές τους! Αυτό συνέβη μέχρι και με τον Μέγα Αλέξανδρο. Αλλά συνέβη και με τις τελευταίες «ξένες» δυναστείες που διαφέντεψαν την Περσία από το 1736 ως το 1925: Τους Αφσάρ και τους Κατζάρ.

🔎Οι Ασφάρ ήταν μια τουρκογενής φυλή από το σημερινό Τουρκμενιστάν, οι οποίοι κατέκτησαν το σημερινό Ιράν και οι αρχηγοί τους το κυβέρνησαν από το 1736 ως το 1794. Τότε έχασαν τον πόλεμο από τους Κατζάρ, άλλη τουρκογενή φυλή, από το σημερινό Αζερμπαϊτζάν. Αυτοί έμειναν στην εξουσία ως το 1925. Παρά την κατάκτησή τους, δεν κατάφεραν βέβαια να επιβάλλουν τον δικό τους πολιτισμό στη χώρα. Υιοθέτησαν, μάλιστα, την περσική γλώσσα, τα φαρσί, όχι μόνο ως επίσημη του κράτους, αλλά τη χρησιμοποιούσαν ως γλώσσα της αυλής και του πολιτισμού.

🔎Ως αυτοκρατορίες που διαδέχονταν η μία την άλλη, τα κράτη που διαφέντευαν το Ιράν είχαν συνηθίσει να έχουν πάρε-δώσε με διαφορετικούς λαούς. Η βάση, βέβαια, ήταν οι καθ’ εαυτό Πέρσες, και οι συγγενείς ιρανικοί λαοί τους που έχουν κάποιες διαφορές, κυρίως γλωσσικές (Μαζανταρανοί, Λουριστανοί, Γκιλάκι κτλ.).

🔎Ακόμα και σήμερα, λοιπόν, οι Πέρσες εκτιμάται ότι αποτελούν λίγο παραπάνω από το 50% του πληθυσμού της χώρας. Με τους άλλους συγγενείς λαούς φτάνουν λίγο πάνω από το 60%. Οι υπόλοιποι είναι Αζέροι (24%), Κούρδοι (7%), Άραβες (3%), Τουρκμένοι (2%), Βελούχοι (2%).

🔎Ποιος ήταν και είναι ακόμα ο συνδετικός κρίκος μεταξύ τους; Το σιιτικό ισλάμ, που θεωρείται πολύ πιο επαναστατικό και ριζοσπαστικό από το «ορθόδοξο» σουνιτικό ισλάμ. Το 95% του σημερινού πληθυσμού του Ιράν είναι σιίτες, κι αυτή τους η πίστη (που καθιερώθηκε εκεί από τις αρχές του 1500 μ.Χ.) έχει αποδειχτεί ότι ξεπερνάει την εθνολογία. Στην περιοχή, άλλωστε, βρίσκονται μερικοί από τους πιο ιερούς τόπους των σιιτών, ειδικά στις πόλεις Μασάντ και Κομ, στα ανατολικά.

🔎Σε κείμενο της ΓΕΩγραφίδας για τους Αζέρους του Ιράν αναφέραμε ήδη ότι οι σιίτες Αζέροι του Ιράν έχουν διαχρονικά μικρή διάθεση να ενωθούν με τους Αζέρους του Αζερμπαϊτζάν, παρ’ ότι έχουν κοινή γλώσσα και μοιράζονται πολλά πολιτισμικά στοιχεία. Το ίδιο ισχύει και με τους Κούρδους. Οι Άραβες στα δυτικά της χώρας, στην περιοχή του Χουζεστάν, θα καλόβλεπαν μια ένωση μόνο με τους (επίσης σιίτες) Άραβες στο νότιο Ιράκ.

🔎Έτσι εξηγείται το γεγονός ότι, παρά την ποικιλία στην εθνολογική σύσταση του Ιράν, δεν υπήρχαν ποτέ σοβαρά αποσχιστικά κινήματα στη χώρα. Γι’ αυτό, άλλωστε, καλλιεργήθηκε και επί πολλά χρόνια η εντύπωση ότι οι κάτοικοι του Ιράν είναι «Πέρσες» και τίποτε άλλο.

🔎Μετά την ήττα τους από τους Ρώσους στον Καύκασο, που τους ανάγκασε να αποχωρήσουν από την περιοχή, οι Κατζάρ ανέπτυξαν πιο στενές σχέσεις με τους Βρετανούς, ειδικά μετά το 1850. Οι οποίοι έκλεισαν και εμπορικές συμφωνίες, αλλά κυρίως τους ένοιαζε να είναι η περιοχή ήρεμη για να μην κινδυνεύει ο δρόμος προς τις Ινδίες, το πετράδι του βρετανικού στέμματος.

🔎Αυτές οι συμφωνίες, όμως, ήταν και η αιτία του πρώτου ξεσηκωμού του κόσμου εναντίον της εξουσίας. Το 1891 η Περσία και η Βρετανία έκλεισαν συμφωνία που παραχωρούσε τα δικαιώματα στο εμπόριο καπνού στους Βρετανούς για 50 χρόνια. Στην ουσία ένας Βρετανός ταγματάρχης θα διαχειριζόταν όλο το εμπόριο καπνού του Ιράν, το οποίο απασχολούσε τότε το 20% του εργατικού δυναμικού της χώρας.

🔎Ο κόσμος επαναστάτησε. Σταμάτησαν να δουλεύουν στα χωράφια, στις πόλεις βγήκαν στους δρόμους, οι ουλεμάδες (σιίτες κληρικοί) επηρέαζαν με τα πύρινα κηρύγματά τους. Οι Κατζάρ πιάστηκαν απροετοίμαστοι. Η συμφωνία ακυρώθηκε.

🔎Το 1905 είχαμε νέες ταραχές. Αυτή τη φορά ο Κατζάρ σάχης Μοζαφάρ Αλ Ντιν, για να παραμείνει στην εξουσία, αναγκάστηκε να προχωρήσει σε κινήσεις εκδημοκρατισμού. Για πρώτη φορά υιοθετήθηκε σύνταγμα και λειτούργησε κοινοβούλιο. Μοιάζουν μικρά σήμερα, αλλά τότε ήταν εξωπραγματικά. Και συνέβησαν πρώτη φορά στον ισλαμικό κόσμο, πριν ακόμα και από την επανάσταση των Νεότουρκων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

🔎Το τέλος της τουρκογενούς δυναστείας των Κατζάρ ήλθε το 1925. Ήταν κάτι αναμενόμενο, δεδομένου ότι την «συνταγματική» 20ετία κάθε τόσο ξεσπούσαν ταραχές σε διάφορα σημεία της χώρας και η κεντρική κυβέρνηση φαινόταν αδύναμη. Εκείνη τη χρονιά έγινε στρατιωτικό πραξικόπημα και στην εξουσία ανήλθε ο στρατηγός Ρεζά Χαν, ο οποίος δεν αρκέστηκε μόνο στο να κυβερνά τη χώρα σαν δικτάτορας. Έγινε ο ίδιος σάχης και ίδρυσε την δυναστεία των Παχλαβί.

🔎Ο Ρεζά Χαν ήταν Μαζανταρανός, ανήκε δηλαδή σε μια ιρανική φυλή, αλλά όχι απόλυτα περσική. Παρ’ όλα αυτά, αυτό που επεδίωξε ήταν η απόλυτη «περσοποίηση» της χώρας και η σταδιακή μείωση της επιρροής των σιιτών μουλάδων. Πρόβαλλε, δηλαδή, το έθνος ως συνεκτικό κρίκο αντί για τη θρησκεία.

🔎Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του συνέβη και το εξής εκπληκτικό: Έδωσε εξουσίες στην αστυνομία για να «εκμοντερνίσει» τη χώρα με το ζόρι. Έτσι, λοιπόν, οι αστυνομικοί λειτουργούν με την ακριβώς αντίθετη λογική που βλέπουμε τα τελευταία χρόνια! Αντί να κυνηγούν π.χ. τις γυναίκες χωρίς τσαντόρ, κυνηγούσαν αυτές που ήταν καλυμμένες με τσαντόρ και τα έσχιζαν στη μέση του δρόμου!

🔎Η μαντήλα χιτζάμπ απαγορεύτηκε διά νόμου το 1936. Οι άνδρες «ενθαρρύνονταν» (στην ουσία αναγκάζονταν) να ντύνονται ευρωπαϊκά και να φοράνε καπέλα με γείσο, τα οποία τους εμπόδιζαν να ακουμπάνε το μέτωπο στο έδαφος όταν προσεύχονταν.

🔎Το Ιράν έκανε βήματα προς τη Δύση. Βοήθησαν, βέβαια, και οι Βρετανοί που είδαν τη χώρα με άλλο μάτι μετά την ανακάλυψη (το 1908) τεράστιων κοιτασμάτων πετρελαίου στην περιοχή του Χουζεστάν, στον μυχό του Περσικού Κόλπου. Στο πιτς-φυτίλι δημιουργήθηκε η Anglo-Persian Oil Company, μια υποτίθεται κοινοπραξία εκμετάλλευσης των πετρελαίων, στην ουσία μια αποικιακή συμφωνία. Το ποσοστό του κράτους ήταν πολύ μικρότερο απ’ αυτό που θα έπρεπε.

🔎Με τα λεφτά, πάντως, του πετρελαίου έγιναν διάφορα έργα, που δημιούργησαν μια εικόνα μοντέρνου κράτους. Η επαρχία, όμως, ακόμα ήταν εξαιρετικά υπανάπτυκτη, με τη γη στα χέρια μεγαλοτσιφλικάδων. Ο σάχης και οι υποστηρικτές του ήταν οι μεγάλοι ευνοημένοι.

🔎Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ο σάχης Ρεζά Χαν, όπως αποδείχτηκε αργότερα με την αποκάλυψη μυστικών εγγράφων, περίμενε τη Γερμανία να νικήσει και μάλιστα εύκολα. Δεν εκδηλώθηκε, βέβαια, και προτίμησε την ουδετερότητα. Αλλά η γεωστρατηγική θέση της χώρας του και κυρίως τα πετρέλαια ήταν πολύ σημαντικά για τους Συμμάχους, ώστε να το ρισκάρουν.

🔎Με αφόρητη διεθνή πίεση τόσο από τη Βρετανία, όσο και από την γειτονική ΕΣΣΔ, ο Ρεζά Χαν αναγκάστηκε να παραιτηθεί από το θρόνο υπέρ του γιου του Μοχάμεντ Ρεζά, ο οποίος τότε ήταν μόλις 22 ετών και λειτουργούσε σαν μαριονέτα. Η χώρα καταλήφθηκε από σοβιετικά (στο βορρά) και βρετανικά (στο νότο) στρατεύματα και παρέμεινε τυπικά ουδέτερη, στην ουσία όμως προμήθευε τους Συμμάχους με το πολύτιμό πετρέλαιό της.

🔎Οι Σοβιετικοί φάνηκε ότι στην αρχή ήθελαν να επεκταθούν προς το νότο, γι’ αυτό στις δικές τους ζώνες κατοχής στο βορρά ίδρυσαν «σοβιετικές δημοκρατίες» για Αζέρους και Κούρδους (στις περιοχές που είχαν πλειοψηφία), προφανώς για να τις ενσωματώσουν αργότερα. Το 1943, όμως, η συμμαχική Διάσκεψη της Τεχεράνης εγγυήθηκε ότι μετά τον πόλεμο τα σύνορα του Ιράν θα έμεναν ίδια κι απαράλλαχτα. Οπότε οι Σοβιετικοί άργησαν μεν, αλλά αποχώρησαν το 1946 με βαριά καρδιά.

🔎Το Ιράν ακριβώς μετά τον Β’ Π.Π. προσπάθησε να εξελιχθεί σε μια συνταγματική μοναρχία δυτικού τύπου. Με τον σάχη να βασιλεύει αλλά να μην κυβερνά. Το κοινοβούλιο πήρε εξουσίες. Κι εκεί έλαμψε το άστρο του Μοχάμαντ Μοσαντέκ, ενός ριζοσπάστη πολιτικού, που ήταν επί πολλά χρόνια σε κυβερνητικές θέσεις (υπουργός εξωτερικών από το 1923 και για πολλά χρόνια κυβερνήτης επαρχιών) κι έγινε πρωθυπουργός το 1951.

🔎Ένας δυτικοαναθρεμμένος πολιτικός, με σπουδές νομικής στη Γαλλία και την Ελβετία, ο Μοσαντέκ μάλλον υπερεκτίμησε τις δυνάμεις του. Ένιωσε ότι η δημοφιλία του μπορούσε να τον οδηγήσει σε απευθείας σύγκρουση με το κατεστημένο. Ανάμεσα στις μεταρρυθμίσεις του ήταν και η πιο κομβική, η εθνικοποίηση των πετρελαίων της χώρας! Μια απόφαση αδιανόητη, που γέμισε μεν τα ταμεία της χώρας, αλλά τον ίδιο τον οδήγησε σε περιπέτειες.

🔎Βρετανοί και Αμερικανοί, που είχαν αρχίσει να ανακατεύονται για τα καλά στην περιοχή, δεν μπορούσαν να δεχτούν ότι θα έχαναν τα προνομιακά τους πετρέλαια μέσα σε μια νύχτα. Το 1953 οργάνωσαν στρατιωτικό πραξικόπημα, υπό έναν απόστρατο στρατηγό, και πέτυχαν να απομακρύνουν τον Μοσαντέκ από την πρωθυπουργία. Ουσιαστικά τον πέταξαν εκτός πολιτικής, δικάστηκε και καταδικάστηκε, έμεινε φυλακισμένος κατ’ οίκον για όλη την υπόλοιπη ζωή του και όταν πέθανε θάφτηκε στην αυλή του σπιτιού του, για να μην υπάρξουν ταραχές στην κηδεία του!

🔎Το όνομα Μοσαντέκ ακόμα και σήμερα αντιμετωπίζεται με σεβασμό στο Ιράν. Ήταν ο άνθρωπος που προσπάθησε να κάνει κάτι δύσκολο και, κατά το κοινώς λεγόμενο, «τον έφαγαν τα συμφέροντα».

🔎Από το 1953, λοιπόν, μέχρι το 1979 που έπεσε ο σάχης Μοχάμεντ Ρεζά, το Ιράν κατρακύλησε στον αυταρχισμό. Έμοιαζε περισσότερο η εξουσία με μια «μπανανία», απόλυτα ελεγχόμενη από τη Δύση. Με μια πανίσχυρη και ανελέητη μυστική αστυνομία, τη ΣΑΒΑΚ, ένα όνομα που έγινε συνώνυμο του απόλυτου μίσους. Και με ολοένα πιο εχθρική διάθεση στον σιιτικό κλήρο, που έβρισκε συνέχεια πατήματα να κατηγορεί τον σάχη.

🔎Αιτίες κι αφορμές; Πολλές. Κατ’ αρχάς, οι δύο πρώτες του γυναίκες δεν ήταν του δόγματος. Η πρώτη του γυναίκα, η Φαουζία, ήταν σουνίτισσα από την Αίγυπτο. Η δεύτερη, η ηθοποιός Σοράγια, μεγάλωσε στο Βερολίνο και εκπαιδεύτηκε στο Λονδίνο και την Ελβετία, και λεγόταν ότι ήταν χριστιανή πριν ασπαστεί το ισλάμ για να παντρευτεί.

🔎Όπως όλα τα τέτοιου είδους καθεστώτα, έτσι κι αυτό του Ιράν βασίστηκαν στους «ενδόξους προγόνους». Το 1971 γιορτάστηκαν σε μια φαραωνική τελετή τα 2.500 χρόνια της αυτοκρατορίας της Περσίας, παρουσία 60 μοναρχών και ηγετών όλου του κόσμου. H γιορτή σχολιάστηκε από τον κλήρο ως «αρχαιολατρεία» και θα έμεινε εκεί αν δεν υπήρχε άλλη μια αδιανόητη απόφαση: Το 1976 αποφασίστηκε να αλλάξει το παραδοσιακό ισλαμικό ημερολόγιο σε «παραδοσιακό» περσικό! Σε μια νύχτα οι Ιρανοί πήγαν από το έτος 1355 στο 2535.

🔎Από το 1963 κιόλας ο σάχης είχε αποκτήσει αντίπαλο. Ο Ρουχολάχ Χομεϊνί είχε ξεχωρίσει για τα πύρινα λόγια του εναντίον της εξουσίας, αλλά και των δυτικών που τον στήριζαν. Το 1965 οδηγήθηκε στην εξορία, κατ’ αρχάς στη Νατζάφ του Ιράκ, επίσης ιερή πόλη των σιιτών, και μετά στο Παρίσι.

