Darien Gap: Η αδιαπέραστη ζούγκλα που νίκησε τον άνθρωπο

 

Πόσα κομμάτια γης μπορούν να υπερηφανευτούν ότι η φύση νίκησε τον άνθρωπο; Ένα από τα ελάχιστα, πλέον, σημεία που συμβαίνει αυτό δεν βρίσκεται στην παγωμένη Ανταρκτική ή στις εσχατιές της Σιβηρίας και του Καναδά, αλλά στο κέντρο της Αμερικής! Ακριβώς στο σημείο που ολοκληρώνεται το «καλαμάκι» της Κεντρικής Αμερικής και ετοιμάζεται να εισχωρήσει στους χυμούς της Νότιας Αμερικής.

🔎Το σημείο αυτό ονομάζεται Darien Gap, το Κενό του Νταριέν. Κι όπως μαρτυράει το όνομά του, είναι ένα σημείο που περισσότερο χωρίζει παρά ενώνει, αν και βρίσκεται ακριβώς στο σημείο που θα’ πρεπε να λειτουργεί ακριβώς αντίθετα.

🔎Γιατί απέκτησε αυτό το παράδοξο όνομα; Το Darien Gap είναι ένα κομμάτι ζούγκλας μήκους περίπου 160 χιλιομέτρων, ανάμεσα στον Παναμά και την Κολομβία, που κατάφερε να σταματήσει τον Παναμερικανικό αυτοκινητόδρομο. Ένα κολοσσιαίο ανθρώπινο επίτευγμα, έναν δρόμο που ενώνει σχεδόν ολόκληρη την αμερικανική ήπειρο από την Αλάσκα ως την Παταγονία.

🔎Ο δρόμος αυτός ξεπέρασε κάθε δυσκολία, από ακραίο ψύχος σε ακραία ζέστη και ξηρασία, και η άσφαλτος επιβίωσε σε κάθε κλίμα, ΕΚΤΟΣ από αυτό το κομμάτι. Στο οποίο ουδείς έχει επιχειρήσει ως τώρα να ασφαλτοστρώσει, για μια σειρά από λόγους.

🔎Ο πρώτος και κυριότερος είναι η γεωγραφία. Στα βόρεια απλώνεται το δέλτα του ποταμού Ατράτο, που πλημμυρίζει εποχικά και μετατρέπει το έδαφος σε βάλτο. Στα νότια υψώνονται τα πρώτα βουνά της Κολομβίας (Σερανία ντε Μπαουντό), καλυμμένα με πυκνή βλάστηση και διαρκείς βροχοπτώσεις, με ύψος που φτάνει και τα 1.850 μέτρα. Κι ανάμεσά τους, ένα χαοτικό μωσαϊκό από τροπικό δάσος, έλη, ποτάμια και ακτές που βουτούν κατευθείαν στην Καραϊβική.

🔎Αλλά υπάρχουν κι άλλοι. Πιο φωτεινοί, που έχουν να κάνουν με την προστασία του οικοσυστήματος, και πιο σκοτεινοί, που σχετίζονται με κάθε λογής λαθρεμπόριο και παράνομη διακίνηση ποικίλων «προϊόντων», αλλά και ανθρώπων.

🔎Η ιστορία του Νταριέν δεν είναι καινούργια. Ήδη από τον 16ο αιώνα, οι Ισπανοί τυχοδιώκτες- εξερευνητές βρέθηκαν μπροστά στην αδιαπέραστη βλάστηση. Ο Βάσκο Νούνιεθ δε Μπαλμπόα, το 1513, πέρασε από την περιοχή για να γίνει ο πρώτος Ευρωπαίος που αντίκρυσε τον Ειρηνικό Ωκεανό. Λίγο νωρίτερα, ο Αλόνσο δε Οχέντα είχε επιχειρήσει εξερευνήσεις στις ακτές, που όμως δεν απέδωσαν μόνιμες εγκαταστάσεις.

🔎Από την αρχή, σχεδόν, όλοι συνειδητοποίησαν πόσο πολύτιμη στρατηγικά είναι αυτή η περιοχή. Οι απόπειρες, όμως, αποικισμού του Νταριέν απέτυχαν επανειλημμένα.

🔎Η πιο γνωστή ήταν η σκωτσέζικη αποστολή του τέλους του 17ου αιώνα που κατέληξε σε καταστροφή. Το 1698 το (τότε ανεξάρτητο) στέμμα της Σκωτίας αποφάσισε να στείλει όχι ένα και δύο, αλλά πέντε πλοία με αποίκους για να εγκατασταθούν στην περιοχή και να την κατακτήσουν για λογαριασμό του. Ήταν μια ριψοκίνδυνη και πανάκριβη απόφαση, που στοίχισε περίπου το 20% του συσσωρευμένου πλούτου της χώρας!

