Τσουκότκα: Οι αήττητοι ιθαγενείς και ο… άγιος Αμπράμοβιτς στη ρωσική Αλάσκα

 

🔎Τι συμβαίνει ακριβώς απέναντι από την Αλάσκα;

🔎Η βορειότερη πολιτεία των ΗΠΑ μπήκε στη ζωή μας τις τελευταίες μέρες λόγω της συνάντησης Τραμπ-Πούτιν. Ήταν μια ευκαιρία για πολλούς να ξεψαχνίσουν την ιστορία της. Λίγοι, όμως, γνωρίζουν ότι και η απέναντι ξηρά, που «τεντώνεται», θαρρείς, για να ακουμπήσει την Αμερική, έχει πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία.

🔎Πώς συνδέεται αυτή η ολότελα παγωμένη περιοχή της ρωσικής Άπω Ανατολής με τις πρώτες ήττες του ρωσικού αυτοκρατορικού στρατού, με εμπορικές άδειες σε Αμερικανούς και Άγγλους, με τον Ρομάν Αμπράμοβιτς, με τη «Λαϊκή Δημοκρατία του Ντόνετσκ» και τον πόλεμο στην Ουκρανία;

🔎Το μέρος αυτό ονομάζεται Τσουκότκα. Ή, προς το επισημότερο, «αυτόνομο όκρουγκ της Τσουκότκα». Δηλαδή η περιοχή όπου ζουν οι Τσουκτσί. Όπου «όκρουγκ» ένα είδος διοικητικής περιφέρειας, διαφορετικό από το συνηθισμένο «όμπλαστ», που χρησιμοποιείται στις περιφέρειες της δυτικής Ρωσίας. Ένα «όκρουγκ» έχει περισσότερη αυτονομία από ένα «όμπλαστ». Στη θεωρία, βέβαια, καθώς στην πράξη όλα υπακούνε τυφλά στην εξουσία του Κρεμλίνου.

🔎Η διοικητική περιφέρεια της Τσουκότκα σήμερα έχει έκταση 737.700 τετραγωνικά χιλιόμετρα, δηλαδή είναι περίπου 5,5 φορές όλη η έκταση της Ελλάδας. Και κατοικείται από περίπου 50.000 ηρωικούς κατοίκους. Ηρωικούς, βεβαίως. Δεν είναι καθόλου εύκολο να επιβιώνεις σε συνθήκες Σιβηρίας, με θερμοκρασίες -40 και -50 Κελσίου, σ’ εκείνη την εσχατιά της Ευρασίας.

🔎Συνθήκες βάρβαρες μεν επικρατούν εκεί, αλλά και η περιοχή είναι εξόχως σημαντική γεωπολιτικά, λόγω της γειτνίασης με τις ΗΠΑ. Γι’ αυτό και το ενδιαφέρον της Ρωσίας ειδικά για το μέρος εκείνο, το μοναδικό που μπορεί να δεχτεί χερσαία (!) εισβολή εξ ανατολών, είναι πάντα έντονο.

🔎Στην Τσουκότκα, λοιπόν, ζουν εδώ και χιλιάδες χρόνια οι Τσουκτσί. Ένας από τους «ιθαγενείς λαούς του βορρά», όπως επικράτησε να λέγονται (και να απαριθμώνται γενικά από τις Σοβιετικές απογραφές) οι λαοί που έμαθαν να ζουν κάτω από τις εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες του απίστευτου ψύχους. Λαοί με ασιατικά χαρακτηριστικά, κουλτούρα και γλώσσες που μοιάζουν πολύ με αυτές των ιθαγενών της Βόρειας Αμερικής.

🔎Οι Τσουκτσί δεν ήταν ποτέ πολυάριθμοι. Ακόμα και σήμερα, που έχει βελτιωθεί πολύ ο τρόπος ζωής τους, δεν ξεπερνούν τις 12.000 ψυχές. Είναι, όμως, υπερήφανοι επειδή είναι ο μοναδικός λαός σε ολόκληρη την ιστορία της αυτοκρατορικής Ρωσίας που δεν υποτάχθηκε στον τσάρο με τα όπλα, αλλά σύναψε συμφωνία μαζί του, έγγραφη μάλιστα, για να «ενσωματωθεί» στο τσάρντομ.

🔎Ο λαός αυτός «ανακαλύφθηκε» από τους Ρώσους (τους Κοζάκους, για να είμαστε πιο ακριβείς, που αποτελούσαν την εμπροσθοφυλακή στα ανεξερεύνητα εδάφη) το 1649. Οι Κοζάκοι προσπάθησαν να φτιάξουν ένα φρούριο στην περιοχή του Αναντίρ, της σημερινής μεγαλύτερης πόλης, αλλά οι υπερασπιστές του φρουρίου πέθαναν από το κρύο και την πείνα.