🔎Ο σάχης πίεσε τον Σαντάμ Χουσεϊν να τον διώξει από το Ιράκ για να μην βρίσκεται κοντά, αλλά την πάτησε. Οι οπαδοί του Χομεϊνί εκμεταλλεύτηκαν τις καλύτερες ταχυδρομικές και τηλεφωνικές υπηρεσίες της Γαλλίας για να διαδώσουν το μήνυμα του Χομεϊνί στη χώρα τους. Κασέτες με τα κηρύγματα του Χομεϊνί κυκλοφορούσαν συνεχώς, πολλές φορές μάλιστα μαγνητοφωνούνταν μέσω τηλεφώνου!

🔎Η κυβέρνηση προσπάθησε να δείξει ένα πιο φιλολαϊκό πρόσωπο, κυρίως με την απόφαση αναδιανομής της γης στην επαρχία, αλλά κι αυτό απέτυχε. Βουτήχτηκε στη διαφθορά και στο νεποτισμό, αφού οι μεγαλοτσιφλικάδες αγόραζαν εκ νέου έναντι μικρού τιμήματος τα χωραφάκια που δόθηκαν τζάμπα στους ακτήμονες, χωρίς να τους δοθούν ούτε τρακτέρ, ούτε σπόροι, ούτε λιπάσματα, δηλαδή τα μέσα για να καλλιεργήσουν μόνοι τους τη γη.

🔎Το Ιράν στα χρόνια του σάχη απέχει πολύ από αυτό που νομίζουν πολλοί, μια λειτουργική δυτική κοινωνία. Προφανώς οι γυναίκες στις πόλεις ντύνονταν ευρωπαϊκά, σπούδαζαν στα πανεπιστήμια και είχαν ελευθερίες, αλλά στην επαρχία υπήρχαν πολλά τσαντόρ και οι οικονομικές διαφορές των τάξεων συνεχώς μεγάλωναν.

🔎Ο κόσμος επαναστάτησε το 1979. Κύριο μέλημα, να πέσει το καθεστώς του σάχη. Όταν ξεκινούσαν οι ταραχές, τα πλήθη ήταν ετερόκλητα: Από το καταπιεσμένο κομουνιστικό κίνημα μέχρι τους φανατικούς οπαδούς των σιιτών μουλάδων.

🔎Τι περίμεναν; Ασφαλώς όχι να πέσει τόσο εύκολα το δυτικοθρεμμένο καθεστώς του σάχη. Οι πρώτες επιδιώξεις ήταν να λειτουργήσει πάλι ένα δυνατό κοινοβούλιο, μια ανεξάρτητη εκλεγμένη εκτελεστική εξουσία. Γρήγορα, όμως, το εύρος των διαδηλώσεων ήταν τέτοιο που φάνηκε ότι οι μουλάδες είχαν πάρει το πάνω χέρι.

🔎Ο Χομεϊνί φαινόταν ως η κεντρική φιγούρα της αντιπολίτευσης, όμως ως την τελευταία στιγμή δεν είχε κάνει γνωστές τις φιλοδοξίες του να ηγηθεί της Επανάστασης και χειροπιαστά, όχι μόνο πνευματικά. Είναι χαρακτηριστικό ότι λίγες ημέρες πριν αναχωρήσει από το Παρίσι για την αποθεωτική του υποδοχή στην Τεχεράνη, είχε δεσμευτεί για ένα «δημοκρατικό πολιτικό σύστημα».

🔎Και κάτι περισσότερο: Οι σιίτες κληρικοί μεθόδευαν να μετατρέψουν την ιερή πόλη Κομ σ’ ένα Βατικανό της σιιτικής πίστης, μια πόλη-κράτος, που θα έδινε και κοσμική εξουσία στον Χομεϊνί όταν θα επέστρεφε. Βεβαίως με τον πρώτο λόγο που απηύθυνε στο αλλοπαρμένο πλήθος όταν πάτησε θριαμβευτής στην Τεχεράνη την 1^η Φεβρουαρίου 1979 φρόντισε να δείξει το πρόσωπό του με τη χαρακτηριστική φράση: «Θα τους χτυπήσω για να τους σπάσω τα δόντια».

🔎Ο σάχης είχε εγκαταλείψει τη χώρα από τις 16 Ιανουαρίου. Θεωρητικά η χώρα ήταν σε μεταβατική κυβέρνηση, αλλά ο Χομεϊνί δεν την έλαβε καθόλου υπ’ όψιν. Με την εξουσία που του έδινε το αφιονισμένο πλήθος διαμόρφωσε το δικό του καθεστώς, που ισχύει (με κάποια σκαμπανεβάσματα) μέχρι σήμερα.

🔎Είναι όλοι οι Ιρανοί οπαδοί της Επανάστασης; Προφανώς όχι. Όπως δεν ήταν πριν και όλοι οπαδοί του καθεστώτος του σάχη. Αυτό αποδεικνύεται εύκολα. Στις πρόσφατες προεδρικές εκλογές συμμετείχε μόλις το 40% του εκλογικού σώματος των περίπου 61 εκατομμυρίων εγγεγραμμένων, άρα περίπου το 30% του πληθυσμού των 90+ εκατομμυρίων.

🔎Η εξουσία στο Ιράν έκανε σοβαρές προσπάθειες για να βελτιώσει το βιοτικό επίπεδο, ειδικά στην επαρχία. Οι επιτυχίες στη γεωργία, την κτηνοτροφία, στην διανομή του πετρελαϊκού πλούτου, προβάλλονται πολύ από το καθεστώς. Από την άλλη, όμως, η αναγκαστική υιοθέτηση του τσαντόρ και η στέρηση βασικών ελευθεριών απ’ όλες τις γυναίκες, και η αίσθηση πως ό,τι και να κάνεις βρίσκεσαι συνεχώς υπό έλεγχο, έχουν κουράσει ειδικά τις νέες γενιές.

🔎Κομβικό ρόλο στην ύπαρξη και τη μακροημέρευση του καθεστώτος είναι το δόγμα εναντίον του Ισραήλ. Ο Χομεϊνί το είχε ξεκαθαρίσει από τον πρώτο του λόγο, ότι στρατηγικός στόχος του Ιράν είναι η απόλυτη καταστροφή του κράτους του Ισραήλ. Γι’ αυτό και η καταστροφή του πυρηνικού προγράμματος είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο απ’ ό,τι θα ήταν για μια οποιαδήποτε άλλη χώρα. Στην ουσία ματαιώνει (αναβάλλει λένε οι μουλάδες) την καταστροφή του Ισραήλ.

🔎Το ζήτημα είναι πώς θα «πουλήσει» αυτή την κατάσταση το καθεστώς του Ιράν στον πληθυσμό του. Θα πετύχει στο στρατιωτικό πεδίο (με τους πυραύλους κτλ.) κάποιες «νίκες», έτσι ώστε να πείσει ότι έχει ακόμα μεγάλη δύναμη και το φοβούνται; Και θα ησυχάσει, μέχρι να δουν τι μπορεί να σωθεί από το πυρηνικό πρόγραμμα και να ξεκινήσουν πάλι;

🔎Ή ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενγιαμίν Νετανιάχου, που φώναξε στο λαό του Ιράν «ξεσηκωθείτε» στο μήνυμά του μετά την επίθεση, έχει αντιληφθεί καλύτερα την κατάσταση; Γνωρίζει, δηλαδή, ή μπορεί να μεθοδεύσει ένα κίνημα απέναντι στο καθεστώς, που θα φουντώσει απ’ αυτή την επίθεση και θα ρίξει τους μουλάδες έτσι ακριβώς όπως τους ανέβασε, με ανεξέλεγκτες ταραχές;

Σανούσι: Τι συμβαίνει στη Λιβύη με διαφορετική ματιά

Αυτά που γίνονται στη Λιβύη τα τελευταία 15 χρόνια τα γνωρίζουμε, πάνω-κάτω. Αντιμαχόμενες παρατάξεις έχουν χωρίσει τη χώρα σε κομμάτια και πολεμούν για την εξουσία. Υπάρχουν δύο σοβαροί παίκτες, δύο «κυβερνήσεις», μία στα δυτικά της χώρας και μία στα ανατολικά, και δεκάδες διαφορετικές μικρές ενεργές ένοπλες ομάδες που κατέχουν μικρά κομματάκια εδάφους και εξουσίας, κυρίως στην έρημο του νότου.

🔎Οι περισσότεροι ονομάζουν αυτή την θλιβερή κατάσταση «εμφύλιο πόλεμο». Δεν είναι έτσι. Ο εμφύλιος προϋποθέτει αυτοί που παίρνουν τα όπλα ο ένας εναντίον του άλλου να ανήκουν στο ίδιο έθνος, όχι μόνο στο ίδιο κράτος. Ξεχνάμε ότι η Λιβύη είναι ένα απολύτως τεχνητό κράτος, που δημιουργήθηκε σαν αποτέλεσμα συμβιβασμών μόλις το 1951.

🔎Ως τότε, επί αιώνες, τα διαφορετικά της κομμάτια όχι μόνο διοικούνταν με διαφορετικό τρόπο, αλλά ήταν και προσανατολισμένα να «κοιτάζουν» σε όλους τους τομείς, από εμπορικά μέχρι και πολιτιστικά, σε διαφορετικά σημεία.

🔎Για να καταλάβουμε καλύτερα την κρίση στη Λιβύη, προσφέρουμε σήμερα μια διαφορετική ματιά. Μια βουτιά στην ιστορία και την εθνολογία της περιοχής, που δείχνει τη βαθιά διαίρεση και την πολύ μεγάλη δυσκολία να ενωθούν τα κομμάτια αυτά στο άμεσο ή το απώτερο μέλλον. Με λίγα λόγια, θα μιλήσουμε για τους Σανούσι.

🔎Τι είναι οι Σανούσι; Μια μουσουλμανική θρησκευτικο-πολιτική δυναστεία, που ιδρύθηκε μεν από έναν, αλλά απέκτησε εκατοντάδες χιλιάδες υποστηρικτές στην σημερινή ανατολική Λιβύη. Μια κίνηση που συνδυάζει το σουνιτικό ισλάμ με τον μυστικισμό των Σούφι. Και βρήκε πρόσφορο έδαφος σε μια περιοχή πολύ διαφορετική από την υπόλοιπη Λιβύη.

🔎Ας πάμε πιο πίσω. Η Λιβύη, όπως αναφέρθηκε ήδη, σαν κράτος που το βλέπουμε και σήμερα στο χάρτη υπάρχει από το 1951. Πριν απ’ αυτό υπήρξε αποικία των Ιταλών, διαιρεμένη όμως σε επαρχίες. Οι οποίες υπήρχαν από πιο παλιά, από τότε που η περιοχή ήταν μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

🔎Και στο απώτατο παρελθόν, βέβαια, η εθνολογική σύσταση της ανατολικής Λιβύης ήταν πολύ διαφορετική από το δυτικό άκρο. Τα ανατολικά παράλια, που βρίσκονται ακριβώς κάτω από την Κρήτη, υπήρξαν τόπος αποικισμού από Ελληνογενείς πληθυσμούς (κυρίως από το νησί της Σαντορίνης) κι εκεί αναπτύχθηκε η Πεντάπολις, η περιοχή με τις πέντε μεγάλες πόλεις και βασικό κέντρο την Κυρήνη. Αυτή την αρχαία πόλη, που έδωσε μέχρι και το μοντέρνο όνομα σ’ όλη αυτή την περιοχή (Κυρηναϊκή).

🔎Τα μεταναστευτικά-κατακτητικά κύματα των Αράβων μετά τον 7^ο αιώνα μ.Χ., όταν ο Μωάμεθ ίδρυσε το Ισλάμ στην Αραβία, κατέκλυσαν την περιοχή και διέδωσαν τη θρησκεία στους ντόπιους (βερβερικής καταγωγής) αυτόχθονες πληθυσμούς. Το βασικό κύμα, όμως, που άλλαξε τη σύσταση της περιοχής και της έδωσε τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της αναπτύχθηκε τον 11^ο αιώνα, κυρίως από τους Μπανί Χιλάλ και τους Μπανί Σαλίμ.

🔎Τι ήταν αυτοί; Αραβικές φυλές (διευρυμένες οικογένειες, καλύτερα) που έφτασαν στην περιοχή με τα κοπάδια τους, τα κατσίκια και τα πρόβατά τους, κι εγκαταστάθηκαν στην εύφορη ενδοχώρα, την οποία ονόμασαν Τζαμπάλ Αλ Άχνταρ, δηλαδή Πράσινο Βουνό. Έτσι η περιοχή από τα παράλια μέχρι τις παρυφές της ερήμου απέκτησε έναν σημαντικό πληθυσμό, ο οποίος είχε πολύ ανεπτυγμένο το αίσθημα της ανεξαρτησίας.

🔎Τα ανατολικά της σημερινής Λιβύης θεωρούνταν επί αιώνες «εξάρτημα» της Αιγύπτου. Από τους Πτολεμαίους ακόμα. Η περιοχή έγινε ρωμαϊκή επαρχία κι αργότερα ουσιαστικά το εσωτερικό έμεινε ακυβέρνητο. Η όποια αιγυπτιακή ή αργότερα οθωμανική εξουσία εξαντλούνταν στις παραθαλάσσιες μεσογειακές πόλεις. Μόνο από τα μέσα του 17^ου αιώνα και μετά υπήρξε μια προσπάθεια να επεκταθεί η κυριαρχία προς το νότο.

🔎Τι έκαναν αυτοί οι βεδουίνοι εκτός από τα βόσκουν τα κοπάδια τους; Πουλούσαν προστασία! Στα αμέτρητα καραβάνια από τα δυτικά του Μαγκρέμπ (την Αλγερία, το Μαρόκο κτλ.) που κατευθύνονταν προς τη Μέκκα για το προσκύνημα. Στην ουσία τους πλήρωναν για να μην τους επιτεθούν!

🔎Σ’ αυτό το εύφορο έδαφος φύτρωσαν και ιδέες. Εκεί «καλλιέργησε» το δόγμα του ο Μουχάμαντ Ιμπν Αλί Αλ Σανούσι, ο ιδρυτής όλης αυτής της κίνησης. Είχε γεννηθεί το 1787 πολύ πιο δυτικά, στο Αλγέρι, αλλά με την οικονομική άνεση της οικογένειας (ήταν γιος σημαντικού φύλαρχου) ταξίδεψε σε όλο το μουσουλμανικό κόσμο και γνώρισε από κοντά όλα τα φιλοσοφικά και θρησκευτικά ρεύματα.

🔎Με τα χρόνια, ο Αλ Σανούσι κατέληξε στο ότι το Ισλάμ είχε χάσει την «αγνότητά» του και έπρεπε να επιστρέψει αγνές του ρίζες, αυτές που δίδαξε ο Προφήτης Μωάμεθ στους φτωχούς Βεδουίνους της Αραβίας. Μετά το 1830 ήθελε να εξαπλώσει τις ιδέες του στην πατρίδα του, ωστόσο βρήκε πολύ διαφορετική κατάσταση απ’ αυτή που ήθελε. Η Αλγερία βρισκόταν πια υπό την ασφυκτική μπότα των Γάλλων και κυρίως στις μεγάλες πόλεις δεν υπήρχαν αυτιά πρόθυμα να τον ακούσουν.

🔎Επέλεξε, λοιπόν, ένα πολύ πιο πρόσφορο περιβάλλον: Το Πράσινο Βουνό. Εκεί ο πληθυσμός ήταν κυρίως νομαδικός, πιο κοντά στη γη, και η εξουσία των Οθωμανών ήταν και πιο χαλαρή, αλλά και πιο ανεκτική σε τέτοιου είδους διδασκαλία. Ο Αλ Σανούσι κατασκεύασε ένα μεγάλο τζαμί στην πόλη Μπέιντα, στο οποίο έδωσε το όνομά του, κι άρχισε να κηρύττει τις ιδέες του.

🔎Το δόγμα του εξαπλώθηκε σαν πυρκαγιά. Πολύ γρήγορα έγινε ο «Σανούσι Ελ Κεμπίρ», ο Μεγάλος Σανούσι. Κι ακριβώς επειδή επικαλέστηκε κι αυτός ότι ήταν απευθείας απόγονος του Προφήτη, έγινε πολιτικο-θρησκευτικός ηγέτης. Και οι πολυάριθμοι, πλέον, οπαδοί του πήραν το όνομά του, σα να ανήκαν στην ίδια οικογένεια. Έγιναν ο λαός των Σανούσι.

🔎Ανεξάρτητοι και πολεμοχαρείς, οι Σανούσι ήταν ο κύριος λόγος που οι Γάλλοι σταμάτησαν στην Αλγερία και δεν επεκτάθηκαν πιο ανατολικά στην κατάκτηση της βόρειας Αφρικής, ειδικά από το 1902 ως το 1913. Υποτίθεται ότι πολεμούσαν για χάρη τον Οθωμανών, αλλά στην ουσία το έκαναν για τον εαυτό τους.

🔎Μετά τον Ιταλο-τουρκικό πόλεμο του 1911-12 η περιοχή τους άλλαξε χέρια. Από τους Οθωμανούς πέρασε στους Ιταλούς. Η περιοχή χωρίστηκε σε τρία μέρη, την Τριπολιτάνια (δυτικά), την Κυρηναϊκή (ανατολικά) και το ερημικό αραιοκατοικημένο Φεζάν στο νότο.

