15 πράγματα που πρέπει να ξέρεις για να καταλάβεις το μπέρδεμα στο Λίβανο

Ο ορισμός της εθνο-θρησκευτικής σαλάτας. Δεν υπάρχει άλλο μέρος στον πλανήτη που να μαζεύονται τόσα διαφορετικά θρησκευτικά γκρουπ. Τα οποία με το πέρασμα του χρόνου, για να προστατέψουν τη διαφορετικότητά τους από τους ετερόκλητους γείτονές τους, έγιναν εθνο-θρησκευτικά γκρουπ. Ανέπτυξαν, δηλαδή, ιδιαίτερα χαρακτηριστικά πέρα από τη θρησκεία τους και πλέον (αυτο)αποκαλούνται έτσι. Αν δεν το πιστεύεις, ρίξε μια ματιά στον πολύχρωμο χάρτη.

🔎Τι συμβαίνει στο Λίβανο; Όπως δείχνουν τα πράγματα, είναι το επόμενο καυτό σημείο στη Μέση Ανατολή, με τις επιθέσεις του Ισραήλ κατά της σιιτικής οργάνωσης Χεζμπολάχ, που κορυφώθηκε με το θάνατο του ηγέτη της, Χασάν Νασράλα. Ένα γεγονός που δύσκολα θα μείνει αναπάντητο.

🔎Το πρόβλημα στο Λίβανο είναι τόσο πολύπλοκο, που χρειάζονται βιβλία ολόκληρα και μήνες ολόκληροι να αφιερώσει κανείς στο διάβασμα για να καταλάβει όλες τις πτυχές του. Εδώ θα προσπαθήσουμε να το συρρικνώσουμε σε λίγες παραγράφους, για να έχουν όλοι μια σαφή (απλή, όμως) ιδέα τι συμβαίνει.

1.      🔎 1. O Λίβανος, ως ξεχωριστή διοικητική ενότητα, δημιουργήθηκε το 1861 για να προστατέψει τους Μαρωνίτες. Τι είναι οι Μαρωνίτες; Μια από τις ανατολικές χριστιανικές εκκλησίες, οι οποία είναι σε πλήρη επικοινωνία με τους καθολικούς στο Βατικανό, αλλά διατηρεί την ανεξαρτησία της και το τελετουργικό της. Οι λέξη «μαρόν» είναι αραμαϊκή και σημαίνει «μικρός άρχοντας». Στην ιστορία της εκκλησίας αυτής υπήρξαν δύο πρόσωπα με το όνομα «Ιωάννης Μαρωνίτης», ένας μοναχός από την συριακή πόλη Χομς που έζησε στις αρχές του 5^ου αιώνα μ.Χ. κι ένας επίσκοπος Αντιόχειας τον 7^ο αιώνα μ.Χ. Αυτοί θεωρούνται οι θεμελιωτές της ιδιαίτερης χριστιανικής εκκλησίας.

2.      🔎2. Όσοι ασπάστηκαν το «μαρωνιτικό» χριστιανισμό ζούσαν κυρίως στα παράλια του σημερινού Λιβάνου, κυρίως στα μεγάλα εμπορικά λιμάνια (Τύρος, Σιδώνα, Τρίπολη και Βυρηττός) και υπερηφανεύονται ότι οι ρίζες τους είναι παλιές και φτάνουν ως τους Φοίνικες, τον σπουδαίο αυτόν μεσογειακό εμπορικό λαό. Βεβαίως με την εξάπλωση του ισλάμ άρχισαν να συρρικνώνονται γεωγραφικά και συγκεντρώθηκαν κυρίως στη λεγόμενη περιοχή «Όρος Λίβανος», που είναι η περιοχή γύρω από τη Βυρηττό. Στην πορεία οι σουνίτες μουσουλμάνοι κυριάρχησαν στα παράλια βόρεια και νότια της Βυρηττού και οι σιίτες στα νότια (στα σημερινά σύνορα με το Ισραήλ) και στην ανατολική κοιλάδα Μπεκάα.

