Πώς δημιουργήθηκε το Βατικανό; Παπικά Κράτη, δωρεές, πόλεμοι και αιχμαλωσίες

 

 

Αν το δει κάποιος σήμερα, μοιάζει αδιανόητο: Τα περισσότερα κράτη της γης αναγνωρίζουν ως κρατική οντότητα ένα σύνολο κτιρίων στη μέση της Ρώμης (παλάτι, εκκλησία και μουσείο) με την πλατεία και τους κήπους που τα περιβάλλουν. Αυτό είναι το Κράτος της Πόλης του Βατικανού, το πιο μικρό σε έκταση ανεξάρτητο κράτος του πλανήτη, λιγότερο από μισό τετραγωνικό χιλιόμετρο.

🔎Η ύπαρξη αυτού του κράτους, βέβαια, είναι απόλυτα συμβολική: Θυμίζει σε όλους ότι ο πάπας, ο θρησκευτικός αρχηγός πάνω από 1,5 δισεκατομμυρίου ανθρώπων, έχει και κοσμική εξουσία. Κολοβωμένη μεν, αλλά υπαρκτή, αναγνωρισμένη με διεθνείς συνθήκες και με ένα πανίσχυρο ρασοφορικό διπλωματικό σώμα (το Βατικανό δεν έχει πρέσβεις, έχει νούντσιους).

🔎Μια ματιά στην ιστορία, όμως, θα μας πείσει ότι δεν ήταν πάντα έτσι. Το Βατικανό είναι το ελάχιστο κομμάτι που απέμεινε από τα λεγόμενα «Κράτη της Εκκλησίας» (Status Ecclesiasticus στα λατινικά, την επίσημη γλώσσα του Βατικανού), ή Παπικά Κράτη, όπως τα γνωρίζουμε οι Έλληνες κι είναι καταγεγραμμένα στους ιστορικούς μας χάρτες.

🔎Η ιστορία των Παπικών Κρατών, από την ίδρυση ως την εξαϋλωσή τους και τη δημιουργία του Βατικανού, είναι πολύ… διδακτική. Περιλαμβάνει τα πάντα: Απειλές, μηχανορραφίες, πονηριές, θρησκοληψία. Και φυσικά… φιλοδοξία. Τα ακριβώς αντίθετα, δηλαδή, απ’ αυτά που δίδαξε ο Ιησούς Χριστός όσο περπάτησε στη γη.

🔎Δεν τα μάθαμε αυτά στην ιστορία, οπότε δεν τα γνωρίζουμε. Ποιος έχει συνειδητοποιήσει, δηλαδή, ότι μέχρι και πριν από 1,5 αιώνα, όχι στην απώτερη αρχαιότητα, ο πάπας ήταν για πάνω από 1.000 χρόνια (!) κοσμικός κυρίαρχος μιας περιοχής με έκταση το 1/3 της Ελλάδας; Και πώς… ξέπεσε να ελέγχει μόνο μισό τετραγωνικό χιλιόμετρο;

🔎Ιδού, λοιπόν, τα γεγονότα. Από την αρχή.

🔎Ας ξεκινήσουμε με μερικά ψήγματα θεολογικής ιστορίας. Στην ιστορία μάθαμε ότι ο διαχωρισμός των δύο εκκλησιών (Ανατολικής Ορθόδοξης και Ρωμαιοκαθολικής) επισημοποιήθηκε με το σχίσμα το 1054. Οι διαφορές, όμως, που δεν ήταν κυρίως θεολογικές, αλλά διοικητικές και πολιτικές, ξεκίνησαν από πολύ νωρίτερα.

🔎Από το 313 μ.Χ. που ο Μέγας Κωνσταντίνος αναγνώρισε τη χριστιανική θρησκεία ως επίσημη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και της έδωσε θεσμικό ρόλο, ξεκίνησε μια άτυπη μάχη για την κουτάλα της εξουσίας, την οποία πια επεδίωκε και το θρησκευτικό ιερατείο.

🔎Ως τότε η Ρώμη είχε πρωτεία που δεν αμφισβητούνταν, όμως η μεταφορά της πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινούπολη την κλόνισε. Στην ουσία πια υπήρχαν δύο ισχυροί πόλοι. Με τον καιρό αναπτύχθηκαν και σημαντικές θεολογικές διαφορές, οι οποίες οδήγησαν στο σχίσμα.

🔎Όσο οι δυτικοί προέτασαν το λεγόμενο «πρωτείο του Πέτρου» (δηλαδή ότι η εκκλησία της Ρώμης δημιουργήθηκε από τον αγαπημένο μαθητή του Ιησού, οπότε οι διάδοχοί του επίσκοποι Ρώμης είχαν θεόθεν εξουσία) και οι ανατολικοί τη συνοδικότητα (ότι δηλαδή οι όποιες αποφάσεις έπρεπε να λαμβάνονται συνολικά και όχι από έναν), τόσο βάθαινε το ρήγμα.

🔎Όσο ο επίσκοπος (και μετέπειτα πατριάρχης) Κωνσταντινούπολης είχε δίπλα του τον αυτοκράτορα, τον οποίο έλεγχε ως έναν βαθμό, δεν είχε ανάγκη απ’ αυτό που λέμε κοσμική εξουσία. Την ασκούσε δι’ αντιπροσώπου.

🔎Στη Ρώμη, όμως, ειδικά μετά την πτώση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (476 μ.Χ.) προέκυψε πραγματικό ζήτημα κοσμικής εξουσίας. Το οποίο κάλυψε η εκκλησία. Η Ρώμη και κάποιες περιοχές της κεντρικής Ιταλίας τυπικά ανήκαν στο Βυζάντιο (αναφέρουμε τον όρο για λόγους ευκολίας αντί της ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας), όμως διοικούνταν απευθείας από τον πάπα.

🔎Στα μέσα του 8^ου αιώνα (751 μ.Χ.) η πόλη της Ραβένας, η έδρα του βυζαντινού έξαρχου, πέφτει στα χέρια των Λομβαρδών (τότε τους ονόμαζαν Λογγομβάρδους), που κατέβαιναν από το βορρά με άγριες διαθέσεις. Και απειλούσαν, βέβαια, να φτάσουν μέχρι τη Ρώμη και να καταλύσουν την εξουσία του πάπα.

🔎Ο τότε πάπας Στέφανος Β’ βλέποντας ότι οι βυζαντινοί δεν μπορούσαν να τον προστατέψουν, στράφηκε αποφασιστικά προς τη δύση. Ζήτησε τη βοήθεια του Πιπίνου του Βραχύ (Pippinus Brevis), του βασιλιά των Φράγκων και πρώτου της δυναστείας των Καρολιδών.

🔎Ο Πιπίνος μυρίστηκε πολλά οφέλη απ’ αυτή τη συμμαχία και δεν έκανε λάθος. Με δύο εκστρατείες (754 και 756) κατά των Λοβδαρδών τους έκοψε τη φόρα προς το νότο. Κι επειδή, όπως αναφέραμε, δεν υπήρχε καθαρή πολιτική εξουσία τότε εκεί, βρέθηκε ξαφνικά με κάποιες εκτάσεις στην κεντρική Ιταλία που δεν είχαν γεωγραφική σχέση με τα δικά του εδάφη.

🔎Έτσι προέκυψε η λεγόμενη Δωρεά του Πιπίνου. Ο οποίος αποφάσισε να μεταβιβάσει τα εδάφη που κατέλαβε απευθείας στον πάπα. Με αντάλλαγμα την παπική (άρα και θεϊκή) αναγνώριση της κυριαρχίας του στους Φράγκους.

🔎Εκτός από την περιοχή της Ρώμης (το Λάτιο), η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία βρέθηκε με μια έκταση σχεδόν 44.000 τ.χλμ. που περιλαμβάνει τις σημερινές ιταλικές επαρχίες της Ούμπρια, της Μάρκε, της Ρομάνια και την λεγόμενη Κοιλάδα του Τίβερη. Από το 756, λοιπόν, ιδρύθηκαν κι επισήμως τα Παπικά Κράτη.

🔎O συμβολισμός της συμμαχίας ολοκληρώθηκε το 800 μ.Χ. Ο γιος του Πεπίνου, ο Κάρολος ο Μέγας (Carlo Magno, ο Καρλομάγνος όπως τον έχουμε μάθει) στέφθηκε από τον πάπα Λέοντα Γ’ αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Μια κίνηση που προκάλεσε θύελλα στο Βυζάντιο και απέδειξε ότι η Ρώμη κοιτούσε πλέον οριστικά προς τη δύση και το βορρά, όχι προς την ανατολή.

🔎Από τότε και στο εξής ο εκάστοτε ποντίφικας αντιμετωπιζόταν από τους διάφορους βασιλιάδες, αυτοκράτορες, δούκες και πρίγκιπες της Ευρώπης και ως ίσος προς ίσο (αφού κατείχε εδάφη), αλλά και ως ανώτερος λόγω της θρησκευτικής εξουσίας. Όλοι επιζητούσαν την αποδοχή του για να κυβερνούν τους υπηκόους τους «ελέω Θεού».

🔎Προφανώς αυτή η πνευματική εξουσία μπλέχτηκε τόσο πολύ με την κοσμική, που οι πάπες ανακατεύονταν φανερά ή παρασκηνιακά σε όλες τις διαδοχές, τους πολέμους, τις συγκρούσεις και τις μηχανορραφίες της Ευρώπης. Παράλληλα, όμως, είχαν και προβλήματα να επιβάλουν την εξουσία τους στα δικά τους εδάφη.

🔎Το 1305 εξελέγη πάπας ο Κλήμης Ε’, με γαλλική καταγωγή, μάλιστα από το νότο της Γαλλίας, κοντά στα σύνορα με τη σημερινή Ισπανία. Φοβούμενος ακόμα και για τη ζωή του, δεν ήθελε να μεταβεί στη Ρώμη για να κυβερνήσει. Και προτίμησε την Αβινιόν, μια πόλη που βρισκόταν υπό τη γερή εξουσία της Γαλλίας. Από το 1309 ως το 1377 όλοι οι πάπες κυβέρνησαν από εκεί. Ο πάπας Γρηγόριος ΙΑ’ επέστρεψε στη Ρώμη και ουσιαστικά εδραίωσε την εξουσία του εκεί.

🔎Από το 1506 κιόλας τα Παπικά Κράτη απέκτησαν φρουρά. Ο πάπας Ιούλιος Β’ ζήτησε από τα ελβετικά κρατίδια να του στείλουν στρατιώτες μισθοφόρους, τόσο για την προσωπική του ασφάλεια, όσο και για την διοίκηση των εδαφών. Η σημερινή φρουρά του Βατικανού μ τις φανταχτερές στολές έχει τις ρίζες της εκεί.

🔎Τα Παπικά Κράτη προφανώς περιβάλλονταν επί αιώνες έναν θρησκευτικό μανδύα, αλλά δεν έμειναν στο απυρόβλητο. Δέχτηκαν κατά καιρούς πολλές επιθέσεις, ειδικά όταν κυριαρχούσε η αίσθηση στην Ευρώπη ότι κάποιος πάπας λειτουργούσε ως υποχείριο του ενός ή του άλλου κοσμικού άρχοντα.

🔎Για ένα μικρό διάστημα, από το 1798 ως το 1815, τα Παπικά Κράτη εξαφανίστηκαν από τους χάρτες. Τα κατέλυσαν οι Γάλλοι, που μετά τη δική τους επανάσταση θέλησαν να αλλάξουν τις ισορροπίες όλης της Ευρώπης. Με απόφαση του Ναπολέοντα στη θέση τους ιδρύθηκε η «Ρωμαϊκή Δημοκρατία», ο τότε πάπας Πίος ΣΤ’ συνελήφθη και πέθανε στην εξορία.

🔎Τα Παπικά Κράτη επανήλθαν στους χάρτες στο διαβόητο Συνέδριο της Βιέννης, το 1815. Τότε που οι αυτοκρατορίες μοίρασαν την Ευρώπη, με τη σύμφωνη γνώμη όλων, επανασυστάθηκε η εξουσία του πάπα, ακριβώς μάλιστα στα εδάφη που κατείχε πριν. Οι περιοχές ήταν προστατευόμενες κυρίως από γαλλικό στρατό.

🔎Όταν ξεκίνησε η διαδικασία ενοποίησης της Ιταλίας (το λεγόμενο Risorgimento) ο Γκαριμπάλντι προβληματίστηκε πολύ με το τι θα γίνουν τα Παπικά Κράτη. Οι πολεμιστές του ήταν μεν αποφασισμένοι, πλην όμως όχι τόσο άθρησκοι που να καταλύσουν την εξουσία του πάπα, ειδικά στα εδάφη γύρω από τη Ρώμη, που θεωρούνταν κατά κάποιο τρόπο ιερά.

🔎Στη μάχη του Καστελντιφάρντο το Σεπτέμβριο του 1860 πολέμησαν το Βασίλειο της Σαρδηνίας, δηλαδή όσοι επεδίωκαν την ενοποίηση των ιταλικών κρατών, με τον παπικό στρατό, δηλαδή ουσιαστικά Γάλλους. Οι Σαρδηνοί επικράτησαν και οι περιοχές της Ούμπρια και της Μάρκε χάθηκαν ολοκληρωτικά για τον πάπα, που κράτησε πια την περιοχή του Λάτιου, γύρω από τη Ρώμη.

🔎Το τελειωτικό χτύπημα ήλθε το 1870. Κατά τη διεξαγωγή του Γαλλο-Πρωσικού πολέμου, τα γαλλικά στρατεύματα που βρίσκονταν στο Λάτιο αναχώρησαν για να προστατέψουν τα γαλλικά εδάφη. Ο ιταλικός στρατός κατέλαβε όλη την περιοχή και περίμενε διαταγές για να δει τι θα κάνει με τη Ρώμη.

🔎Ο τότε πάπας Πίος Θ’ αρνήθηκε να αναγνωρίσει την ιταλική εξουσία. Αποσύρθηκε στην περιοχή του Βατικανού, στο παλάτι του, και δήλωσε «αιχμάλωτος στο Βατικανό» (Prigionero nel Vaticano). Πράγματι, από το 1870 ως το 1929, σχεδόν 60 χρόνια, οι πάπες βρίσκονταν αυστηρά μέσα στα όρια του σημερινού Βατικανού, από το παλάτι στην βασιλική του Αγίου Πέτρου δηλαδή, και δεν ήθελαν να έχουν καμία σχέση με το επίσημο ιταλικό κράτος.

🔎Το ενοποιημένο πια Βασίλειο της Ιταλίας αναγνώριζε μεν ότι υπήρχε ζήτημα, το λεγόμενο Questione Romana (Ρωμαϊκό Ζήτημα) και προσπάθησε να το λύσει με νόμους. Πρόσφερε μέχρι και χρηματική αποζημίωση (!) στον πάπα για την απώλεια των εδαφών, η οποία δεν έγινε αποδεκτή.