🔎Οι Σανούσι απλά άλλαξαν εχθρό. Τώρα πολεμούσαν τους Ιταλούς. Είχαν, μάλιστα, σημαντικές στρατιωτικές επιτυχίες, με την συμβολή Γερμανών και Τούρκων αξιωματικών, που τους καθοδηγούσαν. Όλοι αυτοί, βέβαια, είχαν σκοπό να επιτεθούν προς την βρετανοκρατούμενη Αίγυπτο, ειδικά μετά το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

🔎Το 1916 έγινε πράγματι η επίθεση, αλλά αποκρούστηκε. Οι συμβουλάτορες από τις ηττημένες χώρες έφυγαν κακήν-κακώς και η περιοχή αποφάσισε να κάνει κινήσεις για ειρήνευση μόνη της. Ο Ιντρίς Αλ Σανούσι, ο εγγονός του Μεγάλου Σανούσι και άρχοντας της περιοχής, διαπραγματεύτηκε μόνος του κυρίως με τους Βρετανούς από την Αίγυπτο.

🔎Η στροφή της Ιταλίας προς την Αντάντ ήταν κομβική στην διατήρηση της εξουσίας της στην περιοχή. Μετά το τέλος του πολέμου, κι ενώ ο Ιντρίς έπαιρνε μόνο αόριστες υποσχέσεις για στήριξη, οι Σύμμαχοι αναγνώρισαν την κυριαρχία της Ιταλίας στην περιοχή, όπως και πριν τον Πόλεμο. Το κύρος του Ιντρίς, όμως, ήταν υπερβολικά μεγάλο για να υποταχθεί.

🔎Έτσι ξεκίνησε ο πόλεμος μεταξύ Ιταλών και Σανούσι, ένας πόλεμος σκληρός που κράτησε οκτώ ολόκληρα χρόνια (1923-1931), με πολύ κόστος σε ανθρώπους και ενέργεια για το καθεστώς του Μουσολίνι. Σε αντίθεση με τη γειτονική Τριπολιτάνια, όπου ο έλεγχος των Ιταλών ήταν εύκολος, στην Κυρηναϊκή τα βρήκαν σκούρα. Ο Ιντρίς εξορίστηκε στην Αίγυπτο από το 1934.

🔎Εκείνη τη χρονιά έκανε την εμφάνισή του και το όνομα «Λιβύη» στους παγκόσμιους χάρτες. Ενώθηκαν η Τριπολιτάνια και η Κυρηναϊκή σε μία «πολιτική» επαρχία, η οποία υποτίθεται ότι είχε την ίδια μορφή διοίκησης μ’ αυτές της ηπειρωτικής Ιταλίας. Ο νότος, το Φεζάν, έμεινε κι αυτός τυπικά ενωμένος, αλλά ήταν υπό στρατιωτική κατοχή και διοίκηση.

🔎Παρά την ένωση, τα δύο κομμάτια της Λιβύης δεν έκαναν καμία προσπάθεια να ενωθούν. Αντίθετα, περίμεναν την ευκαιρία. Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η περιοχή της ανατολικής Λιβύης ήταν το κύριο θέατρο πολεμικών επιχειρήσεων και αντιπαράθεσης μεταξύ των συμμαχικών στρατευμάτων και του Άφρικα Κορπς του Ρόμελ.

🔎Όταν η Ιταλία μπήκε στον πόλεμο με τη μεριά του Άξονα, οι Σανούσι διάλεξαν αμέσως στρατόπεδο, υποστήριξαν τους Βρετανούς,  με αόριστες υποσχέσεις περί ενός δικού τους κράτους όταν θα τελείωνε ο πόλεμος. Πράγματι, όταν η Ιταλία αποσύρθηκε απ’ όλες τις εδαφικές της διεκδικήσεις στη Λιβύη το 1947, η περιοχή χωρίστηκε εκ νέου στα δύο. Στη δύση έκαναν κουμάντο γαλλικά στρατεύματα κατοχής από την Αλγερία και στην ανατολή βρετανικά από την Αίγυπτο.

🔎Το 1949 ο Ιντρίς έκανε την κίνησή του. Με βρετανική στήριξη κήρυξε την ανεξαρτησία του Εμιράτου της Κυρηναϊκής, με εξουσία στη σημερινή ανατολική Λιβύη. Οι Βρετανοί δεν αναγνώρισαν το καθεστώς του, παρά του είπαν να κάνει υπομονή. Στην ουσία τον δελέασαν με κάτι πιο μεγάλο: Να γίνει εμίρης, βασιλιάς δηλαδή, ολόκληρης της αποικιακής Λιβύης, δηλαδή όχι μόνο της Κυρηναϊκής, αλλά και των άλλων δύο κομματιών!

🔎Πράγματι, το 1951 ανακηρύχθηκε το Ηνωμένο Βασίλειο της Λιβύης, που φιλοδοξούσε να ενώσει τα τρία κομμάτια. Μέχρι το 1969, που ο Ιντρίς έχασε την εξουσία, τίποτε δεν είχε γίνει επί της ουσίας. Οι Σανούσι, με την υποστήριξη του Ιντρίς, αποπειράθηκαν να καταλάβουν όλα τα κέντρα εξουσίας σε όλες τις περιοχές, και προκάλεσαν νέες έχθρες.

🔎Το 1969 με το πραξικόπημα που έφερε στην εξουσία τον (τότε συνταγματάρχη) Μουαμάρ Καντάφι, η Λιβύη έπαψε στα χαρτιά να είναι ομοσπονδία επαρχιών κι έγινε ενιαίο κράτος. Τα τρία μεγάλα κομμάτια χωρίστηκαν σε μικρότερα και ο Καντάφι εκμεταλλεύθηκε τους ατέλειωτους ποταμούς από πετρέλαιο για να χρηματοδοτήσει ένα καθεστώς παροχών στους πολίτες του, αλλά και ταυτόχρονης απόλυτης εξουσίας, που δεν επέτρεπε καμία παρέκκλιση.

🔎Στην ουσία ο Καντάφι (με καταγωγή από τις περιοχές της ερήμου, του Φεζάν, αλλά γεννημένος στη Σίρτη, στο νοητό παραθαλάσσιο κέντρο της χώρας) ακολούθησε την ίδια τακτική. Τα πόστα ανέλαβαν άνθρωποι έμπιστοι, της οικογένειας και της φυλής του. Κάτι που πυροδοτούσε νέες εντάσεις.

🔎Ως το 2011, που έπεσε το καθεστώς του, υπήρχε πολύ λίγη πληροφόρηση για το τι συνέβαινε στην Κυρηναϊκή, ειδικά στην ενδοχώρα. Η Βεγγάζη, η πρωτεύουσα της περιοχής, από ένα ακμαίο λιμάνι το οποίο είχε ίδια, αν όχι μεγαλύτερη κίνηση από την Τρίπολη, έγινε ένα περιφερειακό κέντρο.

🔎Δεν υπήρχε ανάλογη ανάπτυξη στα δύο μέρη, ανατολικό και δυτικό. Παρ’ ότι στην περιοχή αυτή βρέθηκαν τα πρώτα κοιτάσματα πετρελαίου και σήμερα ακόμα πάνω από το 70% των αποθεμάτων της Λιβύης (που θεωρούνται από τα μεγαλύτερα του κόσμου) βρίσκονται στην Κυρηναϊκή.

🔎Από το 2011 που έπεσε το καθεστώς του Καντάφι, η πρώτη κίνηση των ανταρτών που ξεκίνησαν από τα ανατολικά για να τον ρίξουν ήταν να κηρύξουν την «αυτονομία» της περιοχής της Κυρηναϊκής. Δηλαδή να διασφαλίσουν ότι στις επόμενες διαπραγματεύσεις της διεθνούς κοινότητας για τη Λιβύη θα συμμετέχουν ως αυτόνομο μέρος, και πιθανότατα αυτό θα διεκδικήσουν και στο μέλλον.

🔎Επί χρόνια η κατάσταση είναι ξεκάθαρη. Στη Λιβύη υπάρχουν δύο «κυβερνήσεις», μια στα δυτικά (όπου αναγνωρίζεται και διεθνώς) και μία στα ανατολικά. Ο Καλίφα Χάφταρ, ο στρατάρχης που κυβερνά προσωπικά την ανατολική περιοχή (αν και υποτίθεται ότι εκεί κουμάντο κάνει το εκλεγμένο – από το μακρινό 2012 – κοινοβούλιο της χώρας) είναι Σανούσι. Όσο έχει ελπίδες να κατακτήσει όλη τη χώρα, προφανώς δεν θα μείνει ικανοποιημένος στο ένα κομμάτι της, που κατέχει ήδη.

🔎Αντίστοιχα, η κυβέρνηση της Τρίπολης υπό τον Αμπντουλχαμίντ Ντμπέιμπα έχει έντονο τοπικό χαρακτήρα. Γεννημένος στην Μισράτα, μια από τις μεγάλες πόλεις της Τριπολιτάνια, ο Ντμπέιμπα έχει σχηματίσει ουσιαστικά τοπική κυβέρνηση. Από τους 33 υπουργούς του μόνο ένας έχει καταγωγή από τα ανατολικά και ένας ακόμα από το νότο.

🔎Τα κομμάτια, λοιπόν, είναι πολύ δύσκολο να ενωθούν. Κι όσο παγιώνεται αυτή η κατάσταση και δεν επικρατεί μία από τις δύο πλευρές (δηλαδή είναι χωρισμένη και η διεθνής κοινότητα στην υποστήριξή τους), τόσο θα κερδίζει πόντους μια λύση διαχωρισμού του τεχνητού κράτους της Λιβύης. Κάτι, δηλαδή, που ίσχυε επί αιώνες.

Ένα κράτος «λευκών» στη νότια Αφρική με τις πλάτες του Τραμπ;

 

Η επίθεση που εξαπέλυσε ο Ντόναλντ Τραμπ πριν λίγες ημέρες στον πρόεδρο της Νότιας Αφρικής Σίριλ Ραμαφόσα μέσα στο Λευκό Οίκο έγινε viral παντού, από τηλεόραση μέχρι μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ο Αμερικανός πρόεδρος κατηγόρησε τον ομόλογό του ότι επιτρέπει τη διεξαγωγή «γενοκτονίας» των λευκών κατοίκων της από μαύρους, με δολοφονίες, τρομοκρατικές ενέργειες και στέρηση των περιουσιακών τους στοιχείων, ειδικά της γης τους.

🔎Ο Τραμπ, μάλιστα, για να γίνει πιο πειστικός, παρουσίασε στον Ραμαφόσα κάποια «στοιχεία», όπως φωτογραφίες με τάφους και στατιστικούς πίνακες με δολοφονίες. Δίπλα του βρισκόταν ο Έλον Μασκ, με μια από τις τελευταίες του «επίσημες» εμφανίσεις όπως αποδείχτηκε. Ο Μασκ έχει καταγωγή από τη Νότια Αφρική.

🔎Τα στοιχεία αυτά, φυσικά, είναι και ψευδή και παραπλανητικά. Ο Ραμαφόσα αντιμετώπισε την ολομέτωπη επίθεση με αξιοθαύμαστη ψυχραιμία, κι εκεί στάθηκαν (και με το δίκιο τους) τα διεθνή ΜΜΕ. Δεν μας πληροφόρησαν, ωστόσο, επακριβώς για την πηγή αυτών των ψεύτικων στοιχείων. Κοινώς, που τα βρήκαν αυτά, τα υιοθέτησαν και τα παρουσίασαν;

🔎Η απάντηση στηρίζεται σ’ ένα ολόκληρη αφήγημα. Για το οποίο κάποιοι δουλεύουν δεκαετίες τώρα. Κι όπως φαίνεται, βρήκαν πρόθυμες «πλάτες» για να το στηρίξουν. Κοινώς, κάποιοι λευκοί που έχουν μείνει στη Νότια Αφρική επιμένουν ότι δεν μπορούν να ζήσουν μαζί με τη συντριπτική πλειοψηφία του μαύρου πληθυσμού, των άλλοτε σκλάβων και υπηρετών τους. Κι ονειρεύονται μια ανεξάρτητη «πατρίδα», την Volkstaat (την «Χώρα του Έθνους»), στην οποία αυτοί θα κάνουν το απόλυτο κουμάντο.

🔎Παράλογο; Αδιανόητο; Κι όμως, είναι αλήθεια. Το πράγμα κερδίζει μομέντουμ, κι όσο υπάρχει τέτοια απίστευτη στήριξη από το καθεστώς Τραμπ, οι ιδέες αυτές φουσκώνουν. Η περιοχή της Νότιας Αφρικής, εξάλλου, είναι τόσο πλούσια και τόσο σπουδαία γεωστρατηγικά, που όλοι θα ήθελαν να ελέγχουν ένα κομμάτι.

🔎Μια μικρή βουτιά στην ιστορία είναι απαραίτητη, για να ξεκαθαρίσουμε τα πράγματα. Διότι, σε αντίθεση μ’ αυτό που πιστεύουν πολλοί, δεν είναι όλοι οι «λευκοί» ίδιοι στη Νότια Αφρική. Ή, τουλάχιστον, δεν σκέφτονται όλοι το ίδιο.

🔎Το Κέιπ Τάουν, η Πόλη του Ακρωτηρίου, το σημείο απ’ όπου ξεκίνησαν όλα σ’ αυτό το σημείο της υφηλίου, ήταν επί αιώνες κορυφαίος εμπορικός σταθμός που τον κατείχε η Ολλανδία. Μάλλον, πιο σωστά, η Ολλανδική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών, μια ιδιωτική μετοχική εταιρία, που ήταν όμως ισχυρή όσο λίγα κράτη της εποχής της. Με δικό της στρατό και στόλο.

🔎Μοιραία, για να αναπτύξει την περιοχή αυτή, η Εταιρεία παρότρυνε συνεχώς νέους ανθρώπους από την Ευρώπη για να μεταναστεύσουν εκεί. Κι απευθυνόταν πρώτα στους Ολλανδούς. O κύριος όγκος των μεταναστών ήταν από τις περιοχές που αργότερα ονομάστηκαν Κάτω Χώρες, καθώς και Γάλλοι Ουγενότοι, προτεστάντες δηλαδή, που εγκατέλειψαν την πατρίδα τους για να γλυτώσουν το μαχαίρι των φανατικών καθολικών.

🔎Αυτοί οι άνθρωποι, αγρότες και κτηνοτρόφοι κατά βάση, ονομάστηκαν συνολικά Μπόερς. Αγρότης σημαίνει αυτό στα ολλανδικά. Και πράγματι, αυτοί οι τύποι πήραν δωρεάν γη και χρησιμοποιούσαν Αφρικανούς σκλάβους για να την καλλιεργούν. Και εφοδίαζαν μεν την αποικία με φρούτα και λαχανικά, αλλά και φρέσκο κρέας από τα γελάδια (τα οποία τα βοσκούσαν επίσης σκλάβοι).

🔎 Tα μεταναστευτικά ρεύματα, που ξεκίνησαν ήδη από τον 16^ο αιώνα, συνεχίστηκαν με αυξομειώσεις επί 300 χρόνια. Παρά το λευκό τους δέρμα, οι απόγονοι των πρώτων αποίκων που’ χαν πια πολλές γενιές στην περιοχή ένιωθαν Αφρικανοί.

🔎Και η γλώσσα τους, τα ολλανδικά, μπολιάστηκε από πολλές λέξεις γαλλικές, αγγλικές και αφρικανικές, που μετά από κάποιο σημείο έμοιαζε μεν με τα ολλανδικά, αλλά «άξιζε» ένα δικό της όνομα: Αφρικάανς. Αφρικανικά, δηλαδή. Φυσικά όποιος Ολλανδός ακούσει αφρικάανς τα καταλαβαίνει, με την ίδια ευκολία απ’ όσο ένας Ελλαδίτης καταλαβαίνει την καθομιλουμένη διάλεκτο στην Κύπρο.

🔎Η ολλανδική Αποικία του Ακρωτηρίου, δηλαδή η πόλη με τη γύρω περιοχή της, πέρασε στην κυριαρχία των Βρετανών το 1806. Η δουλειά καταργήθηκε στη Βρετανία και τις αποικίες της το 1833. Ήταν πολύ μεγάλες αλλαγές για να τις… αντέξουν οι Μπόερς (για την ακρίβεια η σωστή προφορά είναι «Μπουρς», αλλά έτσι συνηθίσαμε να τους αναφέρουμε επί αιώνες).

