Σαγκάη, Μόσχα, Νέο Δελχί: η Ευρασία ψάχνει ταυτότητα

 

Ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης (Shanghai Cooperation Organisation) είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς μια περιφερειακή πρωτοβουλία μπορεί να μετατραπεί σε γεωπολιτικό φόρουμ με παγκόσμια βαρύτητα. Κοινώς, γι’ αλλού ξεκινήσαμε κι αλλού η ζωή μας πάει.

🔎Στα ΜΜΕ, ακόμα και τα διεθνή, διαφημίζεται ως «η σύμπραξη Ρωσίας-Κίνας-Ινδίας». Προφανώς οι τρεις τεράστιες, από κάθε άποψη, χώρες δίνουν τον τόνο, αλλά είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο ακόμα και τώρα. Και κανείς δεν ξέρει πώς θα εξελιχθεί.

🔎Η ιστορία του ξεκινά το 1996. Τότε, η Κίνα και τέσσερις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες (Ρωσία, Καζακστάν, Κιργιστάν και Τατζικιστάν) δημιούργησαν τους λεγόμενους «Shanghai Five».

🔎Ο στόχος τους ήταν απόλυτα πρακτικός: να διευθετήσουν τα ασαφή σύνορα που είχαν μείνει από την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης και να αποτρέψουν συγκρούσεις.

🔎Το 2001, με την ένταξη του Ουζμπεκιστάν, οι «πέντε» έγιναν «έξι» και απέκτησαν επίσημη μορφή:  Shanghai Cooperation Organisation. Η συγκυρία ήταν χαρακτηριστική. Οι ΗΠΑ ετοίμαζαν την εισβολή στο Αφγανιστάν και εγκαθίσταντο στρατιωτικά στην Κεντρική Ασία. Ο SCO παρουσιάστηκε τότε ως απάντηση: ένα φόρουμ που θα ενίσχυε την «περιφερειακή σταθερότητα».

🔎Η ατζέντα του είχε τρεις άξονες: ασφάλεια, οικονομική συνεργασία, πολιτισμική ανταλλαγή. Στην πράξη, όμως, ο πρώτος έγινε η προτεραιότητα. Οι Κινέζοι μιλούσαν για την ανάγκη καταπολέμησης των «τριών κακών» – τρομοκρατίας, εξτρεμισμού και αποσχιστικών κινημάτων. Οι Ρώσοι το έβλεπαν σαν μέσο να συγκρατήσουν την αμερικανική επιρροή στα «μαλακά υπογάστρια» τους.

🔎Η μεγάλη διεύρυνση ήρθε το 2017. Η Ινδία και το Πακιστάν έγιναν πλήρη μέλη, μετατρέποντας τον SCO από μια σχετικά μικρή περιφερειακή λέσχη σε μια οντότητα που καλύπτει σχεδόν όλη την ευρασιατική ήπειρο. Το 2023 προστέθηκε και το Ιράν, επιδιώκοντας να σπάσει τη διπλωματική του απομόνωση.

🔎Σήμερα, τα μέλη του SCO είναι δέκα: Κίνα, Ρωσία, Ινδία, Πακιστάν, Ιράν, Καζακστάν, Κιργιστάν, Τατζικιστάν, Ουζμπεκιστάν και Λευκορωσία. Μαζί συγκεντρώνουν περίπου το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού, πάνω από 3,5 δισεκατομμύρια ανθρώπους.

🔎Στις ετήσιες συναντήσεις συμμετέχουν μια σειρά από άλλες χώρες, με το καθεστώς του «παρατηρητή» ή του συνεργάτη διαλόγου. Στην ουσία βρίσκονται στον προθάλαμο. Στην συνάντηση που ολοκληρώθηκε την 1^η Σεπτεμβρίου 2025 πήραν μέρος 24 κράτη, ανάμεσά τους και μεγάλοι παίκτες όπως η Τουρκία, το Βιετνάμ και το Αζερμπαϊτζάν.

🔎Ο πληθυσμός είναι μόνο η μία πλευρά. Η οικονομία είναι η άλλη. Το συνολικό ΑΕΠ των χωρών-μελών ξεπερνά τα 23 τρισεκατομμύρια δολάρια σε ονομαστικούς όρους (2023), δηλαδή περίπου το ένα τέταρτο της παγκόσμιας οικονομίας. Αν το δούμε σε όρους αγοραστικής δύναμης (PPP), ο SCO καλύπτει πάνω από το 30% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

🔎Η Κίνα και η Ινδία είναι οι δύο μηχανές που δίνουν αυτή τη βαρύτητα. Μαζί ξεπερνούν τα 16 τρισεκατομμύρια δολάρια σε ονομαστικό ΑΕΠ. Η Ρωσία προσθέτει την ενέργεια και τις πρώτες ύλες της. Το Ιράν τα τεράστια αποθέματα φυσικού αερίου. Και οι χώρες της Κεντρικής Ασίας διαθέτουν στρατηγικές πρώτες ύλες και ενεργειακές αρτηρίες που συνδέουν Ανατολή και Δύση.