🔎Το ζήτημα το έλυσε ο Μπενίτο Μουσολίνι με τη συνθήκη του Λατερανού το 1929. Μια συμφωνία μεσοβέζικη, η οποία οδήγησε στο σημερινό παράδοξο. Η κατοικία του πάπα, το μουσείο, ένα σύνολο βοηθητικών κτιρίων, η βασιλική του Αγίου Πέτρου με την πλατεία και τους κήπους αναγνωρίστηκε ως ανεξάρτητο κράτος, για να εδραιωθεί η κοσμική εξουσία του πάπα.

🔎Ο πάπας με τη σειρά του αναγνώρισε το Βασίλειο της Ιταλίας κι έλαβε αποζημίωση 750 εκ. λιρετών σε μετρηρά και 1 δισεκ. λιρέτες σε ιταλικά κρατικά ομόλογα, για την απώλεια των εδαφών του. Αυτά τα λεφτά μεταφράζονται σήμερα σε πάνω από 55 δισεκ. ευρώ.

🔎Αυτή η συνθήκη τότε έδωσε (πρόσκαιρα) μεγάλο κύρος στον Μουσολίνι, που έλυσε ένα χρόνιο ζήτημα και έδειξε την αποφασιστικότητά του. Τροποποιήθηκε το 1984 με τη Νέα Συμφωνία μεταξύ Ιταλίας και Βατικανού, σύμφωνα με την οποία στην Ιταλία δεν αναγνωριζόταν πια η ρωμαιοκαθολική θρησκεία ως επίσημη του κράτους.

 🔎Το Βατικανό υπάρχει ως σύμβολο. Δίνει διαβατήριο σε περίπου 500-600 άτομα, σχεδόν αποκλειστικά ιερωμένους και συμμετέχει στον ΟΗΕ ως «κράτος-παρατηρητής». Η ισχύς του, βέβαια, κανονική και παρασκηνιακή, είναι τόσο μεγάλη και προφανής, που είναι περιττό να αναφερθεί κανείς.

Κριμαία: Το χαράκωμα, το διαμάντι και το αιώνιο ερώτημα

«Μία φορά κάθε αιώνα ο κόσμος θα πολεμάει για την Κριμαία». Αυτό θα πει… κινηματογραφική προφητεία! Τα λόγια αυτά που λέει ο Έρολ Φλυν στην «Επέλαση της Ελαφράς Ταξιαρχίας», το επικό χολυγουντιανό φιλμ που έσπασε ταμεία το 1936, μπορεί να μην ακούστηκαν στην πραγματικότητα και να είναι προϊόν σεναρίου. Αποδίδουν, όμως, απόλυτα πόσο σημαντικό είναι αυτό το ρομβοειδές κομμάτι γης, σαν διαμάντι πραγματικό, που είναι το κλειδί όχι μόνο της Μαύρης Θάλασσας, αλλά και μιας τεράστια περιοχής γύρω απ’ αυτήν, χερσαίας και θαλάσσιας.

🔎Η Κριμαία επανήλθε βίαια στην επικαιρότητα τις τελευταίες ημέρες. Η αμερικανική πρόταση σε Ρωσία και Ουκρανία είναι σαφής: Πρέπει να αναγνωριστεί κι επισήμως αυτό που ισχύει τώρα, δηλαδή ότι η χερσόνησος (που έχει καταληφθεί εξ ολοκλήρου το 2014) είναι τμήμα της Ρωσίας, ενώ μέχρι τώρα αναγνωρίζεται ως τμήμα της Ουκρανίας υπό κατοχή.

🔎Έτσι ξέσπασε πάλι η κουβέντα: Ποιανού είναι η Κριμαία; Των Ρώσων ή των Ουκρανών; Ή μήπως κανενός από τους δύο; Και γιατί όλοι, επί αιώνες, τη διεκδικούν με τόση ένταση;

🔎Κατ’ αρχάς, λίγη γεωγραφία. Η Κριμαία έχει έκταση 27.000 τ.χλμ., δηλαδή όσο μαζί η περιφέρεια Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας. Και σήμερα ο πληθυσμός της εκτιμάται σε κάτι λιγότερο από 2,5 εκατομμύρια ανθρώπους.

🔎Το πρώτο της όνομα ήταν Ταυρική (μετέπειτα εξελίχθηκε σε Ταυρίδα) από τους Ταύριους, έναν λαό σκυθο-κιμεριανής καταγωγής. Αυτούς τους Ταύριους βρήκαν οι πρώτοι Έλληνες που εγκαταστάθηκαν εκεί και τους απώθησαν από τα παράλια στο εσωτερικό της χερσονήσου. Γνώριζαν από παλιά πόσο σημαντικό είναι αυτό το κομμάτι στον έλεγχο (εμπορικό και στρατιωτικό) όλης της Μαύρης Θάλασσας.

🔎H λέξη Κριμαία είναι τουρκικής προέλευσης. Κιρούμ σημαίνει χαράκωμα, λάκος, ταμπούρι κατά το κοινώς λεγόμενο. Άρα Κριμαία είναι ένας τόπος περίφρακτος, προστατευμένος, από τη θάλασσα σχεδόν σε όλες τις μεριές και από μια μικρή γλώσσα γης στο βορρά, που οδηγεί στις στέπες του σημερινού ουκρανικού νότου.

🔎Από τον 5^ο αιώνα π.Χ. ξεκίνησαν να αναπτύσσονται στα παράλια της χερσονήσου, ειδικά στα νότια, ελληνικές πόλεις-αποικίες. Αυτές πέρασαν σταδιακά από πολλές διοικήσεις, από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (63 π.Χ.-314 μ.Χ.), τη Βυζαντινή (341-1204 μ.Χ.) και την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας (1204-1461 μ.Χ.). Σ’ αυτούς τους αιώνες αναπτύχθηκαν και κάποιες πόλεις που βρίσκονταν υπό τη διοίκηση Γενοβέζων και Βενετσιάνων, ως εμπορικοί σταθμοί.

🔎Όλα αυτά στα παράλια της Κριμαίας. Διότι στο εσωτερικό και στο βόρειο μέρος της χερσονήσου οι νομαδικοί αυτόχθονες λαοί ζούσαν χωρίς ξένο αφέντη, μέχρι που έπεσαν κι αυτοί στα χέρια και στο σπαθί των Μογγόλων της Χρυσής Ορδής. Από το 1238, που πάτησαν οι Μογγόλοι στη χερσόνησο, μέχρι το 1443, για πάνω από δύο αιώνες δηλαδή, ξεσπούσαν συχνά πόλεμοι μεταξύ των απογόνων των Μογγόλων στο βορρά και Βυζαντινών, Βενετσιάνων, Γενουατών στο νότο.

🔎Το 1443, ως «συνέχεια» της Χρυσής Ορδής, δημιουργήθηκε το Χανάτο της Κριμαίας. Ένα μουσουλμανικό κράτος, που αρχικά ήθελε να πορευτεί μόνο του, αλλά γρήγορα κατέληξε να είναι προστατευόμενο από τους Οθωμανούς. Λογικό ήταν, αφού στο βορρά είχαν αρχίσει ήδη να δυναμώνουν πολύ οι Ρώσοι και ο νότος ήταν γεμάτος από λιμάνια-εμπορικούς σταθμούς ευρωπαϊκών δυνάμεων.

🔎Οι δε μουσουλμάνοι κάτοικοι της Κριμαίας ονομάστηκαν «Τάταροι». Ένας γενικός όρος, που περιελάμβανε σχεδόν όλους τους κατοίκους της Κεντρικής Ασίας. Γι’ αυτό και, στην εξέλιξη της ιστορίας, για να τους ξεχωρίζουν από τους άλλους Τάταρους, τους ονόμαζαν επισήμως «Τάταρους της Κριμαίας».

🔎Με τη βοήθεια των Οθωμανών, οι χάνοι (βασιλιάδες δηλαδή) της Κριμαίας την καθάρισαν τη χερσόνησο από ευρωπαϊκές επιρροές, ειδικά μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης και του Βυζαντίου (1453). Για περίπου 3,5 αιώνες το Χανάτο της Κριμαίας ήταν τυπικά ανεξάρτητο, στην ουσία όμως ήταν υποτελές στους Οθωμανούς.

🔎Μια από τις κύριες ασχολίες των κατοίκων της Κριμαίας ήταν το δουλεμπόριο. Πολύ συχνά, ακόμα και δύο φορές κάθε χρόνο, στρατιωτικά αποσπάσματα άφηναν τη χερσόνησο και μετακινούνταν στο βορρά για να κουρσέψουν κατά κανόνα ανυπεράσπιστα χωριά στην περιοχή της σημερινής κεντρικής Ουκρανίας, αλλά και πιο βόρεια.

🔎Σε αντίθεση με την Αφρική, όπου οι δουλέμποροι έψαχναν κυρίως για νεαρούς δυνατούς άνδρες, οι Τάταροι έβαζαν κυρίως στο στόχαστρο γυναίκες. Ψηλές, λευκές και ξανθιές ή κοκκινομάλλες Σλάβες (ή και Κιρκάσιες), που έπιαναν υψηλή τιμή στα σκλαβοπάζαρα και γέμιζαν τα χαρέμια των πλούσιων, από αγάδες μέχρι σουλτάνοι τις αγόραζαν.

🔎(Παρένθεση: Σε μια τέτοια «επιδρομή», στις αρχές του 16^ου αιώνα κοντά στα σύνορα με την σημερινή Πολωνία (!), οι Τάταροι σκλάβωσαν και την πανέμορφη Ροξελάνα. Και συμφώνησαν ότι τέτοιο μελανούρι έπρεπε να το φυλάξουν κατευθείαν για το Σουλτάνο στην Πόλη. Η σκλάβα Ροξελάνα όντως μπήκε στο χαρέμι του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή, τον τρέλανε με τα κόλπα της κι έγινε η Χιουρέμ Χασεκί Σουλτάν, μητέρα πέντε γιων από τον Σουλεϊμάν και  μια από τις πιο δυνατές γυναίκες στην ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας).

🔎Θα αναρωτηθεί κανείς, και εύλογα σύμφωνα με την τωρινή γεωγραφία, «μα καλά, πώς τα κατάφερναν οι Τάταροι κι έκαναν επιδρομές τόσο βαθιά σε ρωσικό έδαφος»; Η απάντηση είναι απλή: Ολόκληρος ο σημερινός ουκρανικός νότος, μια απέραντη στέπα στην ουσία, ήταν τόσο αραιοκατοικημένος, που τέτοιες επιδρομές γίνονταν πολύ εύκολα.

🔎Προοδευτικά η Ρωσία επέτρεψε να εγκατασταθούν στην περιοχή τάγματα Κοζάκων, τα οποία έμπλεκαν συχνά σε αιματηρά επεισόδια με τους εισβολείς Τατάρους. Αλλά δεν ήταν εύκολο να ελέγξουν μια πολύ μεγάλη γεωγραφικά περιοχή, η οποία ήταν πρακτικά ακατοίκητη.

🔎Επί πολλά χρόνια αυτή τη στέπα δεν τη διεκδικούσε κανείς. Κι ήταν ένα γεωγραφικό μαξιλάρι μεταξύ της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και της Οθωμανικής. Αυτό το άλλαξε η Μεγάλη Αικατερίνη, η οποία αποφάσισε να προσαρτήσει όλη αυτή την περιοχή και να εγκαταστήσει εκεί αγρότες ρωσικής καταγωγής για να την γεμίσουν πληθυσμιακά. Αυτή η περιοχή, ο νότος της Ουκρανίας σήμερα, ονομάστηκε το 1764 «Νέα Ρωσία» (Novorossiya) και τότε πρακτικά οι δύο αυτοκρατορίες απέκτησαν αυτό που λέμε κοινά σύνορα, στην Κριμαία.

🔎Αυτόματα, η πίεση μεγάλωσε. Σε λιγότερο από 20 χρόνια από την δημιουργία της «Νέας Ρωσίας», το χανάτο της Κριμαίας έπαψε να υπάρχει και προσαρτήθηκε κι αυτό στην Ρωσική Αυτοκρατορία. Αυτό έγινε το 1783. Είχε προηγηθεί ο Ρωσο-Τουρκικός πόλεμος (1768-1774)  και η περιβόητη Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, που υπογράφηκε μετά το τέλος του και απέσπασε το χανάτο της Κριμαίας από την Οθωμανική επιρροή.

🔎Από τις αρχές του 19^ου αιώνα η Κριμαία έγινε ένα απλό κυβερνείο (διοικητική περιφέρεια) της Ρωσίας. Οι Τάταροι, όσοι έμειναν (διότι πολλοί προτίμησαν να φύγουν) αντιμετωπίζονταν ως δεύτερης κατηγορίας. Οι επιδρομές για σκλάβους και σκλάβες σταμάτησαν, φυσικά, και στη Σεβαστούπολη δημιουργήθηκε ένας τεράστιος ναύσταθμος για τον ρωσικό στόλο της Μαύρης Θάλασσας, που υπάρχει ακόμα και σήμερα.

🔎Η Ρωσία είχε πια τον απόλυτο θαλάσσιο έλεγχο στην περιοχή. Κι αυτό έγινε η αιτία ενός από τους πιο περίεργους πολέμους της σύγχρονης ιστορίας. Ο οποίος ονομάστηκε Πόλεμος της Κριμαίας (1853-56), αν και οι αφορμές και οι αιτίες του βρίσκονταν πολλά χιλιόμετρα μακριά.

🔎Ο πόλεμος βρήκε τη Ρωσία από τη μία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία από την άλλη. Βρετανοί, Γάλλοι και Πιεμοντέζοι τάχθηκαν στη μεριά των Οθωμανών περισσότερο από ανάγκη παρά από επιλογή. Η επιλογή τους να κρατήσουν τους Οθωμανούς όσο το δυνατόν πιο ακμαίους, ώστε να εμποδίζουν την κάθοδο των Ρώσων στις ζεστές θάλασσες και κυρίως στη Μεσόγειο, ήταν κομβική για αιώνες.

🔎Στον Κριμαϊκό Πόλεμο συμμετείχε και η Ελλάδα. Στο πλευρό της Ρωσίας, σύμφωνα με απόφαση του βασιλιά Όθωνα που ταίριαζε πιο πολύ με το συναίσθημα (το «ομόδοξον», που λέμε) παρά με τα συμφέροντά μας. Η Ελλάδα έστειλε 1.000 στρατιώτες, οι οποίοι πάντως δεν επηρέασαν την έκβαση του πολέμου. Ο οποίος είχε στόχο εκεί την καταστροφή του ρωσικού στόλου, αλλά κάτι τέτοιο δεν έγινε, παρ’ ότι η Ρωσία τυπικά ηττήθηκε.