3.     🔎3. Όπως ήταν φυσικό, οι Μαρωνίτες καλοσώρισαν τους Σταυροφόρους που ταξίδεψαν στην περιοχή για να «απελευθερώσουν» την Ιερουσαλήμ, και με την πρόσκαιρη στρατιωτική τους δύναμη έφτιαξαν το δικό τους βασίλειο. Από το 1291 όμως, όταν και εξαφανίστηκαν τα χριστιανικά βασίλεια στην περιοχή, έγιναν κι αυτοί υποτελείς των μεγάλων μουσουλμανικών αυτοκρατοριών. Τελευταία απ’ αυτές η Οθωμανική, η οποία κυριάρχησε στην περιοχή από το 1516 μέχρι τις αρχές του 20^ου αιώνα.

4.     🔎 4. Οι Μαρωνίτες αφέθηκαν να ελέγχουν το εμπόριο της περιοχής και οι επαφές τους με τη Δύση τους ώθησαν να υιοθετήσουν μια λεβαντίνικη κουλτούρα, με την αριστοκρατία τους να μιλάει γαλλικά. Μοιραία το ενδιαφέρον της Δύσης για τους πληθυσμούς αυτούς ήταν πάντα αυξημένο. Όταν λοιπόν το 1860 ξέσπασαν αιματηρές ταραχές μεταξύ Μαρωνιτών και Δρούζων, με συνέπεια αποτρόπαιες σφαγές, η συντονισμένη διπλωματική πίεση από Βρετανία και Γαλλία ανάγκασε τον Οθωμανό σουλτάνο να φτιάξει το «μουτεσαφιρλίκι» του Λιβάνου. Αυτή η διοικητική μονάδα, το «μουτεσαφιρλίκι», ήταν διαφορετική από τις κοινές διοικητικές διαιρέσεις της αυτοκρατορίας (βιλαέτια, σαντζάκια κτλ.), καθώς ο κυβερνήτης της έδινε απευθείας λόγο στο σουλτάνο.

      🔎5. Το 1916, κι ενώ η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε μπει στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο με τις Κεντρικές Αυτοκρατορίες (Γερμανία, Αυστροουγγαρία κτλ.) υπογράφηκε μια μυστική συμφωνία μεταξύ Βρετανίας και Γαλλίας (που έμεινε γνωστή ως Συμφωνία Σάικς-Πικό, των διπλωματών που διαπραγματεύτηκαν τους όρους και την υπέγραψαν). Η συμφωνία στην ουσία χώριζε τα αραβικά εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε βρετανικές και γαλλικές «ζώνες επιρροής», όταν θα τελείωνε ο πόλεμος. Και πράγματι, έτσι έγινε. Η Γαλλία απέκτησε το δικαίωμα να επέμβει στα σημερινά εδάφη της Συρίας και του Λιβάνου και η Βρετανία στο σημερινό Ισραήλ (που τότε λεγόταν Παλαιστίνη), την Ιορδανία και το Ιράκ.

6.      🔎 6. Το 1920 η Κοινωνία των Εθνών (ο πρόγονος του σημερινού ΟΗΕ) έδωσε στη Γαλλία την «εντολή» (mandate) να διοικήσει την περιοχή. Οι Γάλλοι χώρισαν την περιοχή σε 5 διοικητικές περιφέρειες, μία απ’ αυτές ήταν ο «Μεγάλος Λίβανος» (Greater Lebanon) κι έτσι χάραξαν τα σύνορα του Λιβάνου, που ισχύουν μέχρι σήμερα. Γιατί «Μεγάλος Λίβανος»; Διότι η περιοχή που ονομάστηκε έτσι δεν περιείχε μόνο το παλιό οθωμανικό «μουτεσαφιρλίκι» (στο οποίο οι Μαρωνίτες έχουν και σήμερα συντριπτική πλειοψηφία πάνω από 80%), αλλά και εδάφη με συμπαγέστατους μουουλμανικούς πληθυσμούς. Ο τότε πατριάρχης των Μαρωνιτών Ελίας Μπούτρος Χοαγιέκ, ο οποίος ήταν ο κύριος διαπραγματευτής εξ ονόματος των χριστιανών, έπεισε τους Συμμάχους να ικανοποιήσουν τις διεκδικήσεις του, με τη λογική ότι τα εδάφη αυτά ήταν «από παλιά» μέρος του Λιβάνου. Όλα αυτά υπογράφηκαν επισήμως στη συνθήκη των Σεβρών το 1920.

