Ανατολικά του Κογκό: Το πιο πολύτιμο ορυκτό η επιβίωση

 

Άλλοι λένε για τη Γάζα, άλλοι για την Ουκρανία. Κάποιοι, πιο «ψαγμένοι», αναφέρουν και το Σουδάν. Για τα ανατολικά της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κογκό, όπου σκοτώνονται άνθρωποι κάθε μέρα και πάνω από 7,5 εκατομμύρια ψυχές έχουν γίνει πρόσφυγες, δεν λέει κανένας.

🔎Δυστυχώς γι’ αυτή την πανέμορφη και πάμπλουτη (σε υπέδαφος και ορυκτά) περιοχή, το αιματοκύλισμα δεν αποτελεί είδηση. Για περισσότερο από 60 χρόνια ο ντόπιος κόσμος έχει συνηθίσει να απειλείται η ζωή του και η περιουσία του, να γίνεται έρμαιο διεθνών συμφέροντων. Κι αυτό ο σπαραγμός, που αν συνέβαινε σε άλλο μέρος του κόσμο θα’ ταν πρωτοσέλιδος, χρόνια τώρα περνάει στα ψιλά της ειδησεογραφίας. Σα να είναι κάτι δεδομένο.

🔎Η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό μοιάζει με δύο-τρεις διαφορετικούς κόσμους κολλημένους στο ίδιο χάρτη. Η δυτική πλευρά κοιτάζει προς τον Ατλαντικό, με την Κινσάσα να φλερτάρει με τη Μπραζαβίλ απέναντι στον Κονγκό ποταμό. Ο νότος με το χρυσάφι και τα διαμάντια κοιτάζει προς τις αντίστοιχες πρώην βρετανικές αποικίες του νότου.

🔎Η ανατολική πλευρά, όμως, ακουμπά στη λίμνη Κίβου και στα σύνορα με τη Ρουάντα, την Ουγκάντα και το Μπουρούντι. Θυμίζει περισσότερο Κενυάτικο χάιλαντ παρά την τροπική λωρίδα του Ατλαντικού.

🔎Η γεωγραφική αυτή διάσπαση δεν είναι απλή λεπτομέρεια. Η ανατολή του Κονγκό βρέθηκε πάντα στο σταυροδρόμι εθνοτήτων, εμπορίου και συγκρούσεων. Εκεί το κράτος της Κινσάσα έμοιαζε περισσότερο με κάτι μακρινό, παρά με πραγματική αρχή εξουσίας.

🔎Από την εποχή του Λεοπόλδου του Βελγίου, που έκανε τη χώρα προσωπικό του κτήμα, η εκμετάλλευση των πόρων υπήρξε το κυρίαρχο μοτίβο. Ο πανούργος Λεοπόλδος εκμεταλλεύθηκε την αντιπαλότητα των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων και για να μην σφαχτούν οι ευρωπαϊκοί στρατοί για το κέντρο της Αφρικής, τους πρότεινε να φτιάξει μια δική του αποικία.

🔎Όλα αυτά το 1885, στο διαβόητο πια «συνέδριο του Βερολίνου». Τότε που οι εκπρόσωποι των ευρωπαϊκών δυνάμεων μαζεύτηκαν στην αυτοκρατορία των Γερμανών και χάραξαν τα σύνορα της Αφρικής πάνω στους χάρτες, μοιάζοντας τις περιοχές σαν οικόπεδα, χωρίς να ρωτήσουν κανέναν ντόπιο.

🔎Καουτσούκ, χαλκός, διαμάντια, κοβάλτιο είναι λίγα από τα πολύτιμα «προϊόντα» του Κονγκό, τα οποία ο Λεοπόλδος τα εκμεταλλεύθηκε για προσωπικό του πλουτισμό. Ακόμα και μετά το 1908, όταν η αποικία έφυγε από τη δικαιοδοσία του ενός και η διοίκησή της πέρασε τυπικά στο βελγικό κράτος, η εκμετάλλευση δεν άλλαξε. Ιδιωτικές «εταιρείες», η καθεμιά με αφεντικό συνήθως ένα κυνικό κι απάνθρωπο απόβρασμα της αποκιοκρατίας, ξεζούμιζαν την περιοχή και τον κόσμο της, που «εργάζονταν» υπό καθεστώς δουλείας.

🔎Αυτό συνέβη σχεδόν σ’ όλη τη χώρα. Η ανατολική πλευρά, γεμάτη κοιτάσματα χρυσού και κολοσσιαία αποθέματα κοβάλτιου, δεν έπαψε ποτέ να είναι αφορμή για πολέμους.

🔎Οι Βέλγοι έφυγαν το 1960, όταν και η χώρα απέκτησε την ανεξαρτησία της. Αμέσως ξεκίνησαν οι φυγόκεντρες δυνάμεις και η χώρα πέρασε πάνω από μισό αιώνα κρίσεων. Τα διάφορα κομμάτια του Κογκό είναι τόσο διαφορετικά μεταξύ τους, που ήταν εξ ορισμού δύσκολο να μείνουν ενωμένα. Χρειαζόταν μια ισχυρή κολλητική ουσία.