🔎Ένα από τα επεισόδια του πολέμου αυτού ήταν η και η «Επέλαση της Ελαφράς Ταξιαρχίας», που αποτυπώθηκε στο φιλμ, το οποίο αναφέρουμε στην αρχή. Μια ηρωική μεν, αλλά μαρτυρική επέλαση μιας ολόκληρης βρετανικής ταξιαρχίας για να καταληφθούν οι οχυρώσεις στο μικρό λιμάνι της Μπαλακλάβα, δίπλα στη Σεβαστούπολη. Τα αρχεία λένε ότι από τους 700 ιππείς που επιτέθηκαν λιγότεροι από 300 επέζησαν. Η Μπαλακλάβα καταλήφθηκε μεν, αλλά με βαρύτατο φόρο αίματος. Ο Τένισον πέρασε την πράξη αυτή στην ιστορία με το ομώνυμο ποίημά του, στο οποίο βασίστηκε και η ταινία.

🔎Όταν ξέσπασε η Οκτωβριανή Επανάσταση το 1917, η Κριμαία εξελίχθηκε σε μια από τις πιο μπερδεμένες περιοχές της ρωσικής (κι αργότερα σοβιετικής) επικράτειας. Στην πενταετία που ακολούθησε η περιοχή άλλαξε διοίκηση όχι μία και δύο, αλλά οκτώ φορές! Και σε κάποιες στιγμές αντίπαλες διοικήσεις (μπολσεβικικές και αντι-μπολσεβικικές) συνυπήρχαν και είχαν τον έλεγχο σε διαφορετικά της τμήματα.

🔎Η Κριμαία ήταν ένα στρατιωτικό προπύργιο του αντι-μπολσεβικισμού. Κι ήταν ο τόπος όπου επικεντρώθηκαν οι Ευρωπαίοι για να βοηθήσουν τους «λευκούς» μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ώστε να μην επικρατήσουν οι «κόκκινοι».

🔎Σ’ αυτή την εκστρατεία συμμετείχε και η Ελλάδα. Στο αντίπαλο στρατόπεδο αυτή τη φορά (!), υπέρ των Αγγλογάλλων, μ’ ένα εκστρατευτικό σώμα χιλιάδων ανδρών. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήθελε να δείξει καλή διαγωγή στους Ευρωπαίους, που τον είχαν στηρίξει στις διεκδικήσεις του στη Συνθήκη των Σεβρών (με την κατοχή της Ανατολικής Θράκης και της περιοχής της Σμύρνης).

🔎Βεβαίως η εκστρατεία αυτή εξελίχθηκε σε παταγώδη αποτυχία και σε στρατιωτικό επίπεδο, αλλά και σε διπλωματικό. Όσες ελληνικές ζωές χάθηκαν εκεί πήγαν στράφι και από ανοργανωσιά, αλλά και διότι το εκστρατευτικό σώμα ένιωθε στο πετσί του ότι δεν πολεμούσε για κάτι δικό μας, αλλά για να υπερασπιστεί ξένα συμφέροντα.

🔎Τον Οκτώβριο του 1921, όταν πια οι μπολσεβίκοι εδραιώθηκαν στην περιοχή, έφτιαξαν την Αυτόνομη Σοσιαλιστική Σοβιετική Δημοκρατία της Κριμαίας. Μια διοικητική ενότητα που δεν έχει σχέση με τα υπόλοιπα τμήματα της Ουκρανίας, τα οποία ήταν απλώς περιφέρειες (όμπλαστ).

🔎Γιατί αυτό; Αφ’ ενός διότι ήθελαν να έχουν τον έλεγχο μιας εξαιρετικά νευραλγικής περιοχής κι αφ’ ετέρου διότι η σύνθεση του πληθυσμού δεν είχε σχέση με Ουκρανία. Η μεγάλη πλειοψηφία από τότε αισθάνονταν Ρώσοι και μιλούσαν ρωσικά, υπήρχαν και Τάταροι, και Κιρκάσιοι, και Εβραίοι. Η Κριμαία αποτέλεσε τμήμα της Ρωσικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας, παρ’ ότι δεν είχε κοινά σύνορα με τη Ρωσία.

🔎Αυτό άλλαξε το 1954, όταν με απόφαση του ηγέτη συντρόφου Χρουτσόφ η (πάντα αυτόνομη δημοκρατία) Κριμαία «πέρασε» στη διοίκηση της Ουκρανίας. Η χρονιά είναι συμβολική, διότι τότε συμπληρώθηκαν 300 χρόνια από τη Συνθήκη του Περεγιασλάβ, η οποία σήμανε την (επαν)ένωση της Ρωσίας με την Ουκρανία.

🔎Η μεταφορά αυτή ήταν πιο πολύ τυπική, δεδομένου ότι οι περιοχές αυτές ήταν πιο πολύ τυπική. Οι αποφάσεις, βέβαια, που αφορούσαν την Κριμαία επικυρώνονταν πια από το Κίεβο και όχι από τη Μόσχα, ωστόσο το γενικό κουμάντο του Πρεζίντιουμ δεν το αμφισβητούσε κανείς. Απλά η «ενσωμάτωση» της Κριμαίας πρόσθεσε τουλάχιστον άλλο 1 εκατομμύριο Ρώσους στον πληθυσμό της Ουκρανίας, εκτός απ’ αυτούς που ζούσαν στις ανατολικές περιοχές.

🔎Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ολόκληρη η χερσόνησος καταλήφθηκε από τους ναζί. Οι οποίοι εξέτασαν διάφορα σενάρια, από το να την «ενσωματώσουν» σε μια μεγάλη διοικητική περιφέρεια μαζί με τη νότια Ουκρανία ως το να την κάνουν ανεξάρτητο κράτος (οι τουρκογενείς «συμβουλάτορες» των Γερμανών πίεζαν για το δεύτερο, λόγω των Τατάρων της Κριμαίας, που αποτελούσαν τότε σχεδόν το 15% του πληθυσμού).

🔎Όταν αποχώρησαν οι ναζί, με απόφαση του Στάλιν όλοι οι Τάταροι της Κριμαίας εξορίστηκαν στην Κεντρική Ασία, κάτι που έγινε και με πολλούς λαούς του Καυκάσου. Τους επετράπη να γυρίσουν μόνο μετά τον θάνατο του «πατερούλη». Μόνο το 40% όσων έφυγαν είχε μείνει ζωντανό για να επιστρέψει.

🔎Το 1992, μετά την διάλυση της ΕΣΣΔ και την ανεξαρτησία της Ουκρανίας, το ζήτημα της Κριμαίας επανήλθε. Πολλοί Ρώσοι πολιτικοί τότε άρχισαν να φωνάζουν για τη «μεταφορά» του 1954, κι έφτασαν μάλιστα στο σημείο να πιέζουν να κριθεί παράνομη εκείνη η σοβιετική απόφαση, ώστε να «επιστρέψει» η Κριμαία υπό ρωσικό έλεγχο.

🔎Αυτό δεν έγινε. Η Κριμαία οργανώθηκε ως αυτόνομο τμήμα της Ουκρανίας, με δικό του κοινοβούλιο, σημαία και κυβέρνηση για τα εσωτερικά της ζητήματα. Σύμφωνα με την ουκρανική απογραφή του 2001 οι Ρώσοι ήταν το 58% του πληθυσμού, έναντι 24% Ουκρανών και 13% Τατάρων.

🔎Τον Φεβρουάριο του 2014 με μια στρατιωτική επιχείρηση-αστραπή, που αντιμετωπίστηκε με απάθεια από τον διεθνή Τύπο, η Κριμαία καταλήφθηκε από τα ρωσικά στρατεύματα. Είχαν προηγηθεί διαδηλώσεις υπέρ της ακεραιότητας της Ουκρανίας, αλλά και αντι-διαδηλώσεις από ρωσόφωνους. Μέσα σ’ ένα μήνα, με ρωσική καθοδήγηση, η Κριμαία ανακήρυξε ανεξαρτησία από την Ουκρανία και οργάνωσε δημοψήφισμα (16/3), στο οποίο το 96% των κατοίκων «αποφάσισε» να ζητήσει την ένωσή της με τη Ρωσία. Κάτι που αμέσως η Ρωσία δέχτηκε, βέβαια.

🔎Για τα περισσότερα κράτη-μέλη του ΟΗΕ, όλες αυτές οι ενέργειες θεωρούνται άκυρες και η Κριμαία εξακολουθεί να θεωρείται κομμάτι της Ουκρανίας υπό κατοχή. Στο σχετικό Ψήφισμα της Γενικής Συνέλευσης 100 χώρες ψήφισαν υπέρ της Ουκρανίας, 11 κατά και 58 απείχαν.

🔎Ποιοι ήταν οι 11; Ρωσία, Λευκορωσία, Αρμενία, Βολιβία, Βενεζουέλα, Κούβα, Βόρεια Κορέα, Νικαράγουα, Συρία, Σουδάν, Ζιμπάμπουε. Αυτοί αναγνωρίζουν από τότε την Κριμαία ως κομμάτι της Ρωσίας.

🔎Τελικά, τίνος είναι η Κριμαία; Όπως φαίνεται, η απάντηση δεν είναι απλή. Εξαρτάται από τη χρονική στιγμή που συμφέρει τον καθένα να πιάσει το νήμα. Για πολλούς αιώνες αναπτύχθηκε ανεξάρτητα από τη ρωσική επιρροή. Ανάμεσα σε Ρωσία και Ουκρανία, προφανώς πέρασε περισσότερα χρόνια υπό ρωσική επιρροή.

🔎Από την άλλη, με τον πλέον επίσημο τρόπο και χωρίς πόλεμο η Κριμαία μεταβιβάστηκε στην Ουκρανική Σοσιαλιστική Σοβιετική Δημοκρατία και ως εκ τούτου αποτέλεσε επίσημο κομμάτι της όταν αυτή έγινε ανεξάρτητη.

🔎Μπορεί κανείς επικαλούμενος ιστορικούς ή εθνολογικούς λόγους (οι Ουκρανοί ήταν παραδοσιακά μειοψηφία στον εκεί πληθυσμό) να επεμβαίνει και να αλλάζει τα σύνορα όπως θέλει; Κι αν δεχτούμε ότι αυτό «πρέπει» να συμβαίνει, καθώς είναι «δίκαιο», μήπως να αναλογιστούμε ότι αν αυτό γενικευτεί, θα προκαλέσει περισσότερα προβλήματα απ’ όσα θα λύσει.

 

Αμπαζόνια: Το πιο άγνωστο αποσχιστικό κίνημα του πλανήτη

Γνωρίζετε ότι κάποιοι θέλουν να χωρίσουν το Καμερούν σε δύο κράτη; Η χώρα αυτή της κεντρικής Αφρικής, η οποία έγινε παγκοσμίως γνωστή από το ποδόσφαιρο, μαστίζεται εδώ και χρόνια από το πιο «βουβό» κίνημα ανεξαρτησίας, με το οποίο κανείς δεν ασχολείται. Ένα κίνημα που δεν έχει βάση τη φυλή, αλλά την αποικιακή γλώσσα!

🔎Με λίγα λόγια, οι Αφρικάνοι Καμερουνέζοι που βρέθηκαν πριν ένα αιώνα υπό βρετανική κατοχή και μάθαιναν αγγλικά στα υποτυπώδη αποικιακά σχολεία δεν θέλουν να ζουν μαζί με τους Αφρικάνους Καμερουνέζους που βρέθηκαν υπό γαλλική κατοχή και μάθαιναν γαλλικά στα δικά τους υποτυπώδη σχολεία!

🔎Το βορειοδυτικό μέρος του Καμερούν, που βλέπετε στο χάρτη, ουσιαστικά οι δύο από τις δέκα επαρχίες στις οποίες διαιρείται η χώρα, είναι «κόκκινη περιοχή». Κόκκινη όχι μόνο από τις μάχες, αλλά και από το αίμα.

🔎Ας τα πάρουμε από την αρχή.

🔎Το Καμερούν ήταν μια από τις τελευταίες περιοχές της Αφρικής που απέκτησαν αποικιακό αφέντη. Οι Πορτογάλοι είχαν πατήσει πρώτοι το πόδι τους στα παράλια από τα τέλη του 1500, έδωσαν και το όνομα στη χώρα. Το «Καμερούν» είναι παραφθορά της πορτογαλικής λέξης «Καμαρόες», που σημαίνει «γαρίδες»! Κι αυτό επειδή οι Πορτογάλοι ανακάλυψαν πρώτοι τον ποταμό Γούρι, που ακόμα και σήμερα είναι γεμάτος γαρίδες.

🔎Επειδή, όμως, οι γαρίδες δεν τους έλειπαν, ή τέλος πάντων δεν είχαν τόση αξία όσο τα χρυσάφια, τα ελεφαντόδοντα και οι σκλάβοι, και το κλίμα ήταν πολύ ζεστό, δεν εγκαταστάθηκαν.

🔎Οι Γερμανοί, με το που ενώθηκαν σε μια ενιαία κρατική οντότητα, όρμησαν να καταλάβουν τα… αποδιαλούδια των Αγγλο-Γαλλο-Ισπανο-Πορτογάλων στη μαύρη ήπειρο. Έβαλαν πόδι στο Καμερούν το 1868. Κι άρχισαν να επεκτείνονται στο εσωτερικό, όπου υπήρχαν αφιλόξενες ζούγκλες, αλλά και ισχυρά μουσουλμανικά εμιράτα, ειδικά προς τα βορειοδυτικά.

🔎Οι Βρετανοί, που είχαν πατήσει πόδι στα δυτικά αυτής της περιοχής, στη σημερινή Νιγηρία, είχαν επεκταθεί στον κόλπο Άμπας ήδη από το 1858. Κι είχαν εγκαταστήσει ένα προτεκτοράτο εκεί, δηλαδή ένα έδαφος που υποτίθεται ότι «προστάτευαν» από επιθέσεις άλλων αποικιακών δυνάμεων, ενώ στην ουσία άφηναν τους τοπικούς φύλαρχους να κάνουν κουμάντο και να μαζεύουν τους φόρους.

🔎Το 1885, στο διαβόητο συνέδριο του Βερολίνου που οι αποικιακές δυνάμεις στην ουσία χώρισαν την ήπειρο σε σφαίρες επιρροής, οι Βρετανοί έδωσαν αυτή την περιοχή στους Γερμανούς. Από την άλλη οι Γερμανοί έθεσαν βέτο να έχουν πρόσβαση στη λίμνη Τσαντ, γι’ αυτό και δημιουργήθηκε η «μύτη» του Καμερούν προς το βορρά, για να «φτάσει» η αποικία τους στις όχθες της λίμνης.

