H δεύτερη Σερβία που ονειρεύεται να ενωθεί με την πρώτη

 

Στις 14 Φεβρουαρίου 1804 οι πιο άξιοι προύχοντες και δημογέροντες της Σερβίας μαζεύτηκαν στο μικρό χωριό Όρασατς, που τότε ανήκε στο οθωμανικό «πασαλίκι του Βελιγραδίου» και κήρυξαν την επανάσταση κατά των Τούρκων. Εξέλεξαν για αρχηγό τους έναν έμπορο γελαδιών, τον Τζόρτζε Πέτροβιτς, που τον φώναζαν «Καρατζόρτζε» (Μαυρογιώργη, σα να λέμε) επειδή και σχετικά μαυριδερός ήταν, αλλά και του άρεσε να φοράει μαύρα ρούχα.

🔎Η ημερομηνία αυτή γιορτάζεται και σήμερα στη Σερβία ως «Ημέρα του Πρώτου Σερβικού Ξεσηκωμού». Παρ’ ότι εκείνη η εξέγερση δεν είχε ευτυχές τέλος, την κατέπνιξαν τα οθωμανικά στρατεύματα, η ανεξάρτητη Σερβία επέλεξε να τιμάει αυτή την επέτειο ως εθνική της. Και μάλιστα με διήμερες εκδηλώσεις, στις 15 και τις 16 κάθε Φεβρουάριο, η Σερβία γιορτάζει την «Ημέρα της Ανεξαρτησίας».

🔎Δεν γιορτάζει, όμως, μόνο η Σερβία. Γιορτάζει και η «Σερβική Δημοκρατία». Που παρ’ ότι έχει το ίδιο όνομα, δεν είναι το ίδιο πράγμα. Η «Σερβική Δημοκρατίας» (Republika Srpska το διεθνές της όνομα) είναι το ένα από τα δύο ομόσπονδα κομμάτια της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης.

🔎Ένα κομμάτι που η διεθνής κοινότητα το «τακτοποίησε» πριν από 30 χρόνια, το «έκρυψε» κάτω από τον μανδύα ενός κράτους που έγινε ολότελα τεχνητό, και τώρα έρχεται πάλι στην επικαιρότητα. Καθόλου τυχαία η χρονική συγκυρία, από τη στιγμή που τα ευρωπαϊκά σύνορα είναι έτοιμα να αλλάξουν. Ο λύκος, λένε, στην αναμπουμπούλα χαίρεται.

🔎Την Παρασκευή 14 Φεβρουαρίου στη Μπάνια Λούκα, την άτυπη «πρωτεύουσα» του σερβικού κομματιού της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, γιορτάστηκε η «Ημέρα της Ανεξαρτησίας» σε μια λαμπρή εκδήλωση με τίτλο «Ενότητα και Υπερηφάνεια», με παρόντες τους προέδρους και τους ανώτατους αξιωματούχους τόσο της «κανονικής» Σερβίας, όσο και της «Σερβικής Δημοκρατίας».

🔎Ο πρόεδρος του ομόσπονδου κρατιδίου Μίλοραντ Ντόντικ έκανε μια ομιλία που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εμπρηστική. Στην ουσία προανήγγειλε ότι το σερβικό κομμάτι της Βοσνίας είναι έτοιμο να ανακηρύξει την ανεξαρτησία του, κι από εκεί και πέρα θα αποφασίσει αν θα πορευτεί σαν ένα δεύτερο ανεξάρτητο σερβικό κράτος στην ίδια γειτονιά ή αν θα ενωθεί με τη «μαμά» Σερβία.

🔎Δεν είναι η πρώτη φορά που ο εθνικιστής πρόεδρος Ντόντικ κάνει τέτοιες δηλώσεις. Η ρητορική του, όμως, ήταν πολύ περισσότερο ακραία. Εκτιμάται ότι οι Σέρβοι πήραν θάρρος από όσα γίνονται στην ευρωπαϊκή γειτονιά τις τελευταίες μέρες, με τη Ρωσία να είναι έτοιμη να κατοχυρώσει κι επισήμως τα εδάφη της Ουκρανίας που κατέλαβε με το στρατό της. Και οι Σέρβοι, ως πιστοί σύμμαχοι της Ρωσίας, θεωρούν ότι μπορούν να εκμεταλλευθούν τη συγκυρία.

🔎Αυτή η «Σερβική Δημοκρατία» είναι ένα ολότελα τεχνητό πράγμα. Όπως και η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, άλλωστε. Μια περιοχή που έγινε κράτος για να τακτοποιήσει μια θρησκευτική μειονότητα, όχι εθνική. Ποτέ στο παρελθόν δεν είχε συμβεί αυτό.