🔎Πολλοί απ’ αυτούς, λοιπόν, αποφάσισαν να φύγουν από την κυριαρχία του Ακρωτηρίου, η οποία ούτως ή άλλως ήταν ασαφής που τελείωνε. Απομακρύνθηκαν προς τα βορειοανατολικά, εκεί που ζούσαν μόνο αφρικανικές φυλές. Κι από τότε άρχισαν να αποκαλούν τους εαυτούς τους «Αφρικάνερς», δηλαδή… Αφρικανούς.΄

🔎Όταν πια έφτασαν σε σημείο που νόμιζαν ότι δεν τους απειλούσε η Βρετανία, οι Αφρικάνερς εγκαταστάθηκαν κι έφτιαξαν τις δικές τους κρατικές οντότητες με ονόματα… σουρεαλιστικά, αν μη τι άλλο, με βάση τα ποτάμια που συναντούσαν: «Ελεύθερο Κράτος του Οράγγη» και «Δημοκρατία του Τρανσβάαλ». Φυσικά οι λευκοί έκαναν απόλυτο κουμάντο σ’ αυτά, ούτε δημοκρατίες ήταν, ούτε ελεύθερα κράτη. Όπως φυσικά και οι λευκοί Βρετανοί έκαναν κουμάντο στο Ακρωτήριο.

🔎Από το 1795, που ξεκίνησε αυτό το βιολί, μέχρι το 1904, που οι διαφορετικές «λευκές» κρατικές οντότητες στο νότο της Αφρικής ενώθηκαν για να φτιάξουν τη Νοτιοαφρικανική Ένωση, δημιουργήθηκαν περισσότερες από 20 τέτοιες «δημοκρατίες». Με κύριο χαρακτηριστικό τους την «ελευθερία», όπως τουλάχιστον την καταλάβαιναν οι Αφρικάνερς, και την δουλεία (η οποία αργότερα μετατράπηκε σε σκιώδη δουλεία, δηλαδή οι σκλάβοι έγιναν «υπηρέτες» ή «εργάτες» κι αμείβονταν με ψίχουλα).

🔎Οι Βρετανοί, βλέποντας ότι τα εδάφη που κατακτούσαν οι Αφρικάνερς (συχνά με αιματηρούς πολέμους εναντίον των ντόπιων φυλών) ήταν και πολύ εύφορα και είχαν εξαιρετικά πλούσιο υπέδαφος (χρυσός, διαμάντικα κτλ.) έβρισκαν διάφορες αφορμές για να τους βάζουν χέρι. Και τελικά μετά από δύο κανονικούς πολέμους (οι οποίοι ονομάστηκαν Πόλεμοι των Μπόερς) να τα κατακτήσουν εντελώς αυτά τα εδάφη και να επεκτείνουν την «λευκή» κυριαρχία σχεδόν απ’ άκρη σε άκρη της νότιας Αφρικής. Μόνο μερικές νησίδες «επέζησαν», το Λεσότο και η Σουαζιλάνδη (νυν Εσουατίνι) και στο βορά η Μπετσουαναλάνδη (νυν Μποτσουάνα), όπου έγιναν βρετανικά προτεκτοράτα.

🔎Το background των λευκών στη Νότια Αφρική, λοιπόν, έρχεται από δύο διαφορετικές πηγές. Η μία είναι οι Μπόερς και η άλλη οι κάθε λογής Βρετανοί, που μετακόμισαν εκεί για διάφορους λόγους (από εμπορικούς μέχρι… τυχοδιωκτικούς) τους δύο τελευταίους αιώνες.

🔎Φυσικά οι λευκοί, ανεξαρτήτως καταγωγής, ήθελαν να συνεχιστεί η δική τους κυριαρχία στη χώρα. Κατά παράδοση, όμως, οι απόγονοι των Μπόερς ήταν πιο συντηρητικοί, πολύ πιο θρήσκοι (ακόλουθοι οι περισσότεροι της Ολλανδικής Μεταρρυθμιστικής Εκκλησίας, μιας από τις πιο συντηρητικές προτεσταντικές εκκλησίες) και έντονα ανεπτυγμένη την υπερηφάνεια για τους προγόνους τους, που κατέκτησαν τη γη «από τους μαύρους» πάνω στα κάρα τους, με το καμουτσίκι στο ένα χέρι και την καραμπίνα στο άλλο.

🔎Ενώ οι απόγονοι των Βρετανών είχαν περισσότερο εμπορικό και επιχειρηματικό background (φυσικά κι αυτοί είχαν πολεμήσει, αλλά κυρίως στις ανατολικές ακτές εναντίον των Ζουλού). Αυτοί επεδίωκαν την συνέχιση αυτού του απάνθρωπου καθεστώτος για λόγους περισσότερο οικονομικούς και λιγότερο «ιδεολογικούς».

🔎Στους απόγονους των Μπόερς και στον ιδεολογικό τους καθοδηγητή Ντάνιελ Μάλαν στηρίχθηκε το «απαρτχάιντ», δηλαδή η «χωριστή συμβίωση» μεταξύ των φυλών. Οι Μπόερς ήλθαν στην εξουσία το 1948 με βάση ένα απίστευτο εκλογικό σύστημα, που τους έδωσε 70 έδρες με μόλις το 37,7% των ψήφων, ενώ οι Βρετανοί του Ενωμένου Κόμματος του Γιαν Σματς πήραν 65 έδρες με το 49,2% των ψήφων.

🔎Η συνέχεια είναι γνωστή. Η Νότια Αφρική έζησε για πάνω από 40 χρόνια μια απίστευτη κατάσταση, με τους λευκούς κυρίως αυτής της παράτασης να φτιάχνουν τον ένα παράλογο νόμο μετά τον άλλο για να προασπίσουν τα συμφέροντά τους και να μην δεχτούν το αυτονόητο. Έφτασαν, μάλιστα, στο σημείο να φτιάξουν και μέσα στην επικράτειά τους «ανεξάρτητα κράτη» για τις μαύρες φυλές, τα λεγόμενα «μπαντουστάν» (άλλο κομμάτι της Γεωγραφίδας, προσεχώς) για να δώσουν και στους μαύρους, αλλά κυρίως στη διεθνή κοινότητα, μια αίσθηση ψεύτικης ελευθερίας.

🔎Οι τελευταίες εκλογές με αποκλεισμένους τους μαύρους της Νότιας Αφρικής έγιναν το 1989. Συμμετείχαν σ’ αυτές πάνω από 2,2 εκατομμύρια άνθρωποι, εκ των οποίων οι μισοί ψήφισαν τον Φρεντερίκ Βίλεμ ντε Κλερκ, ιδεολογικό απόγονο του Μάλαν και του συνεχιστή του, του Χέντρικ Φέρβοορτ. Βεβαίως τα πράγματα άλλαξαν, ο μεγάλος Νέλσον Μαντέλα απελευθερώθηκε και η Νότια Αφρική βίωσε το αυτονόητο, να επεκταθεί το δικαίωμα ψήφου σε όλους, ανεξαρτήτως χρώματος και φυλής.

🔎Με την αποδοχή αυτού του αυτονόητου, οι λευκοί της Νότιας Αφρικής αποδέχτηκαν ότι πλέον δεν θα έχουν καμία ελπίδα να διεκδικήσουν την εξουσία στη χώρα που άλλοτε διαφέντευαν. Ήταν τότε το 15% του πληθυσμού, σύμφωνα με τα «επίσημα» στοιχεία τους. Αποδείχτηκαν λιγότεροι. Στην απογραφή του 2022 μετρήθηκαν 4,5 εκατομμύρια λευκοί, οι οποίοι αποτελούν το 7,3% του πληθυσμού.

🔎Κάποιοι, προφανώς, έφυγαν. Οι περισσότεροι έμειναν. Και «γενοκτονία», με οποιαδήποτε ξεχειλωμένη έννοια της λέξης, δεν μπορεί να λογίζεται αν ο πληθυσμός τους αυξάνεται. Αυτό δείχνουν τα επίσημα στοιχεία.

🔎Από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, πάντως, όταν και φάνηκε καθαρά ότι το απαρτχάιντ δεν αντέχει άλλο, οι πιο σκληροπυρηνικοί από τους Αφρικάνερς αναζήτησαν τρόπους, με τους οποίους θα είχαν ένα κομμάτι της Νότιας Αφρικής αποκλειστικά δικό τους. Κι εκεί, σύμφωνα με το αφήγημα, θα ζούσαν «προστατευμένοι» και «ελεύθεροι», σύμφωνα με τα πιστεύω τους.

🔎Για να γίνει, μάλιστα, πιο εύκολα «εφαρμόσιμο», το σχέδιο προέβλεπε τα εξής: Κάθε Αφρικάνερ που συμφωνούσε μ’ αυτή τη λογική θα έπρεπε να μετακομίσει σε συγκεκριμένο μέρος της χώρας, στη βόρεια πλευρά της Επαρχίας του Ακρωτηρίου, η οποία δεν έχει μεν ορυκτό πλούτο, ούτε και πολύ εύφορη είναι, αλλά έχει ένα πολύτιμο στοιχείο: Είναι εξαιρετικά αραιοκατοικημένη. Αν πήγαιναν πολλοί Μπόερς εκεί, όπως έκαναν παλιά, θα μάζευαν αμέσως πλειοψηφία και θα μπορούσαν με «δημοκρατικό» τρόπο να διεκδικήσουν την ελευθερία τους.

🔎Το σχέδιο ονομάστηκε Volkstaat (Κράτος του Έθνους) και Οράνια, από το όνομα μιας «πρότυπης» πόλης για λευκούς, που δημιουργήθηκε στη μέση του πουθενά. Λίγοι Αφρικάνερς πίστεψαν σ’ αυτό το σχέδιο. Αλλά αυτό δεν σημαίνει πως εγκατέλειψαν για πάντα την ιδέα.

🔎Το 1994, στις πρώτες ελεύθερες εκλογές στη Νότια Αφρική και με τη συμμετοχή όλου τους πληθυσμού, το Μέτωπο Ελευθερίας (Freedom Front) που είχε καθαρά αποσχιστικές τάσεις πήρε 424.555 ψήφους, μόλις 2,17% του συνόλου, και 9 βουλευτές. Σε μια έρευνα που έγινε το 1996 μεταξύ των λευκών, το 22% απάντησε ότι συμφωνεί με την ιδέα ενός ανεξάρτητου «λευκού» κράτους, αλλά μόνο το 9% θα μετακόμιζε για να ζήσει εκεί.

🔎Κυκλοφόρησαν, μάλιστα, και «χάρτες» της Volkstaat, που έδειχναν μια λωρίδα γης που ξεκινούσε από το εσωτερικό και κατέληγε στα παράλια, με ελάχιστους οικισμούς και ακόμα λιγότερες οικονομικές ευκαιρίες. Παρ’ όλα αυτά, οι θιασώτες αυτής της ιδέας δεν το έβαλαν κάτω. Έγιναν μέλη της UNPO (Unrepresented Nations and People’s Organization), ενός ημι-επίσημου διεθνούς οργανισμού που στηρίζει τις μειονότητες και τους καταπιεσμένους λαούς.

🔎Έφτασαν στο σημείο δύο φορές, το 1996 και το 2005, να φέρουν το θέμα τους στον ΟΗΕ, διεκδικώντας αντιμετώπιση εθνικής μειονότητας. Φυσικά όλες οι κινήσεις τους απορρίφθηκαν.

🔎Με το πέρασμα των χρόνων, το ενδιαφέρον μετατοπίστηκε από τη ριζοσπαστική λογική στην mainstream. Αυτού του είδους οι οργανώσεις και τα κόμματα υπάρχουν, βέβαια, και σήμερα, ωστόσο η πολιτική τους παρουσία έφθινε προοδευτικά. Σήμερα υποστηρίζονται από μια μικρή μειοψηφία των Αφρικάνερς. Πλην όμως το ενδιαφέρον έχει στραφεί αλλού.

🔎Πού; Στην απόσχιση πια ολόκληρης της επαρχίας του Ακρωτηρίου, που δεν έχει φυσικά τόσα διαμάντια και χρυσάφια, αλλά έχει το φιλέτο-λιμάνι του Κέιπ Τάουν.

🔎Το 2000 δημιουργήθηκε η Δημοκρατική Συμμαχία (Democratic Alliance), ένα κόμμα που αυτοπροδιορίζεται ως φιλελεύθερο και κεντροδεξιό, όμως στην ουσία είναι το κόμμα των λευκών και των «εγχρώμων» (coloureds) της Νότιας Αφρικής. Στην επαρχία του Δυτικού Ακρωτηρίου από τις εκλογές του 2004 και μετά δεν έχει χάσει ποτέ την πλειοψηφία, μάλιστα επικρατεί με χαρακτηριστική άνεση.

🔎Στις περιφερειακές εκλογές του 2024 η Συμμαχία πήρε 55,3% των ψήφων έναντι μόλις 19,6% του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου, του κόμματος του Μαντέλα που φυσικά κυριαρχεί στην υπόλοιπη χώρα κι έχει κερδίσει με διαφορά όλες τις εκλογές από το 1994. Το μπλε χρώμα, το χαρακτηριστικό της Συμμαχίας, είναι το μόνο που διαφοροποιεί το ομοιόμορφο πράσινο του Κογκρέσου στον εθνικό εκλογικό χάρτη.

🔎Οι κατά καιρούς πρόεδροι της Συμμαχίας, μαζί τους και ο τωρινός Ιβάν Μάγερ, είναι πάρα πολύ προσεκτικοί σε τέτοια θέματα. Κάποια στελέχη μπορεί να ξεφεύγουν, ωστόσο η γραμμή του κόμματος είναι ότι ανεξαρτησία της περιοχής είναι «μύθος» και «ουτοπία». Από την άλλη, όμως, είναι επίσης γραμμή του κόμματος να μεταμορφωθεί η Νότια Αφρική σε μια ομοσπονδία επαρχιών, δηλαδή η κάθε επαρχία να δυναμώσει την τοπική εξουσία της.

🔎Η Συμμαχία έχει καταθέσει σειρά νόμων για την ομοσπονδιοποίηση της χώρας όλα αυτά τα χρόνια και, μάλιστα, τα στελέχη της λένε ότι δεν τους νοιάζει που στη δική τους επαρχία δεν περισσεύουν τα πολύτιμα ορυκτά, που έδωσαν στη Νότια Αφρική μεγάλη δύναμη έναν αιώνα τώρα.

🔎Ολοένα και πιο συχνά έρχονται νόμοι που δείχνουν ευαισθησία για την ασφάλεια των πολιτών, και είναι μια ευκαιρία για τη Συμμαχία να διαλαλήσει ότι η συγκεκριμένη επαρχία έχει όντως τον πιο μικρό δείκτη εγκληματικότητας στη Νότια Αφρική.

🔎Διότι το κράτος αυτό στην ουσία σπαράσσεται από εγκληματικότητα. Δολοφονίες, ληστείες, βιασμοί είναι σε ημερήσια διάταξη, φυσικά όχι μόνο κατά λευκών, αλλά κυρίως μαύρων. Το ζήτημα της ασφάλειας είναι κομβικό για όλους, όχι μόνο για τους λευκούς.

🔎Υπάρχουν αναλυτές που θεωρούν πως αυτή η περιοχή βρίσκεται σ’ ένα καθεστώς «κρίσης σε αναμονή». Απλά οι άνθρωποι δεν μπορούν να μιλήσουν ανοιχτά και περιμένουν την κατάλληλη στιγμή, τη χρονική συγκυρία, που η φωνή τους θα ακουστεί. Περιμένουν, δηλαδή, να περάσουν οι γενιές που είχαν βιώσει στο πετσί τους το απάνθρωπο «απαρτχάιντ» και δεν μπορούν να διανοηθούν ότι οι λευκοί, οι προηγούμενοι σκληροί αφέντες, τώρα παίζουν το ρόλο των καταπιεσμένων και διεκδικούν δικαιώματα.

🔎Γι’ αυτούς, η συμπεριφορά Τραμπ ήταν μια ευχάριστη έκπληξη. Κι όχι μόνο αυτό: Η κυβέρνηση του Αμερικανού προέδρου δέχτηκε στις ΗΠΑ μια (μικρή, αλλά συμβολική) ομάδα λευκών Νοτιοαφρικανών με την ιδιαότητα του «πρόσφυγα»! Ένα κράτος, δηλαδή, με την ισχύ και την επιρροή των ΗΠΑ δέχεται, δηλαδή, και νομικά τα πιο ακραία επιχειρήματα όσων ονειρεύονται νησίδες απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική.

🔎Γιατί το κάνει; Ακόμα και οι ίδιοι οι Αφρικάνερς αιφνιδιάστηκαν. Κάποιοι λένε ότι το κάνει για εσωτερική κατανάλωση, για να παραλληλίσει τους λευκούς Νοτιοαφρικανούς με κάποιες ομάδες λευκών που «καταπιέζονται» στις μαύρες πολιτείες των ΗΠΑ.