🔎Ο Πατρίς Λουμπούμπα, o πρώτος πρωθυπουργός της νέας χώρας, φάνηκε ότι είχε την προσωπικότητα να ενώσει τα διάφορα κομμάτια. Ονειρευόταν ένα κράτος χωρίς εξαρτήσεις. Να συναλλάσσεται ως ίσος προς ίσο. Να πουλάει σε όλους, σε όποιον έδινε τα περισσότερα. Αποδείχτηκαν όλα όνειρα απατηλά. Τον δολοφόνησαν σε τρία χρόνια.

🔎Ο Μομπούτου Σέσε Σέκο, που ανέλαβε με πραξικόπημα και  κυβέρνησε σαν κακέκτυπο δικτάτορα της ψυχροπολεμικής εποχής μέχρι το 1997, είχε την ευλογία της Δύσης. Η ανατολική περιφέρεια του Κίβου λειτουργούσε σαν ζώνη ανυπακοής. Η κατάρρευσή του καθεστώτος Μομπούτο στα μέσα της δεκαετίας του ’90 έφερε το πρώτο ντόμινο πολέμων.

🔎Ο First Congo War (1996-1997) έσβησε την εποχή Μομπούτου. Με την υποστήριξη της Ρουάντας και της Ουγκάντας, ο Λοράν-Ντεζιρέ Καμπιλά ανέτρεψε το καθεστώς. Αλλά στα ανατολικά η αστάθεια παρέμεινε. Ειδικά μετά τη γενοκτονία του 1994 στη Ρουάντα, χιλιάδες κυνηγημένοι Χούτου αντάρτες πέρασαν στο ανατολικό Κονγκό.

🔎Δεν χρειάστηκε πολύ για να ξεσπάσει ο Second Congo War (1998-2003). Αυτός ονομάστηκε και «Παγκόσμιος Πόλεμος της Αφρικής» γιατί ενεπλάκησαν εννιά χώρες και δεκάδες ένοπλες ομάδες. Αποτέλεσμα: εκατομμύρια νεκροί, είτε από μάχες είτε από την πείνα και τις ασθένειες που ακολούθησαν.

🔎Η ειρήνη του 2003 ήταν περισσότερο μια συμφωνία παύσης όπλων παρά μια νέα αρχή.
Στο Κίβου, οι τοπικές «πολιτοφυλακές» (στην ουσία ένοπλες αντάρτικες ομάδες που δεν έδιναν λογαριασμό στην κυβέρνηση) ξεφύτρωναν συνεχώς.

🔎Η οργάνωση M23, με έδρα κυρίως στη Βόρεια Κίβου, γεννήθηκε μέσα σε αυτό το περιβάλλον το 2012, με υποστήριξη από τη Ρουάντα σύμφωνα με τον ΟΗΕ.

🔎Η ιστορία της M23 είναι ενδεικτική της περιοχής. Διαλύθηκε το 2013 ύστερα από διεθνείς πιέσεις, τα μέλη της πέρασαν στα γειτονικά κράτη, και για χρόνια φαινόταν ανενεργή.
Μόνο που το 2021-2022 ξαναεμφανίστηκε, καλύτερα οργανωμένη, πιο επιθετική και με φόντο τις ασταμάτητες εθνοτικές εντάσεις.

🔎Το 2022, οι μάχες στην Βόρεια Κίβου πήραν διαστάσεις ανοιχτού πολέμου. Η Γκόμα, η μεγαλύτερη πόλη της περιοχής (και μια εποχή πρωτεύουσα όλης της αποικίας, πριν αυτή μεταφερθεί στην σημερινή Κινσάσα), κινδύνευσε να πέσει στα χέρια των ανταρτών.

🔎Η κυβέρνηση του Φελίξ Τσισεκέντι κατηγόρησε ευθέως τη Ρουάντα ότι στηρίζει και εξοπλίζει το M23. Η Ρουάντα απάντησε πως το πρόβλημα είναι οι ένοπλες ομάδες των αντικαθεστωτικών Χούτου (FDLR) που δρουν μέσα στο Κονγκό. Η αλήθεια, όπως πάντα, βρίσκεται κάπου ανάμεσα στην πολιτική και στα κοιτάσματα του εδάφους.

🔎Οι μάχες δεν αφορούν μόνο την ασφάλεια∙ αφορούν τον έλεγχο του κοβάλτιου που τροφοδοτεί την παγκόσμια βιομηχανία κινητών τηλεφώνων και μπαταριών.

🔎Από το 2022 ως σήμερα, η ανθρωπιστική κρίση έχει πάρει εφιαλτικές διαστάσεις. Ο ΟΗΕ υπολογίζει πως περισσότεροι από 7,5 εκατομμύρια άνθρωποι είναι εσωτερικά εκτοπισμένοι στο ανατολικό Κονγκό. Ο αριθμός των νεκρών μετριέται πια σε δεκάδες χιλιάδες, ενώ οι καταυλισμοί γύρω από τη Γκόμα θυμίζουν σκηνικό ατέλειωτης προσφυγικής εξόδου.