🔎Από το 1725 ως το 1770 γίνονταν διάφορες στρατιωτικές επιχειρήσεις της Ρωσίας για να υποτάξουν τους Τσουκτσί, αλλά όλες κατέληγαν σε ήττες! Μάλιστα οι ήττες αυτές είναι επίσημα καταγεγραμμένες ως οι πρώτες που υπέστη ο ρωσικός αυτοκρατορικός στρατός από ιθαγενείς στην περιοχή της Σιβηρίας.

🔎Οι ήττες ήταν τόσο ολοκληρωτικές, που από τα εκστρατευτικά σώματα δεν επέστρεφε κανείς, ούτε καν οι αρχηγοί τους, για να διηγηθούν πώς κατάφεραν να τους νικήσουν οι Τσουκτσί. Στρατηγοί όπως ο Αφανάσι Σεστάκοφ και ο Ντμίτρι Παβλούτσκι άφησαν τα κόκκαλά τους στους πάγους της περιοχής, τρυπημένοι από τα ακόντια των Τσουκτσί, φτιαγμένα από κέρατα ταράνδων.

🔎Με τα χρόνια, οι Τσουκτσί έφτιαξαν όνομα ανίκητων πολεμιστών. Κι όταν οι Χαν της Κίνας άρχισαν να κοιτάζουν προς το βορρά, η Ρωσία (η Μεγάλη Αικατερίνη, δηλαδή, που ήταν τσαρίνα τότε) άλλαξε τακτική και το’ ριξε στις διαπραγματεύσεις. Το 1778 οι Ρώσοι πρόσφεραν «προστασία» στους Τσουκτσί και πλήρη απαλλαγή φόρων. Στην ουσία, δηλαδή, οι Τσουκτσί μόνο κατ' όνομα θα ήταν μέρος της αυτοκρατορίας. Εκείνοι δέχτηκαν. Οι περισσότεροι από τους άλλους λαούς της περιοχής (Κοριάκ, Εβενκ, Γιουκαγκίρ κτλ.) είχαν υποταχθεί πολύ νωρίτερα.

🔎Πέρα από κάποιες εξερευνητικές αποστολές, οι Τσουκτσί αφέθηκαν στην ησυχία τους για σχεδόν ένα αιώνα. H περιοχή απέκτησε ενδιαφέρον για τη Ρωσία μόνο μετά την πώληση της Αλάσκας στις ΗΠΑ το 1867 (ολόκληρη η παλαβή ιστορία της Αλάσκας στο κείμενο της Γεωγραφίδας).

🔎Οι Ρώσοι άρχισαν να σκέφτονται την ίδρυση φρουρίων και περιπόλων στην περιοχή, χερσαίων και θαλάσσιων, για να προστατέψουν τα σύνορά τους, αφού έβλεπαν όλο και περισσότερους Αμερικάνους τυχοδιώκτες να περνούν ανενόχλητοι τον (για μήνες παγωμένο) Βερίγγειο Πορθμό και να εγκαθίστανται στην περιοχή, χωρίς κανείς να τους ελέγχει! Ειδικά δε μετά το 1896, όταν ξεκίνησε στο Κλοντάικ της Αλάσκα ο πυρετός του χρυσού και χιλιάδες έτρεχαν σαν τρελοί να σκάβουν στα χιόνια, δεν ήταν λίγοι οι Αμερικάνοι που έτρεξαν ανατολικότερα, στη Σιβηρία, εκτιμώντας ότι αφού έχει στην Αλάσκα χρυσό, θα’ χει και πιο δίπλα.

🔎Η οικονομική επιρροή των ΗΠΑ στην περιοχή ήταν τέτοια που δημιουργήθηκε και αμερικάνικη εταιρεία επενδύσεων ονόματα NESC, North East Siberian Company, Εταιρία της Βορειοανατολικής Σιβηρίας! Η οποία λειτουργούσε κανονικά από το 1902 μέχρι το 1910 με επίσημη άδεια από τον τσάρο! Άδειες εξερευνήσεων και εξορύξεων είχε εξασφαλίσει και η περιβόητη Hudson’s Bay Company, η εταιρεία του Κόλπου Χάτσον, που εκμεταλλευόταν όλη την περιοχή του βόρειου Καναδά.