🔎Αυτή η περιοχή είναι από τις πιο ετερόκλητες φυλετικά της Αφρικής. Ακόμα και σήμερα, οι σχεδόν 25 εκατομμύρια Καμερουνέζοι ανήκουν σε πάνω από 200 διαφορετικές φυλές και μιλούν άλλες τόσες γλώσσες! Υπάρχουν μουσουλμάνοι κυρίως στο βορρά, αλλά και χριστιανοί, και ανιμιστές.

🔎Η γερμανική διοίκηση κράτησε μέχρι τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Με το ξέσπασμα του πολέμου οι Άγγλοι (από τη Νιγηρία) και οι Γάλλοι (από την περιοχή του σημερινού Γκαμπόν) όρμησαν να αρπάξουν το Καμερούν. Στο τέλος του πολέμου, οι Γερμανοί έχασαν όλες τις αποικίες τους. Το Καμερούν, στο οποίο είχαν βάλει πόδι και Άγγλοι και Γάλλοι, κατέληξε να διαιρεθεί μεταξύ τους.

🔎Οι Γάλλοι πήραν το μεγαλύτερο κομμάτι, που ονομάστηκε «Γαλλικό Καμερούν». Οι Βρετανοί ένωσαν το δικό τους κομμάτι (το οποίο αντιστοιχούσε με την περιοχή του παλιού τους προτεκτοράτου) με την περιοχή της Νιγηρίας, αλλά δεν το κόλλησαν διοικητικά, το άφησαν με δική του διοίκηση.

🔎Για να δώσουν μια αίσθηση ενότητας, και οι δύο αποικιακές δυνάμεις αγνόησαν όλες τις γηγενείς γλώσσες. Επέβαλλαν τη χρήση των αγγλικών και των γαλλικών στις αντίστοιχες περιοχές τους, που λειτουργούσαν σαν «υπερεθνικές» γλώσσες για να συνεννοούνται μεταξύ τους όλες οι φυλές.

🔎Οι Καμερουνέζοι υπό γαλλική διοίκηση ήταν πιο γρήγοροι στην απο-αποικιοποίηση. Το γαλλικό κομμάτι του Καμερούν έγινε ανεξάρτητο την Πρωτοχρονιά του 1960. Περίπου 1,5 χρόνο αργότερα, στο βρετανικό κομμάτι του Καμερούν έγινε δημοψήφισμα, στο οποίο οι κάτοικοι κλήθηκαν να αποφασίσουν αν θα ενωθούν με το γαλλικό Καμερούν ή τη βρετανική Νιγηρία. Επιλογή του να γίνουν κι αυτοί ανεξάρτητο κράτος δεν υπήρχε.

🔎Οι βόρειες κοινότητες του βρετανικού Καμερούν, στις οποίες πλειοψηφούσαν οι μουσουλμάνοι, ψήφισαν να ενωθούν με τη Νιγηρία. Οι νότιες ψήφισαν να ενωθούν με το Καμερούν. Έτσι, η «ένωση» των δύο κομματιών, βρετανικού και γαλλικού, έγινε την 1η Οκτωβρίου 1961 και η νέα χώρα ονομάστηκε «Ομοσπονδιακή Δημοκρατία του Καμερούν».

🔎H πρώην βρετανική περιοχή είχε ευρεία αυτονομία (μέχρι και δικό της πρωθυπουργό) ως το 1972. Τότε ο πρόεδρος Αχίτζο τα κατάργησε όλα μέσα σε μια νύχτα, άλλαξε το σύνταγμα, με τη δικαιολογία την «ενότητα του κράτους» και η ομοσπονδιακή δημοκρατία έγινε ενιαίο κράτος.

🔎Ο Αχίτζο φοβόταν, και με το δίκιο του, ότι το αγγλόφωνο κομμάτι, που είχε συνηθίσει σε άλλο μοντέλο διοίκησης, δεν θα ενσωματωνόταν ποτέ με το γαλλόφωνο. Ήταν και φρέσκος ο πόλεμος της Μπιάφρας εκεί δίπλα, στη Νιγηρία, όπου οι Ίγκμπο έφτιαξαν κράτος και το κράτησαν για τρία χρόνια, πριν λυγίσουν και ενσωματωθούν πάλι στη Νιγηρία όταν απειλήθηκαν με πλήρη λιμοκτονία.

🔎Την ίδια πολιτική ακολούθησε και ο διάδοχός του Αχίτζο, ο Πολ Μπιγιά, ο «ισόβιος» πρόεδρος-δικτάτορας του Καμερούν. Ο οποίος φέτος στις 6 Νοεμβρίου του 2025 θα συμπληρώσει 43 χρόνια (!) προεδρίας. Ο Μπιγιά είναι σήμερα 92 χρόνων, αλλά προφανώς θέλει να πεθάνει πρόεδρος, δεν αποσύρεται.

🔎Ο Μπιγιά κατάλαβε γρήγορα πόσο σημαντικό ρόλο παίζει το ποδόσφαιρο στην, έστω και τεχνητή, ενοποίηση του Καμερούν. Το ποδόσφαιρο είναι από τα λίγα πράγματα στη χώρα όπου οι «αγγλόφωνοι» (όπως λέγονται συνολικά και επισήμως οι φυλές που ζουν στο πρώην βρετανικό Καμερούν) δεν αντιμετωπίζουν αποκλεισμό. Σε όλα τα υπόλοιπα, όμως, οι γαλλόφωνοι τους κάνουν τη ζωή δύσκολη.

🔎Οι αγγλόφωνοι δεν χάρηκαν, βέβαια, με την κατάργηση των προνομίων τους, που τους έφεραν σε πολύ δύσκολη θέση γενικά. Από το 1990 οι αγγλόφωνοι έφτιαξαν αυτονομιστικές οργανώσεις και κόμματα, οι οποίες σύντομα απέκτησαν και επαναστατικές ένοπλες ομάδες υποστηρικτών. Έφτασαν στο σημείο να ανακηρύξουν μονομερώς την απόσχιση της περιοχής από το Καμερούν με το όνομα «Δημοκρατία της Αμπαζόνια» (το όνομα από τον κόλπο του Αμπάς, όπου αν θυμάστε είχε ιδρυθεί το πρώτο βρετανικό προτεκτοράτο).

🔎Κανένα κράτος, φυσικά, δεν αναγνώρισε την απόσχιση, ούτε βοήθησε τους αντάρτες. Αυτοί συνέχισαν, όμως. Από το 2016 και μετά η περιοχή βράζει, με επιθέσεις κυρίως σε αγροτικές επαρχιακές περιοχές, αλλά και βομβιστικές επιθέσεις σε διάφορα μέρη της χώρας, κι εκτός αυτής της περιοχής. Οι αντάρτες λένε ότι ελέγχουν τις επαρχιακές περιοχές και οι στρατιωτικές μονάδες δεν μπορούν να ξεμυτίσουν από τις μεγάλες πόλεις.

🔎Οι αγγλόφωνοι δεν δέχονται τίποτα λιγότερο από την επιστροφή στο καθεστώς αυτονομίας, που απολάμβαναν την περίοδο 1961-72. Αν και ορισμένοι λένε ότι κι αυτό πια δεν είναι αρκετό, θέλουν να βαδίσουν μόνοι τους ως ανεξάρτητο κράτος. Πλην όμως έχουν απέναντί τους όχι μόνο το Καμερούν, αλλά και σχεδόν όλη διεθνή κοινότητα.

🔎Κανένας, όμως, δεν θέλει να αλλάζουν με τα όπλα τα (πρώην) αποικιακά σύνορα της Αφρικής, διότι θα ανοίξει η όρεξη καμιά 20αριά άλλων κινημάτων ανά την Αφρική, που διεκδικούν το ίδιο ακριβώς!

Σαμόα: Το όνομα, το πρόβλημα και η υποκρισία

Τα νησιά Σαμόα, ένα αρχιπέλαγος 16 κατοικημένων και αρκετών ακατοίκητων νησιών στην απεραντοσύνη του Ειρηνικού Ωκεανού, ελάχιστοι τα γνωρίζουν. Δεν υπάρχει και λόγος, άλλωστε. Στην άλλη άκρη του κόσμου βρίσκονται. Κι όμως, αν ρίξουμε μια ματιά στην πρόσφατη ιστορία τους, θα μας θυμίσουν πολλά απ’ αυτά που ζήσαμε.

🔎Πώς συνδέονται αυτά τα νησιά με τη Μακεδονία; Διαβάστε και κάνετε συγκρίσεις, για το πώς μια υπερδύναμη ενεργεί αλλιώς όταν νιώθει ότι θίγονται τα συμφέροντά της κι αλλιώς όταν, υποτίθεται, παίζει το ρόλο του μεσάζοντα.

🔎Τα νησιά αυτά, κατοικούμενα επί σχεδόν 2.000 από Πολυνήσιους, οι αποικιακές δυνάμεις τα άφηναν στην ησυχία τους. Μόνο κάποια φαλαινοθηρικά έπιαναν πού και πού, για να προμηθευτούν πόσιμο νερό. Επί πολλά χρόνια, μάλιστα, τα απέφευγαν οι Ευρωπαίοι, όταν μαθεύτηκε ότι το 1787 μερικοί ναύτες ενός γαλλικού πλοίου που αποβιβάστηκαν για να γεμίσουν τα βαρέλια δέχτηκαν αιφνιδιαστική επίθεση από τους ντόπιους και σφάχτηκαν μέχρις ενός.

🔎Όταν, κατά το τέλος του 19ου αιώνα, ο πλανήτης όλος διαιρέθηκε από τα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα, ήλθε η ώρα και των νησιών αυτών να αποκτήσουν «αφέντη».

🔎Μπέρδεμα. Τρεις "αφέντες" ορέγονταν τα νησιά αυτά, κυρίως για τη στρατηγική τους θέση, τα λιμάνια τους δηλαδή, και για τις καρύδες τους: Οι Αμερικάνοι, οι Γερμανοί και οι Βρετανοί. Η καθεμιά δύναμη, έτσι γινόταν τότε, ευνοούσε διαφορετικό φύλαρχο από διαφορετικό νησί, κι έτσι έβαλαν τους Σαμοανούς να σφαχτούν μεταξύ τους σ’ έναν αιματηρό εμφύλιο.

🔎Τελικά οι Βρετανοί αποχώρησαν (τους έδωσαν οι άλλοι δύο ανταλλάγματα σε άλλα νησιά και στην… Αφρική) και τα νησιά χωρίστηκαν στα δύο: Τα δέκα νησιά που βρίσκονταν στα δυτικά τα πήραν οι Γερμανοί και τα έξι πολύ μικρότερα που βρίσκονταν στα ανατολικά (αλλά είχαν το καλύτερο λιμάνι, το Πάγκο-Πάγκο) τα πήραν οι Αμερικανοί, οι οποίοι έφτιαξαν αμέσως μια μεγάλη ναυτική βάση.

🔎Το 1914, με το που ξέσπασε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, το γερμανικό τμήμα της Σαμόα δέχτηκε επίθεση από τους Νεοζηλανδούς εκεί κοντά. Οι Γερμανοί παραδόθηκαν χωρίς να ρίξουν ούτε τουφεκιά. Μετά το τέλος του πολέμου αποφασίστηκε το δυτικό τμήμα της Σαμόα να τεθεί υπό την «κηδεμονία» των Νεοζηλανδών. Αυτό το τμήμα, το δυτικό, έγινε το 1962 ανεξάρτητο κράτος με την ονομασία «Δυτική Σαμόα» (Western Samoa).

🔎Το ανατολικό, το αμερικανικό, ονομάστηκε «Αμερικάνικη Σαμόα» (American Samoa) και δεν ακολούθησε τους «δυτικούς» στην ανεξαρτησία. Οι κάτοικοι της Αμερικανικής Σαμόα δεν έχουν πλήρη δικαιώματα Αμερικανού πολίτη, ωστόσο απολαμβάνουν πολλά προνόμια, τα οποία δεν έχουν σκοπό να εγκαταλείψουν.

🔎Οι Αμερικανοί για πολλά χρόνια δεν ασχολήθηκαν με τίποτε άλλο εκτός από τη ναυτική βάση. Μόνο όταν έγινε ανεξάρτητη η Δυτική Σαμόα έκαναν κάποιες επενδύσεις σε υποδομές στα νησιά τους, για να «υπενθυμίσουν» στους δικούς τους Σαμοανούς ότι είναι καλύτερα να ζουν υπό τις φτερούγες του αμερικανικού αετού, παρά ανεξάρτητοι, όπως οι γείτονές τους. Ακόμα και σήμερα σχεδόν το 50% του κρατικού προϋπολογισμού το πληρώνουν οι ΗΠΑ. Με αντάλλαγμα, βέβαια, τη βάση, που ελέγχει όλη τη γύρω περιοχή του Ειρηνικού.

🔎Οι Σαμοανοί, βέβαια, έχουν ίδια γλώσσα και ίδια έθιμα σε όλα τα νησιά, ωστόσο αν το δει κανείς πολιτικά, δεν ήταν ποτέ κάτω από την ίδια διοίκηση. Η κεφαλή του ανεξάρτητου κράτους, ο βασιλιάς της Σαμόα (που έχει συμβολικό ρόλο και δεν είναι κληρονομικός, αλλά εκλέγεται από συμβούλιο παραδοσιακών φύλαρχων) δεν ήταν ποτέ αφέντης των ανατολικών νησιών, ούτε αυτός, ούτε οι πρόγονοί του. Κι αυτό παίζει το ρόλο του.

🔎Το 1997, στην επέτειο των 35 χρόνων από την ανεξαρτησία της και των 100 χρόνων από την έναρξη της αποικιοκρατίας, η Δυτική Σαμόα έκανε μια συμβολική πράξη αποτίναξης του αποικιακού ζυγού: Έβγαλε από το όνομά της το «Δυτική» και στο εξής πληροφόρησε την υφήλιο ότι θα ονομάζεται «σκέτο» Σαμόα! Μάλιστα επέλεξε να ανακοινώσει αυτή την απόφαση στις 4 Ιουλίου, της εθνικής γιορτής των Αμερικάνων, που γιορτάζεται βέβαια και στο αμερικάνικο έδαφος στα ανατολικά!

🔎Σιγά τα αυγά, θα πει κάποιος. Και τι τον νοιάζει τον κόσμο επειδή έφυγε το «Δυτική» και έμεινε «σκέτο» Σαμόα. Κι όμως, τους δίπλα, το αμερικανικό ανατολικό κομμάτι της Σαμόα, αυτούς που νομίζουν ότι αδικούνται, τους νοιάζει και τους κόφτει!

