Η μακρινή Μιανμάρ, ένα από τα πλουσιότερα, αλλά και πιο βασανισμένα κράτη της νοτιοανατολικής Ασίας, ήλθε και στη δική μας επικαιρότητα για λάθος λόγο: Ο ισχυρότατος σεισμός 7,7 Ρίχτερ στην ιστορική περιοχή της πόλης Μανταλάι, που είχε διατελέσει και πρωτεύουσα στο παρελθόν, δυστυχώς είναι ένας ακόμα κρίκος στην αλυσίδα των καταστροφών που της πλήττουν.
🔎Κρίκος μάλλον σπάνιος, αλλά υπαρκτός. Σχεδόν μία φορά στα
100 χρόνια γίνεται ένας σεισμός τεράστιου μεγέθους στην περιοχή. Πιο
συνηθισμένες είναι οι πλημμύρες και οι κατολισθήσεις. Και οι άνθρωποι, βέβαια,
που την κατοικούν βάζουν το χεράκι τους: Η χώρα που παλαιότερα γνωρίζαμε σαν
Βιρμανία γνώρισε ελάχιστη δημοκρατία μετά την ανεξαρτησία της από τη Βρετανία
και κυβερνάται από στρατιωτικούς που κάνουν αλλεπάλληλα πραξικοπήματα, με
τελευταίο αυτό του 2021.
🔎Η Μιανμάρ είναι μια πολύπλοκη χώρα, με ελάχιστη εσωτερική
ενότητα και πολλές φυγόκεντρες δυνάμεις. Ένα κράτος-μαξιλάρι ανάμεσα στους δύο γίγαντες Ινδία και Κίνα, με
περίπλοκη ιστορία κι ακόμα πιο περίπλοκη γεωγραφία και εθνογραφία, η οποία
προσπαθεί να βρει στοιχεία ενότητας εκεί που δεν υπάρχουν. Μέχρι και το όνομά της
άλλαξε για περισσότερη… συμπερίληψη, αλλά δεν πέτυχε τίποτα.
🔎Έχει έκταση σχεδόν
πενταπλάσια από την Ελλάδα και ο πληθυσμός αγγίζει τα 54 εκατομμύρια
ψυχές. Τα παράξενα σύνορά της, αποτέλεσμα συνθηκών και συμβιβασμών που
ξεκίνησαν πριν από αιώνες, δημιουργήθηκαν για να εξυπηρετήσουν πολιτικές, στρατιωτικές
και διπλωματικές ανάγκες, όχι για να ξεχωρίσουν έθνη. Ούτως ή άλλως, το κράτος
αναγνωρίζει με τον πιο καθαρό τρόπο, ότι είναι πολυεθνικό.
🔎Ο ποταμός Ιραουάντι, που κυλάει στο δυτικό τμήμα, ήταν η
οδός που χρησιμοποίησε το έθνος των Βιρμανών (οι Μπαμάρ, όπως αυτοαποκαλούνται)
να εισβάλλει σ’ αυτή την περιοχή και να την κατακτήσει, τον 10ο αιώνα
μ.Χ. Οι Μπαμάρ αποτελούν
σήμερα κάτι λιγότερο από το 70% του πληθυσμού της χώρας, αλλά είναι συγκεντρωμένοι
κυρίως στις ανατολικές περιοχές και στο τεράστιο εύφορο δέλτα του ποταμού.
🔎Το υπόλοιπο 30% του πληθυσμού της Μιανμάρ, περίπου 16 εκατομμύρια
άνθρωποι, ζουν κυρίως είτε στο ακραίο δυτικό τμήμα της χώρας, στα σύνορα με την
Ινδία, είτε είναι συγκεντρωμένοι στο ανατολικό τμήμα που συνορεύει με την Κίνα
είναι σχεδόν όλο μια απέραντη ζούγκλα. Απέραντη και αδιάβατη. Όλοι οι δυνατοί λαοί της περιοχής που
έφτιαξαν κράτη αποφάσισαν να αφήσουν εκείνες τις περιοχές στην ησυχία τους.
🔎Αυτές οι μειονότητες ανήκουν
σε περίπου 50 διαφορετικές φυλές. Κάποιοι
απ’ αυτούς ανήκουν στην σινο-θιβετιανή εθνολογική οικογένεια, όπως και οι
Μπαμάρ, αλλά οι περισσότεροι ανήκουν σε άλλες φυλετικές ομάδες (Τάι,
νοτιο-ασιάτες κτλ.). Δηλαδή έχουν ακόμα λιγότερες ομοιότητες σε γλώσσα,
θρησκεία, έθιμα και κουλτούρα απ’ ότι η κυρίαρχη εθνική ομάδα.