🔎Μέσα σε δύο χρόνια η αποικία είχε καταρρεύσει. Οι δύσκολες συνθήκες ήταν ένας λόγος, αλλά υπήρχε και κακοδιοίκηση και κατασπατάληση των χρημάτων. Οι ιστορικοί αναλυτές υποστηρίζουν, μάλιστα, ότι αυτή η ανεπανάληπτη οικονομική καταστροφή ώθησε τους Σκωτσέζους άρχοντες στην απόφαση να ενωθεί το βασίλειό τους με την Αγγλία το 1707 και να δημιουργηθεί έτσι το Ηνωμένο Βασίλειο!

🔎Η σημερινή περιοχή κατοικείται από φυλές που επιβιώνουν σε συνθήκες σχεδόν παρόμοιες με εκείνες πριν την αποικιοκρατία. Στον Παναμά συναντά κανείς τους Κούνα (Guna), διάσημους για τα πολύχρωμα υφαντά τους, αλλά και τους Εμπερά και Ουαουνάν που ζουν κατά μήκος ποταμών. Στην Κολομβία, η εθνοτική παλέτα συνεχίζεται με κοινότητες Κατούιο, Τσαμί και άλλες μικρότερες ομάδες.

🔎Πόσοι είναι αυτοί συνολικά; Ούτε 8.000 ψυχές. Έτσι εκτιμάται. Κανείς αξιωματούχος και από τα δύο κράτη δεν έχει τολμήσει να κάνει αναλυτική καταγραφή. Οι εκτιμήσεις των απογραφέων γίνονται με… ελικόπτερο. Δεν υπερβάλλουμε. Πετούν με ελικόπτερο πάνω από τους οικισμούς των ιθαγενών, μετρούν τις καλύβες και υπολογίζουν πόσοι ζουν στην καθεμιά.

🔎 Ο Παναμάς ήταν επαρχία της Κολομβίας ως το 1903, όταν και ανακήρυξε μονομερώς την ανεξαρτησία του. Με αμερικανική βοήθεια και στήριξη, βεβαίως, λόγω των τεράστιων συμφερόντων που παίζονταν εκεί λόγω της διώρυγας. Πολύ πιο εύκολα "ελέγχεις" ένα μικρό κράτος σε σχέση με μια μεγάλη χώρα, όπως η Κολομβία.

🔎 Οι Κολομβιανοί δεν έκαναν καμία σοβαρή προσπάθεια να επανακτήσουν τον Παναμά. Αφ' ενός διότι γνώριζαν ότι έτσι θα τα έβαζαν με τις ΗΠΑ, κι αφ' ετέρου διότι γνώριζαν από πριν ότι οποιοδήποτε στρατιωτικό απόσπασμα βάδιζε εναντίον του Παναμά, θα έπρεπε να περάσει από εκείνη την περιοχή. 

🔎Από την πρώτη στιγμή που χαράχθηκε ο Παναμερικανικός αυτοκινητόδρομος στη δεκαετία του 1930, το Darien Gap λειτούργησε σαν εμπόδιο. Οι υπόλοιπες χώρες της ηπείρου κατασκεύασαν με αργά ή γρήγορα βήματα τον δικό τους κομμάτι.

🔎Αλλά εδώ, κάθε συζήτηση για δρόμο σταματούσε μπροστά στην ίδια ερώτηση: πώς στρώνεις άσφαλτο σε ένα τέτοιο τοπίο;

🔎Ο σύγχρονος κόσμος ποτέ δεν έπαψε να γοητεύεται με την ιδέα να «νικήσει» το Darien.
Το 1960 μια ομάδα Βρετανών και Αμερικανών έφτασε να το διασχίσει με Land Rover και Jeep, σε ένα ταξίδι που κράτησε αρκετούς μήνες. Ακολούθησαν μοτοσικλέτες, ποδήλατα, ακόμα και πεζοπόροι που ήθελαν να αποδείξουν ότι το αδιαπέραστο μπορεί να διαπεραστεί.

🔎Η πιο γνωστή αποστολή ήταν εκείνη του 1972, όταν δύο Range Rover διέσχισαν το Gap στο πλαίσιο της διαφημιστικής εκστρατείας της βρετανικής εταιρείας. Χρειάστηκαν σχεδόν εκατό μέρες για να καλυφθούν τα 160 χιλιόμετρα.

🔎Η πρώτη χρονικά αποστολή έγινε πολύ νωρίτερα, αλλά κράτησε… δέκα χρόνια, στην κυριολεξία! Το 1928 τρεις Βραζιλιάνοι ξεκίνησαν με δύο αυτοκίνητα Ford από το Ρίο ντε Τζανέιρο κι έφτασαν στη Νέα Υόρκη το 1938! Είναι οι πρώτοι που έχουν καταγραφεί επισήμως ότι έκαναν το ταξίδι με το αυτοκίνητο. Αν και, όπως φαίνεται, δεν βιάζονταν καθόλου.