🔎Αλλά με τέτοια πρεμούρα να αλλάξει τον παγκόσμιο χάρτη, ποιος μπορεί να είναι σίγουρος; Ένα «λευκό» κράτος στη Νότια Αφρική δεν θα ήταν αιώνιος σύμμαχός του σ’ ένα κρίσιμο σημείο του πλανήτη;

🔎Σε μια ήπειρο που, απ’ άκρου εις άκρο σχεδόν, έχει πια κυριαρχήσει οικονομικά η Κίνα; Ακόμα και στην ίδια τη νότια Αφρική, η Κίνα ελέγχει σχεδόν το 20% των εισαγωγών/εξαγωγών, ενώ οι ΗΠΑ μόλις το 8,5%.

Αρχιπέλαγος Τσάγκος: Η δικαίωση ενός ξεριζωμού που άργησε 55 χρόνια!

 

Είναι τόσες οι παγκόσμιες εξελίξεις, που παραλίγο να μην πάρουμε είδηση ότι πριν λίγες ημέρες άλλαξε ο παγκόσμιος χάρτης! Βέβαια. Ο πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας Κιρ Στάρμερ υπέγραψε το απόγευμα της Πέμπτης τη συμφωνία για την «επιστροφή» του αρχιπελάγους Τσάγκος στο νησιώτικο κράτος του Μαυρίκιου (τον οποίο οι Έλληνες έχουμε συνηθίσει να  λανθασμένα να ονομάζουμε «Άγιο Μαυρίκιο»)!

🔎Τι σημαίνει αυτό; Ότι ένα νησιώτικο σύμπλεγμα από 55 κοραλλιογενή νησιά, με συνολική έκταση περίπου όσο το δικό μας νησί της Λέρου (56,3 τ.χλμ.), άλλαξαν κυριαρχία. Από βρετανικά που ήταν (κι αποτελούσαν ιδιαίτερο έδαφος, την British Indian Ocean Territory Βρετανική Περιοχή Ινδικού Ωκεανού) από εδώ και στο εξής θα ανήκουν στο Μαυρίκιο.

🔎Σπουδαία τα λάχανα. Και είναι σημαντική είδηση αυτό, ότι μερικές κουκίδες γης άλλαξαν κυριαρχία; Φυσικά και είναι.

🔎Διότι πίσω από τα νησάκια αυτά κρύβονται ιστορίες θαλάσσιων συμφερόντων, στρατιωτικής κυριαρχίας, διπλωματίας, πόνου και δακρύων. Και μια εθνοκάθαρση, για την οποία ο πολύς κόσμος έχει πλήρη μεσάνυχτα. Μια εθνοκάθαρση, που ήλθε και πάλι στη δημοσιότητα και αναμένεται να απασχολήσει τα επόμενα χρόνια τα διεθνή δικαστήρια.

🔎Ας ξεκινήσουμε από την αρχική ερώτηση: Πού στο καλό βρίσκεται το Αρχιπέλαγος Τσάγκος, το οποίο οι περισσότεροι μπορεί να μη έχουν ξανακούσει ότι υπάρχει. Ακόμα και σε παγκόσμιο χάρτη μεγάλης κλίμακας δεν το διακρίνεις. Είναι πολύ μικρά τα κοραλλιογενή αυτά νησάκια. Ακόμη και το μεγαλύτερο απ’ αυτά, το Ντιέγκο Γκαρσία, μόνο του έχει έκταση 30 τ.χλμ., δηλαδή όσο το δικό μας νησάκι της Χάλκης, στα Δωδεκάνησα, κοντά στη Ρόδο.

🔎Οι Μαλδίβες γνωρίζετε ότι βρίσκονται στον Ινδικό Ωκεανό; Τραβήξτε μια γραμμή 1.000 χιλιομέτρων προς τα νότια και θα πέσετε πάνω σ’ αυτά τα νησάκια. Η αναφορά στις Μαλδίβες δεν είναι τυχαία, καθώς οι ψαράδες και οι ναυτικοί αυτών των νησιών ήταν οι πρώτοι που τα ανακάλυψαν. Και τα χρησιμοποιούσαν σαν σταθμούς στις αλιευτικές τους εξορμήσεις. Αλλά ήταν τόσο μακριά από τις Μαλδίβες, που δεν τα αποίκισαν ποτέ.

🔎Ακατοίκητα ήταν τα νησιά που ανακάλυψαν οι Πορτογάλοι ναυτικοί στον εμπορικό δρόμο προς τις Ινδίες και τα έβαλαν πρώτη φορά στους χάρτες τους. Αυτοί τους έδωσαν και το σημερινό τους όνομα. Στους πρώτους χάρτες αναφέρονται πέντε νησάκια, τα οποία ονομάστηκαν Cinco Chagas. Έτσι ονομάζουν οι Πορτογάλοι τις Πέντε Πληγές του Ιησού Χριστού κατά τη Σταύρωση.

🔎Το 1532 ένας άλλος Πορτογάλος θαλασσοπόρος, ο Ντιέγκο Γκαρσία, ανακάλυψε το νοτιότερο και μεγαλύτερο απ’ αυτά τα νησιά και του έδωσε το όνομά του. Ακατοίκητο κι αυτό. Τα νησιά γενικά δεν παρουσίαζαν κανένα ενδιαφέρον εμπορικό, οπότε οι μεγάλες δυνάμεις τα άφησαν στην ησυχία τους.

🔎Οι πρώτοι που άρχισαν να τα καλοβλέπουν, όπως και τα άλλα νησιά του Ινδικού τότε, ήταν οι Γάλλοι. Το 1776 ο διοικητής των πολύ μεγαλύτερων νησιών στο νοτιά, του Μαυρίκιου και της Ρεϊνιόν, που ήταν γαλλικά τότε, αποφάσισε να εγκαταστήσει εκεί μια μικρή αποικία-φυτεία. Έστειλε, λοιπόν, μερικούς Γάλλους, αλλά και αρκετούς σκλάβους από διάφορες περιοχές, τα παράλια της ανατολικής Αφρικής, αλλά και τον Μαυρίκιο και τη Μαδαγασκάρη, να φτιάξουν τη φυτεία και να εκμεταλλευθούν κυρίως το φοινικέλαιο, το σημαντικότερο παράγωγο της καρύδας.

🔎Τέτοιες φυτείες δημιουργήθηκαν στα μεγαλύτερα νησιά και ο πληθυσμός αυξήθηκε, τόσο από σκλάβους από διαφορετικές περιοχές, όσο και από εμπόρους, κυρίως Ινδούς. Τα νησιά, βέβαια, ήταν πλήρως απομονωμένα, οπότε δημιουργήθηκε μια ιδιαίτερη κουλτούρα.

🔎Όλοι οι κάτοικοι αποκαλούνταν μεταξύ τους «Ιλουά», δηλαδή νησιώτες. Μιλούσαν μια γλώσσα που έμοιαζε με γαλλικά, αλλά είχε πολλές λέξεις και φράσεις από τις διαφορετικές γλώσσες των σκλάβων. Και θεωρητικά ήταν Χριστιανοί Καθολικοί, όμως με πολλά έθιμα παγανιστικά να μπερδεύονται στη λατρεία.

🔎Στην τοπική κουλτούρα η λατρεία των προγόνων είχε τεράστια σημασία. Οι πιο σημαντικές τελετές και γιορτές, ακόμα και γάμοι, γίνονταν στα πρωτόγονα νεκροταφεία (!), για να τους παρακολουθούν και να είναι «παρόντες» και οι πρόγονοι. Οι οικογενειακοί τάφοι, μάλιστα, ακόμα και των σκλάβων είχαν καθημερινή φροντίδα.

🔎Το 1815, μετά τους Ναπολεόντειους Πολέμους στην Ευρώπη, η Γαλλία παραχώρησε πολλά εδάφη της στη Μεγάλη Βρετανία. Ανάμεσά τους και ο Μαυρίκιος (κράτησε τη Ρεϊνιόν, την κατέχει ακόμα!) και το «εξάρτημά» του, το Αρχιπέλαγος Τσάγκος. Σε μια νύχτα, λοιπόν, τα νησιά έγιναν βρετανικά. Η ζωή, βέβαια, λίγο άλλαξε. Μόνο μετά την κατάργηση της δουλείας, τη δεκαετία του 1830, υπήρξαν κάποιες αλλαγές. Οι πρώην σκλάβοι, βέβαια, έμειναν εκεί και ως ελεύθεροι, την ίδια δουλειά έκαναν, μόνο που τώρα έπαιρναν ένα πενιχρό μεροκάματο.

🔎Τα νησιά αυτά ξεχάστηκαν, στην κυριολεξία. Κάποια στιγμή το βρετανικό Ναυαρχείο τα προσάρτησε σ’ ένα άλλο νησιώτικο σύμπλεγμα του Ινδικού που ήταν επίσης βρετανικό, τις Σεϋχέλλες. Το 1903 «επέστρεψαν» στο Μαυρίκιο. Θεωρητικά, διότι κανείς δεν ασχολούνταν μαζί τους.

🔎Τα βάσανα των ανθρώπων των νησιών αυτών ξεκίνησαν για τα καλά όταν ο μικρός τους τόπος αναβαθμίστηκε σε σούπερ στρατηγικό. Λογικό μέχρι ένα σημείο, καθώς τα απομονωμένα αυτά νησάκια με την ελάχιστη έκταση είναι διασπαρμένα σε μια απόσταση 15.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, περίπου όσο η Θεσσαλία, και «ελέγχει μια θαλάσσια περιοχή πάνω από 200.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, ανάμεσα στην Αφρική, την Ινδία και την Αυστραλία.

🔎Όσο εκεί βρίσκονταν οι Βρετανοί, κανένα πρόβλημα. Από τη στιγμή, όμως, που αποφάσισαν να φύγουν από το Μαυρίκιο και τον προόριζαν για ανεξαρτησία, έκριναν ότι δεν είναι «σκόπιμο» να του αφήσουν κι αυτό το στρατηγικό εξάρτημα, που βρίσκεται και τόσο μακριά. Τέθηκε πάλι το ερώτημα να το πάρουν το αρχιπέλαγος από το Μαυρίκιο και να το επιστρέψουν στις Σεϋχέλλες, αλλά σ’ εκείνο το σημείο, το 1965, μπήκαν στο παιχνίδι οι Αμερικανοί.

🔎Οι ΗΠΑ πρότειναν στουςΒρετανούς να φτιάξουν με δικά τους έξοδα μια μεγάλη ναυτική βάση στο μεγαλύτερο από τα νησιά, το Ντιέγκο Γκαρσία, και να τη διαχειρίζονται μαζί. Ο ένας δηλαδή έβαλε το οικόπεδο κι ο άλλος το σπίτι. Μόνο που μαζί αποφάσισαν ότι η βάση αυτή είναι τόσο στρατηγική, που δεν ήθελαν κανέναν στα πόδια τους.

🔎H συμφωνία κλείστηκε στο πιτς φυτίλι. Κι αμέσως οι Βρετανοί «απέσπασαν» το Αρχιπέλαγος Τσάγκος από τον Μαυρίκιο (που έγινε ανεξάρτητο κράτος το 1968) και έφτιαξαν μια άλλη διοίκηση, το Βρετανικό Έδαφος Ινδικού Ωκεανού (British Indian Ocean Territory, BIOT).

🔎Ελήφθη, λοιπόν, η αδιανόητη απόφαση: Οι μόνιμοι κάτοικοι ΟΛΟΙ, μηδενός εξαιρουμένου, θα «μετακόμιζαν» στο Μαυρίκιο. Αναγκαστικά. Δεν τους άφησαν καμία επιλογή. Κάποια στιγμή πήγαν εκεί μερικά πολεμικά πλοία, φόρτωσαν τους περίπου 3.000 κατοίκους και τους ξέβρασαν στο Πορ Λουί, στο Μαυρίκιο.

🔎Για να ξεγελάσουν, μάλιστα, τη συνείδησή τους, οι Βρετανοί «ανακάλυψαν», λέει, κάτι χαρτιά δύο αιώνων, σύμφωνα με τα οποία όλοι οι τότε κάτοικοι προέρχονταν από φορτία σκλάβων που έρχονταν από το Μαυρίκιο! Οπότε το «καθάρισμα» των ανθρώπων από τα νησιά παρουσιάστηκε και στον βρετανικό τύπο ως «επιστροφή» των ανθρώπων αυτών στις ρίζες τους. Τόσο τερατώδες ψέμα.

🔎Τι πέρασε αυτός ο πληθυσμός; Η πατροπαράδοτη σύνδεση με τους τάφους των προγόνων τους διαλύθηκε. Στο Πορ Λουί όλοι τους θεωρούσαν ξένους. Κανείς δεν τους έδινε δουλειά, τους θεωρούσαν παρακατιανούς. Κάποιοι πήγαν στις Σεϋχέλλες, αλλά προκοπή δεν είδαν. Κάποιοι έφτασαν μέχρι και το Λονδίνο. Αλλά η βοήθεια που πήραν τόσο από τη Βρετανία, όσο και από το Μαυρίκιο, να στήσουν μια νέα ζωή ήταν ελάχιστη. Σημειώθηκαν πάνω από 100 αυτοκτονίες, μια τεράστια αναλογία σε σχέση με τον πληθυσμό.

🔎Στη συμφωνία, βέβαια, οι Βρετανοί ανέφεραν ότι το Αρχιπέλαγος θα «επέστρεφε» στο Μαυρίκιο «όταν πια δεν θα χρειαζόταν για αμυντικούς σκοπούς». Τρέχα γύρευε, δηλαδή. Η βάση κατασκευάστηκε, και επανδρώθηκε μόνο από στρατιωτικούς και ελάχιστο πολιτικό προσωπικό που υπάγεται στα υπουργεία άμυνας των δύο κρατών. Περίπου 1.500 άτομα, οι περισσότεροι Αμερικανοί.

🔎Και φυσικά τότε που γίνονταν αυτά ήταν σε εξέλιξη ο πόλεμος του Βιετνάμ, η Κίνα ήταν ακόμα σε παγκόσμια απομόνωση, ο Ψυχρός Πόλεμος χτυπούσε κόκκινο και τίποτα δεν έδειχνε ότι θα ερχόταν γρήγορα αυτή η στιγμή.

🔎Οι «Ιλουά» δεν ξέχασαν τον τόπο τους. Παρά τα βάσανά τους, άρχισαν να οργανώνονται και να διεκδικούν. Δειλά στην αρχή, με περισσότερο θάρρος στη συνέχεια. Ήταν αυτοί που καθιέρωσαν τον όρο «εθνοκάθαρση» (ethnic cleansing) για την περίπτωσή τους. Ότι ναι μεν δεν ήθελαν να τους εξοντώσουν, αλλά να «καθαρίσουν» την περιοχή απ’ αυτούς.

🔎Κεντρικό πρόσωπο αυτής της εκστρατείας, από την αρχή της δεκαετίας του 1990, είναι ο Ολιβιέ Μπανκούλ. Ένας απλός ηλεκτρολόγος, που έγινε αρχηγός του κινήματος και παρουσιάστηκε σε κυβερνήσεις, συνέδρια, διεθνείς οργανισμούς, απαιτώντας το αυτονόητο: Να τους αφήσουν να επιστρέψουν στη γη τους. Έστω, στα άλλα νησιά εκτός του Ντιέγκο Γκαρσία, όπου βρίσκεται η ναυτική βάση.

🔎Σήμερα υπάρχουν περίπου 6.000 άτομα με καταγωγή από τον πληθυσμό που εκτοπίστηκε βίαια. Δεν είναι βέβαιο αν θέλουν όλοι να επιστρέψουν εκεί, αλλά σίγουρα κάποιοι θα πάνε. Από την Πέμπτη 22 Μαϊου, όταν και υπογράφηκε η απόφαση «επιστροφής» του αρχιπελάγους στο Μαυρίκιο, έχουν αυτό το δικαίωμα. Και προφανώς ανοίγει ο δρόμος να διεκδικήσουν δικαστικά αποζημιώσεις δισεκατομμυρίων για παραβίαση των δικαιωμάτων τους και εκτοπισμό παρά τη θέλησή τους.

🔎Βρετανοί και Αμερικανοί, βέβαια, φρόντισαν να εξασφαλίσουν τα συμφέροντά τους. Η βάση θα παραμείνει δική τους για 99 χρόνια ακόμα, με δικαίωμα ανανέωσης για άλλα 30. Δεν έχει αποσαφηνιστεί, όμως, αν μπορούν οι πρόσφυγες να επιστρέψουν και στο μεγάλο νησί, το Ντιέγκο Γκαρσία. Το οποίο είναι το μοναδικό από τα νησιά που διαθέτει ηλεκτρικό ρεύμα, εγκαταστάσεις υδροδότησης και έναν μικρό πολιτικό αεροδιάδρομο, πέρα απ’ αυτούς της βάσης.

🔎Σε όλα τα άλλα νησιά τα κτίρια και οι όποιες εγκαταστάσεις έχουν ρημάξει από σχεδόν 60 χρόνια απραξίας. Και οι τάφοι, επίσης. Για πολλούς «Ιλουά» όμως αυτό δεν λέει τίποτα. Θέλουν να πάνε εκεί για μόνιμη εγκατάσταση και θεωρούν ότι, ανάμεσα στ’ άλλα, μπορούν να εκμεταλλευθούν τα νησιά και τουριστικά, εκτός από το να φροντίσουν και πάλι τους τάφους των προγόνων τους, όπως έκαναν και οι παππούδες και οι γιαγιάδες τους.