7.      🔎7. Οι Μαρωνίτες ήταν σαφώς η πλειοψηφία από τους κατοίκους του «Μεγάλου Λιβάνου», σύμφωνα με την απογραφή που οργάνωσαν οι Γάλλοι το 1932. Δεύτερη μεγαλύτερη θρησκευτική ομάδα ήταν οι σιίτες και τρίτη οι σουνίτες. Η λεπτομερής απογραφή, πάντως, έδειξε ότι στην περιοχή αυτή κατοικούσαν όχι δύο και τρεις, αλλά 18 (!) διαφορετικές θρησκευτικές ομάδες. Οι 12 απ’ αυτές ήταν χριστιανικές (Μαρονίτες, Ελληνορθόδοξοι, Ελληνοκαθολικοί, Αρμενοκαθολικοί, Αρμενορθόδοξοι, Συρορθόδοξοι, Συροκαθολικοί, Ασσύριοι, Χαλδαίοι, Κόπτες, Ρωμαιοκαθολικοί και Προτεστάντες), πέντε ήταν μουσουλμανικές (Σιίτες, σουνίτες, Δρούζοι, Αλαουίτες και Ισμαηλίτες) και βέβαια υπήρχαν και Εβραίοι. Ένας αχταρμάς που δεν είχε προηγούμενο στην παγκόσμια ιστορία.

8.      🔎 8. Για να διοικηθεί αυτός ο αχταρμάς με τις κατάλληλες ισορροπίες δημιουργήθηκε το πιο παράξενο μοντέλο διοίκησης που έγινε ποτέ. Ήταν αποτέλεσμα ενός συμβιβασμού μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων, που έγινε το 1943, στα μέσα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν ο Λίβανος αποφάσισε να αποσχιστεί και από τη Γαλλία, αλλά και από τη Συρία. Σύμφωνα με τον συμβιβασμό αυτόν, οι χριστιανοί δεν θα ζητούσαν τη βοήθεια των δυτικών δυνάμεων για να εκμηδενίσουν τους μουσουλμάνους, κι αντίστοιχα οι μουσουλμάνοι δεν θα προσπαθούσαν να ενσωματώσουν τον Λίβανο σε ένα ευρύτερο μουσουλμανικό κράτος μετά τον πόλεμο. Σύμφωνα με το Σύνταγμα, λοιπόν, ο πρόεδρος της χώρας θα έπρεπε να προέρχεται αποκλειστικά από την μαρωνίτικη κοινότητα, ο πρωθυπουργός πρέπει να είναι αναγκαστικά σουνίτης, ο πρόεδρος της βουλής αναγκαστικά σιίτης και ο αναπληρωτής πρωυθυπουργός Ελληνορθόδοξος!

9.      🔎 9. Η θεσμοθετημένη κυριαρχία των Μαρωνιτών στη ζωή της χώρας κράτησε ως το 1975. Η χριστιανική πλειοψηφία, βέβαια, δεχόταν πίεση από τους μουσουλμάνους, έβαλε τη χώρα στον Αραβικό Σύνδεσμο, συμμετείχε στις αραβικές επιθέσεις κατά του Ισραήλ. Πλην όμως η εμπορική κίνηση ήταν ζωηρή και η Βυρηττός είχε φτάσει σε τέτοια επίπεδα που να αποκαλείται «το Παρίσι της Μέσης Ανατολής». Στο σύνταγμα, πάντως, δεν υπήρχε καμία πρόβλεψη για τυχόν αλλαγές στην κατανομή του πληθυσμού. Η οποία είχε μεταβληθεί σε μεγάλο βαθμό υπέρ των μουσουλμάνων στα μέσα της δεκαετίας του 1970.