🔎Ακόμα και σήμερα αυτή η ποικιλία αποτυπώνεται στην
διοικητική διαίρεση της χώρα. Από την ανεξαρτησία της το 1948 ως σήμερα η
Μιανμάρ διαιρείται σε 14 περιφέρειες,
εκ των οποίων οι μισές (7) ονομάζονται περιοχές (regions) όπου κυριαρχούν πληθυσμιακά οι Μπαμάρ και
οι άλλες μισές ονομάζονται πολιτείες (states),
όπου κυριαρχεί πληθυσμιακά διαφορετικός λαός.
🔎Αυτές οι πολιτείες έχουν τα ονόματα των λαών που υπερτερούν
πληθυσμιακά σ’ αυτές (Καγίν, Καγιάχ, Τσιν, Μον, Ρακίνε, Κατσίν και Σαν). Κάθε
«πολιτεία» υποτίθεται ότι απολαμβάνει διοικητικής αυτονομίας, η γλώσσα και τα
ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε εθνότητας προστατεύονται, αλλά αυτά είναι μόνο
κούφια γράμματα, όχι πραγματικότητα. Τα πράγματα είναι ακόμα πιο περίπλοκα: Μέσα σ’ αυτές τις
«πολιτείες» υπάρχουν και άλλοι λαοί, ολότελα διαφορετικοί από την κυρίαρχη
εθνική ομάδα, οι οποίοι υφίστανται διώξεις όχι μόνο από την κυβέρνηση, αλλά και
τη φυλή που πλειοψηφεί στην περιοχή τους.
🔎Η περιοχή για μεγάλο διάστημα, ως τα τέλη του 19ου
αιώνα, έμεινε ανέγγιχτη από την τρέλα της αποικιοκρατίας. Οι Βρετανοί είχαν
βάλει γερά το πόδι τους στην Ινδία, οι Γάλλοι στην Ινδοκίνα, αλλά κανείς δεν
ενδιαφερόταν για το ενδιάμεσο. Ο κυριότερος εχθρός των Μπαμάρ ήταν οι Τάι, στα
ανατολικά τους, με τους οποίους διεξήγαγαν τους μεγαλύτερους πολέμους στην
ιστορία τους. Μόνο όταν οι Βιρμανοί βασιλιάδες αποφάσισαν να επεκτείνουν την
κυριαρχία τους σε εδάφη της σημερινής περιοχής του Ασάμ και του Μανιπούρ, τα
οποία διεκδικούσαν και οι Βρετανοί της Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών, ξέσπασε η
μπόρα.
🔎Συνολικά έγιναν τρεις μεγάλοι Αγγλο-Βιρμανικοί πόλεμοι σε
διάστημα 62 χρόνων, από το 1824 ως το 1885. Η βρετανική κυριαρχία επεκτεινόταν
ολοένα και περισσότερο, και την τρίτη φορά τα βρετανικά στρατεύματα έφτασαν
μέχρι το Μανταλάι, την πόλη που ισοπεδώθηκε από το σεισμό. Η εξουσία των Μπαμάρ
κατέρρευσε, η περιοχή απέκτησε Βρετανούς αφέντες και κόλλησε δίπλα στην
απέραντη αυτοκρατορία της Ινδίας.
🔎Οι Βρετανοί, πάντως, αποφάσισαν γρήγορα να αποσυνδέσουν
διοικητικά την περιοχή από την Ινδία. Το μόνο που έκαναν ήταν να μεταφέρουν την
πρωτεύουσα από το Μανταλάι στη Ρανγκούν, έναν ακόμα κρίκο στη ναυτική αλυσίδα
τους ανάμεσα στην Καλκούτα και τη Σιγκαπούρη. Οι επαρχίες όπου οι Μπαμάρ δεν
ήταν πλειοψηφία ονομάστηκαν συνολικά «Συνοριακές Περιοχές» και αφέθηκαν στην
ησυχία τους, ούτε καν Βρετανοί διοικητές δεν εγκαταστάθηκαν εκεί. Το 1937 δε η περιοχή, ως Βιρμανία, έγινε αυτόνομη αποικία του
βρετανικού στέμματος, με δικό της πρωθυπουργό.