🔎Στην περιοχή της σημερινής Βοσνίας και Ερζεγοβίνης ζούσαν και Σέρβοι και Κροάτες. Όσο μπορούσαν, τέλος πάντων, να ξεχωρίσουν μεταξύ τους, αφού η γλώσσα τους ήταν κοινή. Υπήρχαν διαφορές, βέβαια, που με τα χρόνια έγιναν πιο ξεκάθαρες, σ’ αυτό βοήθησαν οι διαφορετικές θρησκείες (καθολικοί οι Κροάτες, ορθόδοξοι οι Σέρβοι), αλλά και οι διαφορετικές επιρροές που έπαιρναν οι Κροάτες κυρίως από τη Δύση και οι Σέρβοι κυρίως από την Ανατολή.

🔎Όταν τον 14^ο αιώνα η περιοχή έπεσε στα χέρια των Οθωμανών, το πράγμα μπερδεύτηκε ακόμα περισσότερο. Διότι μαζί με τους τουρκογενείς διοικητικούς και εμπόρους που εγκαταστάθηκαν εκεί, υπήρξε και μια σημαντική μερίδα σλαβικού πληθυσμού που εξισλαμίστηκε, προφανώς και για οικονομικούς λόγους, για να γλυτώσει φορολογία, παιδομάζωμα κτλ.

🔎Οι μουσουλμάνοι δεν αποτέλεσαν ποτέ απόλυτη πλειοψηφία, αλλά στις εποχές της ενωμένης Γιουγκοσλαβίας ήταν η πιο μεγάλη πληθυσμιακά θρησκευτική ομάδα στη Βοσνία-Εργζεγοβίνη. Κομμάτια της οποίας διεκδικούσαν «πολιτιστικά» και οι δύο λαοί, Σέρβοι και Κροάτες.

🔎Από του Οθωμανούς η διοίκηση της περιοχής πέρασε στους Αψβούργους το 1878. Η Βοσνία Ερζεγοβίνη έγινε επαρχία της Αυστροουγγαρίας. Δεν αποτέλεσε τμήμα του γιουγκοσλαβικού κράτους παρά μόνο μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Και παρ’ ότι οι Κροάτες ήταν περισσότεροι στο δυτικό της τμήμα και οι Σέρβοι στο ανατολικό και το βόρειο, ήταν προφανές πως και οι δύο ήθελαν να προσεταιριστούν τους μουσουλμάνους. Τους οποίους δεν θεωρούσαν τίποτε άλλο παρά Σλάβους με ρευστή «εθνική» συνείδηση και απλά άλλη θρησκεία.

🔎Αν δει κανείς την εθνική σύσταση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης πριν τον πόλεμο του 1992-95, θα παρομοιάσει την κατάσταση με… μπακλαβά. Το «ανεξάρτητο κράτος της Κροατίας», το φασιστικό μόρφωμα του Άντε Πάβελιτς που δημιουργήθηκε το 1941 με τις πλάτες των Γερμανών ναζί, εκτός από τη σύγχρονη Κροατία που βλέπουμε στο χάρτη περιείχε και τις περισσότερες περιοχές της σημερινής Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Τότε ξεκίνησαν οι προσπάθειες εθνοκάθαρσης, με στόχο την πλήρη εξάλειψη των Σέρβων από περιοχές ολόκληρες. Χωρίς, όμως, ουσιαστικό αποτέλεσμα.

🔎Όταν, λοιπόν, ο παμπόνηρος Τίτο αποφάσισε να μετατρέψει τη Γιουγκοσλαβία σ’ ένα ομόσπονδό κράτος, βρήκε μια μεσοβέζικη-λειτουργική λύση: Αναβάθμισε τη θρησκευτική μειονότητα σε εθνική και αναβίωσε τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη σαν διοικητική ενότητα, αυτή τη φορά σαν «σοσιαλιστική δημοκρατία», όπου τον κύριο λόγο θα τον είχαν οι μουσουλμάνοι. Οι Σέρβοι της Βοσνίας, σχεδόν το 40% του συνολικού πληθυσμού, γνώριζαν εξαρχής και εξ ορισμού ότι δεν μπορούσαν να διεκδικήσουν τις ανώτερες θέσεις στη διοίκηση.

🔎Όταν, λοιπόν, στις αρχές της δεκαετίας του 1990 διαλύθηκε η Γιουγκοσλαβία και η Βοσνία-Ερζεγοβίνη δεν είχε άλλο δρόμο από το να γίνει κι αυτή ανεξάρτητη, τα παλιά τσεκούρια ξεθάφτηκαν και ο ένας ξεκίνησε να πελεκάει τον άλλο. Εικόνες πρωτοφανούς αγριότητας, με πρωταγωνιστές βέβαια τους Σέρβους, που έκαναν τα περισσότερα και τα αγριότερα. Όλες οι πλευρές, όμως, είχαν τις δικές τους τραγωδίες και θηριωδίες.