🔎Την επόμενη ακριβώς ημέρα το State Department των ΗΠΑ σε επίσημη ανακοίνωσή του εξέφρασε «έκπληξη και ταραχή» (surprise and uproar) για την «μονομερή»(unilateral) ενέργεια! Εξηγούσε επί λέξει ότι «for American Samoans the change of name implied a claim to be the "real" Samoa» (για τους κατοίκους της Αμερικάνικης Σαμόα η αλλαγή του ονόματος συνεπάγεται την αξίωση ότι είναι η «πραγματική» Σαμόα)! Και ότι «implied that American Samoa was just an American appendix» (συνεπάγεται ότι η Αμερικάνικη Σαμόα είναι απλά ένα αμερικάνικο παράρτημα»!

🔎Λίγες ημέρες αργότερα, με παρότρυνση του State Department, δύο μέλη του κοινοβουλίου της Αμερικανικής Σαμόα ταξίδεψαν στην «σκέτη» Σαμόα και συναντήθηκαν στην πρωτεύουσα Άπια με τον (κυρίως διακοσμητικό) εξοχότατο μονάρχη Μαλιετόα Τανουμαφίλι τον Β’, στον οποίο «πρότειναν» να «επανέλθει» το όνομα Δυτική Σαμόα «in order to maintain peace and good relations» (προκειμένου να διατηρηθεί η ειρήνη και οι καλές σχέσεις)!

🔎Κι επειδή ο εξοχότατος (και υπέρβαρος, όπως όλοι οι Σαμοανοί) βασιλιάς τους έστειλε από εκεί που’ ρθαν, η Αμερικανική Σαμόα «παραπονέθηκε» στις ΗΠΑ, που έφτασε το θέμα μέχρι και τον ΟΗΕ, ζητώντας να «απαγορευτεί» στη Σαμόα να ονομάζεται «σκέτο» Σαμόα, «feeling that the change diminished its own Samoan identity», «νιώθοντας ότι η αλλαγή μειώνει τη δική τους Σαμοανή ταυτότητα»!

🔎Η αίτηση στον ΟΗΕ απορρίφθηκε, παρά τις προσπάθειες των Αμερικάνων. Πλην όμως το State Department μέσω της ιστοσελίδας της πρεσβείας της Σαμόα ακόμα και σήμερα μας πληροφορεί ότι «American Samoans still use the terms Western Samoa and Western Samoans». Δηλαδή ότι παρά την επίσημη αλλαγή ονόματος, στην Αμερικανική Σαμόα οι γείτονες αποκαλούνται ακόμα «Δυτική Σαμόα»! Τους αποκαλούν δηλαδή με το έτσι θέλω με το παλιό τους όνομα.

🔎Για να τα μάθει κανείς όλα αυτά δεν χρειάζεται και ιδιαίτερο ψάξιμο. Αναρωτιέται κανείς, βέβαια, αν αυτό το παράδειγμα το χρησιμοποίησε κανένας Έλληνας πολιτικός ή διαπραγματευτής, όταν οι μεγαλόσχημοι κύριοι Νίμιτς και τα τσιράκια τους απορούσαν, τάχα, γιατί δεν αναγνωρίζουμε τους «Μακεδόνες» αφού το έχει κάνει όλος ο κόσμος και γιατί τους φοβόμαστε, αφού δεν είναι σε θέση να μας βλάψουν…

🔎Ενώ την ίδια στιγμή οι ίδιοι έχουν στυλώσει τα πόδια εδώ και σχεδόν 30 χρόνια κι αρνούνται να δεχτούν την επίσημη αλλαγή ονόματος ανεξάρτητου κράτους. Προφανώς και δεν επικαλούνται κίνδυνο, διότι θα γελούσαν και οι πέτρες, αλλά φοβούνται πολιτιστικό κίνδυνο. Πολύ απλά, αφού οι άλλοι είναι σκέτοι Σαμοανοί, οι δικοί τους τι είναι; Ακριβώς ό,τι λέγαμε κι εμείς για χρόνια για την κλοπή του ονόματος και της ιστορίας της Μακεδονίας.

🔎Η δική μας η περίπτωση, βέβαια, είναι ακόμα χειρότερη. Διότι, στο κάτω-κάτω, οι Σαμοανοί, ανατολικοί και δυτικοί, είναι στην ουσία ο ίδιος λαός. Ενώ στην περιοχή μας διεξάγεται (ακόμα) εθνολογικό και ιστορικό «ριφιφί» άνευ προηγουμένου.

Πόσες "χώρες" υπάρχουν στον κόσμο; Παγίδες, μπερδέματα και απαντήσεις!

Πόσες "χώρες" υπάρχουν στον κόσμο; Να, μια ερώτηση που θα έπρεπε να έχει ξεκάθαρη απάντηση, αλλά δεν έχει. Αν ξαφνιάζεστε απ’ αυτό που μόλις διαβάσατε, σας διαβεβαιώνουμε ότι δεν πρόκειται για… τρολιά.

🔎Κυκλοφορούν τουλάχιστον επτά «αξιόπιστοι» αριθμοί, οι οποίοι υποτίθεται δίνουν απάντηση, και κυμαίνονται από 193 ως 267! Μεγάλη διαφορά, δε νομίζετε; Κι όμως, δεν υπάρχει κοινώς αποδεκτή «σωστή απάντηση». Ακόμα και οι αριθμοί του  ΟΗΕ, στον οποίο είναι ενταγμένα τα ανεξάρτητα κράτη της Γης, αμφισβητούνται.

🔎Το μπέρδεμα προκύπτει από το τι εννοεί κανείς λέγοντας «χώρα». Παρ’ όλο που για τις περισσότερες περιοχές του πλανήτη μας σχεδόν όλοι συμφωνούν ότι πρόκειται για «χώρες» (όπως π.χ. η Ελλάδα, η Γαλλία, η Ιρλανδία, οι ΗΠΑ), για κάποια άλλα κομμάτια υπάρχουν διαφορετικές απόψεις.

🔎Είναι π.χ. κράτος η Ταϊβάν ή η Δυτική Σαχάρα;  Κάποιοι λίγοι θα απαντήσουν «ναι», κάποιοι άλλοι περισσότεροι «όχι». Ανάλογα με το αν αναγνωρίζουν διπλωματικά αυτές τις περιοχές ως κράτη ή όχι. Τι είναι τελικά αυτές οι περιοχές, που άλλοι τις αναγνωρίζουν κι άλλοι όχι;

🔎Αν πιστέψουμε τους πολλούς, πράγματι αυτές οι περιοχές δεν είναι «χώρες». Ναι, αλλά οι πολλοί αναγνωρίζουν το Βατικανό, ουσιαστικά ένα κτίριο μέσα στη Ρώμη με μια πλατεία, ως ανεξάρτητο κράτος! Και του έχουν δώσει, μάλιστα, και καθεστώς παρατηρητή στον ΟΗΕ.

🔎Η κατάσταση μπερδεύεται ακόμα περισσότερο με τις λεγόμενες «εξαρτώμενες περιοχές». Περιοχές, δηλαδή, που ανήκουν μεν διοικητικά σ’ ένα κράτος, αλλά στη συντριπτική τους πλειοψηφία βρίσκονται μακριά απ’ αυτό και διοικούνται με διαφορετικό τρόπο, συνήθως με μια τοπική κυβέρνηση.

🔎Μετά είναι και οι… ακατοίκητες περιοχές, συνήθως απομακρυσμένα νησιά, τα οποία όμως θεωρούνται κι αυτά ειδικές διοικητικές οντότητες. Κι όσοι αναρωτιέστε τι σόι «χώρα» μπορεί να είναι ένα νησί χωρίς πληθυσμό, θα απαντήσουμε ότι είναι τόσο κανονική «χώρα» όπως όλες οι άλλες! Για παράδειγμα, στα ακατοίκητα νησιά Χερντ και Μακντόναλντ, που βρίσκονται κοντά στην Ανταρκτική και ανήκουν στην Αυστραλία, επιβλήθηκαν δασμοί από τον Αμερικανό πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ πριν λίγες ημέρες!

🔎Και τελευταίες είναι οι λεγόμενες «αμφισβητούμενες» περιοχές. Κάποια κομμάτια, δηλαδή, τα οποία τα διεκδικούν περισσότερα από ένα κράτη και η διεθνής κοινότητα δεν έχει αποφασίσει αν ανήκουν σε κάποιον και σε ποιον ακριβώς.

🔎Μπερδευτήκατε, ε; Έχετε όλο το δίκιο με το μέρος σας. Τα περισσότερα άρθρα, άλλωστε, που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο και καταπιάνονται μ’ αυτό το θέα, μένουν σ’ αυτό. Στο μπέρδεμα. Επισημαίνουν ότι ο καθένας αναγνωρίζει ως «χώρα» ό,τι θέλει και ότι υπάρχουν διαφορετικές αριθμήσεις και… τέλος.

🔎Εμείς θα επιχειρήσουμε να βάλουμε λίγη τάξη. Όσο μπορούμε, βέβαια, και με βάση τι ισχύει διεθνώς. Ξεκινάμε με τον μικρότερο αριθμό και πάμε προς τον μεγαλύτερο.

🔎193: Τόσες είναι οι χώρες-μέλη του ΟΗΕ. Τα διεθνώς αναγνωρισμένα κράτη, δηλαδή, αυτά που έχουν διπλωματικές σχέσεις με τις συντριπτικά περισσότερες από τις άλλες χώρες που είναι μέλη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Σύμφωνα με τους κανονισμούς του ΟΗΕ, για να γίνει ένα κράτος μέλος του πρέπει να αναγνωρίζεται ως τέτοιο (ανεξάρτητο κράτος δηλαδή) από τα μισά και πάνω υπάρχοντα μέλη του και από τουλάχιστον 9 εκ των 15 μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας, χωρίς βέτο από τα μόνιμα μέλη (Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο, ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία).

🔎Η λίστα με τα κράτη-μέλη του ΟΗΕ είναι διαθέσιμη στην ιστοσελίδα του Οργανισμού. Οι περιπτώσεις που μία χώρα δεν αναγνωρίζει μια άλλη είναι λίγες (π.χ. το Πακιστάν δεν αναγνωρίζει την Αρμενία, η Τουρκία δεν αναγνωρίζει την Κύπρο, τα δύο κορεατικά κράτη δεν αναγνωρίζονται μεταξύ τους κτλ.).

🔎195: Αυτοί που επιμένουν ότι οι χώρες είναι 195 προσθέτουν και τις δύο περιοχές που έχουν καθεστώς παρατηρητή στον ΟΗΕ, αλλά δεν αναγνωρίζονται ως ανεξάρτητα κράτη. Τέτοια είναι το Βατικανό και η Παλαιστίνη. Το Βατικανό έχει «διπλωματικές» σχέσεις με πάνω από 100 διαφορετικά κράτη, τα περισσότερα βέβαια με ρωμαιοκαθολική πλειοψηφία, αλλά όχι απαραίτητα.

🔎Η Παλαιστίνη (δηλαδή οι περιοχές της Γάζας και της Δυτικής Όχθης, που αντιμετωπίζονται διοικητικά ως ενιαία οντότητα) είχε ξεκινήσει πριν τον Οκτώβριο του 2023 μια προσπάθεια να αναγνωριστεί από τις μισές και πλέον χώρες, για να καταστεί πλήρες μέλος, η καμπάνια ονομάστηκε «Παλαιστίνη 194» για ευνόητους λόγους (θα γινόταν το 194^ο μέλος). Το πράγμα έχει παγώσει, προφανώς. Αναγνωρίζεται ακόμα ως αυτόνομη περιοχή υπαγόμενη στο Ισραήλ.

🔎198: Τρεις ακόμα περιοχές που βρίσκονται στο μεταίχμιο είναι το Κόσοβο και δύο νησιώτικες περιοχές που ανήκουν στη Νέα Ζηλανδία, τα Νησιά Κουκ και το Νιούε. Το Κόσοβο αναγνωρίζεται από 105 χώρες (το 55% των 193, άρα πληροί το κριτήριο), αλλά η Ρωσία βάζει βέτο στην αναγνώρισή του και το θεωρεί ακόμα κομμάτι της επικράτειας της Σερβίας.\

🔎Οι δύο νησιώτικες συστάδες στον Ειρηνικό έχουν το καθεστώς «χώρας σε ελεύθερη σύνδεση» με τη Νέα Ζηλανδία, λειτουργούν στην ουσία ως ανεξάρτητα κράτη εκτός από τις διεθνείς τους σχέσεις. Το καθεστώς αυτό της σύνδεσης άλλοι το θεωρούν ανεξαρτησία, άλλοι όχι.

🔎203: Ακόμα πέντε περιοχές αποτελούν μια άλλη κατηγορία. Πρόκειται για περιοχές που έχουν αναγνωριστεί από ένα ή περισσότερα κράτη-μέλη του ΟΗΕ, αλλά ο αριθμός των χωρών που τα’ χουν αναγνωρίσει είναι πολύ μικρός. Η Δυτική Σαχάρα, νότια του Μαρόκου, αναγνωρίζεται από 46 κράτη-μέλη του ΟΗΕ (οι υπόλοιποι τη θεωρούν τμήμα του Μαρόκου, που την έχει καταλάβει).

🔎Η Ταϊβάν αναγνωριζόταν κάποτε ως νόμιμη κυβέρνηση όλης της Κίνας, σήμερα αναγνωρίζεται από 11 κράτη μέλη του ΟΗΕ. Η Αμπχαζία και η Νότια Οσετία, κομμάτια της Γεωργίας, αναγνωρίζονται από τη Ρωσία και από φίλες της χώρες (Νικαράγουα, Βενεζουέλα κτλ.). Και το τουρκοκυπριακό ψευδοκράτος αναγνωρίζεται μόνο από την Τουρκία.

🔎242: Υπάρχουν 39 κατοικημένες διοικητικές οντότητες, οι οποίες δεν είναι ανεξάρτητα κράτη, αλλά «εξαρτώμενες περιοχές» (depended territories). Από το Χονγκ Κονγκ και το Μακάο, που αποτελούν «ειδικές περιοχές» της Κίνας, μέχρι τις Βερμούδες, τα Νησιά Κέιμαν στην Καραϊβική και το Γιβραλτάρ (τμήματα της Βρετανίας), τη Γαλλική Πολυνησία και τη Νέα Καληδονία, τη Μαρτινίκα και τη Γουαδελούπη (τμήματα της Γαλλίας), την Αρούμπα και το Κουρασάο (τμήματα της Ολλανδίας), τη Γροιλανδία και τα Νησιά Φερόε (τμήματα της Δανίας), τα νησιά Κρίστμας και Κόκος (τμήματα της Αυστραλίας), το Πουέρτο Ρίκο και την Αμερικανική Σαμόα (τμήματα των ΗΠΑ).

🔎Τα περισσότερα απ’ αυτά τα μέρη είτε είναι πολύ μικρά σε οικονομία και πληθυσμό που δεν μπορούν να σταθούν ως ανεξάρτητα κράτη, είτε έχουν βολευτεί με το καθεστώς που έχουν τώρα και δεν θέλουν να φύγουν από τον έλεγχο της μεγαλύτερης χώρας που τα κατέχει. Σε κάποια υπάρχουν αυτονομιστικά κινήματα, με διαφορετική ένταση.