🔎Το Darien Gap, όμως, έχει και μια άλλη πλευρά, πολύ πιο σκοτεινή.

🔎Στις τελευταίες δεκαετίες, καθώς η μετακίνηση ανθρώπων από τη Νότια προς τη Βόρεια Αμερική αυξήθηκε, η ζούγκλα αυτή έγινε πέρασμα για μετανάστες. Περίπου 250.000 άνθρωποι εκτιμάται ότι διέσχισαν το Gap μόνο το 2023, οι περισσότεροι από τη Βενεζουέλα και την Αϊτή.

🔎Οι διακινητές γνωρίζουν καλά τα μονοπάτια και εκμεταλλεύονται την απελπισία.
Οι κίνδυνοι είναι πολλοί: ένοπλες ομάδες, άγρια ζώα, πλημμυρισμένα ποτάμια, και η αδιάκοπη παρουσία της ελονοσίας.

🔎Ο δρόμος αυτός είναι από τους πιο επικίνδυνους του κόσμου. Δεν υπάρχουν, φυσικά, μη κυβερνητικές οργανώσεις για να καταγράψουν επιτόπου τι συμβαίνει, αλλά φέρνουν στο φως στοιχεία για τις συνέπειες: Τα καταγεγραμμένα ποσοστά βιασμών γυναικών και παιδιών πλησιάζουν το 50% και η θνησιμότητα, είτε από άγρια ζώα, έντομα, ή από ανθρώπους, εκτιμάται στο 20%. Κοινώς, ένας στους πέντε που φτάνει εκεί, δεν περνάει.

🔎Η ειρωνεία είναι ότι η γεωγραφία που εμπόδισε τα κράτη να χτίσουν έναν δρόμο, ευνόησε τα κυκλώματα που ζουν από την ανομία. Εκεί όπου η άσφαλτος σταματά, ανθίζει η παρανομία.

🔎Υπήρξαν αρκετές διεθνείς προσπάθειες να γεφυρωθεί το κενό. Στη δεκαετία του 1970 η αμερικανική κυβέρνηση χρηματοδότησε έρευνες για την κατασκευή δρόμου, αλλά οι επιστήμονες προειδοποίησαν για τεράστιες οικολογικές επιπτώσεις: καταστροφή της βιοποικιλότητας, εξάπλωση ασθενειών ζώων και ανθρώπων, διάλυση των κοινοτήτων των ιθαγενών.

🔎Όσοι μιλούν σήμερα για πιθανή κατασκευή αυτοκινητόδρομου προσθέτουν μία ακόμα διάσταση: την κλιματική αλλαγή. Το τροπικό δάσος του Darien θεωρείται «πνεύμονας» για την περιοχή. Η αποψίλωσή του θα επιδείνωνε το φαινόμενο του θερμοκηπίου και θα απειλούσε σπάνια είδη φυτών και ζώων.

🔎Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις και οι ίδιες οι τοπικές κοινότητες αντιδρούν σε κάθε νέο σχέδιο. Κι έχουν σύμμαχό τους την πρόσφατη ιστορία. To 2005 η κυβέρνηση του Παναμά αποφάσισε να επεκτείνει τον ασφαλτοστρωμένο δρόμο από την Τσέπο στη Γιαβίζα, μια διαδρομή περίπου 225 χιλιομέτρων. Παρ’ ότι δημιουργήθηκαν μόλις δύο λωρίδες κυκλοφορίας, μία για κάθε κατεύθυνση, η οικολογική καταστροφή που προκλήθηκε ήταν τεράστια. Ο δρόμος λειτούργησε τελικά το 2010.

🔎Η περιοχή παραμένει αχαρτογράφητη σε μεγάλο βαθμό, παρά τις δορυφορικές εικόνες και τις στρατιωτικές επιχειρήσεις που έχουν γίνει κατά καιρούς. Αν εξαιρέσει κανείς τους απελπισμένους μετανάστες, που ριψοκινδυνεύουν μέσα στις ζούγκλες, η μοναδική «επίσημη» μετακίνηση στην περιοχή είναι πλωτή, με πλοιάρια και πιρόγες.

🔎Το τελευταίο πρότζεκτ, που βρίσκεται ακόμα στα χαρτιά, προτείνει τη δημιουργία ενός συστήματος γεφυρών και υπόγειων τούνελ (!), προκειμένου να γεφυρωθεί το χάσμα του Παναμερικανικού Αυτοκινητοδρόμου, αλλά και να μην διαταραχθεί το περιβάλλον. Είναι τόσο ακριβό, όμως, που κανείς λογικός άνθρωπος δεν το βάζει μπροστά. Μόνο η ανθρώπινη ματαιοδοξία μπορεί να λειτουργήσει  σαν γέφυρα.