Ουρουγουάη: Το πνεύμα των Τσαρούα και τα μυρμήγκια του πάμπλουτου Μουχίκα

 

«Orientales, la Patria o la Tumba! Libertad o con Gloria morir!» Αυτοί είναι οι πρώτοι στίχοι του εθνικού ύμνου της Ουρουγουάης. Την πατρίδα μας ή τον τάφο μας. Ελευθερία ή δοξασμένος θάνατος. Αποκλείεται να μην σας θυμίζει κάτι.

🔎Αυτό το κράτος, το μικρότερο στη Νότια Αμερική, έχει ιστορία και διαδρομή που μοιάζει πολύ με τη δική μας. Ίσως γι’ αυτό να έχει καλλιεργηθεί μια αμοιβαία εκτίμηση, παρά το ότι μας χωρίζουν δεκάδες χιλιάδες χιλιόμετρα. Υπάρχουν και διαφορές, βέβαια, όμως στεκόμαστε πιο πολύ σ’ αυτά που μας ενώνουν.

🔎Με πιο σημαντικό, την ίδια μας την υπόσταση ως έθνη. Κάποιοι τρελοί που ξεσηκώθηκαν και τα έβαλαν με πολύ δυνατότερους σε όλα τα επίπεδα, όμως ήταν αποφασισμένοι. Κι όταν έκαναν έφοδο στη μάχη, ακριβώς αυτό ζητούσαν: Την πατρίδα τους ή το θάνατο. Με τέτοιους ανθρώπους κανένας στρατός δεν μπορεί να τα βάλει.

🔎Έτσι, λοιπόν, η Banda Oriental, η Ανατολική Όχθη, έγινε η Ουρουγουάη. Η οποία πήρε το όνομά της από τον ομώνυμο ποταμό. Και στέκεται για δύο αιώνες παρά τα προβλήματά της, πολλά από τα οποία μοιάζουν με τα δικά μας. Και προοδεύει. Κι έχει εξελιχθεί κοινωνικά στην ισχυρότερη δημοκρατία της περιοχής.

🔎Κατ’ αρχάς, το όνομα. Republica Oriental del Uruguay είναι η επίσημη ονομασία. Δημοκρατία Ανατολικά του Ουρουγουάη (και όχι «Ανατολική Δημοκρατία του Ουρουγουάη», όπως συνήθως μεταφράζεται). Πάει να πει, η έκταση της χώρας βρίσκεται ανατολικά του ποταμού. Από τότε αυτό το ποτάμι, που πηγάζει από τη Βραζιλία και εκβάλει στον Ατλαντικό, ανάμεσα στο Μπουένος Άιρες και το Μοντεβίδεο, ήταν ένα φυσικό σύνορο, που χώριζε επαρχίες. Σήμερα χωρίζει δύο κράτη, την Ουρουγουάη και την Αργεντινή.

🔎Η περιοχή αυτή, παρ’ ότι παραθαλάσσια και… ανατολική, υπήρξε το… Φαρ Ουέστ της Νότιας Αμερικής. Πρώτοι την είδαν οι Πορτογάλοι το 1512, αλλά οι πρώτοι που την κατέλαβαν ήταν οι Ισπανοί. Στα λόγια, βέβαια, καθώς δεν υπήρξε οργανωμένη κατάκτηση. Η περιοχή δεν είχε φυσικό πλούτο, όπως άλλες στη Νότια Αμερική.

🔎Οι Τσαρούα, η ντόπια ινδιάνικη φυλή, αποδείχτηκε πολύ ζόρικη. Ούτε τα μουσκέτα των κατακτητών, ούτε τα γλυκόλογα των Ιησουιτών καλόγερων τους μαλάκωσαν (όπως συνέβη π.χ. με τους Γκουαρανί της Παραγουάης). Γι’ αυτό και, όταν επεκτάθηκε η κυριαρχία των μεγάλων δυνάμεων εκεί, τους εξόντωσαν σχεδόν ολοκληρωτικά. Σήμερα από τα 3,5 εκατομμύρια Ουρουγουανών είναι ζήτημα αν οι 150.000 επικαλούνται άμεση καταγωγή από τους Τσαρούα.

🔎Το πνεύμα αυτό, όμως, το ελεύθερο και επαναστατικό, πέρασε από τους ιθαγενείς στους ζόρικους που εγκαθίσταντο εκεί. Η πρώτη οργανωμένη πόλη, η Κολόνια ντελ Σακραμέντο (σήμερα μια μικρή πόλη 30.000 κατοίκων), θεμελιώθηκε από τους Πορτογάλους το 1680.

🔎To Μοντεβίδεο, η πρωτεύουσα της χώρας, στο έμπα του μεγάλου κόλπου, θεμελιώθηκε αρκετά αργότερα, το 1723. Το όνομα της πόλης σημαίνει, στην κυριολεξία, «Βλέπω Βουνό» (Montem Video)! Το φώναξε ο ναύτης-παρατηρητής που βρισκόταν στον παπαφίγκο, στο καλάθι του ψηλότερου καταρτιού της ναυαρχίδας του Μαγγελάνου, όταν ο ατρόμητος θαλασσοπόρος έψαχνε το νότιο άνοιγμα που συνδέει τον Ατλαντικό με τον Ειρηνικό (και το βρήκε αρκετά νοτιότερα). Ο ναύτης το φώναξε για να του κόψει τις ελπίδες. Το θαλάσσιο άνοιγμα κατέληγε σε ποτάμι, όχι σε ανοιχτή θάλασσα.

🔎Σε λίγα χρόνια, αποδείχτηκε ότι το λιμάνι του Μοντεβίδεο βρισκόταν σε καλύτερη, πιο στρατηγική θέση από την Κολόνια ντε Σακραμένο, γι’ αυτό αναπτύχθηκε πολύ γρηγορότερα. Κι άρχισε να ανταγωνίζεται το λιμάνι που βρισκόταν σχεδόν απέναντι, το Μπουένος Άιρες.

🔎Οι μόνιμοι κάτοικοι ήταν λίγοι, κυρίως μετανάστες από την Ισπανία και την Ιταλία. Η στρατηγική σημασία του Μοντεβίδεο, και της περιοχής γενικότερα, αποδείχτηκε όταν το 1806, κατά τη διάρκεια των Ναπολειόντειων Πολέμων, η Βρετανία εξαπέλυσε επίθεση και στο Μοντεβίδεο και στο Μπουένος Άιρες. Το Μοντεβίδεο βρέθηκε υπό αγγλική κυριαρχία για λίγους μήνες το 1807, όμως παρέμεινε ισπανικό.

🔎Στις αρχές του 19^ου αιώνα, όταν η κυριαρχία της Ισπανίας στη Νότια Αμερικη ξηλωνόταν, οι κρεολοί του Μπουένος Άιρες και των επαρχιών που αποτελούν τη σημερινή Αργεντινή, και την Ουρουγουάη, αποφάσισαν να αυτοοργανωθούν. Προέκυψε, όμως, ένα ζήτημα: Τι κράτος θα έφτιαχναν; Ομοσπονδιακό ή ενιαίο; Οι του Μπουένος Άιρες δεν το συζητούσαν καν, ήθελαν τις αποφάσεις για λογαριασμό τους.

🔎Εκεί αναδείχτηκε η φιγούρα του Χοσέ Γερβάσιο Αρτίγκας, του πατέρα της Ουρουγουάης. Ο οποίος, διαποτισμένος από την αίσθηση ελευθερίας που απέπνεε η περιοχή, πρότεινε ένα ομοσπονδιακό σύστημα διακυβέρνησης για όλη την περιοχή. Εκτός από την Ουρουγουάη, τον ακολούθησαν στην αρχή και οι γειτονικές επαρχίες. Οι οποίες, όμως, σύντομα υποτάχθηκαν στην κυβέρνηση του Ρίο Ντε Λα Πλάτα, που αργότερα μετονομάστηκε σε Αργεντινή.

🔎Ο Αρτίγκας τα’ σπασε οριστικά με το Μπουένος Άιρες το 1815, κατέλαβε το Μοντεβίδεο και οργάνωσε στρατό από ντόπιους. Οι του Ρίο ντε Λα Πλάτα υποχώρησαν, όμως την ίδια στιγμή άνοιξε η όρεξη των Πορτογάλων, που βρίσκονταν δίπλα, στη Βραζιλία. Το 1816 ο οργανωμένος πορτογαλικός στρατός εισέβαλε στην σημερινή Ουρουγουάη και την κατέλαβε, μετατρέποντάς τη σε επαρχία.

🔎Η Βραζιλία απέκτησε την ανεξαρτησία της από την Πορτογαλία το 1822. Προφανώς ήθελε να κρατήσει όλα τα εδάφη της, όμως η κυρίως ισπανόφωνη νότια επαρχία είχε πια πάρει την απόφασή της: Πόλεμος μέχρις εσχάτων.

🔎Κράτησε 500 ημέρες αυτός ο πόλεμος. Γεμάτος από αμυντικά, κυρίως, ανδραγαθήματα των πρώτων αυτών Ουρουγουανών, απέναντι σε πολύ πιο οργανωμένο και πολυάριθμο στρατό. Το 1828 η Βραζιλία αποφάσισε να μην ασχοληθεί άλλο. Το 1828 υπογράφηκε η συνθήκη του Μοντεβίδεο, με την οποία η Ουρουγουάη αποκτούσε την ελευθερία της. Το πρώτο της σύνταγμα το απέκτησε τον Ιούλιο του 1830.

🔎Δεν πέρασαν λίγα χρόνια και ξεκίνησε ένας αιματηρός και μακροχρόνιος εμφύλιος πόλεμος. Ο οποίος ήταν κομβικός για τη συνέχεια της χώρας. Οι δύο παραδοσιακές παρατάξεις ήταν οι «φεντεραλιστές» συντηρητικοί Μπλάνκος (Λευκοί), κυρίως μεγαλοτσιφλικάδες της επαρχίας, που τους υποστήριζε η Βραζιλία, και οι «ενωτικοί» φιλελεύθεροι Κολοράδος («Έγχρωμοι»), κυρίως έμποροι και αστοί του Μοντεβίδεο, που υποστηρίζονταν από την Αργεντινή.

🔎Μια μάχη συμφερόντων, που έβαλε στη μέση το λαό και απομείωσε κι άλλο τον ήδη ισχνό πληθυσμό της χώρας (ούτε 75.000 δεν ήταν)! Παρ’ όλα αυτά, η χώρα έμεινε όρθια και ανεξάρτητη. Οι Κολοράδος νίκησαν, αλλά αυτές οι παρατάξεις διαίρεσαν τη χώρα για δεκαετίες. Άργησε να καταλάβει ο απλός λαός ποια δύναμη είχε. Και οι γειτονικές μεγάλες χώρες, η Αργεντινή και η Βραζιλία, αλλά και η Βρετανία επηρέαζαν καταστάσεις κι έκαναν παρεμβάσεις. 

🔎Οι Κολοράδος και οι Μπλάνκος μοίραζαν τα διαμερίσματα της χώρας μεταξύ τους και τις έδρες της βουλής. Παράλληλα, όμως, ο πληθυσμός της χώρας αυξανόταν δραματικά από κύματα μεταναστών, κυρίως από Ιταλία και Ισπανία.

🔎Μέχρι τη δεκαετία του 1930 η ιστορία της χώρας έκανε κύκλους ανάμεσα στις εμφύλιες πολεμικές συρράξεις (οι Μπλάνκος ζητούσαν το δίκιο τους με τα όπλα) και την οικονομική ανάπτυξη που έφεραν στη χώρα οι μετανάστες. Το Μοντεβίδεο αναπτύχθηκε τόσο πολύ, που σήμερα φιλοξενεί πάνω από τον μισό πληθυσμό της χώρας.

🔎Μετά το 1930 και υπό την ασφυκτική κοινωνική πίεση, άρχισαν να λαμβάνονται κάποια μέτρα για τους απλούς εργάτες. Παρά την έλλειψη βαριάς βιομηχανίας, η Ουρουγουάη πρόκοψε λόγων της αγροτικής της παραγωγής (σήμερα είναι από τις πρώτες χώρες στον κόσμο σε παραγωγή σόγιας), την κτηνοτροφία της (αντίστοιχη με της Αργεντινής, αν και όχι τόσο διάσημη) και της ναυτιλίας της λόγω του στρατηγικού λιμανιού του Μοντεβίδεο.

🔎Σημαντικό για τη χώρα, όπως και γενικότερα για τη Νότια Αμερική, είναι ότι έμεινε ανέγγιχτη από τους δύο παγκοσμίους πολέμους. Η οικονομία συνέχισε να δουλεύει και να αναπτύσσεται. Παράλληλα, όμως, άρχισε να αναπτύσσεται και ένα γερό εργατικό κίνημα. Το οποίο βρήκε έκφραση μέσω μιας οργάνωσης που έμεινε στην ιστορία: Των Τουπαμάρος.

🔎H ιδέα ήλθε από την Κούβα. Το όνομα, από έναν ιστορικό επαναστάτη στο Περού, τον Τουπάκ Αμάρου. Μια ακροαριστερή οργάνωση, με επικεφαλής έναν δικηγόρο και συνδικαλιστή, τον Ραούλ Σεντίκ, και μέλη απλούς ανθρώπους της εργατιάς και της αγροτιάς, όπως ο μετέπειτα πρόεδρος και Μουχίκα.

🔎Το βασικό σύνθημα ήταν «οι λέξεις μας χωρίζουν, οι πράξεις μας ενώνουν». Ληστείες σε τράπεζες και σούπερ μάρκετ και μετέπειτα διανομή των χρημάτων και των τροφίμων στους φτωχούς του Μοντεβίδεο. Όσο η κυβέρνηση στένευε τον κλοιό, τόσο σκλήραινε τη στάση της και η οργάνωση, με απαγωγές, κατάληψη μιας ολόκληρης πόλης και δολοφονίες.

🔎Ως το 1972 το πράγμα είχε πάρει τη μορφή ανοιχτού πολέμου. Το 1973 η χώρα σύρθηκε στη δικτατορία, ήδη από το 1968 βρισκόταν σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, πολλά άρθρα του συντάγματος σε αναστολή. Τα περισσότερα ηγετικά μέλη των Τουπαμάρος συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν. Ο Μουχίκα πέρασε 14 χρόνια στη φυλακή, τα περισσότερα σε πλήρη απομόνωση, παρέα μόνο με μυρμήγκια. ; Όπως χαρακτηριστικά έλεγε, με αυτά έκανε τις σπουδαιότερες φιλοσοφικές συζητήσεις. Η Ουρουγουάη τότε έγινε η χώρα με τους περισσότερους κατά κεφαλήν πολιτικούς κρατούμενους στον κόσμο.

🔎Η δημοκρατία αποκαταστάθηκε το 1985, ωστόσο οι Κολοράδος πήραν και πάλι την εξουσία. Πλέον, όμως, οι Τουπαμάρος είχαν εξελιχθεί σε λαϊκό κίνημα, διαλύθηκαν ως οργάνωση και εντάχθηκαν στο Ευρύ Μέτωπο (Frente Amplio), παράταξη που καλύπτει από την κεντροαριστερά ως τις παρυφές της ακροαριστεράς. Από εκεί προέρχονται οι τέσσερις στους τελευταίους πέντε προέδρους της χώρας.

🔎Ο πιο διάσημος, βέβαια, απ' αυτούς είναι ο Χοσέ "Πέπε" Μουχίκα. Ένας αγρότης που έγινε επαναστάτης όχι για να κερδίσει ο ίδιος, αλλά για να βοηθήσει τους πολλούς. Τον αποκάλεσαν, μάλλον ειρωνικά, "φτωχότερο πρόεδρο του κόσμου". Ο ίδιος δίδαξε πώς να είσαι ευχαριστημένος και να αισθάνεσαι πάμπλουτος με λίγα υλικά αγαθά. Κι αυτή είναι η μεγαλύτερή του παρακαταθήκη.

🔎H κοινωνία της Ουρουγουάης έχει προχωρήσει πολύ. Η χώρα χαρακτηρίζεται ως "πλήρης δημοκρατία", ήταν η πρώτη στον κόσμο που απενοχοποίησε τη χρήση κάνναβης, το γάμο των ομόφυλων ζευγαριών και τις αμβλώσεις. Βρίσκεται στις πρώτες θέσεις στους δείκτες κυβερνητικής διαφάνειας, οικονομικής ελευθερίας και εισοδηματικής ισότητας. Δεν διαφέρει, δηλαδή, σε τίποτα από μια ανεπτυγμένη ευρωπαϊκή χώρα. 