🔎Η περιοχή υπήρξε πεδίο μερικών από τις πιο αιματηρές μάχες
του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μεταξύ Βρετανών και Ιαπώνων. Ακόμη και
σήμερα, στις ζούγκλες της χώρας μπορεί κανείς να ανακαλύψει παλιά οχήματα,
όπλα, ακόμη και νάρκες που δυστυχώς ακόμα λειτουργούν και σκορπούν το θάνατο.
Οι Ιάπωνες όρμησαν στην περιοχή θέλοντας να χτυπήσουν τη Βρετανία στο μαλακό
υπογάστριο της Ινδίας. Ως το 1942 είχαν θέσει την περιοχή υπό τον έλεγχό τους
και για να γίνουν αρεστοί στον πληθυσμό υποσχέθηκαν ανεξαρτησία και ελευθερία.
Σύντομα ο δίσκος γύρισε ανάποδα και πολλοί, Βιρμανοί αλλά κυρίως μέλη άλλων φυλών,
οδηγήθηκαν σε καταναγκαστική εργασία και αντιμετωπίζονταν ως υπάνθρωποι.
🔎Μέσα στα υπόλοιπα δύο χρόνια η συντονισμένη αντεπίθεση
Βρετανών, Αμερικάνων και του βιρμανικού στρατού από τον στρατηγό Άουνγκ Σαν είχε διώξει
τους Ιάπωνες από την περιοχή. Οι λεπτομέρειες των μαχών παραμένουν άγνωστες,
αλλά το ύψος των απωλειών όλων των πλευρών (κάπου μισό εκατομμύριο στρατιώτες
και πολίτες) μέσα σε τέσσερα χρόνια λέει πολλά.
🔎Έχοντας ήδη αποχωρήσει από την Ινδία τον Αύγουστο του 1947,
οι Βρετανοί τα μάζεψαν κι έφυγαν λίγο αργότερα και από τη Βιρμανία. Επισήμως η
χώρα κήρυξε την ανεξαρτησία της από το Ηνωμένο Βασίλειο το 1948. Σύμφωνα με τη
Συμφωνία Πανγκλόνγκ, την οποία υπέγραψαν οι Βρετανοί και με τους Μπαμάρ και με
τους σπουδαιότερους αρχηγούς άλλων «συνοριακών» φυλών, όλα τα έθνη που
αποτελούσαν την «Ένωση της Βιρμανίας» (αυτό ήταν το επίσημο όνομα) θα έχαιραν
αυτονομίας.
🔎Ένα χρόνο νωρίτερα από την ανεξαρτησία, ο στρατηγός Άουνγκ Σανγκ, που
μπορούσε να παίξει ενωτικό ρόλο (αυτός έφτιαξε τη Συμφωνία Πανγκλόνγκ), δολοφονήθηκε μαζί με άλλους οκτώ
προβεβλημένους ηγέτες της χώρας.
🔎Σε όλες ανεξαιρέτως τις μειονότητες αναπτύχθηκαν αυτονομιστικά κινήματα, διάφορων
βαθμίδων. Ήδη από τους πρώτους μήνες της ανεξαρτησίας, η κυβέρνηση έπρεπε να
αντιμετωπίσει φυγόκεντρες δυνάμεις από ένοπλες ομάδες διάφορων ειδών και
συμφερόντων. Ακόμα και σήμερα υπάρχουν πάνω από 30 (!) διαφορετικά ένοπλες
ομάδες που θεωρητικά εκπροσωπούν διάφορους λαούς και μάχονται για την
ελευθερία.
🔎Οι περισσότεροι από τους ένοπλους, βέβαια, στράφηκαν στο
όπιο. Για να χρηματοδοτήσουν τον αγώνα τους, έτσι λένε, πλην όμως πολλοί στράφηκαν
αποκλειστικά στο εμπόριο παπαρούνας και λιγότερο στο ιδανικό της λευτεριάς. Οι
τεράστιες καλλιέργειες τους επέτρεπαν να προμηθεύουν κάθε ενδιαφερόμενο με
πρώτη ύλη και να κερδίζουν τεράστια ποσά, με τα οποία (εν μέρει)
χρηματοδοτούσαν τον αγώνα τους, εκτός από το να πλουτίζουν οι ίδιοι.