🔎Τα στοιχεία είναι σοκαριστικά. Πάνω από 500.000 άνθρωποι εκτοπίστηκαν μόνο το 2023 εξαιτίας των νέων μαχών. Η πείνα έχει επιστρέψει σαν μόνιμος συνοδοιπόρος, ενώ οι επιθέσεις σε χωριά γίνονται σχεδόν καθημερινότητα.

🔎Η ειρωνεία είναι πως η χώρα διαθέτει πλούτο ικανό να θρέψει όχι μόνο την ίδια, αλλά και ολόκληρη την ήπειρο. Το Κονγκό έχει το 70% των παγκόσμιων αποθεμάτων κοβαλτίου, αλλά η ανατολική του πλευρά είναι η πιο φτωχή της χώρας. Η παγκόσμια αγορά απολαμβάνει φθηνές μπαταρίες λιθίου, ενώ οι εργάτες του Κίβου ματώνουν στα ορυχεία.

🔎Η αποστολή του ΟΗΕ (MONUSCO), έχει εξελιχθεί σε σύμβολο αδυναμία επιβολής της τάξης.
Παρά την παρουσία δεκάδων χιλιάδων κυανόκρανων, η βία δεν έχει κοπάσει.
Οι τοπικοί κάτοικοι κατηγορούν τους κυανόκρανους ότι παρακολουθούν αμέτοχοι ενώ τα χωριά τους καίγονται.

🔎Ο Τσισεκέντι προσπαθεί να φτιάξει συμμαχίες με γειτονικές χώρες και διεθνείς οργανισμούς. Η Κένυα έστειλε στρατεύματα, ενώ η Ανατολικοαφρικανική Κοινότητα (Κένια, Ουγκάντα, Τανζανία) ανέλαβε ρόλο μεσολαβητή. Μόνο που η Ρουάντα παραμένει το μεγάλο αγκάθι, αφού ο Πολ Καγκάμε γνωρίζει πως ο έλεγχος στο Κίβου είναι στρατηγικής σημασίας για την επιβίωση του καθεστώτος του.

🔎Η σύγκρουση έχει και εθνοτική διάσταση. Οι κοινότητες των Τούτσι στο ανατολικό Κονγκό θεωρούνται «ξένες» από τον υπόλοιπο πληθυσμό, παρά το ότι ζουν εκεί για γενιές.
Το M23 αξιοποιεί αυτήν την ένταση για να παρουσιάζεται ως προστάτης των Τούτσι.

🔎Από το 2022, οι εκθέσεις της Διεθνούς Αμνηστίας και του Human Rights Watch μιλούν για εγκλήματα πολέμου. Σφαγές αμάχων, βιασμοί, στρατολόγηση παιδιών. Η καθημερινότητα του Κίβου είναι ένας ατελείωτος κατάλογος παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

🔎Όσο περνούν τα χρόνια, το Κονγκό μοιάζει να ζει μια αιώνια επανάληψη της ίδιας τραγωδίας. Η ειρήνη ανακοινώνεται, υπογράφεται, γιορτάζεται με τελετές, και την επόμενη εβδομάδα ξαναρχίζουν οι επιθέσεις. Το ίδιο συνέβη τον περασμένο Ιούνιο. Το χαρτί της ειρήνης μετατράπηκε γρήγορα σε κουρέλι. Κανείς δεν υπακούει σ’ αυτά που «συμφωνήθηκαν».

🔎Η Γκόμα γίνεται το επίκεντρο ενός κόσμου που δεν μπορεί να ξεφύγει από τη γεωγραφία του. Το ανατολικό Κονγκό είναι καταδικασμένο να μείνει διαφορετικό από τη δυτική πλευρά. Η Κινσάσα μπορεί να μιλά για ανάπτυξη, επενδύσεις και δημοκρατία, αλλά το Κίβου ακούει μόνο τον ήχο των πυροβόλων.

🔎Αν κάτι διδάσκει η κρίση μετά το 2022 είναι ότι το Κονγκό δεν είναι ποτέ εσωτερικό ζήτημα.
Ρουάντα, Ουγκάντα, διεθνείς εταιρείες εξόρυξης, όλοι έχουν μερίδιο. Και η ανατολική πλευρά μένει φυλακισμένη σ’ έναν κύκλο βίας που μοιάζει χωρίς τέλος.

🔎Η τραγωδία συνεχίζεται, με τους αριθμούς των προσφύγων να αυξάνονται μήνα με τον μήνα. Σκηνές από μουσαμάδες, παιδιά με άδεια μάτια, γυναίκες που κουβαλούν νερό ανάμεσα σε στρατιώτες και αντάρτες. Ένας ολόκληρος λαός που δεν ξέρει αν αύριο θα έχει σπίτι να επιστρέψει.

🔎Η ιστορία της ανατολικής πλευράς του Κονγκό δεν είναι παρά μια υπενθύμιση ότι το πλούσιο υπέδαφος δεν φέρνει ευημερία. Όταν οι γείτονες, οι πολυεθνικές και το ίδιο το κράτος σού θυμίζουν καθημερινά ότι είσαι αναλώσιμος, το μόνο που σου μένει είναι να επιβιώσεις.