🔎Σήμερα η περιοχή της Δυτικής Σαχάρας διοικείται ντε φάκτο
από το Μαρόκο σε ποσοστό πάνω από 70%. Το υπόλοιπο 30%, το πιο άγονο μέρος στο
εσωτερικό της περιοχής, «διοικείται» από τους Σαχραουί, τους ντόπιους αραβόφωνους
κατοίκους, οι οποίοι αυτοαποκαλούνται Παλαιστίνιοι της δυτικής Αφρικής.
Παλαιστίνιοι ξεχασμένοι, όμως. Χωρίς κανείς να ασχολείται με την περίπτωσή τους
και την προσπάθειά τους να γίνουν ανεξάρτητο κράτος.
🔎Για σχεδόν μισό αιώνα, από το 1975 όταν αποχώρησαν άρον-άρον
οι Ισπανοί, η περιοχή τα βίωσε όλα: Μονομερή ανακήρυξη ανεξαρτησίας, κατοχή με «ειρηνική
πορεία» και μετά με στρατό, διαμελισμό ανάμεσα σε δύο γειτονικές χώρες, στρατόπεδα
προσφύγων και εξόριστη κυβέρνηση με τη βοήθεια γειτονικής χώρας. Και κάποια «σχέδια
ειρήνευσης», τα οποία είναι κάθε φορά χειρότερα από τα προηγούμενα για τους ντόπιους
κατοίκους. Σας θυμίζουν κάτι όλα αυτά; Ε, βέβαια σας θυμίζουν!
🔎Ας το πάρουμε από την αρχή. Αυτή η άγονη περιοχή δεν έπαιξε
κανέναν σπουδαίο ρόλο στην τοπική ιστορία. Επί αιώνες κατοικούνταν από
βεδουίνους, περιπλανώμενους κτηνοτρόφους κατσικιών και προβάτων, και ψαράδες στις
παραθαλάσσιες περιοχές. Δεν αναπτύχθηκε, όμως, καμία σοβαρή πόλη εκεί. Ο τόπος
εκείνος θεωρούνταν «εξάρτημα» είτε των σουλτάνων του Μαρόκου, είτε αυτών του
Αντράρ (σημερινής Μαυριτανίας) κι αφού δεν είχε κανένα οικονομικό ενδιαφέρον,
το άφησαν στην ησυχία του.
🔎Το οξύμωρο, και πραγματικά απίστευτο σήμερα, είναι ότι στους
ευρωπαϊκούς χάρτες που αποτύπωναν αυτή την περιοχή της Αφρικής, ο τόπος αυτός πήρε
το όνομά του από δύο… ποτάμια! Ένα στο βορρά κι ένα στο νότο. Και τότε, βέβαια,
αυτά τα ποτάμια δεν ήταν ακριβώς ποτάμια, αλλά… ποταμάκια. Οι οποίοι, με την
ξηρασία των τελευταίων αιώνων, είτε εξαφανίστηκαν τελείως, είτε μετατράπηκαν σε
εποχικούς χειμάρρους.
🔎Ο «ποταμός» που βρίσκεται στη βόρεια εκείνη περιοχή
ονομάζεται Σαγκία Ελ Χάμρα, στα αραβικά «Το Κόκκινο Κανάλι». Τι κανάλι δηλαδή, ένας
εποχικός χείμαρρος έχει απομείνει σήμερα, που θυμίζει ποτάμι μόνο όταν κατεβαίνουν
εκεί τα νερά από τα μαροκινά βουνά του Αντι-Άτλαντα.