🔎Το 1961 ο Ου Θαντ, ο μόνιμος εκπρόσωπος της Βιρμανίας στα
Ηνωμένα Έθνη, εξελέγη Γενικός Γραμματέας του Οργανισμού. Μαζί του αναβαθμίστηκε
όλο το προσωπικό του γραφείου του, ανάμεσά τους και η Αούνγκ Σαν Σου Κίι, η κόρη του δολοφονημένου
στρατηγού.
🔎Ο Ου Θαντ έμεινε στη θέση του για δέκα χρόνια, όμως για τη
χώρα του δεν μπορούσε να κάνει τίποτα. Μόλις στο δεύτερο χρόνο της θητείας του
είδε το στρατό να κινητοποιείται και να καταλαμβάνει την εξουσία. Το
πραξικόπημα έγινε στις 2 Μαρτίου 1962. Οι στρατιωτικοί δεν μπορούσαν άλλο να
ανεχθούν, λέει, την κατάρρευση της χώρας και τον κίνδυνο του διαμελισμού της.
Από τότε και στα 60 χρόνια που έχουν περάσει η χώρα βρίσκεται, πάνω-κάτω, στο
καθεστώς της στρατιωτικής εξουσίας. Άλλοτε πιο χαλαρής, αλλά τις περισσότερες
φορές στυγνής και αμείλικτης.
🔎Η χούντα διαφημίστηκε
ως αριστερόστροφη, μάλιστα όρισε επαναστατικά συμβούλια και απέκτησε πολιτική
υπόσταση με τη δημιουργία ενός σοσιαλιστικού κόμματος στα πρότυπα της ΕΣΣΔ.
Σύντομα, όμως, φάνηκε ότι ούτε η Σοβιετική Ένωση, ούτε η Κίνα είχαν σκοπό να
μπουν γερά σ’ αυτό το παιχνίδι και η δύση περιορίστηκε στο να κοιτάζει αλλού
όσο οι συχνές λαϊκές εξεγέρσεις πνίγονταν στο αίμα από τον κυβερνητικό στρατό.
🔎Το 1989 η χώρα μετονομάστηκε σε Μιανμάρ για λόγους…
ενότητας. Οι στρατιωτικοί έκριναν ότι το «Βιρμανία» ήταν πολύ εθνικιστικό, ως «η
χώρα των Βιρμανών», ενώ σχεδόν ένας στους τρεις κατοίκους της είναι άλλης εθνότητας.
Βεβαίως μπορεί το όνομα να άλλαξε, αλλά οι μειονότητες δεν πτοήθηκαν. Πολλές
δυτικές χώρες (ανάμεσά τους και οι ΗΠΑ) την αποκαλούν ακόμα επισήμως Βιρμανία,
μην αναγνωρίζοντας το δικαίωμα στους στρατιωτικούς να αλλάζουν ονόματα.
🔎Το 1990, υπό τη σκέπη των κοσμογονικών αλλαγών στον κόσμο (κατάρρευση ΕΣΣΔ και ανατολικού μπλοκ), οι στρατιωτικοί αποφάσισαν να διεξάγουν εκλογές μετά από 30 χρόνια. Η Αούνγκ Σαν Σου Κίι, ήδη γνωστή για την δράση της εκτός χώρας, ίδρυσε την Εθνική Λίγκα για τη Δημοκρατία (NLD) και κατέκτησε τις 392 από τις 492 έδρες της βουλής, περίπου 80%.
🔎Η χούντα αρνήθηκε να
παραδώσει την εξουσία, κατήγγειλε «νοθεία» (!) και έθεσε την Σου σε κατ’
οίκον περιορισμό. Αυτό δεν εμπόδισε καθόλου την επιτροπή των βραβείων
Νόμπελ να της απονείμει το βραβείο για την ειρήνη το 1991.
🔎Το 2007 καταγράφηκε η πιο μεγάλη εξέγερση,
η λεγόμενη «επανάσταση του σαφράν», από το χρώμα των ράσων που φορούν οι
βουδιστές μοναχοί, οι οποίοι ήταν ανέκαθεν κυβερνητικός στόχος. Η χούντα
έδειχνε να χάνει την εξουσία και πανικόβλητοι μικρο-διοικητές διέταζαν συνεχώς
πυρ στο ψαχνό σε άοπλους διαδηλωτές. Οι σκηνές ήταν πολύ σκληρές για να
κοιτάζει αλλού η δύση: Επιβλήθηκαν οικονομικές κυρώσεις και για πρώτη φορά
έγινε μια σοβαρή προσπάθεια πίεσης για εκδημοκρατισμό.