10.   🔎 10. Μετά τον πόλεμο μεταξύ των Παλαιστινίων και των Ιορδανών (εκεί που είχαν καταφύγει οι περισσότεροι μετά την ανακήρυξη του ισραηλινού κράτους) το 1970, δεκάδες χιλιάδες Παλαιστίνιοι εγκαταστάθηκαν στο νότο του Λιβάνου, προσθέτοντας ένα ακόμη ζήτημα στο εθνο-θρησκευτικό μωσαϊκό της χώρας. Ούτως ή άλλως σήμερα υπολογίζονται σε κάτι λιγότερο από μισό εκατομμύριο ανθρώπους. Το 1958 οι (κυρίως σουνίτες) μουσουλμάνοι επαναστάτησαν με στόχο να ενώσουν το Λίβανο με τη Συρία κι αυτό απετράπη με επέμβαση Αμερικανών πεζοναυτών.

11.   🔎 11. Ο εμφύλιος πόλεμος που κατέστρεψε τον Λίβανο κράτησε 15 χρόνια, από το 1975 ως το 1990. Χονδρικά, τα στρατόπεδα ήταν οι περισσότερες χριστιανικές ομάδες μαζί (με σημαντικότερους τους Φαλαγγίτες, την ένοπλη οργάνωση των Μαρωνιτών) και τους Παλαιστίνιους και άλλους μουσουλμάνους από την άλλη. Στην πορεία του πολέμου έγινε, βέβαια, το μάλε-βράσε, με διάφορες ομάδες να διαφωνούν, να συμμαχούν με τους αντιπάλους, να επανέρχονται στο αρχικό στρατόπεδο κοκ. Ο τότε Λιβανέζος πρόεδρος ζήτησε από τον συριακό στρατό να επέμβει για να αποκαταστήσει την τάξη στη χώρα κι έτσι μπήκαν επισήμως και οι Σύριοι στο παιχνίδι. Από το 1978 μπήκαν το νότο του Λιβάνου και οι Ισραηλινοί, κατέλαβαν την περιοχή για να προστατέψουν το κράτος τους από τις παλαιστινιακές επιθέσεις. Κι έμειναν εκεί, να στηρίζουν τους ελάχιστους χριστιανούς της περιοχής, ως το 2000.

12.   🔎 12. Σ’ αυτόν τον εμφύλιο σημειώθηκαν θηριωδίες που δύσκολα ξεχνιούνται. Η σφαγή Παλαιστινίων στα προσφυγικά στρατόπεδα Σάμπρα και Σατίλα το 1982 από Μαρωνίτες Φαλαγγίτες μνημονεύεται ακόμα και σήμερα, όπως και η δολοφονία του τότε προέδρου Μπασίρ Τζεμαγέλ, ο οποίος κρατούσε φιλο-ισραηλινή στάση. Τη δεκαετία του 1980 δυνάμωσε και η Χεζμπολάχ, μια οργάνωση που δημιουργήθηκε για να προστατέψει τα συμφέροντα των σιιτών και έλαβε από τότε (και λαμβάνει ακόμα) υποστήριξη, υλική και διπλωματική, από το σιιτικό-θεοκρατικό καθεστώς του Ιράν, το οποίο είχε μόλις εγκαθιδρυθεί.