🔎Όσο για τον… νότιο ποταμό, αυτόν ακόμα τον ψάχνουν. Το
μακρινό 1435 ο Πορτογάλος θαλασσοπόρος Αλφόνσο Γκονσάλβες που είχε πάρει σβάρνα
τις αφρικανικές ακτές και πήγαινε προς το νοτιά, κάποια στιγμή είδε μια κοίτη
ποταμού που έβγαινε στη θάλασσα και κατέβαζε κίτρινο νερό. Και πολύ του άρεσε,
καθώς νόμιζε ότι βρέθηκε μπροστά σ’ ένα θρυλικό ποτάμι που έβγαζε… χρυσάφι, μια
ιστορία πολύ διαδεδομένη στην Ευρώπη της εποχής, που κέντριζε το ενδιαφέρον για
περιπέτειες σε άγνωστα νερά. Ονόμασε, λοιπόν, αυτό το μικρό ποτάμι Ρίο ντε
Ούρο, Ποταμό του Χρυσού.
🔎Αμέσως με το που γύρισε στην Πορτογαλία και είπε τα νέα,
όρμησαν στην περιοχή διάφοροι τυχοδιώκτες, Πορτογάλοι και Ισπανοί. Οι οποίοι,
βέβαια, γρήγορα διαπίστωσαν ότι ο ποταμός ήταν τόσο μικρός και εποχικός που
κατέβαζε απλά κίτρινη λάσπη από την άμμο. Παρ’ όλα αυτά, στους ισπανικούς
χάρτες η περιοχή παρέμεινε ως Ρίο ντε Όρο, αν και το ποτάμι αυτό καθ’ αυτό
ξεράθηκε τελείως και τώρα η μοναδική υγρασία στην περιοχή είναι κάτι βαθιά
πηγάδια.
🔎Όπως είναι φυσικό, η περιοχή αυτή έμεινε τελευταία στην
διεκδίκηση των ευρωπαϊκών δυνάμεων για τα εδάφη της Αφρικής, που πήρε
διαστάσεις… επιδημίας μετά το 1880, έτσι ώστε το 1914 το 95% όλης της ηπείρου
ανήκε σε κάποια ευρωπαϊκή δύναμη!
🔎Οι Ισπανοί, που ήταν για αιώνες εγκατεστημένοι στα Κανάρια
Νησιά, απέναντι απ’ αυτή την περιοχή, είπαν να τη θέσουν στην κατοχή τους,
θέλοντας να μπουν «σφήνα» στους Γάλλους. Οι οποίοι είχαν θέσει υπό την «προστασία»
τους τον βασιλιά του Μαρόκου και από την περιοχή της Σενεγάλης, όπου επίσης είχαν
μακρόχρονη παρουσία, πήγαιναν προς το βορρά.
🔎Η Ισπανία είχε κάποια τυπική παρουσία στην περιοχή, κυρίως
μέσω ψαράδικων οικισμών και κάποιων μικρών λιμανιών, από τα οποία γινόταν
δουλεμπόριο. Το 1884 «ανακοίνωσε» στις άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις ότι προσαρτά
την περιοχή και διοικητικά τη χώρισε σε δύο διαμερίσματα, με τα ονόματα των
ποταμών: Σαγκία Ελ Χάμρα και Ρίο ντε Όρο. Κανείς δεν είχε αντίρρηση. Άμμος ξερή
και τίποτε άλλο.
🔎Βεβαίως, οι βεδουίνοι κυρίως στο εσωτερικό δεν δέχτηκαν αυτή
την απόφαση. Επί αιώνες δεν είχαν αφεντικό, η εξουσία των βασιλιάδων και των
σουλτάνων ήταν τυπική μόνο. Έτσι ξεκίνησαν έναν ανταρτοπόλεμο, που δεν τελείωσε
παρά μόνο το… 1934! Βεβαίως και οι Ισπανοί δεν προσπάθησαν πολύ να τους υποτάξουν,
αφού οι περιοχές που έμεναν ούτε είχαν οικονομικό ενδιαφέρον, ούτε βρίσκονταν
σε κάποιον πολυσύχναστο εμπορικό δρόμο.