🔎Οι Αμερικανοί προσπάθησαν να προσεταιρισθούν τους Τσουκτσί, αφού εκτός από χρυσάφι ήθελαν να επεκταθούν και στο εμπόριο γουναρικών. Κι εφάρμοσαν την… δοκιμασμένη τακτική που’ χε πετύχει στους Ινδιάνους στη δική τους ήπειρο: Ουίσκι, μπιχλιμπίδια και πυροβόλα όπλα για γούνες.

🔎Οι Ρώσοι το αντιλήφθηκαν νωρίς και το ξέκοψαν. Σιγά-σιγά το πράγμα ξέφτισε, αφού τα ευρήματα χρυσού στην περιοχή ήταν μικρότερα απ’ όσο περίμεναν. Κοινώς, χρυσό δεν βρήκαν στα ποτάμια, οι δε Τσουκτσί έπιναν ουίσκι σαν νεροφίδες, αλλά γούνες πολλές δεν έφερναν.

🔎Το 1919, πριν ακόμη εδραιωθεί καλά-καλά η Σοβιετική Ένωση, αξιωματούχοι από τη Μόσχα επισκέφθηκαν την περιοχή και εξήγγειλαν προγράμματα… κολεκτιβοποίησης της οικονομίας. Οι Τσουκτσί τους άκουσαν, αλλά δεν κατάλαβαν τίποτα. Τι να κολεκτιβοποιήσουν οι νομάδες Τσουκτσί, που δεν είχαν ιδέα τι θα πει ιδιοκτησία γης και κυνηγούσαν ή ψάρευαν όλοι μαζί σε ομάδες;

🔎Υπήρξε, πάντως, μια εκβιομηχάνιση. Σιγά-σιγά ανακαλύφθηκαν μεγάλα κοιτάσματα πετρελαίου, φυσικού αερίου, άνθρακα και χρυσού, αλλά κυρίως κασσίτερου. Κατά τη διάρκεια του Β’ παγκοσμίου πολέμου σχεδόν όλος ο κασσίτερος της ΕΣΣΔ προερχόταν από την Τσουκότκα. Για να προσελκύσουν, μάλιστα, περισσότερο κόσμο στα εργοστάσια και στα ορυχεία, οι Σοβιετικοί πρόσφεραν απίστευτους (για τα δεδομένα της ΕΣΣΔ) μισθούς, επιδόματα και προνόμια σε όσους επέλεγαν να εγκατασταθούν σ’ αυτή την αφιλόξενη περιοχή.

🔎Το 1989, στην τελευταία απογραφή της ΕΣΣΔ, μετρήθηκαν στην Τσουκότκα 164.000 άνθρωποι, το 83% των οποίων ήταν Ρώσοι και Ουκρανοί ειδικευμένοι εργάτες και επιστήμονες. Με την πτώση της ΕΣΣΔ οι περισσότεροι τα μάζεψαν κι έφυγαν για πιο… ζεστά. Στη απογραφή του 2021 μετρήθηκαν 47.853 άνθρωποι, δηλαδή σε 30 χρόνια η περιοχή έχασε τα 2/3 του πληθυσμού της!

🔎Το 1991 ο Ρώσος πρόεδρος Γέλτσιν διόρισε κυβερνήτη της Τσουκότκα τον Καζάκο Αλεξάντρ Ναζάροφ. Ο οποίος συνέδεσε το όνομά του με την ελεύθερη πτώση της οικονομίας της περιοχής, με οικονομικά σκάνδαλα που είχαν στόχο τον προσωπικό του πλουτισμό, ως και τη μη απόδοση φόρων στην κεντρική κυβέρνηση! Ο Ναζάροφ είχε υιοθετήσει μια ρητορική κινδυνολογίας, σύμφωνα με την οποία ο ίδιος κρατούσε με τα δόντια την περιοχή για να μην πέσει στα χέρια των ΗΠΑ. Και κατηγορούσε τους φουκαράδες τους Τσουκτσί ότι… συμμάχησαν με τις ΗΠΑ, καταδικάζοντάς ολόκληρο το λαό τους σε θάνατο από ασιτία!

🔎Η Λιουντμίλα Αϊνάνα, η ακτιβίστρια των Τσουκτσί εκείνη την εποχή, η οποία συνέγραψε και το πρώτο ρωσο-τσουκτσί λεξικό, τα γράφει πολύ ωραία στο βιβλίο της για τα δεινά του λαού της. Οι Τσουκτσί είχαν σχεδόν για μία δεκαετία πρόσβαση μόνο σε αλεύρι που προοριζόταν για ζωοτροφές! Πολλοί που είχαν ενσωματωθεί στους οικισμούς και ζούσαν «πολιτισμένα» αναγκάστηκαν μετά από δεκαετίες να θυμηθούν το κυνήγι ταράνδου και το ψάρεμα στις αφιλόξενες ακτές για να χορτάσουν.