13.   🔎 13. Το τέλος του πολέμου βρήκε το Λίβανο ερείπια, χωρισμένο σε φατρίες και με ξένες δυνάμεις στο έδαφός του, οι οποίες φυσικά δεν ήθελαν να φύγουν. Η κατάσταση εξομαλύνθηκε κάπως, αλλά η καχυποψία παρέμεινε. Το 2005 δολοφονήθηκε ο πρώην πρωθυπουργός (σουνίτης) Ραφίκ Χαρίρι, μια προωθούσε που προωθούσε τη συνεννόηση μεταξύ των αντιμαχόμενων. Στο μεταξύ, η Χεζμπολάχ είχε δυναμώσει τόσο, που ξεπερνούσε και σε όγκο και σε επιχειρησιακή δυνατότητα ακόμα και τις επίσημες ένοπλες δυνάμεις του Λιβάνου. Η Χεζμπολάχ το 2006 εξαπέλυσε γενική επίθεση κατά του Ισραήλ, η οποία κατέληξε σ’ έναν ολοκληρωτικό πόλεμο στο νότιο Λίβανο για πάνω από έναν μήνα.

14.   🔎 14. Ο συριακός εμφύλιος πόλεμος έδωσε ακόμα μια τραγική διάσταση στον Λίβανο, με δεκάδες χιλιάδες Σύριους πρόσφυγες να ανακατεύουν ακόμα περισσότερο την περιοχή. Πλέον η κάθε εθνο-θρησκευτική ομάδα έχει οργανωθεί σε ένοπλες συμμορίες, οι οποίες πια εκπροσωπούν πολύ μικρές ομάδες και φατρίες και αντικρουόμενα συμφέροντα. Ούτε οι εκλογές δεν μπορούν να δώσουν λύση, καθώς στο κοινοβούλιο των 128 μελών εκπροσωπούν όχι πέντε και δέκα, αλλά… 43 διαφορετικά κόμματα και κομματίδια! Πού να βρεθεί άκρη…

15.   🔎 15. Έχουν περάσει 80 και πλέον χρόνια από την ανεξαρτησία του Λιβάνου και πλέον κανείς δεν φαίνεται να πιστεύει ότι όλες αυτές οι εθνο-θρησκευτικές ομάδες μπορούν να ζήσουν μαζί με κάποιον τρόπο. Απογραφή δεν έχει γίνει από το 1932. Οι Μαρωνίτες αναπολούν την παλιά τους κυριαρχία, αλλά πλέον αριθμούν λιγότερο από το 1/4 του πληθυσμού. Οι σιίτες της Χεζμπολάχ είναι οι πιο δυνατοί στρατιωτικά και πλέον έχουν ξεκαθαρίσει ότι απώτερος στόχος τους είναι να επιβάλλουν ένα θεοκρατικό καθεστώς ανάλογο με το Ιράν. Οι σουνίτες, που είναι σαφώς η πλειοψηφία (αν καταμετρηθούν και οι Παλαιστίνιοι πρόσφυγες) θέλουν την εξουσία αυτοδικαίως. Υπάρχει και μια έντονη φιλο-συριακή τάση, που δεν θα έλεγε όχι στην ένωση του Λιβάνου με τη Συρία.

Η μικροσκοπική «ακτή» της Βοσνίας που δημιουργήθηκε από φόβο!

Ο χάρτης της περιοχής που κάποτε αποτελούσε την ενιαία Γιουγκοσλαβία είναι ούτως ή άλλως γεμάτος από γεωγραφικά παράδοξα. Το πιο εντυπωσιακό από αυτά, όμως, βρίσκεται στις ακτές. Αν παρατηρήσετε προσεκτικά την Βοσνία-Εργζεγοβίνη, στο κάτω μέρος της φωτογραφίας, θα διαπιστώσετε ότι το κράτος αυτό έχει… ακτογραμμή! Μια μικρή λωρίδα γης, μήκους κάτι λιγότερο από 20 χιλιόμετρα, η οποία γεωγραφικά κόβει την Κροατία στα δύο!