Μαχαραγιάδες, νιζάμηδες, Γάλλοι, Πορτογάλοι: Η απίστευτη ιστορία «ενοποίησης» Ινδίας και Πακιστάν

O ακήρυχτος πόλεμος που έχει ξεσπάσει μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν στην αμφισβητούμενη περιοχή του Κασμίρ μοιάζει μια «τυπική» συνοριακή διαμάχη μεταξύ δύο γειτονικών κρατών. Για σχεδόν 80 χρόνια έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε στους παγκόσμιους χάρτες την Ινδία και το Πακιστάν σαν δύο «ενιαία» κράτη, μάλιστα με μια διαμορφωμένη εθνική συνείδηση. Έχουμε συνηθίσει να αποκαλούμε τους κατοίκους τους «Ινδούς» και «Πακιστανούς».

🔎Δεν ήταν πάντα έτσι. Για την ακρίβεια, δεν ήταν καθόλου έτσι όχι στα αρχαία χρόνια ή πριν από αιώνες, αλλά και μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το όχι πολύ μακρινό 1947! Μια απίστευτη ιστορία «ενοποίησης», μάλλον «ομογενοποίησης», που όμοιά της δεν είχε ζήσει η ανθρωπότητα, έγινε μέσα σε λίγα χρόνια. Πότε με το καλό και πότε με το άγριο.

🔎Εκεί βρίσκεται και ο πυρήνας της διαμάχης για το Κασμίρ. Σ’ αυτή τη λογική ενοποίησης με το ζόρι και του δόγματος «χωρίζουμε τα κράτη ανάλογα με τη θρησκεία», η οποία φυσικά δεν γινόταν να ισχύει πάντα. Αλλά δεν μπορούσε να περιέχει και… εξαιρέσεις. Όλοι συμφωνούσαν σ’ αυτό. Η παραμικρή εξαίρεση θα άνοιγε έναν ασκό συγκρούσεων, από την οποία δεν θα μπορούσε κανείς να ξεφύγει.

🔎Πώς «ομογενοποιήθηκαν», λοιπόν, η Ινδία και το Πακιστάν; Μια ιστορία πολύ διδακτική για το πώς χαράζουν τα σύνορα οι «μεγάλοι» όπως τους βολεύει.

🔎Για να ξεκινήσουμε, πρέπει να πάμε λίγο πίσω. Στην εποχή που η τεράστια περιοχή της Ινδίας (που περιλαμβάνει τη σημερινή Ινδία, αλλά και το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές) ήταν υπό τον έλεγχο των Βρετανών. Λάθος!

🔎Δεν ήταν μόνο Βρετανοί που είχαν ινδικά εδάφη, παρ’ ότι βέβαια ασκούσαν εξουσία σε πάνω από το 95% του εδάφους. Άλλες δύο αποικιακές δυνάμεις, η Γαλλία και η Πορτογαλία, είχαν υπό τον έλεγχό τους μικρές κουκίδες γης, αλλά σε πολύ στρατηγικά σημεία, για το εμπόριο και όχι μόνο. Μ’ αυτά θα ασχοληθούμε αργότερα.

🔎Τι είδους διοίκηση ασκούσαν οι Βρετανοί; Δύο ειδών. Την «άμεση» και την «έμμεση». Ειδικά τους πρώτους δύο αιώνες, όταν κατακτούσαν μια περιοχή, συνήθιζαν να βάζουν Άγγλο διοικητή, εκπαίδευαν ντόπιους για την κατώτερη διοίκηση, και φυσικά, διατηρούσαν την τάξη με δικό τους στρατό.

🔎Με τον καιρό, όμως, αυτό κρίθηκε ασύμφορο. H περιοχή που βρισκόταν υπό τον έλεγχό τους αντιστοιχεί περίπου σε… 35 Ελλάδες! Έτσι αποφάσισαν να δοκιμάσουν και την «έμμεση» εξουσία και σκέφτηκαν τα «πριγκιπικά κράτη» (princely states).

🔎Τι ήταν αυτά; Εδάφη που πριν απ’ αυτούς τα διοικούσαν τοπικοί κληρονομικοί ηγεμόνες. Οι οποίοι είχαν κυρίως τον τίτλο του μαχαραγιά (από τις ινδικές λέξεις «μάχα» μεγάλος και «ράτζα» βασιλιάς). Κάποιοι απ’ αυτούς τους «μεγάλους βασιλιάδες» ήταν όντως μεγάλοι, διοικούσαν μεγάλες περιοχές. Το Χαϊντεραμπάντ π.χ. στην κεντρική Ινδία είχε έκταση 214.000 τ.χλμ., σχεδόν 1,5 Ελλάδα. Ή το Κασμίρ, η σημερινή «κόκκινη περιοχή», έχει έκταση σχεδόν 130.000 τ.χλμ., ακριβώς όση η χώρα μας.

🔎Οι περισσότεροι, όμως, απ’ αυτούς τους «μεγάλους βασιλιάδες» είχαν υπό τον έλεγχό τους πολύ μικρότερες εκτάσεις. Κάποιοι διοικούσαν μόλις μερικά χωριά! Κι όμως, οι Βρετανοί άρχισαν αθρόα να αναγνωρίζουν την εξουσία αυτών των κληρονομικών μοναρχιών, για να κάνουν τη δουλειά τους πιο εύκολα και πιο οικονομικά. Σύναψαν συμφωνίες «συμμαχίας» με τους μαχαραγιάδες, και τους άφησαν να διοικούν τα εδάφη τους όπως και πρώτα, υπό έναν όρο: Ότι σε θέματα εξωτερικής πολιτικής αποφασίζει η Βρετανία, δεν μπορούν να κάνουν του κεφαλιού τους.

🔎Η τακτική αυτή μεγάλωσε τόσο πολύ που ακόμα και στα μέσα του 20^ου αιώνα στο σώμα της βρετανικής Ινδίας υπήρχαν εκατοντάδες τέτοια «πριγκιπικά κράτη»! Ακόμα και επίσημες πηγές, όπως π.χ. η εγκυκλοπαίδεια Britannica, δεν προσδιορίζουν ακριβή αριθμό. Ήταν κάτι μεταξύ του 562 και 635! Χαμός.

🔎Το πρόβλημα μ’ αυτά τα «πριγκιπικά κράτη» εντάθηκε περισσότερο μετά τη δεκαετία του 1920. Όταν πλέον άρχισε να διαμορφώνεται ο ινδικός εθνικισμός και ο μεγάλος Μαχάτμα Γκάντι, ο οποίος είχε ήδη αναδειχτεί σε ηγέτη, τόλμησε να διατυπώσει κάτι που ούτε περνούσε από το μυαλό των Βρετανών: Ότι η Ινδία ήταν μια «ενιαία περιφέρεια» κι έτσι έπρεπε να κυβερνηθεί όταν αυτοί θα έφευγαν.

🔎Αδιανόητο, όντως. Μια περιοχή τεράστια σε έκταση, με εθνολογικές διαφορές τεράστιες, με γλώσσες εκατοντάδες και πολλές τόσο διαφορετικές μεταξύ τους, με πολιτισμούς διαφορετικούς, με ιστορία μακραίωνη, πώς θα μπορούσαν να ενωθούν σε ένα κράτος; Ο Γκάντι στηρίχθηκε στη «συγκολλητική ουσία» της θρησκείας, του ινδοϊσμού, που κυριαρχεί μεν, αλλά δεν υπάρχει μόνο αυτός.

🔎Οι μουσουλμάνοι φυσικά αντέδρασαν κι αμέσως έφτιαξαν τις δικές τους οργανώσεις. Που, πολύ απλά, υποστήριζαν ότι ως ετερόδοξοι βρίσκονταν έξω από αυτή τη συγκολλητική ουσία και ζήτησαν, απαίτησαν μάλλον, να δημιουργηθεί μια εθνική εστία και γι’ αυτούς, στις περιοχές που έχουν πλειοψηφία.

🔎Φυσικά, σ’ αυτό το χάος μιας ολόκληρης υπο-ηπείρου υπήρχαν κι άλλες θρησκείες. Οι βουδιστές, οι χριστιανοί (όσο κι αν δεν το γνωρίζουμε, αποτελούν και σήμερα πλειοψηφία σε ορισμένες πολιτείες στα ανατολικά της χώρας), οι Σιχ. Οι δικές τους φωνές, βέβαια, για δικά τους κράτη πνίγηκαν.

🔎Έτσι μπήκε ο σπόρος του χωρισμού της Ινδίας ως γεωγραφικής περιοχής σε δύο κρατικές οντότητες, την Ινδία όπου θα βρίσκονταν οι ινδοϊστές και το Πακιστάν για τους μουσουλμάνους. Ακόμα και ιστορικές περιοχές που ήταν ενιαίες γεωγραφικά, όπως η Βεγγάλη στα ανατολικά και το Πουντζάμπ στα δυτικά, χωρίστηκαν ανάλογα με τον θεό ή τους θεούς που προσκυνούσαν οι κάτοικοί τους.

🔎Με τις περιοχές «άμεσης» διοίκησης, βέβαια, το πράγμα ήταν εύκολο. Με τα «πριγκιπικά κράτη» τι θα γινόταν; Οι κάθε λογής μαχαραγιάδες, νιζάμηδες και χαν κλήθκαν να «αποφασίσουν» αν θα «ενσωματωθούν» στην Ινδία ή το Πακιστάν, ενόψει της ανεξαρτησίας των δύο κρατών τον Αύγουστο του 1947.

🔎Ευγενικό, βέβαια, αυτό το ρήμα «αποφασίζουν». Θεωρητικά μόνο η απόφαση ήταν δική τους. Στην πράξη, η απόφαση είχε ληφθεί από τους Βρετανούς κι αυτοί θα έπρεπε να πειθαρχήσουν. Φανταστείτε τους ανώτερους Βρετανούς αξιωματούχους, όπως π.χ. ο αντιβασιλιάς Λόρδος Μαουντμπάντεν, να προσπαθούν να πείσουν όχι έναν και δύο, αλλά εκατοντάδες τέτοιους μαχαραγιάδες να μην προβάλλουν αντιρρήσεις.

🔎Στις περισσότερες περιπτώσεις, βέβαια, το πράγμα εξελίχθηκε όπως αναμενόταν. Οι μαχαραγιάδες πείστηκαν να εγκαταλείψουν την εξουσία τους, αρκεί να τους έμεναν τα τεράστια πλούτη που’ χαν συγκεντρώσει οι οικογένειές τους ανά τους αιώνες. Ο Μαουντμπάντεν το επέτρεψε, ήταν το δώρο του στη δική τους συναίνεση.

🔎Πολλά «πριγκιπικά κράτη», τα μικρότερα κατά κανόνα, υπέγραψαν συνθήκες «ενσωμάτωσης» σε Ινδία και Πακιστάν πριν ακόμα την ανεξαρτησία τους. Ούτως ή άλλως δεν υπήρχε θέμα, γιατί και ο μονάρχης και η πλειοψηφία των κατοίκων ήταν της κυριαρχούσας θρησκείας της περιοχής. Τι συνέβη, όμως, με τις εξαιρέσεις;

🔎Κάποια «πριγκιπικά κράτη» που βρίσκονταν ακριβώς πάνω ή κοντά στις νέες συνοριακές γραμμές, όπως το Τζουναγκάντ, έβαλαν τα εδάφη τους σε πλειστηριασμό. Τι μου δίνεις εσύ Ινδία για να υπογράψω; Μήπως το Πακιστάν μου προσφέρει περισσότερα; Και κάποιοι πολύ δυνατοί, όπως το Χαϊντεραμπάντ, το Κασμίρ και το χανάτο του Καλάτ (στην σημερινή περιοχή Βελουχιστάν του Πακιστάν) δεν δέχονταν να αφήσουν την εξουσία τους. Προτιμούσαν να αναγνωριστούν ως ανεξάρτητα κράτη από τους Βρετανούς.

🔎Στο Κασμίρ δε, υπήρχε το εξής παράξενο: Η πλειοψηφία των κατοίκων, ειδικά στο δυτικό τμήμα, ήταν μουσουλμάνοι. Αλλά ο κληρονομικός μονάρχης ήταν ινδοϊστής! Σ’ αυτή την ιδιαιτερότητα πάτησε και δήλωσε ότι προτιμά να μην είναι ούτε με τον ένα, ούτε με τον άλλο. Τόσο η Βρετανία, όσο και η Ινδία του έκοψαν το βήχα. Δεν αναγνώριζαν καμία εξαίρεση.

🔎Ήδη από το 1948, κι ενώ ο μαχαραγιάς του Κασμίρ ήταν ακόμα αναποφάσιστος για το τι θα κάνει, το Πακιστάν ώθησε τους μουσουλμάνους της περιοχής να ξεσηκωθούν και να ενσωματώσουν οι ίδιοι την περιοχή στο Πακιστάν. Ο μαχαραγιάς, τρομοκρατημένος, κατέφυγε στο Νέο Δελχί της Ινδίας και, με τον κίνδυνο πια να χάσει όχι μόνο την εξουσία, αλλά και τα πλούτη του, υπέγραψε την συνθήκη «ενσωμάτωσης» στην Ινδία. Ο πακιστανικός στρατός, όμως, αρνήθηκε να εγκαταλείψει τα εδάφη που είχε καταλάβει μέχρι τότε, τα οποία αποκαλεί και σήμερα «Αζάντ Κασμίρ», δηλαδή «Ελεύθερο Κασμίρ».

🔎Για τις άλλες περιοχές, ειδικά για το Χαϊντεραμπάντ με τον ξεροκέφαλο νιζάμη, που είχε και πλούτη και στρατό δικό του, η Ινδία επιστράτευσε τις απειλές. Είχαν εξαγγείλει από πριν ότι οποιαδήποτε περιοχή που δεν δεχόταν να «ενσωματωθεί» θα θεωρούνταν εχθρική. Άρχισαν να απομονώνουν υποδομές π.χ. την παροχή ρεύματος και καυσίμων, τις ταχυδρομικές υπηρεσίες κτλ.

🔎Ο νιζάμης πείστηκε, αφού έκανε επαφές και με τους Βρετανούς και είδε ότι δεν θα τον υποστήριζαν. Η περιοχή του, άλλωστε, δεν είχε διέξοδο στη θάλασσα, για να ελπίζει σε αυτόνομο εφοδιασμό. Ακριβώς τα ίδια έκανε και το Πακιστάν με τον χαν του Καλάτ, ένα μεγάλο «πριγκιπικό κράτος» που είχε ανακηρύξει, μάλιστα, την ανεξαρτησία της περιοχής του στις 15 Αυγούστου 1947, τη μέρα δηλαδή που «δημιουργήθηκαν» Ινδία και Πακιστάν!

🔎Μέσα σε λίγα χρόνια, λοιπόν, άλλαξε με απίθανο τρόπο όλος ο διοικητικός χάρτης της Ινδίας. Οι περιοχές που ενσωματώθηκαν στην αρχή διατήρησαν τα σύνορά τους, όμως το 1956 έγινε μια ριζική αναδιάρθρωση. Χαράχτηκαν νέα σύνορα για τις πολιτείες, με βάση πια την κυρίαρχη γλώσσα των κατοίκων.

🔎Το τελευταίο κομμάτι της ενσωμάτωσης αφορούσε τις μικρές μεν, αλλά στρατηγικές περιοχές που ήταν υπό τον έλεγχο άλλων αποικιακών δυνάμεων. Το 1954, όταν οι Γάλλοι έχασαν τα εδάφη τους στην Ινδοκίνα, «μεταβίβασαν» στην Ινδία και τις πέντε μικρές περιοχές που κατείχαν κυρίως στις νότιες ακτές για εμπορικούς σκοπούς. Το παράξενο είναι ότι αυτές οι περιοχές αποτελούν μέχρι σήμερα ανεξάρτητη διοικητική ενότητα, μια από τις «περιοχές της Ένωσης» (union territory), που διοικείται απευθείας από το Νέο Δελχί.

🔎Αργότερα, το 1961, σταμάτησαν να υπάρχουν και οι τελευταίες αποικιακές κτήσεις στη σύγχρονη Ινδία, που ήταν των Πορτογάλων για πάνω από τέσσερις αιώνες. Συγκεκριμένα η περιοχή της Γκόα (που έγινε διάσημη τις τελευταίες δεκαετίες παγκοσμίως για τη μουσική της) και μερικές άλλες παραθαλάσσιες περιοχές βρίσκονταν εξαρχής στο μάτι των Ινδών.

🔎Οι Πορτογάλοι, υπό το δικτατορικό καθεστώς του Σαλαζάρ τότε, αρνούνταν κάθε διαπραγμάτευση και υποστήριζαν ότι οι περιοχές αυτές ήταν «υπερπόντιες επαρχίες» της Πορτογαλίας και όχι αποικίες. Τελικά, με μια επιχείρηση αστραπή που κράτησε μόλις 36 ώρες και συνάντησε ελάχιστη αντίσταση, η Ινδία κατέλαβε στο άψε-σβήσε όλα τα πορτογαλικά εδάφη στην Ινδία.