🔎Ερώτηση κρίσιμη: Τι ήταν αυτοί οι κάτοικοι; Τι αισθάνονταν;
Η κάθε πλευρά, φυσικά, υποστηρίζει τα δικά της. Το Μαρόκο έλεγε ότι οι κάτοικοι
ήταν… Μαροκινοί, τη στιγμή που ούτε μέσα στο ίδιο το Μαρόκο δεν είχε
διαμορφωθεί αυτό που λέμε «εθνική συνείδηση». Το ίδιο και στη Μαυριτανία, ένα
απολύτως τεχνητό κράτος που ονομάστηκε έτσι μόλις το 1960. Όσο για τους ίδιους,
το πολύ-πολύ να έλεγαν ότι προέρχονται από τη βερβέρικη φυλή των Μπενί Χασάν.
Αραβόφωνοι, βέρβεροι, αλλά ως εκεί.
🔎Το 1956 το Μαρόκο έγινε ανεξάρτητο κράτος. Ως τότε βρισκόταν
υπό… τριπλή διοίκηση! Οι βόρειες ακτές του διοικούνταν από την Ισπανία, ο νότος
από τη Γαλλία και η περιοχή του λιμανιού της Ταγγέρης ήταν ένα αφρικανικό…
Γιβραλτάρ, ένα λιμάνι υπό διεθνή διοίκηση για να εξασφαλίζει ότι δεν θα υπάρξει
πρόβλημα στο εμπόριο.
🔎Ένα χρόνο αργότερα, το 1957, το Μαρόκο άρχισε επισήμως να
θέτει το ζήτημα της Ισπανικής Σαχάρας, όπως είχαν εν τω μεταξύ ονομάσει οι
Ισπανοί την περιοχή. Ότι, δηλαδή, αφού για αιώνες η περιοχή ήταν δική τους,
έπρεπε να τους την παραχωρήσουν οι Ισπανοί.
🔎Από κοντά και η Μαυριτανία. Με το που έγινε ανεξάρτητο
κράτος το 1960 από τους Γάλλους, άρχισε κι αυτή τις διεκδικήσεις. Ο άνεμος της απο-αποικιοποίησης
φυσούσεI έντονος και η «ισπανική»
Σαχάρα ήταν ο μοναδικός τόπος που δεν είχε «ελευθερωθεί».
🔎Η Ισπανία, βέβαια, κράτησε υπό την διοίκησή της την περιοχή
μέχρι λίγο πριν το θάνατο του δικτάτορα Φράνκο. Το 1975, μαζί με τις αποφάσεις
για εκδημοκρατισμό της Ισπανίας, οι Ισπανοί αποφάσισαν να εγκαταλείψουν όλες τις
αποικίες που τους είχαν απομείνει, χωρίς όμως να προνοήσουν για μια διάδοχη
κατάσταση, έστω προσωρινή.
🔎To Μαρόκο εκμεταλλεύθηκε την κατάσταση. Ο βασιλιάς Χασάν Β’
διέταξε το Νοέμβριο του ίδιου χρόνου τη λεγόμενη «Πράσινη Πορεία»: Μια «ειρηνική»
πορεία, με πολίτες κι όχι στρατιώτες, που συγκεντρώθηκαν στα νότια σύνορα του
Μαρόκου με την περιοχή εκείνη και ένα ωραίο πρωί εισέβαλλαν ειρηνικά και
κατευθύνθηκαν προς το Ελ Αγιούν, την «πρωτεύουσα» της περιοχής. Οι Ισπανοί στρατιώτες
φυσικά δεν άνοιξαν πυρ εναντίον άοπλων πολιτών, έτσι η περιοχή ντε φάκτο πέρασε
στον έλεγχο του Μαρόκου. Τους άοπλους πολίτες, βέβαια, ακολούθησαν οπλισμένοι
στρατιώτες, που πήραν υπό τον έλεγχό τους την περιοχή.