🔎Αυτή η πολύ μικρή γεωγραφικά λεπτομέρεια ανατρέπει ένα σκηνικό που φαίνεται από μόνο του παράξενο στο χάρτη. Όταν βλέπει κανείς τα σημερινά σύνορα των κρατών που κάποτε αποτελούσαν την ενωμένη Γιουγκοσλαβία, σίγουρα φαντάζεται ότι κάποιος είχε τόσο… άχτι την Βοσνία Ερζεγοβίνη, που δεν της επέτρεψε να έχει διέξοδο στη θάλασσα και για να το κάνει αυτό «αναγκάστηκε» να δώσει στην σύγχρονη Κροατία το γεωγραφικό σχήμα ενός… μπούμερανγκ!

🔎Όλα αυτά τα παράξενα, βέβαια, έχουν την εξήγησή τους στην ιστορία της περιοχής, πολύ πριν δημιουργηθεί η Γιουγκοσλαβία. Ακόμα κι αυτή η μικρή διέξοδος της Βοσνίας στη θάλασσα χρονολογείται από το 1699! Και βασικό κίνητρό της ήταν ο φόβος.

🔎Ας κάνουμε μια βουτιά στην ιστορία των Βαλκανίων και της Κεντρικής Ευρώπης. Βρισκόμαστε στο τέλος του 17^ου αιώνα. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία έχει υπό την κατοχή της σχεδόν όλη τη Βαλκανική χερσόνησο και μέρος της κεντρικής Ευρώπης, έχει μόλις ηττηθεί σ’ έναν πόλεμο που κράτησε 14 ολόκληρα χρόνια. Τον πόλεμο αυτό τον έδωσε εναντίον της Ιερής Λίγκας, μιας συμμαχίας ευρωπαϊκών κρατών (της Πολωνικής-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας, της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και της Δημοκρατίας της Βενετίας), που ένωσαν τις δυνάμεις τους για να σταματήσουν το στρατό του σουλτάνου.

🔎Ο πόλεμος αυτός, και η Συνθήκη του Κάρλοβιτς που ρύθμισε όσα ακολούθησαν, ήταν ένα από τα κομβικότερα σημεία της ευρωπαϊκής ιστορίας. Κι αυτό διότι εκεί καταγράφηκε η πρώτη μεγάλη ήττα των οθωμανικών στρατευμάτων στην Ευρώπη και, επίσης για πρώτη φορά, οι πρώτες εδαφικές απώλειες για την Πύλη, μετά από 3,5 αιώνες επέκτασης!

🔎Η Βενετία κατείχε, βέβαια, ήδη κάποια σημεία από τα παράλια της Δαλματίας και τα λιμάνια εκεί τα χρησιμοποιούσε σαν εμπορικούς σταθμούς, χωρίς να ενδιαφέρεται να επεκταθεί στην ενδοχώρα. Η σημερινή Βοσνία-Ερζεγοβίνη ήταν ένα από τα βιλαέτια (διοικητικές διαιρέσεις) των Οθωμανών. Για να ακριβολογούμε, το βιλαέτι λεγόταν μόνο «Βοσνία» κι ένα από τα σαντζάκια (υποδιαιρέσεις) του βιλαετιού ονομαζόταν Ερζεγοβίνη.

🔎Στο νότιο μέρος, όμως, των δαλματικών παραλίων βρισκόταν μια περιοχή που δεν ήταν ούτε Βενετία, ούτε Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά μια ανεξάρτητη πόλη-κράτος. Η λεγόμενη «Δημοκρατία της Ραγκούσα», δηλαδή το σημερινό Ντουμπρόβνικ.

🔎Η Ραγκούσα ήταν επί αιώνες ένας κρίκος στην αλυσίδα των πολλών λιμανιών-εμπορικών σταθμών που ανήκαν στη Βενετία. Αρκετές φορές, όμως, το «συμβούλιο» της πόλης είχε ψάξει την πιθανότητα να αυτονομηθεί και να δουλεύουν εμπορικά για λογαριασμό τους. Την ευκαιρία τη βρήκε το 1385, όταν και ανακήρυξε την «ανεξαρτησία» της από τη Βενετία.