🔎Η χούντα προκήρυξε εκλογές για το 2010, όμως το
κόμμα της Σου προτίμησε να απέχει. Ήταν σωστή απόφαση. Οι εκλογές δεν χαλάρωσαν
την πίεση, έτσι η χούντα αποφάσισε το 2011 να απελευθερώσει τη Σου, μαζί με
άλλους 200 πολιτικούς κρατούμενους, και να συστήσει μια εθνική επιτροπή
ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σαν κίνηση αποδοχής, αμέσως τη χώρα επισκέφθηκε η τότε
Αμερικανίδα υπουργός εξωτερικών Χίλαρι Κλίντον.
🔎 Το 2015 έγιναν νέες εκλογές. Η χούντα συμφώνησε
με την Σου, να μην διεκδικήσει την προεδρία κι αυτή δέχτηκε. Ως αντάλλαγμα,
διορίστηκε λίγους μήνες αργότερα «κρατική σύμβουλος», στην ουσία πρωθυπουργός
της χώρας και αρχηγός της κυβέρνησης. Ήταν η πρώτη φορά, που
αναλάμβανε θέση εξουσίας, και όλοι περίμεναν δραματικές αλλαγές, κυρίως πίεση
προς τον εκδημοκρατισμό και την προστασία των φυλών που αναγνωρίζονται ως
μειονότητες.
🔎Στις 9 Οκτωβρίου 2016 τα κρατικά μέσα της Μιανμάρ ενημέρωσαν
για μια επίθεση από ενόπλους εναντίον συνοριακών φυλακίων στα βορειοδυτικά της
χώρας, στα σύνορα με το Μπαγκλαντές. Η περιοχή ανήκει στην «πολιτεία» Ρακίνε,
όπου πλειοψηφούν οι βουδιστές Ρακίνε, όμως στη συγκεκριμένη γη ζουν οι
Ροχίγκια, οι οποίοι είναι Ινδο-άριοι στην καταγωγή και μουσουλμάνοι στο
θρήσκευμα. Επί δεκαετίες οι Ροχίγκια έχουν τις δικές τους ένοπλες οργανώσεις,
οι οποίες φωνάζουν για μεγαλύτερη ελευθερία στην περιοχή.
🔎Η επίθεση στοίχισε τη ζωή σε εννέα στρατιώτες. Τις επόμενες
ημέρες άλλοι τέσσερις στρατιώτες σκοτώθηκαν. Οι αριθμοί μπορεί να προκαλούν σοκ
στη δύση, ωστόσο είναι δυστυχώς καθημερινό φαινόμενο στη Μιανμάρ των διάσπαρτων
εμφύλιων συρράξεων. Την ευθύνη για τις επιθέσεις ανέλαβαν διάφορες ένοπλες
οργανώσεις των Ροχίγκια.
🔎Το περιστατικό θα περνούσε μάλλον στην αφάνεια αν οι κυβερνητικές
στρατιωτικές δυνάμεις δεν αποφάσιζαν να δώσουν μια δυσανάλογης έκτασης
απάντηση. Χιλιάδες στρατιώτες κατευθύνθηκαν προς την περιοχή και, όπως
καταγγέλλεται, προχώρησαν σε πραγματική γενοκτονία, αφανίζοντας ολόκληρα χωριά,
συλλαμβάνοντας μέχρι και 10χρονα παιδιά και εγκύους και αναγκάζοντας εκατοντάδες
χιλιάδες να περάσουν τα σύνορα με το Μπανγκλαντές ως πρόσφυγες.
🔎Το 2021 έγινε νέο πραξικόπημα, το οποίο είχε σκοπό να «αποκαθηλώσει» την Σουνγκ Κίι, που οι Βιρμανοί την αποκαλούν χαϊδευτικά «ντόου», δηλαδή θεία. Η κατάσταση συνεχίζεται ως έχει: Ανοιχτά αντάρτικά μέτωπα, αδιαφορία της διεθνούς κοινότητας κι ο λαός λειτουργεί λες κι έχει αποδεχτεί τη μοίρα του. Το ΑΕΠ είναι σχεδόν 65 δις δολάρια, το 1/4 της Ελλάδας, αν και οι πλουτοπαραγωγικές πηγές είναι άφθονες. Όταν έρχονται και τέτοιες τραγωδίες, όπως αυτή με τον σεισμό, η κατάσταση επιδεινώνεται.