🔎264: Υπάρχουν και 22 άλλες περιοχές, οι οποίες είναι ακατοίκητες. Και οι περισσότερες ήταν ακατοίκητες από πάντα. Αυτό δεν αποτρέπει, όμως, τη διοικητική τους αυτοτέλεια. Να εμφανίζονται, δηλαδή, στις λίστες ως ξεχωριστές οντότητες. Π.χ. το νησί Μπουβέ στο νότιο Ατλαντικό ανήκει στη Νορβηγία, έχει δικό του «κωδικό χώρας» σύμφωνα με το ISO 3166 (BV). Όπως και τα Νησιά της Νότιας Γεωργίας και Νότιο Σάντουιτς, επίσης στο νότιο Ατλαντικό, που ανήκουν στη Βρετανία.

🔎Τα απομακρυσμένα αυτά εδάφη δέχονται ελάχιστους επισκέπτες, κυρίως επιστήμονες και ερευνητές, και ως εκ τούτου δεν υπάρχει μόνιμος πληθυσμός. Δεν υπάρχει και οικονομική δραστηριότητα, κι ας επέβαλε ο Ντόναλντ Τραμπ δασμούς στα νησιά Χερντ και Μακντόναλντ (που ανήκουν στην Αυστραλία), στα οποία κατοικούν μόνο… πιγκουίνοι.

🔎267: Το απώτατο αριθμητικό όριο των «χωρών» περιλαμβάνει και τρεις περιοχές που θεωρούνται «αμφισβητούμενες». Δηλαδή η διεθνής κοινότητα δεν έχει καταλήξει σε ποιον ανήκουν, αν ανήκουν κάπου. Τέτοιες είναι η Ανταρκτική και δύο συστάδες νησιών (Παρασέλ και Σπράτλι) στην θάλασσα της Νότιας Κίνας, οι οποίες διεκδικούνται από τέσσερα και πέντε διαφορετικά κράτη!

🔎Αν ρίξουμε μια ματιά στα εδάφη που αμφισβητούνται μεταξύ δύο κρατών, βέβαια, θα βρούμε εκατοντάδες περιπτώσεις. Αυτά πρέπει να καταμετρώνται διαφορετικά ή όχι; Ή π.χ. πρέπει να καταμετρώνται διαφορετικά νησιώτικες περιοχές που βρίσκονται σχετικά κοντά στην καθ’ εαυτό χώρα, αλλά χαίρουν αυτονομίας π.χ. η Κορσική στη Γαλλία ή τα Κανάρια Νησιά στην Ισπανία; Η Σομαλιλάνδη ή η Υπερδνειστερία, που λειτουργούν επί πολλά χρόνια ως κράτη, αλλά δεν αναγνωρίζονται, είναι «χώρες» ή δεν είναι;

🔎Αυτές είναι μόνο μερικές ερωτήσεις απ’ αυτές που οι nerds της γεωγραφίας, οι «σπασίκλες» που λένε, λατρεύουν να συζητούν και να διαφωνούν μεταξύ τους. Διότι η συζήτηση αυτή δεν τελειώνει. Αυτή είναι και η μαγεία της, στο κάτω κάτω.

Μιανμάρ: Ποτάμια και ζούγκλες, όπιο και πραξικοπήματα

 

Η μακρινή Μιανμάρ, ένα από τα πλουσιότερα, αλλά και πιο βασανισμένα κράτη της νοτιοανατολικής Ασίας, ήλθε και στη δική μας επικαιρότητα για λάθος λόγο: Ο ισχυρότατος σεισμός 7,7 Ρίχτερ στην ιστορική περιοχή της πόλης Μανταλάι, που είχε διατελέσει και πρωτεύουσα στο παρελθόν, δυστυχώς είναι ένας ακόμα κρίκος στην αλυσίδα των καταστροφών που της πλήττουν.

🔎Κρίκος μάλλον σπάνιος, αλλά υπαρκτός. Σχεδόν μία φορά στα 100 χρόνια γίνεται ένας σεισμός τεράστιου μεγέθους στην περιοχή. Πιο συνηθισμένες είναι οι πλημμύρες και οι κατολισθήσεις. Και οι άνθρωποι, βέβαια, που την κατοικούν βάζουν το χεράκι τους: Η χώρα που παλαιότερα γνωρίζαμε σαν Βιρμανία γνώρισε ελάχιστη δημοκρατία μετά την ανεξαρτησία της από τη Βρετανία και κυβερνάται από στρατιωτικούς που κάνουν αλλεπάλληλα πραξικοπήματα, με τελευταίο αυτό του 2021.

🔎Η Μιανμάρ είναι μια πολύπλοκη χώρα, με ελάχιστη εσωτερική ενότητα και πολλές φυγόκεντρες δυνάμεις. Ένα κράτος-μαξιλάρι ανάμεσα στους δύο γίγαντες Ινδία και Κίνα, με περίπλοκη ιστορία κι ακόμα πιο περίπλοκη γεωγραφία και εθνογραφία, η οποία προσπαθεί να βρει στοιχεία ενότητας εκεί που δεν υπάρχουν. Μέχρι και το όνομά της άλλαξε για περισσότερη… συμπερίληψη, αλλά δεν πέτυχε τίποτα.

🔎Έχει έκταση σχεδόν πενταπλάσια από την Ελλάδα και ο πληθυσμός αγγίζει τα 54 εκατομμύρια ψυχές. Τα παράξενα σύνορά της, αποτέλεσμα συνθηκών και συμβιβασμών που ξεκίνησαν πριν από αιώνες, δημιουργήθηκαν για να εξυπηρετήσουν πολιτικές, στρατιωτικές και διπλωματικές ανάγκες, όχι για να ξεχωρίσουν έθνη. Ούτως ή άλλως, το κράτος αναγνωρίζει με τον πιο καθαρό τρόπο, ότι είναι πολυεθνικό.

🔎Ο ποταμός Ιραουάντι, που κυλάει στο δυτικό τμήμα, ήταν η οδός που χρησιμοποίησε το έθνος των Βιρμανών (οι Μπαμάρ, όπως αυτοαποκαλούνται) να εισβάλλει σ’ αυτή την περιοχή και να την κατακτήσει, τον 10^ο αιώνα μ.Χ. Οι Μπαμάρ αποτελούν σήμερα κάτι λιγότερο από το 70% του πληθυσμού της χώρας, αλλά είναι συγκεντρωμένοι κυρίως στις ανατολικές περιοχές και στο τεράστιο εύφορο δέλτα του ποταμού.

🔎Το υπόλοιπο 30% του πληθυσμού της Μιανμάρ, περίπου 16 εκατομμύρια άνθρωποι, ζουν κυρίως είτε στο ακραίο δυτικό τμήμα της χώρας, στα σύνορα με την Ινδία, είτε είναι συγκεντρωμένοι στο ανατολικό τμήμα που συνορεύει με την Κίνα είναι σχεδόν όλο μια απέραντη ζούγκλα. Απέραντη και αδιάβατη. Όλοι οι δυνατοί λαοί της περιοχής που έφτιαξαν κράτη αποφάσισαν να αφήσουν εκείνες τις περιοχές στην ησυχία τους.

🔎Αυτές οι μειονότητες ανήκουν σε περίπου 50 διαφορετικές φυλές. Κάποιοι απ’ αυτούς ανήκουν στην σινο-θιβετιανή εθνολογική οικογένεια, όπως και οι Μπαμάρ, αλλά οι περισσότεροι ανήκουν σε άλλες φυλετικές ομάδες (Τάι, νοτιο-ασιάτες κτλ.). Δηλαδή έχουν ακόμα λιγότερες ομοιότητες σε γλώσσα, θρησκεία, έθιμα και κουλτούρα απ’ ότι η κυρίαρχη εθνική ομάδα.

🔎Ακόμα και σήμερα αυτή η ποικιλία αποτυπώνεται στην διοικητική διαίρεση της χώρα. Από την ανεξαρτησία της το 1948 ως σήμερα η Μιανμάρ διαιρείται σε 14 περιφέρειες, εκ των οποίων οι μισές (7) ονομάζονται περιοχές (regions) όπου κυριαρχούν πληθυσμιακά οι Μπαμάρ και οι άλλες μισές ονομάζονται πολιτείες (states), όπου κυριαρχεί πληθυσμιακά διαφορετικός λαός.

🔎Αυτές οι πολιτείες έχουν τα ονόματα των λαών που υπερτερούν πληθυσμιακά σ’ αυτές (Καγίν, Καγιάχ, Τσιν, Μον, Ρακίνε, Κατσίν και Σαν). Κάθε «πολιτεία» υποτίθεται ότι απολαμβάνει διοικητικής αυτονομίας, η γλώσσα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε εθνότητας προστατεύονται, αλλά αυτά είναι μόνο κούφια γράμματα, όχι πραγματικότητα. Τα πράγματα είναι ακόμα πιο περίπλοκα: Μέσα σ’ αυτές τις «πολιτείες» υπάρχουν και άλλοι λαοί, ολότελα διαφορετικοί από την κυρίαρχη εθνική ομάδα, οι οποίοι υφίστανται διώξεις όχι μόνο από την κυβέρνηση, αλλά και τη φυλή που πλειοψηφεί στην περιοχή τους.

🔎Η περιοχή για μεγάλο διάστημα, ως τα τέλη του 19^ου αιώνα, έμεινε ανέγγιχτη από την τρέλα της αποικιοκρατίας. Οι Βρετανοί είχαν βάλει γερά το πόδι τους στην Ινδία, οι Γάλλοι στην Ινδοκίνα, αλλά κανείς δεν ενδιαφερόταν για το ενδιάμεσο. Ο κυριότερος εχθρός των Μπαμάρ ήταν οι Τάι, στα ανατολικά τους, με τους οποίους διεξήγαγαν τους μεγαλύτερους πολέμους στην ιστορία τους. Μόνο όταν οι Βιρμανοί βασιλιάδες αποφάσισαν να επεκτείνουν την κυριαρχία τους σε εδάφη της σημερινής περιοχής του Ασάμ και του Μανιπούρ, τα οποία διεκδικούσαν και οι Βρετανοί της Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών, ξέσπασε η μπόρα.

🔎Συνολικά έγιναν τρεις μεγάλοι Αγγλο-Βιρμανικοί πόλεμοι σε διάστημα 62 χρόνων, από το 1824 ως το 1885. Η βρετανική κυριαρχία επεκτεινόταν ολοένα και περισσότερο, και την τρίτη φορά τα βρετανικά στρατεύματα έφτασαν μέχρι το Μανταλάι, την πόλη που ισοπεδώθηκε από το σεισμό. Η εξουσία των Μπαμάρ κατέρρευσε, η περιοχή απέκτησε Βρετανούς αφέντες και κόλλησε δίπλα στην απέραντη αυτοκρατορία της Ινδίας.

🔎Οι Βρετανοί, πάντως, αποφάσισαν γρήγορα να αποσυνδέσουν διοικητικά την περιοχή από την Ινδία. Το μόνο που έκαναν ήταν να μεταφέρουν την πρωτεύουσα από το Μανταλάι στη Ρανγκούν, έναν ακόμα κρίκο στη ναυτική αλυσίδα τους ανάμεσα στην Καλκούτα και τη Σιγκαπούρη. Οι επαρχίες όπου οι Μπαμάρ δεν ήταν πλειοψηφία ονομάστηκαν συνολικά «Συνοριακές Περιοχές» και αφέθηκαν στην ησυχία τους, ούτε καν Βρετανοί διοικητές δεν εγκαταστάθηκαν εκεί. Το 1937 δε η περιοχή, ως Βιρμανία, έγινε αυτόνομη αποικία του βρετανικού στέμματος, με δικό της πρωθυπουργό.

🔎Η περιοχή υπήρξε πεδίο μερικών από τις πιο αιματηρές μάχες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μεταξύ Βρετανών και Ιαπώνων. Ακόμη και σήμερα, στις ζούγκλες της χώρας μπορεί κανείς να ανακαλύψει παλιά οχήματα, όπλα, ακόμη και νάρκες που δυστυχώς ακόμα λειτουργούν και σκορπούν το θάνατο. Οι Ιάπωνες όρμησαν στην περιοχή θέλοντας να χτυπήσουν τη Βρετανία στο μαλακό υπογάστριο της Ινδίας. Ως το 1942 είχαν θέσει την περιοχή υπό τον έλεγχό τους και για να γίνουν αρεστοί στον πληθυσμό υποσχέθηκαν ανεξαρτησία και ελευθερία. Σύντομα ο δίσκος γύρισε ανάποδα και πολλοί, Βιρμανοί αλλά κυρίως μέλη άλλων φυλών, οδηγήθηκαν σε καταναγκαστική εργασία και αντιμετωπίζονταν ως υπάνθρωποι.

🔎Μέσα στα υπόλοιπα δύο χρόνια η συντονισμένη αντεπίθεση Βρετανών, Αμερικάνων και του βιρμανικού στρατού από τον στρατηγό Άουνγκ Σαν είχε διώξει τους Ιάπωνες από την περιοχή. Οι λεπτομέρειες των μαχών παραμένουν άγνωστες, αλλά το ύψος των απωλειών όλων των πλευρών (κάπου μισό εκατομμύριο στρατιώτες και πολίτες) μέσα σε τέσσερα χρόνια λέει πολλά.

🔎Έχοντας ήδη αποχωρήσει από την Ινδία τον Αύγουστο του 1947, οι Βρετανοί τα μάζεψαν κι έφυγαν λίγο αργότερα και από τη Βιρμανία. Επισήμως η χώρα κήρυξε την ανεξαρτησία της από το Ηνωμένο Βασίλειο το 1948. Σύμφωνα με τη Συμφωνία Πανγκλόνγκ, την οποία υπέγραψαν οι Βρετανοί και με τους Μπαμάρ και με τους σπουδαιότερους αρχηγούς άλλων «συνοριακών» φυλών, όλα τα έθνη που αποτελούσαν την «Ένωση της Βιρμανίας» (αυτό ήταν το επίσημο όνομα) θα έχαιραν αυτονομίας.

🔎Ένα χρόνο νωρίτερα από την ανεξαρτησία, ο στρατηγός Άουνγκ Σανγκ, που μπορούσε να παίξει ενωτικό ρόλο (αυτός έφτιαξε τη Συμφωνία Πανγκλόνγκ), δολοφονήθηκε μαζί με άλλους οκτώ προβεβλημένους ηγέτες της χώρας.