Πώς δημιουργήθηκε το Βατικανό; Παπικά Κράτη, δωρεές, πόλεμοι και αιχμαλωσίες

 

 

Αν το δει κάποιος σήμερα, μοιάζει αδιανόητο: Τα περισσότερα κράτη της γης αναγνωρίζουν ως κρατική οντότητα ένα σύνολο κτιρίων στη μέση της Ρώμης (παλάτι, εκκλησία και μουσείο) με την πλατεία και τους κήπους που τα περιβάλλουν. Αυτό είναι το Κράτος της Πόλης του Βατικανού, το πιο μικρό σε έκταση ανεξάρτητο κράτος του πλανήτη, λιγότερο από μισό τετραγωνικό χιλιόμετρο.

🔎Η ύπαρξη αυτού του κράτους, βέβαια, είναι απόλυτα συμβολική: Θυμίζει σε όλους ότι ο πάπας, ο θρησκευτικός αρχηγός πάνω από 1,5 δισεκατομμυρίου ανθρώπων, έχει και κοσμική εξουσία. Κολοβωμένη μεν, αλλά υπαρκτή, αναγνωρισμένη με διεθνείς συνθήκες και με ένα πανίσχυρο ρασοφορικό διπλωματικό σώμα (το Βατικανό δεν έχει πρέσβεις, έχει νούντσιους).

🔎Μια ματιά στην ιστορία, όμως, θα μας πείσει ότι δεν ήταν πάντα έτσι. Το Βατικανό είναι το ελάχιστο κομμάτι που απέμεινε από τα λεγόμενα «Κράτη της Εκκλησίας» (Status Ecclesiasticus στα λατινικά, την επίσημη γλώσσα του Βατικανού), ή Παπικά Κράτη, όπως τα γνωρίζουμε οι Έλληνες κι είναι καταγεγραμμένα στους ιστορικούς μας χάρτες.

🔎Η ιστορία των Παπικών Κρατών, από την ίδρυση ως την εξαϋλωσή τους και τη δημιουργία του Βατικανού, είναι πολύ… διδακτική. Περιλαμβάνει τα πάντα: Απειλές, μηχανορραφίες, πονηριές, θρησκοληψία. Και φυσικά… φιλοδοξία. Τα ακριβώς αντίθετα, δηλαδή, απ’ αυτά που δίδαξε ο Ιησούς Χριστός όσο περπάτησε στη γη.

🔎Δεν τα μάθαμε αυτά στην ιστορία, οπότε δεν τα γνωρίζουμε. Ποιος έχει συνειδητοποιήσει, δηλαδή, ότι μέχρι και πριν από 1,5 αιώνα, όχι στην απώτερη αρχαιότητα, ο πάπας ήταν για πάνω από 1.000 χρόνια (!) κοσμικός κυρίαρχος μιας περιοχής με έκταση το 1/3 της Ελλάδας; Και πώς… ξέπεσε να ελέγχει μόνο μισό τετραγωνικό χιλιόμετρο;

🔎Ιδού, λοιπόν, τα γεγονότα. Από την αρχή.

🔎Ας ξεκινήσουμε με μερικά ψήγματα θεολογικής ιστορίας. Στην ιστορία μάθαμε ότι ο διαχωρισμός των δύο εκκλησιών (Ανατολικής Ορθόδοξης και Ρωμαιοκαθολικής) επισημοποιήθηκε με το σχίσμα το 1054. Οι διαφορές, όμως, που δεν ήταν κυρίως θεολογικές, αλλά διοικητικές και πολιτικές, ξεκίνησαν από πολύ νωρίτερα.

🔎Από το 313 μ.Χ. που ο Μέγας Κωνσταντίνος αναγνώρισε τη χριστιανική θρησκεία ως επίσημη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και της έδωσε θεσμικό ρόλο, ξεκίνησε μια άτυπη μάχη για την κουτάλα της εξουσίας, την οποία πια επεδίωκε και το θρησκευτικό ιερατείο.

🔎Ως τότε η Ρώμη είχε πρωτεία που δεν αμφισβητούνταν, όμως η μεταφορά της πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινούπολη την κλόνισε. Στην ουσία πια υπήρχαν δύο ισχυροί πόλοι. Με τον καιρό αναπτύχθηκαν και σημαντικές θεολογικές διαφορές, οι οποίες οδήγησαν στο σχίσμα.

🔎Όσο οι δυτικοί προέτασαν το λεγόμενο «πρωτείο του Πέτρου» (δηλαδή ότι η εκκλησία της Ρώμης δημιουργήθηκε από τον αγαπημένο μαθητή του Ιησού, οπότε οι διάδοχοί του επίσκοποι Ρώμης είχαν θεόθεν εξουσία) και οι ανατολικοί τη συνοδικότητα (ότι δηλαδή οι όποιες αποφάσεις έπρεπε να λαμβάνονται συνολικά και όχι από έναν), τόσο βάθαινε το ρήγμα.

🔎Όσο ο επίσκοπος (και μετέπειτα πατριάρχης) Κωνσταντινούπολης είχε δίπλα του τον αυτοκράτορα, τον οποίο έλεγχε ως έναν βαθμό, δεν είχε ανάγκη απ’ αυτό που λέμε κοσμική εξουσία. Την ασκούσε δι’ αντιπροσώπου.

🔎Στη Ρώμη, όμως, ειδικά μετά την πτώση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (476 μ.Χ.) προέκυψε πραγματικό ζήτημα κοσμικής εξουσίας. Το οποίο κάλυψε η εκκλησία. Η Ρώμη και κάποιες περιοχές της κεντρικής Ιταλίας τυπικά ανήκαν στο Βυζάντιο (αναφέρουμε τον όρο για λόγους ευκολίας αντί της ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας), όμως διοικούνταν απευθείας από τον πάπα.

🔎Στα μέσα του 8^ου αιώνα (751 μ.Χ.) η πόλη της Ραβένας, η έδρα του βυζαντινού έξαρχου, πέφτει στα χέρια των Λομβαρδών (τότε τους ονόμαζαν Λογγομβάρδους), που κατέβαιναν από το βορρά με άγριες διαθέσεις. Και απειλούσαν, βέβαια, να φτάσουν μέχρι τη Ρώμη και να καταλύσουν την εξουσία του πάπα.

🔎Ο τότε πάπας Στέφανος Β’ βλέποντας ότι οι βυζαντινοί δεν μπορούσαν να τον προστατέψουν, στράφηκε αποφασιστικά προς τη δύση. Ζήτησε τη βοήθεια του Πιπίνου του Βραχύ (Pippinus Brevis), του βασιλιά των Φράγκων και πρώτου της δυναστείας των Καρολιδών.

🔎Ο Πιπίνος μυρίστηκε πολλά οφέλη απ’ αυτή τη συμμαχία και δεν έκανε λάθος. Με δύο εκστρατείες (754 και 756) κατά των Λοβδαρδών τους έκοψε τη φόρα προς το νότο. Κι επειδή, όπως αναφέραμε, δεν υπήρχε καθαρή πολιτική εξουσία τότε εκεί, βρέθηκε ξαφνικά με κάποιες εκτάσεις στην κεντρική Ιταλία που δεν είχαν γεωγραφική σχέση με τα δικά του εδάφη.

🔎Έτσι προέκυψε η λεγόμενη Δωρεά του Πιπίνου. Ο οποίος αποφάσισε να μεταβιβάσει τα εδάφη που κατέλαβε απευθείας στον πάπα. Με αντάλλαγμα την παπική (άρα και θεϊκή) αναγνώριση της κυριαρχίας του στους Φράγκους.

🔎Εκτός από την περιοχή της Ρώμης (το Λάτιο), η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία βρέθηκε με μια έκταση σχεδόν 44.000 τ.χλμ. που περιλαμβάνει τις σημερινές ιταλικές επαρχίες της Ούμπρια, της Μάρκε, της Ρομάνια και την λεγόμενη Κοιλάδα του Τίβερη. Από το 756, λοιπόν, ιδρύθηκαν κι επισήμως τα Παπικά Κράτη.

🔎O συμβολισμός της συμμαχίας ολοκληρώθηκε το 800 μ.Χ. Ο γιος του Πεπίνου, ο Κάρολος ο Μέγας (Carlo Magno, ο Καρλομάγνος όπως τον έχουμε μάθει) στέφθηκε από τον πάπα Λέοντα Γ’ αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Μια κίνηση που προκάλεσε θύελλα στο Βυζάντιο και απέδειξε ότι η Ρώμη κοιτούσε πλέον οριστικά προς τη δύση και το βορρά, όχι προς την ανατολή.

🔎Από τότε και στο εξής ο εκάστοτε ποντίφικας αντιμετωπιζόταν από τους διάφορους βασιλιάδες, αυτοκράτορες, δούκες και πρίγκιπες της Ευρώπης και ως ίσος προς ίσο (αφού κατείχε εδάφη), αλλά και ως ανώτερος λόγω της θρησκευτικής εξουσίας. Όλοι επιζητούσαν την αποδοχή του για να κυβερνούν τους υπηκόους τους «ελέω Θεού».

🔎Προφανώς αυτή η πνευματική εξουσία μπλέχτηκε τόσο πολύ με την κοσμική, που οι πάπες ανακατεύονταν φανερά ή παρασκηνιακά σε όλες τις διαδοχές, τους πολέμους, τις συγκρούσεις και τις μηχανορραφίες της Ευρώπης. Παράλληλα, όμως, είχαν και προβλήματα να επιβάλουν την εξουσία τους στα δικά τους εδάφη.

🔎Το 1305 εξελέγη πάπας ο Κλήμης Ε’, με γαλλική καταγωγή, μάλιστα από το νότο της Γαλλίας, κοντά στα σύνορα με τη σημερινή Ισπανία. Φοβούμενος ακόμα και για τη ζωή του, δεν ήθελε να μεταβεί στη Ρώμη για να κυβερνήσει. Και προτίμησε την Αβινιόν, μια πόλη που βρισκόταν υπό τη γερή εξουσία της Γαλλίας. Από το 1309 ως το 1377 όλοι οι πάπες κυβέρνησαν από εκεί. Ο πάπας Γρηγόριος ΙΑ’ επέστρεψε στη Ρώμη και ουσιαστικά εδραίωσε την εξουσία του εκεί.

🔎Από το 1506 κιόλας τα Παπικά Κράτη απέκτησαν φρουρά. Ο πάπας Ιούλιος Β’ ζήτησε από τα ελβετικά κρατίδια να του στείλουν στρατιώτες μισθοφόρους, τόσο για την προσωπική του ασφάλεια, όσο και για την διοίκηση των εδαφών. Η σημερινή φρουρά του Βατικανού μ τις φανταχτερές στολές έχει τις ρίζες της εκεί.

🔎Τα Παπικά Κράτη προφανώς περιβάλλονταν επί αιώνες έναν θρησκευτικό μανδύα, αλλά δεν έμειναν στο απυρόβλητο. Δέχτηκαν κατά καιρούς πολλές επιθέσεις, ειδικά όταν κυριαρχούσε η αίσθηση στην Ευρώπη ότι κάποιος πάπας λειτουργούσε ως υποχείριο του ενός ή του άλλου κοσμικού άρχοντα.

🔎Για ένα μικρό διάστημα, από το 1798 ως το 1815, τα Παπικά Κράτη εξαφανίστηκαν από τους χάρτες. Τα κατέλυσαν οι Γάλλοι, που μετά τη δική τους επανάσταση θέλησαν να αλλάξουν τις ισορροπίες όλης της Ευρώπης. Με απόφαση του Ναπολέοντα στη θέση τους ιδρύθηκε η «Ρωμαϊκή Δημοκρατία», ο τότε πάπας Πίος ΣΤ’ συνελήφθη και πέθανε στην εξορία.

🔎Τα Παπικά Κράτη επανήλθαν στους χάρτες στο διαβόητο Συνέδριο της Βιέννης, το 1815. Τότε που οι αυτοκρατορίες μοίρασαν την Ευρώπη, με τη σύμφωνη γνώμη όλων, επανασυστάθηκε η εξουσία του πάπα, ακριβώς μάλιστα στα εδάφη που κατείχε πριν. Οι περιοχές ήταν προστατευόμενες κυρίως από γαλλικό στρατό.

🔎Όταν ξεκίνησε η διαδικασία ενοποίησης της Ιταλίας (το λεγόμενο Risorgimento) ο Γκαριμπάλντι προβληματίστηκε πολύ με το τι θα γίνουν τα Παπικά Κράτη. Οι πολεμιστές του ήταν μεν αποφασισμένοι, πλην όμως όχι τόσο άθρησκοι που να καταλύσουν την εξουσία του πάπα, ειδικά στα εδάφη γύρω από τη Ρώμη, που θεωρούνταν κατά κάποιο τρόπο ιερά.

🔎Στη μάχη του Καστελντιφάρντο το Σεπτέμβριο του 1860 πολέμησαν το Βασίλειο της Σαρδηνίας, δηλαδή όσοι επεδίωκαν την ενοποίηση των ιταλικών κρατών, με τον παπικό στρατό, δηλαδή ουσιαστικά Γάλλους. Οι Σαρδηνοί επικράτησαν και οι περιοχές της Ούμπρια και της Μάρκε χάθηκαν ολοκληρωτικά για τον πάπα, που κράτησε πια την περιοχή του Λάτιου, γύρω από τη Ρώμη.

🔎Το τελειωτικό χτύπημα ήλθε το 1870. Κατά τη διεξαγωγή του Γαλλο-Πρωσικού πολέμου, τα γαλλικά στρατεύματα που βρίσκονταν στο Λάτιο αναχώρησαν για να προστατέψουν τα γαλλικά εδάφη. Ο ιταλικός στρατός κατέλαβε όλη την περιοχή και περίμενε διαταγές για να δει τι θα κάνει με τη Ρώμη.

🔎Ο τότε πάπας Πίος Θ’ αρνήθηκε να αναγνωρίσει την ιταλική εξουσία. Αποσύρθηκε στην περιοχή του Βατικανού, στο παλάτι του, και δήλωσε «αιχμάλωτος στο Βατικανό» (Prigionero nel Vaticano). Πράγματι, από το 1870 ως το 1929, σχεδόν 60 χρόνια, οι πάπες βρίσκονταν αυστηρά μέσα στα όρια του σημερινού Βατικανού, από το παλάτι στην βασιλική του Αγίου Πέτρου δηλαδή, και δεν ήθελαν να έχουν καμία σχέση με το επίσημο ιταλικό κράτος.

🔎Το ενοποιημένο πια Βασίλειο της Ιταλίας αναγνώριζε μεν ότι υπήρχε ζήτημα, το λεγόμενο Questione Romana (Ρωμαϊκό Ζήτημα) και προσπάθησε να το λύσει με νόμους. Πρόσφερε μέχρι και χρηματική αποζημίωση (!) στον πάπα για την απώλεια των εδαφών, η οποία δεν έγινε αποδεκτή.

🔎Το ζήτημα το έλυσε ο Μπενίτο Μουσολίνι με τη συνθήκη του Λατερανού το 1929. Μια συμφωνία μεσοβέζικη, η οποία οδήγησε στο σημερινό παράδοξο. Η κατοικία του πάπα, το μουσείο, ένα σύνολο βοηθητικών κτιρίων, η βασιλική του Αγίου Πέτρου με την πλατεία και τους κήπους αναγνωρίστηκε ως ανεξάρτητο κράτος, για να εδραιωθεί η κοσμική εξουσία του πάπα.

🔎Ο πάπας με τη σειρά του αναγνώρισε το Βασίλειο της Ιταλίας κι έλαβε αποζημίωση 750 εκ. λιρετών σε μετρηρά και 1 δισεκ. λιρέτες σε ιταλικά κρατικά ομόλογα, για την απώλεια των εδαφών του. Αυτά τα λεφτά μεταφράζονται σήμερα σε πάνω από 55 δισεκ. ευρώ.

🔎Αυτή η συνθήκη τότε έδωσε (πρόσκαιρα) μεγάλο κύρος στον Μουσολίνι, που έλυσε ένα χρόνιο ζήτημα και έδειξε την αποφασιστικότητά του. Τροποποιήθηκε το 1984 με τη Νέα Συμφωνία μεταξύ Ιταλίας και Βατικανού, σύμφωνα με την οποία στην Ιταλία δεν αναγνωριζόταν πια η ρωμαιοκαθολική θρησκεία ως επίσημη του κράτους.

 🔎Το Βατικανό υπάρχει ως σύμβολο. Δίνει διαβατήριο σε περίπου 500-600 άτομα, σχεδόν αποκλειστικά ιερωμένους και συμμετέχει στον ΟΗΕ ως «κράτος-παρατηρητής». Η ισχύς του, βέβαια, κανονική και παρασκηνιακή, είναι τόσο μεγάλη και προφανής, που είναι περιττό να αναφερθεί κανείς.