🔎Μετά από αιματοκύλισμα τριών χρόνων και βίαιες μετακινήσεις πληθυσμών για να σωθούν από τις ληστείες, τους βιασμούς και τους σκοτωμούς, το 1995 στο Ντέιτον του Οχάιο οι αντιμαχόμενες πλευρές συμφώνησαν να διατηρήσουν την Βοσνία-Ερζεγοβίνη στη ζωή. Αλλά με ένα καθεστώς μεσοβέζικο, στην ουσία δύο κράτη να λειτουργούν αυτόνομα και απλά να υπάρχει ένας υπερ-κρατικός μανδύας, με το μίνιμουμ των κοινών υπηρεσιών.

🔎Δημιουργήθηκαν, λοιπόν, τρεις «οντότητες»: Η «Σερβική Δημοκρατία» για τους Σέρβους, η «Ομοσπονδία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης» για τους Κροάτες και τους μουσουλμάνους (οι οποίοι προτιμούν να αναφέρονται σαν «Βόσνιοι») και το «Διαμέρισμα του Μπρτσκο», ένα μικρό κομματάκι που συνδέει τα δύο κομμάτια (ανατολικό και βόρειο) της «Σερβικής Δημοκρατίας», αλλά οι Σέρβοι εκεί αποτελούν μόνο το 1/3 του πληθυσμού και οι Βοσνιο-Κροάτες αρνήθηκαν να το «παραχωρήσουν».

🔎Γιατί; Τότε η συμφωνία του Ντέιτον έλεγε, στην ουσία «ό,τι έγινε έγινε» κι από εδώ και στο εξής οι ομοσπονδιακές οντότητες θα δημιουργούνταν με βάση την σύνθεση του πληθυσμού που είχε τότε διαμορφωθεί. Οπότε από τη μία η πλειοψηφία του συγκεκριμένου "διαμερίσματος" έδινε αυτό το δικαίωμα στους Βοσνιο-Κροάτες, κι αφ' ετέρου το Μπρτσκο ήταν το κομμάτι του παζλ που ένωνε τις δικές τους περιοχές με δύο ακόμα μικρότερα διαμερίσματα της "ομοσπονδίας" τους, στα βορειοανατολικά, τα οποία περιβάλλονται από τη Σερβία και τη "Σερβική Δημοκρατία".

🔎Οι Σέρβοι της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης είχαν το δικό τους κομμάτι να κάνουν κουμάντο, για πρώτη φορά μετά από αιώνες. Από τον καιρό που ήταν μέρος της Σερβίας του Στέφανου Ντούσαν, δηλαδή. Αυτό το πολιτικό απωθημένο έχουν καλλιεργήσει εδώ και 30 χρόνια για να πετύχουν αυτό που ονειρεύονται (οι περισσότεροι), δηλαδή το να απεμπλακούν τελείως από το κράτος Βοσνία και είτε να γίνουν ανεξάρτητοι, είτε να ενωθούν με τη Σερβία.

🔎Κι αν κάποιος απορεί πώς γίνεται να υπάρχουν δύο σερβικά κράτη, ας θυμηθούμε ότι στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων και της νοτιοανατολικής Μεσογείου υπάρχουν ήδη δύο αλβανικά κράτη (Αλβανία και Κόσοβο), δύο ρουμανικά κράτη (Ρουμανία και Μολδαβία), αλλά και δύο ελληνικά κράτη (Ελλάδα και Κύπρος).

🔎Κι αυτό, διότι οι Σερβο-Βόσνιοι επιμένουν ότι ακόμα και σήμερα υπο-εκπροσωπούνται στους ενιαίους θεσμούς της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, δηλαδή η ομοσπονδία δεν δουλεύει. Ακόμα και σε αθλητικό επίπεδο, η εκπροσώπηση Σερβο-Βόσνιων στις εθνικές ομάδες κυρίως σε ομαδικά σπορ είναι υπο-πολλαπλάσια του πληθυσμού τους.

🔎Αναμένουμε, λοιπόν, να δούμε αν η γενικότερη αναταραχή στην Ευρώπη θα στείλει το μήνυμα ότι τα σύνορα δεν είναι και τόσο απαραβίαστα όσο νομίζαμε, ότι μπορούν να αλλάξουν ανάλογα με τις διαθέσεις των ισχυρών, ώστε και οι Σέρβοι της Βοσνίας να κάνουν την κίνησή τους. Είναι έτοιμοι, περιμένουν απλά το νεύμα από τα ανατολικά.