🔎Σε όλες ανεξαιρέτως τις μειονότητες αναπτύχθηκαν αυτονομιστικά κινήματα, διάφορων βαθμίδων. Ήδη από τους πρώτους μήνες της ανεξαρτησίας, η κυβέρνηση έπρεπε να αντιμετωπίσει φυγόκεντρες δυνάμεις από ένοπλες ομάδες διάφορων ειδών και συμφερόντων. Ακόμα και σήμερα υπάρχουν πάνω από 30 (!) διαφορετικά ένοπλες ομάδες που θεωρητικά εκπροσωπούν διάφορους λαούς και μάχονται για την ελευθερία.

🔎Οι περισσότεροι από τους ένοπλους, βέβαια, στράφηκαν στο όπιο. Για να χρηματοδοτήσουν τον αγώνα τους, έτσι λένε, πλην όμως πολλοί στράφηκαν αποκλειστικά στο εμπόριο παπαρούνας και λιγότερο στο ιδανικό της λευτεριάς. Οι τεράστιες καλλιέργειες τους επέτρεπαν να προμηθεύουν κάθε ενδιαφερόμενο με πρώτη ύλη και να κερδίζουν τεράστια ποσά, με τα οποία (εν μέρει) χρηματοδοτούσαν τον αγώνα τους, εκτός από το να πλουτίζουν οι ίδιοι.

🔎Το 1961 ο Ου Θαντ, ο μόνιμος εκπρόσωπος της Βιρμανίας στα Ηνωμένα Έθνη, εξελέγη Γενικός Γραμματέας του Οργανισμού. Μαζί του αναβαθμίστηκε όλο το προσωπικό του γραφείου του, ανάμεσά τους και η Αούνγκ Σαν Σου Κίι, η κόρη του δολοφονημένου στρατηγού.

🔎Ο Ου Θαντ έμεινε στη θέση του για δέκα χρόνια, όμως για τη χώρα του δεν μπορούσε να κάνει τίποτα. Μόλις στο δεύτερο χρόνο της θητείας του είδε το στρατό να κινητοποιείται και να καταλαμβάνει την εξουσία. Το πραξικόπημα έγινε στις 2 Μαρτίου 1962. Οι στρατιωτικοί δεν μπορούσαν άλλο να ανεχθούν, λέει, την κατάρρευση της χώρας και τον κίνδυνο του διαμελισμού της. Από τότε και στα 60 χρόνια που έχουν περάσει η χώρα βρίσκεται, πάνω-κάτω, στο καθεστώς της στρατιωτικής εξουσίας. Άλλοτε πιο χαλαρής, αλλά τις περισσότερες φορές στυγνής και αμείλικτης.

🔎Η χούντα διαφημίστηκε ως αριστερόστροφη, μάλιστα όρισε επαναστατικά συμβούλια και απέκτησε πολιτική υπόσταση με τη δημιουργία ενός σοσιαλιστικού κόμματος στα πρότυπα της ΕΣΣΔ. Σύντομα, όμως, φάνηκε ότι ούτε η Σοβιετική Ένωση, ούτε η Κίνα είχαν σκοπό να μπουν γερά σ’ αυτό το παιχνίδι και η δύση περιορίστηκε στο να κοιτάζει αλλού όσο οι συχνές λαϊκές εξεγέρσεις πνίγονταν στο αίμα από τον κυβερνητικό στρατό.

🔎Το 1989 η χώρα μετονομάστηκε σε Μιανμάρ για λόγους… ενότητας. Οι στρατιωτικοί έκριναν ότι το «Βιρμανία» ήταν πολύ εθνικιστικό, ως «η χώρα των Βιρμανών», ενώ σχεδόν ένας στους τρεις κατοίκους της είναι άλλης εθνότητας. Βεβαίως μπορεί το όνομα να άλλαξε, αλλά οι μειονότητες δεν πτοήθηκαν. Πολλές δυτικές χώρες (ανάμεσά τους και οι ΗΠΑ) την αποκαλούν ακόμα επισήμως Βιρμανία, μην αναγνωρίζοντας το δικαίωμα στους στρατιωτικούς να αλλάζουν ονόματα.

🔎Το 1990, υπό τη σκέπη των κοσμογονικών αλλαγών στον κόσμο (κατάρρευση ΕΣΣΔ και ανατολικού μπλοκ), οι στρατιωτικοί αποφάσισαν να διεξάγουν εκλογές μετά από 30 χρόνια. Η Αούνγκ Σαν Σου Κίι, ήδη γνωστή για την δράση της εκτός χώρας, ίδρυσε την Εθνική Λίγκα για τη Δημοκρατία (NLD) και κατέκτησε τις 392 από τις 492 έδρες της βουλής, περίπου 80%.

🔎Η χούντα αρνήθηκε να παραδώσει την εξουσία, κατήγγειλε «νοθεία» (!) και έθεσε την Σου σε κατ’ οίκον περιορισμό. Αυτό δεν εμπόδισε καθόλου την επιτροπή των βραβείων Νόμπελ να της απονείμει το βραβείο για την ειρήνη το 1991. 

🔎Το 2007 καταγράφηκε η πιο μεγάλη εξέγερση, η λεγόμενη «επανάσταση του σαφράν», από το χρώμα των ράσων που φορούν οι βουδιστές μοναχοί, οι οποίοι ήταν ανέκαθεν κυβερνητικός στόχος. Η χούντα έδειχνε να χάνει την εξουσία και πανικόβλητοι μικρο-διοικητές διέταζαν συνεχώς πυρ στο ψαχνό σε άοπλους διαδηλωτές. Οι σκηνές ήταν πολύ σκληρές για να κοιτάζει αλλού η δύση: Επιβλήθηκαν οικονομικές κυρώσεις και για πρώτη φορά έγινε μια σοβαρή προσπάθεια πίεσης για εκδημοκρατισμό.

🔎Η χούντα προκήρυξε εκλογές για το 2010, όμως το κόμμα της Σου προτίμησε να απέχει. Ήταν σωστή απόφαση. Οι εκλογές δεν χαλάρωσαν την πίεση, έτσι η χούντα αποφάσισε το 2011 να απελευθερώσει τη Σου, μαζί με άλλους 200 πολιτικούς κρατούμενους, και να συστήσει μια εθνική επιτροπή ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σαν κίνηση αποδοχής, αμέσως τη χώρα επισκέφθηκε η τότε Αμερικανίδα υπουργός εξωτερικών Χίλαρι Κλίντον.

🔎 Το 2015 έγιναν νέες εκλογές. Η χούντα συμφώνησε με την Σου, να μην διεκδικήσει την προεδρία κι αυτή δέχτηκε. Ως αντάλλαγμα, διορίστηκε λίγους μήνες αργότερα «κρατική σύμβουλος», στην ουσία πρωθυπουργός της χώρας και αρχηγός της κυβέρνησης. Ήταν η πρώτη φορά, που αναλάμβανε θέση εξουσίας, και όλοι περίμεναν δραματικές αλλαγές, κυρίως πίεση προς τον εκδημοκρατισμό και την προστασία των φυλών που αναγνωρίζονται ως μειονότητες.

🔎Στις 9 Οκτωβρίου 2016 τα κρατικά μέσα της Μιανμάρ ενημέρωσαν για μια επίθεση από ενόπλους εναντίον συνοριακών φυλακίων στα βορειοδυτικά της χώρας, στα σύνορα με το Μπαγκλαντές. Η περιοχή ανήκει στην «πολιτεία» Ρακίνε, όπου πλειοψηφούν οι βουδιστές Ρακίνε, όμως στη συγκεκριμένη γη ζουν οι Ροχίγκια, οι οποίοι είναι Ινδο-άριοι στην καταγωγή και μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα. Επί δεκαετίες οι Ροχίγκια έχουν τις δικές τους ένοπλες οργανώσεις, οι οποίες φωνάζουν για μεγαλύτερη ελευθερία στην περιοχή.

🔎Η επίθεση στοίχισε τη ζωή σε εννέα στρατιώτες. Τις επόμενες ημέρες άλλοι τέσσερις στρατιώτες σκοτώθηκαν. Οι αριθμοί μπορεί να προκαλούν σοκ στη δύση, ωστόσο είναι δυστυχώς καθημερινό φαινόμενο στη Μιανμάρ των διάσπαρτων εμφύλιων συρράξεων. Την ευθύνη για τις επιθέσεις ανέλαβαν διάφορες ένοπλες οργανώσεις των Ροχίγκια.

🔎Το περιστατικό θα περνούσε μάλλον στην αφάνεια αν οι κυβερνητικές στρατιωτικές δυνάμεις δεν αποφάσιζαν να δώσουν μια δυσανάλογης έκτασης απάντηση. Χιλιάδες στρατιώτες κατευθύνθηκαν προς την περιοχή και, όπως καταγγέλλεται, προχώρησαν σε πραγματική γενοκτονία, αφανίζοντας ολόκληρα χωριά, συλλαμβάνοντας μέχρι και 10χρονα παιδιά και εγκύους και αναγκάζοντας εκατοντάδες χιλιάδες να περάσουν τα σύνορα με το Μπανγκλαντές ως πρόσφυγες.

🔎Το 2021 έγινε νέο πραξικόπημα, το οποίο είχε σκοπό να «αποκαθηλώσει» την Σουνγκ Κίι, που οι Βιρμανοί την αποκαλούν χαϊδευτικά «ντόου», δηλαδή θεία. Η κατάσταση συνεχίζεται ως έχει: Ανοιχτά αντάρτικά μέτωπα, αδιαφορία της διεθνούς κοινότητας κι ο λαός λειτουργεί λες κι έχει αποδεχτεί τη μοίρα του. Το ΑΕΠ είναι σχεδόν 65 δις δολάρια, το 1/4 της Ελλάδας, αν και οι πλουτοπαραγωγικές πηγές είναι άφθονες. Όταν έρχονται και τέτοιες τραγωδίες, όπως αυτή με τον σεισμό, η κατάσταση επιδεινώνεται.

Ποιοι είναι οι Αλαουίτες και γιατί τους κυνηγούν όλοι;

 

Για άλλη μια φορά οι ειδήσεις από τη Μέση Ανατολή προκαλούν φρίκη. Αυτή τη φορά στο επίκεντρο βρέθηκαν οι Αλαουίτες, ένα εθνο-θρησκευτικό γκρουπ που μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα βρέθηκε να βιώνει αυτό που λέμε «από τα ψηλά στα χαμηλά»: Από ευνοούμενο κομμάτι της κοινωνίας της Συρίας οι Αλαουίτες βρέθηκαν τελείως εκτεθειμένοι, να αντιμετωπίζονται ως προδότες και υπονομευτές της ακεραιότητας της χώρας. Και το νέο καθεστώς του πρώην (;) τζιχαντιστή Αλ Σάρα (πρώην Αλ Τζαουλάνι) τους φέρεται ανάλογα, περνώντας τους από μαχαίρι.

🔎Ποιοι είναι αυτοί οι Αλαουίτες και γιατί τους σφάζουν; Η αλήθεια είναι ότι έχουν συνηθίσει στα δύσκολα επί αιώνες και μόνο για λίγα χρόνια αισθάνθηκαν ασφαλείς να λένε ακριβώς τι είναι. Για άλλη μια φορά η γεωγραφία έγινε αιτία δεινών: το μέρος που ζουν είναι πολύτιμο γεωστρατηγικά, οπότε οι μεγάλοι δεν μπορούν να τους αφήσουν στη ησυχία τους.

🔎Ας ξεκινήσουμε από τη διάλυση μιας παρεξήγησης: Άλλο οι Αλαουίτες της Συρίας, άλλοι οι Αλεβίτες της Τουρκίας. Πολλοί, ακόμα και κάποιοι που θέλουν να το παίξουν «διεθνείς αναλυτές», τους μπλέκουν. Κακώς. Πέρα από το παρόμοιο όνομά τους, δεν έχουν καμία σχέση. Εκτός από το ότι οι Αλαουίτες είναι Άραβες και οι Αλεβίτες Τούρκοι, υπάρχουν ένα σωρό διαφορές που έχουν να κάνουν με το τι πιστεύουν, πώς εξασκούν την πίστη τους και ποιες σχέσεις έχουν με τους άλλους μουσουλμάνους.

🔎Δεν θα κάνουμε θρησκευτική ανάλυση, αφ’ ενός επειδή δεν έχουμε την επάρκεια, αφ’ ετέρου διότι σ’ αυτά που εξετάζουμε δεν έχει τόση σημασία. Ας μείνουμε σ’ αυτό: Οι Αλαουίτες της Συρίας είναι ένα αναγνωρισμένο κομμάτι του σιιτικού ισλάμ, έστω θεωρούμενο ακραίο. Οι Αλεβίτες της Τουρκίας θεωρούνται απ’ όλους τους μουσουλμάνους σαν αλλόθρησκοι, δεν τους δέχονται σαν δικούς τους.

🔎Οι Αλαουίτες λέγονταν μεταξύ τους και Νουσαϊρίτες. Από τον Ιμπν Νουσαϊρ Αλ Νουμάιρι, τον ιδρυτή της σέχτας τους. Μετά τον θάνατο του 11^ου ιμάμη Αλ Ασκάρι, ήταν ο Ιμπν Νουσαϊρ αυτός που υποστήριξε ότι ήταν ο διάδοχός του και ο αποδέκτης της μυστικής διδασκαλίας του. Άλλοι τον πίστεψαν, άλλοι όχι. Όλα αυτά πριν σχεδόν 1.100 χρόνια.

🔎Αυτοί που τον ακολούθησαν, για να γλυτώσουν από τις διώξεις των άλλων σιιτών που ήταν περισσότεροι, κατέφυγαν στα βουνά της σημερινής Συρίας ανάμεσα στο λιμάνι της Λατάκια και την «εσωτερική» πόλη του Χαλεπιού. Τα βουνά αυτά ονομάζονται και σήμερα «Τζαμπάλ Αλ Αλαουί», βουνά των Αλαουιτών και παλαιότερα «Τζαμπάλ Αν Νουσαϊρί».

🔎Το 1032 ο Αμπού Σαϊντ Μαϊμούν Αλ Ταμπαρανί μετακόμισε στη Λατάκια, η οποία τότε βρισκόταν υπό τον έλεγχο των Βυζαντινών. Ο Αλ Ταμπαρανί θεωρείται ο «τελευταίος διδάσκαλος των Αλαουιτών», αυτός που οριστικοποίησε την ιερή διδασκαλίας τους, κι απέκτησε μεγάλη φήμη στην περιοχή. Η σέχτα υπήρχε, αλλά χάρη στον Αλ Ταμπαρανί απέκτησε μεγάλη δύναμη.

🔎Οι Βυζαντινοί δεν ασχολούνταν με τις σέχτες τους ισλάμ, ίσα-ίσα που ήθελαν να υπάρχουν πολλά και διαφορετικά δόγματα για να εφαρμόζουν με πιο αποτελεσματικό τρόπο το «διαίρει και βασίλευε».