🔎Οι Ισπανοί, που δεν νοιάζονταν πια για την περιοχή, υπέγραψαν
στα γρήγορα μια τριμερή συμφωνία με το Μαρόκο και τη Μαυριτανία, που τους μεταβίβαζε
την περιοχή, χωρίς να ρωτήσουν τους κατοίκους. Αμέσως το Μαρόκο και η
Μαυριτανία μοίρασαν την περιοχή μεταξύ τους (τα 2/3 του βορρά στο Μαρόκο και το
1/3 του νότου στη Μαυριτανία).
🔎Παράλληλα, όμως, και οι ντόπιοι είχαν κινητοποιηθεί. Από το
1973 είχε δημιουργηθεί το POLISARIO
(Frente
Popular de Liberación de Saguía el Hamra y Río de Oro, Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέτωπο της Σαγκία Ελ
Χάμρα και του Ρίο ντε Όρο), προσπαθώντας να εκπροσωπήσει τους γηγενείς
κατοίκους. Σύντομα το πράγμα πήγε στα όπλα, αφού οι ντόπιοι άρχισαν
ανταρτοπόλεμο με στόχο να διώξει τους στρατούς των «νέων κατακτητών» από το
έδαφος.
🔎Στις αρχές του 1976
το POLISARIO ανακήρυξε μονομερώς την «Αραβική Δημοκρατία της
Σαχάρας» (Sahrawi Arab Democratic Republic, SADR). Οι ντόπιοι, βεβαίως, ελέγχουν μόνο ένα λεπτό μέρος του εσωτερικού
και κανέναν μεγάλο οικισμό. Η διοίκηση ασκείται από την Τιντούφ, την μεγαλύτερη
πόλη της Αλγερίας κοντά στα σύνορα. Η Αλγερία υποστηρίζει από την αρχή το POLISARIO ως αντίβαρο στον μαροκινό επεκτατισμό. Οι
Μαροκινοί υποστηρίζουν ότι και (τεράστια) επαρχία του Τιντούφ, που ανήκει στην
Αλγερία, περιλαμβάνεται στα ιστορικά τους εδάφη.
🔎Το POLISARIO απέκτησε γρήγορα διεθνή αναγνώριση. Πήρε υποστήριξη απ’ όλες σχεδόν τις
αφρικανικές χώρες και τον αραβικό κόσμο, που το αναγνώρισε ως «νόμιμη»
κυβέρνηση. Το Μαρόκο, σε ένδειξη διαμαρτυρίας, έφυγε για πολλά χρόνια από τον
Οργανισμό Αφρικανικής Ενότητας, όταν αναγνωρίστηκε η Δυτική Σαχάρα ως μέλος τους.
Δυτική Σαχάρα είναι ένας «ουδέτερος» όρος που χρησιμοποιείται πια σχεδόν απ’
όλους για να προσδιορίσει την περιοχή.
🔎Παρά την
αναγνώριση, όμως, τίποτα ουσιαστικό δεν έγινε. Οι Σαχραουί πολέμησαν, όσο πολέμησαν,
μόνοι τους. Η Αλγερία πέρα από τη φιλοξενία της στο έδαφός τους δεν ήταν διατεθειμένη
να αρχίσει πόλεμο με το Μαρόκο για χάρη τους. Το 1979 η Μαυριτανία παραιτήθηκε
επισήμως από τις αξιώσεις της στην περιοχή, αλλά αντί να το μεταβιβάσει σε
κάποιον άλλο απλά διέταξε τους στρατιώτες της να φύγουν. Το Μαρόκο γρήγορα
επεκτάθηκε στο νότο και τώρα ελέγχει το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής.
🔎Οι Μαροκινοί, ως
ντε φάκτο κυρίαρχοι, αντιμετωπίζουν την περιοχή σαν επαρχία τους. Έχουν χτίσει
κι ένα μεγάλο τείχος, που «προστατεύει» την περιοχή τους από τους αντάρτες.
Θεωρητικά δουλεύουν για την ανάπτυξη της περιοχής, η οποία όμως παραμένει μέσα
στη φτώχεια, χωρίς ουσιαστική βοήθεια.