  🔎Οι αιτιάσεις του Ναζάροφ βασίζονταν στην συμφωνία Μπέικερ-Σεβαρτνάτζε του 1990 (από τα ονόματα των υπουργών εξωτερικών ΗΠΑ-ΕΣΣΔ) με την οποία οι δύο χώρες «μοιράστηκαν» τα στενά του Βερίγγειου πορθμού. Με τη συμφωνία αυτή η Ρωσία «έχασε» σχεδόν 200.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα θαλάσσιας κυριαρχίας και εκμετάλλευσης. Από τότε ως σήμερα ο Ναζάροφ κατηγορεί τον Σεβαρτνάτζε ότι «ήθελε να πουλήσει την Τσουκότκα στους Αμερικάνους» και υπερηφανεύεται ότι αυτός τον σταμάτησε.

🔎Η αλήθεια είναι ότι οι Τσουκτσί, πάνω στην πείνα και την απελπισία τους, στράφηκαν σε οποιονδήποτε μπορούσε να τους βοηθήσει. Κι αυτοί που ανταποκρίθηκαν περισσότερο απ’ όλους ήταν αμερικάνικες μη κυβερνητικές οργανώσεις, οι οποίες έσπευσαν να στείλουν ανθρωπιστική βοήθεια στην περιοχή. Τώρα, αν τα κίνητρά τους ήταν ακραιφνώς ανθρωπιστικά ή συμφεροντολογικά, αυτό το αφήνουμε στην κρίση του καθενός… Το θέμα είναι ότι ο Ναζάροφ βρήκε πάτημα για να τους κατηγορήσει ως «εχθρούς» της Ρωσίας και είπαν το ψωμί, ψωμάκι.

🔎Με το που ανέλαβε ο Βλαντίμιρ Πούτιν, το 2000, αποφάσισε να τελειώνει με τον Ναζάροφ. Του έστειλε την «Ομοσπονδιακή Φορολογική Αστυνομία» να τον ελέγξει, κι αυτός «αποφάσισε» να μην κατέβει υποψήφιος στις εκλογές. Έτσι μπήκε στο παιχνίδι ο Ρομάν Αμπράμοβιτς. Ναι, ο πασίγνωστος ολιγάρχης που έγινε γνωστός στη Δύση ως ιδιοκτήτης της Τσέλσι.

🔎Ο Ρωσο-εβραίος Αμπράμοβιτς, γεννημένος στο Σαρατόφ, μεγαλωμένος στη δυτική Ρωσία και με καταγωγή από την Λιθουανία, φυσικά δεν είχε την παραμικρή σχέση με την περιοχή. Πλην όμως, είχε ήδη αρχίσει να κάνει γερό κομπόδεμα ως ολιγάρχης και μάλιστα είχε καταγραφεί ως από τους πρώτους της συνομοταξίας που είχε «συμβουλέψει» τον Γέλτσιν να ορίσει διάδοχο τον Πούτιν. Οπότε θεωρήθηκε του στενού κύκλου του Πούτιν, όταν αυτός ανέλαβε.

🔎Ο διορισμός του Αμπράμοβιτς ως κυβερνήτη της Τσουκότκα έγινε τον Ιανουάριο του 2001. Παρ’ ότι δεν είχε σχέσεις με την περιοχή, ο ολιγάρχης την επισκεπτόταν πολύ συχνά, επεδίωξε σχέσεις με τους Τσουκτσί, κυλίστηκε μαζί τους στα δέρματα ταράνδου και γεύτηκε τις λιχουδιές τους, συκώτια και έντερα ταράνδου βουτηγμένα στο λαρδί.

🔎Το κυριότερο, όμως, είναι ότι έδινε λεφτά γι’ αυτούς. Υπολογίζεται ότι ως το 2008, που εγκατέλειψε τη θέση, είχε δώσει περισσότερο από 1,3 δις δολάρια (!) από την προσωπική του περιουσία για να φτιάξει σχολεία, νοσοκομεία, δρόμους, ως και να επιδοτήσει τους Τσουκτσί να αγοράσουν από ένα snowmobile ο καθένας!