🔎Όταν έφτασαν στην περιοχή οι Σταυροφόροι (1097) δεν ασχολήθηκαν πολύ με το ποιος ήταν σουνίτης και ποιος σιίτης μουσουλμάνος, πρώτα έσφαζαν και μετά ρωτούσαν. Αργότερα, βέβαια, όταν κατάλαβαν ότι οι Αλαουίτες ήταν κάτι άλλο, τους δέχτηκαν μέχρι στις πολεμικές γραμμές τους.

🔎Αργότερα, βέβαια, όταν οι μουσουλμάνοι σουνίτες κυριάρχησαν στην περιοχή, η καταπίεση των Αλαουιτών επέστρεψε και συνεχίστηκε. Αναγκάστηκαν, μάλιστα, να χτίσουν και τζαμιά στις περιοχές τους, μέχρι τότε δεν το’ χαν κάνει. Ο Οθωμανός σουλτάνος Σελίμ Α’ (1470-1520) εξέδωσε φετφά εναντίον τους, κατηγορώντας τους για «προδοτικές πράξεις» επειδή «έχουν μεγάλη ιστορία προδοσίας των μουσουλμανικών κυβερνήσεων εξαιτίας της καχυποψίας τους έναντι των σουνιτών».

🔎Βεβαίως, οι Αλαουίτες συνέχισαν να υπάρχουν. Αν και υποχώρησαν στα βουνά, εκεί όπου δεν πείραζαν κανέναν και δεν ήταν επικίνδυνοι για κανέναν. Με τον καιρό τα πράγματα αποκαταστάθηκαν κάπως, κάποιοι Αλαουίτες άρχοντες συνεργάστηκαν και με τον Οθωμανούς ως τοπικοί φοροεισπράκτορες, μπήκαν στο στρατό κι απέκτησαν διοικητικές θέσεις.

🔎Ακόμα περισσότερο, ήταν οι πρωτεργάτες στην εξέγερση του 1834, που απομάκρυνε τους Αιγύπτιους πασάδες από την περιοχή και την κατοχύρωσε οριστικά στην Οθωμανική Αυτοκρατορία κι όχι στο ημι-ανεξάρτητο σουλτανάτο της Αιγύπτου.

🔎Υπό οθωμανικό καθεστώς, λοιπόν, τους βρήκε τους Αλαουίτες ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Στον οποίο, ως γνωστό, οι Οθωμανοί έχασαν και με την Ανακωχή του Μούδρου το 1918 οι Ευρωπαίοι άρχισαν να την σπάνε σε κομμάτια και να παίρνουν αυτά που τους ενδιαφέρουν.

🔎Οι Γάλλοι είχαν κάνει ήδη πριν από δύο χρόνια μυστική συμφωνία με τους Βρετανούς (τη συμφωνία Σάικς-Πικό) για την περιοχή του Λεβάντε, η οποία έδινε στους Γάλλους την «προτεραιότητα» στη σημερινή Συρία και Λίβανο και στους Βρετανούς τις περιοχές της Παλαιστίνης, της Ιορδανίας και του Ιράκ. Βεβαίως οι Γάλλοι είχαν βάλει στο μάτι και όλη τη σημερινή νοτιοανατολική Τουρκία, την περιοχή της Κιλικίας, όπου εκεί εκτός από Τούρκους βρίσκονταν πολλοί Κούρδοι, Άραβες, Αρμένιοι και Αλεβίτες.

🔎Όταν αποπειράθηκαν να καταλάβουν τη Συρία, οι Γάλλοι βρήκαν αντίσταση και από τους Αλαουίτες. Στη συνέχεια, όμως, όταν εδραίωσαν την κατοχή τους, αποφάσισαν αντί για ενιαία διοίκηση να χωρίσουν την περιοχή της Συρίας σε «πολιτείες», ανάλογα με την θρησκευτική πλειοψηφία των τοπικών πληθυσμών.

🔎Δημιουργήθηκαν, λοιπόν, πέντε τέτοιες «πολιτείες»: Δύο σουνιτικές, το Χαλέπι και η Δαμασκός, της εθνοθρησκευτικής ομάδας των Δρούζων στα νότια, των χριστιανών Μαρονιτών στο σημερινό Λίβανο και των Αλαουιτών στην περιοχή της Λατάκιας. Για πρώτη φορά στην ιστορία τους οι Αλαουίτες είχαν κάποια θεσμοθετημένη ελευθερία και αυτονομία, έστω και κάτω από ξένο δυνάστη. Αυτό τους έκανε υπερβολικά γαλλόφιλους.

🔎Η πολιτεία ονομάστηκε «Αλαουίτες» και όχι Νουσαϊρί, όπως έλεγαν τότε τους εαυτούς τους. Γιατί; Ακόμα δεν έχει δοθεί πειστική εξήγηση. Ήθελαν οι Γάλλοι να μπερδέψουν τα πράγματα με τα ονόματα σε σχέση με τους Αλεβίτες της Τουρκίας, που τους είχαν κι αυτούς υπό την κατοχή τους, για να ενώσουν τις δύο περιοχές αργότερα; Άγνωστο. Βεβαίως οι Γάλλοι αποσύρθηκαν γρήγορα από την Κιλικία, αφού τα βρήκαν με το καθεστώς του Κεμάλ.

🔎Οι Γάλλοι σκέφτονταν και πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο να οδηγήσουν την περιοχή στην ανεξαρτησία υπό μορφή ομοσπονδίας των αυτόνομων «πολιτειών» που είχαν δημιουργήσει. Υπάρχει μια επιστολή του 1936 που σήμερα αμφισβητείται, σύμφωνα με το οποίο 80 Αλαουίτες ηγέτες πληροφορούσαν τον Γάλλο πρωθυπουργό Λέον Μπλουμ ότι δεν ήθελαν να ενσωματωθούν σε μια μελλοντική Συρία με σουνιτική πλειοψηφία, αλλά ήθελαν να μείνουν υποτελείες στους Γάλλους. Ανάμεσα σ’ αυτούς που υπέγραψαν ήταν και ο Αλί Σουλεϊμάν Αλ Άσαντ, πατέρας του μελλοντικού προέδρου της χώρας.

🔎Παρά τις αντιρρήσεις τους, η Λατάκια ενσωματώθηκε στην μεταπολεμική «δημοκρατία της Συρίας», που έγινε ανεξάρτητη το 1946. Με τη λογική ότι η χώρα χρειαζόταν ένα σημαντικό λιμάνι, αφού η Βηρυτός είχε ήδη αποσπαστεί στο ανεξάρτητο κράτος του Λιβάνου από το 1943 και το άλλο μεγάλο λιμάνι της περιοχής, η Αλεξανδρέτα (Ισκεντερούν) είχε παραχωρηθεί στην Τουρκία ήδη από το 1939.

🔎Η αυτονομία των «πολιτειών» καταργήθηκε αμέσως, οι σουνίτες ως πολύ περισσότεροι κυριάρχησαν στη χώρα (έβαλαν μάλιστα στο Σύνταγμά τους ότι ο πρόεδρος πρέπει οπωσδήποτε να είναι σουνίτης). Άρχισε, έτσι, μια μακρά περίοδος με συνεχή στρατιωτικά πραξικοπήματα και μια ατυχής έμπνευση να ενωθεί η χώρα με την Αίγυπτο ως Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία, ένα αποτυχημένο να ενωθούν δύο κομμάτια που δεν έμοιαζαν σε τίποτα.

🔎Το πείραμα κράτησε τρία χρόνια και η Συρία επέστρεψε στην ανεξαρτησία της το 1961. Δύο χρόνια αργότερα, ένα νέο πραξικόπημα βοήθησε το αριστερό κόμμα Μπάαθ να εδραιωθεί στην εξουσία. Το Μπάαθ πρέσβευε την ενότητα της Συρίας παρά τα διαφορετικά θρησκευτικά δόγματα, μάλιστα οι βασικοί του ιδρυτές ήταν ένας Χριστιανός, ένας Αλαουίτης κι ένας Σουνίτης. Ανάμεσα σ’ αυτούς που έβαλαν το χέρι τους ήταν και ο Χαφέζ Αλ Άσαντ, τότε ανώτατος αξιωματικός της πολεμικής αεροπορίας.

🔎Οι Αλαουίτες με την ανεξαρτησία της Συρίας στράφηκαν μαζικά στο στρατό. Κυρίως ως μέσο επιβίωσης, διότι οι ευκαιρίες δουλειάς στην περιοχή τους ήταν λίγες, αλλά και για λόγους προστασίας. Αν και παραδοσιακά δεν ξεπερνούν το 10-12% του πληθυσμού της χώρας, ο στρατός αποτελείται σχεδόν στο 35-40% από Αλαουίτες. Οι οποίοι, μαζί με τους Δρούζους, είχαν φτιάξει και όνομα ως έμπειροι και γενναίοι πολεμιστές.

🔎Στο Μπάαθ ήταν αρκετοί οι Αλαουίτες, ακόμα και σε αρχηγικές θέσεις, όμως ποτέ και κανείς δεν τόλμησε να αναδειχτεί πρόεδρος της χώρας. Πρώτος που το έκανε ήταν ο Άσαντ το 1971. Οι διεθνείς αναλυτές έλεγαν τότε ότι ήταν τόσο παράξενο, όσο και ένας παρίας της Ινδίας να γινόταν μαχαραγιάς! Τόσο φτωχοί και αμόρφωτοι θεωρούνταν οι Αλαουίτες.

🔎Η οικογένεια Άσαντ, ο Χαφέζ και ο γιος του ο Μπασάρ, κυβέρνησαν τη Συρία από το 1970 ως το 2024. Στο διάστημα αυτό οι Αλαουίτες αναβαθμίστηκαν σε ευνοούμενη εθνο-θρησκευτική ομάδα. Λογικότατο, δεδομένου ότι είχαν τα πόστα ήδη στο στρατό. Οι Άσαντ εμπιστεύονταν περισσότερο τους ανθρώπους από την δική τους εθνοτική ομάδα, κάτι που συμβαίνει κατά κόρον σε όλα τα πολυφυλετικά καθεστώτα κυρίως της Αφρικής.

🔎Το πράγμα έγινε ακόμα πιο περίπλοκο με την είσοδο στο σκηνικό των Σοβιετικών. Το 1971 η Συρία και η ΕΣΣΔ υπέγραψαν συμφωνία, με την οποία οι Σοβιετικοί αποκτούσαν το δικαίωμα εγκατάστασης μιας δικής τους ναυτικής βάσης στο λιμάνι Ταρτούς, νότια της Λατάκια. Η συμφωνία αυτή «μεταφέρθηκε» από την ΕΣΣΔ στη Ρωσία το 1991 και η τελευταία της υπογραφή ήταν το 2017, όπου η Συρία έδινε τις εγκαταστάσεις στη Ρωσία για περαιτέρω 49 χρόνια.

🔎Όλο αυτό το διάστημα ο Άσαντ και οι Αλαουίτες βρίσκονταν στο στόχαστρο ένοπλων σουνιτικών ομάδων που δρούσαν στη χώρα, όπως οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι. Το 1980 η Αδελφότητα προσπάθησε να δολοφονήσει τον Άσαντ κι αυτός απάντησε με σφαγές σουνιτών, κυρίως στην πόλη της Χαμά που θεωρούνταν προπύργιο. Οι στρατιωτικές μονάδες που έκαναν αυτά τα αίσχη αποτελούνταν κατά 90% από Αλαουίτες.

🔎Το 2011 ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία. Κι εκεί φάνηκε ότι ακόμα και οι Αλαουίτες δεν ήταν αναφανδόν υπέρ του Άσαντ, όπως όλοι νόμιζαν. Φυσικά οι περισσότεροι τον υποστήριξαν, από φόβο μήπως η πτώση του τους φέρει στη δύσκολη θέση που βρίσκονται τώρα. Αλλά υπήρξαν και πολλοί που στάθηκαν απέναντι, και κατήγγειλαν μέχρι και βίαιη στρατιωτική κατάταξη στα χωριά των Αλαουιτών.

🔎Επιπλέον, οι Αλαουίτες φώναζαν ότι ο Άσαντ τους χρησιμοποιεί μόνο ως στρατιώτες, δεν ασχολείται με το να αναπτύξει τις περιοχές τους με υποδομές ή εμπορικά. Η Λατάκια, η μεγαλύτερη πόλη της περιοχής, είχε ανέκαθεν πλειοψηφία σουνιτών.

🔎Τα δύσκολα χρόνια, όταν το καθεστώς Άσαντ παρέπαιε, στον διεθνή Τύπο εμφανιζόταν πού και πού κάποιο άρθρο, που μας πληροφορούσε ότι ο Άσαντ είχε αποφασίσει να «περιχαρακωθεί» στην περιοχή της Λατάκια  και, αν χρειαστεί, να την αποσχίσει από την υπόλοιπη Συρία, προκειμένου να διατηρηθεί στην εξουσία και να διατηρήσει φυσικά τη ρωσική βάση και υποστήριξη.

🔎Πέρα από τις φήμες, δεν υπήρξε κάποιο οργανωμένο σχέδιο για κάτι τέτοιο. Ή, αν υπήρξε, ήταν τόσο αναποτελεσματικό, που δεν φάνηκε. Κοινώς, τίποτα δεν έδειχνε ότι ο Άσαντ σκεφτόταν σοβαρά να κάνει κάτι τέτοιο. Αν το σκεφτόταν, θα έκανε π.χ. οχυρωματικά έργα στα βουνά, όπου θα βρίσκονταν τα νέα σύνορα, ή θα ανέπτυσσε περισσότερο το διεθνές αεροδρόμιο στη Τζάμπλε, το μοναδικό της περιοχής. Τίποτα δεν έγινε.

🔎Και οι Ρώσοι, όπως έλεγαν τα τότε ρεπορτάζ, ήταν αντίθετοι σ’ αυτή την προοπτική. Με τη λογική ότι όσο μπορούσαν να παρέχουν προστασία στον Άσαντ, τους ενδιέφερε να ελέγχει όλη τη χώρα κι όχι μόνο ένα μικρό κομμάτι της, έστω αυτό που τους ενδιαφέρει περισσότερο λόγω της βάσης.

🔎Με την κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ όλοι οι Αλαουίτες βρέθηκαν σε πολύ δύσκολη θέση, όχι μόνο οι συμπαθούντες το καθεστώς. Οι σουνίτες που είναι τώρα στην εξουσία δεν ξεχνούν τον μισό αιώνα που μια χούφτα αμόρφωτοι, όπως θεωρούν τους Αλαουίτες, είχαν καθίσει στο σβέρκο τους και τους κυβερνούσαν. Τα μίση του παρελθόντος επανέρχονται κι αν δεν υπάρξει διεθνής παρέμβαση, οι Αλαουίτες ως ιδιαίτερη εθνοθρησκευτική ομάδα θα κινδυνέψουν ακόμα περισσότερο.