🔎Οι ντόπιοι
απέκτησαν ξαφνικά το όνομα «Σαχραουί», δηλαδή «Σαχαρινοί». Ένα όνομα σύγχρονο
και τεχνητό μεν, που τους διαφοροποιεί δε και από τους Μαροκινούς και από τους Μαυριτανούς.
Όσο μπορούν πιέζουν τον ΟΗΕ να δώσει λύσει στο θέμα, αλλά η διεθνής κοινότητα
δεν ασχολείται ιδιαίτερα. Φαίνεται ευχαριστημένη με το υπάρχον καθεστώς, τον
ντε φάκτο έλεγχο του Μαρόκου.
🔎Σχέδια «λύσης»
προτάθηκαν πολλά. Το τελευταίο, μάλιστα, δημοσιοποιήθηκε πριν από μόλις έναν
μήνα, από τον ΟΗΕ. Όλα τα σχέδια έχουν μια συγκεκριμένη φιλοσοφία: Τον
διαχωρισμό της περιοχής στα δύο, το βόρειο μέρος να το πάρει επίσημα το Μαρόκο
και το νότιο να γίνει ανεξάρτητο κράτος των Σαχραουί. Και οι δύο πλευρές το
αρνούνται, προφανώς διότι θέλουν όλα τα κομμάτια για λογαριασμό τους.
🔎Οι Σαχραουί θέλουν
πλήρη ανεξαρτησία, φυσικά. Το Μαρόκο έχει παρουσιάσει ένα σχέδιο «αυτονομίας»,
το οποίο θα δώσει κάποιες εξουσίες στην περιοχή, αλλά πάντα υπό την επιτήρησή τους.
Το σχέδιο αυτό υποστηρίζει επισήμως και η Γαλλία, το είπε πρόσφατα ο Μακρόν.
Ακόμα μια ταφόπλακα στα όνειρα των Σαχραουί για ελευθερία.
🔎Γιατί, όμως, επανήλθε
το θέμα στην επιφάνεια; Όλοι βάζουν μπροστά τους… μπακαλιάρους! Από τα παράλια της
περιοχής παραδοσιακά περνούν τα μεγαλύτερα κοπάδια μπακαλιάρων, στις αέναες διαδρομές
τους προς το βορρά ή το νότο, ανάλογα με τη θερμοκρασία των νερών του
Ατλαντικού. Η ΑΟΖ της Δυτικής Σαχάρας, αν ποτέ αυτή η περιοχή γίνει ανεξάρτητη,
έχει μεγάλη εμπορική αξία λόγω του ψαρέματος, θεωρείται από τους πιο γόνιμους
ψαρότοπους στον πλανήτη.
🔎Βεβαίως, πίσω από τους
μπακαλιάρους κρύβονται άλλα συμφέροντα, λέγε με πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Ως
τώρα δεν έχει βρεθεί ούτε σταγόνα από τα δύο, πλην όμως τόσο το Μαρόκο, όσο και
η κυβέρνηση της SADR έχουν εκδώσει άδειες
έρευνας και εξόρυξης σε διαφορετικά «οικόπεδα», φυσικά σε διαφορετικές εταιρείες
(οι Μαροκινοί έχουν επιλέξει και εταιρεία από το Ισραήλ!).
🔎Οι εταιρείες αυτές
δεν έχουν κάνει κινήσεις ακόμα. Όταν τις κάνουν, θα ενεργοποιηθεί περισσότερο
το θέμα για το μέλλον της περιοχής. Η πρόσφατη ανακάλυψη κοιτασμάτων στη
θαλάσσια περιοχή στη Μαυριτανία άνοιξε την όρεξη. Υπάρχουν εκτιμήσεις για
τεράστιο κοίτασμα, που δεν έχει ανακαλυφθεί ακόμα. Αν το βρουν, τότε θα γίνει της…
Σαχάρας!