🔎Το 2004, όταν είχε ήδη αγοράσει την Τσέλσι, ο Αμπράμοβιτς ζήτησε από τον Πούτιν να τον απαλλάξει. Ο Πούτιν δεν σήκωνε κουβέντα. Ο Αμπράμοβιτς «επανεξελέγη» το 2005 και άντεξε ως το 2008, όταν ο τότε πρόεδρος Μεντβέντεφ αποδέχτηκε την παραίτησή του. Με την υποσημείωση, βέβαια, ότι οι «αγαθοεργίες» του θα συνεχίζονταν. Πράγματι, ως σήμερα ο Αμπράμοβιτς δίνει εκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο για επενδύσεις στην περιοχή. Είναι ένα είδος έμμεσου, αλλά αποτελεσματικού «φόρου» για όλα τα καλά που έκανε η Ρωσία (και ο Πούτιν) γι’ αυτόν.

🔎Όπως είναι φυσικό, ο Αμπράμοβιτς λατρεύεται από τους Τσουκτσί. Είναι ο δικός τους… Άγιος Βασίλης, άλλωστε κι αυτός από τον ουρανό κατέφθανε, με το ιδιωτικό του ελικόπτερο. O πρώτος «επίσημος» δρόμος για αυτοκίνητα στην Τσουκότκα χαράχτηκε το 2012 (!) και συνδέει το Αναντίρ με το λιμάνι του Μαγκαντάν.

🔎Η Τσουκότκα κυβερνήθηκε από τον Ρομάν Κόπιν από το 2008 ως το 2023. Ήταν 34 ετών μόλις ανέλαβε ο Κόπιν, ο οποίος έχει σπουδάσει δημόσια διοίκηση κι επίσης δεν έχει σχέση με την περιοχή. Ένας χαρτογιακάς, χωρίς ερείσματα στην περιοχή, διαχειριστής του χρήματος από το κράτος και τον Αμπράμοβιτς. Η «βασιλεία» του, που κράτησε 15 χρόνια, τον φέρνει δεύτερο στη λίστα όλων των εποχών με τους μακροβιότερους διοικητές περιοχών. Πρώτος στη λίστα είναι ο Ραμζάν Καντίροφ της Τσετσενίας. Χωρίς άλλα σχόλια.

🔎Το 2023 ανέλαβε άλλος. Ποιος; Το όνομα Βιάτσεσλαβ Κουζνέτσοφ δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό, αλλά για τους γνώστες είναι πολύ συμβολικό. Πρόκειται για έναν άνθρωπο «ειδικών αποστολών» του Πούτιν, ο οποίος ανάμεσα στα άλλα πόστα που κατείχε, διετέλεσε και αναπληρωτής πρωθυπουργός της «Λαϊκής Δημοκρατίας του Λουγκάνσκ». Δηλαδή της ρωσόφωνης αυτής περιοχής της Ουκρανίας που τελεί υπό ρωσικό έλεγχο από το 2014 και είχε ανακηρύξει μονομερώς την ανεξαρτησία της, μέχρι που «ενσωματώθηκε» στην Ρωσία το 2023 με μη αναγνωρισμένο δημοψήφισμα.

🔎Η παρουσία του Κουζνέτσοφ, ενός ανθρώπου που είναι της άμεσης εμπιστοσύνης του Πούτιν, δείχνει το ρωσικό άμεσο ενδιαφέρον γι’ αυτό το παγωμένο κομμάτι γης.

🔎Ούτε το αμερικανικό ενδιαφέρον, φυσικά, έχει εκλείψει. Τα ερείσματα, όμως, έχουν εξαφανιστεί. Φρόντισε γι’ αυτό ο Αμπράμοβιτς, ο οποίος δεν είναι και ακριβώς όπως παρουσιάζεται, δηλαδή «αντίθετος» στον Πούτιν. Άλλοι ολιγάρχες, βέβαια, με τα χρόνια μπήκαν πιο γερά στον στενό κύκλο του Ρώσου προέδρου, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο Αμπράμοβιτς τοποθετήθηκε απέναντι.

🔎Πολύς κόσμος ανησύχησε στην περιοχή τον Απρίλιο του 2022, όταν έμαθε ότι η υγεία του Αμπράμοβιτς κλονίστηκε (λόγω δηλητηρίασης; Ποτέ δεν εξιχνιάστηκε) μετά από την προσπάθειά του να μεσολαβήσει για την κατάπαυση του πυρός στην Ουκρανία. Ανάμεσα στα μηνύματα για ταχεία ανάρρωση που έλαβε ο Ρώσος ολιγάρχης ήταν και εκατοντάδες (!) τηλεγραφήματα που εστάλησαν από τον τηλεγραφικό σταθμό του Αναντίρ.