🔎Στρατιωτικά, ο SCO συγκεντρώνει τρεις από τις πέντε ισχυρότερες δυνάμεις του κόσμου: Κίνα, Ρωσία, Ινδία. Ο συνδυασμός τους υπερβαίνει το ένα δισεκατομμύριο στρατεύσιμους. Το οπλοστάσιο περιλαμβάνει τρεις πυρηνικές δυνάμεις (Ρωσία, Κίνα, Ινδία) και έναν ακόμη παίκτη με πυρηνικά (Πακιστάν).

🔎Η Ρωσία και η Κίνα διατηρούν τα μεγαλύτερα αποθέματα πυρηνικών κεφαλών μετά τις ΗΠΑ. Ο SCO δεν έχει ρήτρα συλλογικής άμυνας, αλλά οργανώνει τακτικά κοινές ασκήσεις, γνωστές ως Peace Missions, με χιλιάδες στρατιώτες, σύγχρονα όπλα και ένα ξεκάθαρο μήνυμα: εδώ υπάρχει συντονισμός.

🔎Παρά τα εντυπωσιακά νούμερα, ο SCO δεν είναι ΝΑΤΟ. Δεν υπάρχει κοινή διοίκηση, ούτε εγγύηση αμοιβαίας άμυνας. Στην πραγματικότητα, μοιάζει περισσότερο με μια ευρασιατική πλατφόρμα διαλόγου, όπου τα κράτη-μέλη βρίσκουν έναν ελάχιστο κοινό παρονομαστή.

🔎Κι εκεί αρχίζουν οι αντιφάσεις. Η Ινδία και το Πακιστάν βρίσκονται σε μόνιμη σύγκρουση. Η Κίνα και η Ινδία έχουν μακροχρόνια συνοριακά προβλήματα, που οδήγησαν μάλιστα σε αιματηρές συγκρούσεις το 2020 στα Ιμαλάια. Η Ρωσία και η Κίνα εμφανίζονται ενωμένες, αλλά υπάρχει μια σιωπηλή αντιπαλότητα για το ποια θα κυριαρχήσει στην Κεντρική Ασία.

🔎Οι μικρότερες χώρες, όπως το Καζακστάν ή το Ουζμπεκιστάν, φοβούνται μήπως ο SCO γίνει απλώς όχημα των μεγάλων. Γι’ αυτό συχνά ισορροπούν, κρατώντας ανοιχτές σχέσεις και με τη Δύση.

🔎Ακόμη και σε οικονομικό επίπεδο, οι αντιθέσεις είναι εμφανείς. Η Ινδία δεν θέλει να εξαρτηθεί από την κινεζική Belt and Road Initiative, αν και ο SCO προβάλλεται ακριβώς ως πλατφόρμα υποστήριξης τέτοιων έργων. Το Ιράν, πάλι, βλέπει στον οργανισμό ένα διπλωματικό όχημα απέναντι στις αμερικανικές κυρώσεις.

🔎Ο SCO, με λίγα λόγια, είναι ένας καθρέφτης της ίδιας της Ευρασίας: τεράστιος, γεμάτος δυναμισμό, αλλά και διχασμένος.

🔎Σε πληθυσμό υπερβαίνει κάθε άλλο διεθνές σχήμα. Σε οικονομία πλησιάζει (σε κάποιες μετρήσεις ξεπερνάει) τη Δύση. Σε στρατιωτική ισχύ διαθέτει τα μεγαλύτερα οπλοστάσια του πλανήτη μετά το ΝΑΤΟ.

🔎Κι όμως, παραμένει ένας οργανισμός που, για την ώρα, δεν μπορεί να λειτουργήσει με την πειθαρχία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ούτε με την αποφασιστικότητα του ΝΑΤΟ. Γιατί η Ευρασία δεν έχει ακόμη κοινή ταυτότητα: είναι μια γεωγραφική μάζα γεμάτη αντιθέσεις.

🔎Αντιπροσωπεύει, ωστόσο, κάτι πολύ σημαντικό: την ανατολική αυτοπεποίθηση. Την ιδέα ότι η παγκόσμια ισορροπία δεν θα ορίζεται για πάντα από την Ουάσινγκτον και τις Βρυξέλλες. Ότι η Μόσχα, το Πεκίνο και το Νέο Δελχί έχουν δικό τους τραπέζι, στο οποίο κάθονται δισεκατομμύρια άνθρωποι.

🔎Πολύς κόσμος στη Δύση στέκεται και στο πολιτικό αποτύπωμα αυτής της ένωσης. Στο ότι, σε αντίθεση με τις δυτικές χώρες, σ' αυτές που έχουν επιλέξει να συνασπιστούν στον SCO οι δημοκρατικές διαδικασίες δεν λειτουργούν ομαλά. Αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση, πολύ μεγάλη.

🔎Κι όσο κι αν αυτό το τραπέζι τρίζει από εσωτερικές αντιθέσεις, το ίδιο του το μέγεθος το καθιστά αδύνατο να αγνοηθεί.

🔎Ο SCO είναι το πείραμα μιας Ευρασίας που ψάχνει να βρει τον εαυτό της. Και το γεγονός ότι περιλαμβάνει Κίνα, Ρωσία, Ινδία και Ιράν αρκεί για να τον καταστήσει έναν από τους βασικούς άξονες του 21ου αιώνα.