🔎Γρήγορα, όμως, το συμβούλιο κατάλαβε ότι δεν μπορούσε εύκολα να διατηρήσει αυτή την ελευθερία και να γίνει ανταγωνιστική εμπορικά προς τη Βενετία χωρίς πλάτες. Έτσι οι Ραγκουσιανοί στράφηκαν προς τους Οθωμανούς. Και με δύο συνθήκες, το 1440 και το 1442, τέθηκαν υπό καθεστώς «προστασίας» από την Πύλη. Διατήρησαν, όμως, τα εμπορικά τους προνόμια, την θαλασσινή σημαία τους με τον Άγιο Βλάσιο, λειτουργούσαν ανεξάρτητα στη θάλασσα. Αλλά προμήθευαν με εφόδια και πλοία τους Οθωμανούς όποτε υπήρχε ανάγκη.

🔎Έτσι έγινε και σ’ αυτόν τον κομβικό πόλεμο. Η Ραγκούσα ήταν από τους «συμμάχους» της αυτοκρατορίας, οπότε όταν ο πόλεμος χάθηκε την έζωσαν τα φίδια.

🔎Η συνθήκη του Κάρλοβιτς καθόρισε τις εδαφικές απώλειες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ανάμεσα σ’ αυτά ήταν και ο εδαφικός έλεγχος της Βενετίας σ’ όλα τα δαλματικά παράλια. Από την χερσόνησο της Πούλα, δηλαδή, στο βορρά, μέχρι της μικρής πόλης Νέουμ, σημείου που ξεκινούσαν τα σύνορα της «Δημοκρατίας της Ραγκούσα». Το οθωμανικό βιλαέτι της Βοσνίας γινόταν πια περίκλειστο.

🔎Η Ραγκούσα τότε προχώρησε σε μια απρόσμενη κίνηση: Πρότεινε στους Οθωμανούς να… μεταβιβάσει σ’ αυτούς τη διοίκηση της Νέουμ, του μικρού αυτού λιμανιού, μαζί με μια παραλιακή ζώνη 20 χιλιομέτρων. Η επίσημη δικαιολογία ήταν «για να έχει το βιλαέτι της Βοσνίας διέξοδο στη θάλασσα». Ο αληθινός λόγος, όμως, ήταν ο φόβος της εισβολής. Η Ραγκούσα δεν ήθελε να έχει κοινά σύνορα με την Βενετία, επειδή κάθε στιγμή θα κινδύνευε να χάσει την κυριαρχία της από μια συνδυασμένη επίθεση από ξηρά και θάλασσα. Για να το αποτρέπει θα πρέπει να είχε ισχυρό στρατό στην περιοχή. Κι επειδή δεν υπήρχε στρατός, θα έπρεπε να πληρώνει μισθοφόρους.

🔎Οπότε, τι σκέφτηκαν; Να «χάσουν» μία μικρή (και ασήμαντη) περιοχή, αλλά να φορτώσουν την υποχρέωση της φρουράς στους Οθωμανούς! Πράγματι, η Πύλη δέχτηκε και η Νέουμ έγινε κομμάτι του βιλαετιού της Βοσνίας. Αμέσως στην πόλη εγκαταστάθηκε οθωμανική φρουρά και ουσιαστικά η περιοχή λειτούργησε σαν… τείχος ασφαλείας της Ραγκούσα-Ντουμπρόβνικ. Η οποία ανησυχούσε μόνο μήπως επιτεθούν οι Βενετοί από τη θάλασσα.

🔎Η παράξενη αυτή αυτονομία της Ραγκούσα κράτησε μέχρι το 1808. Τότε η Ραγκούσα υπέκυψε στα στρατεύματα του Ναπολέοντα, τα οποία είχαν ήδη καταλάβει όλο τον ιταλικό βορρά και τη Βενετία. Μετά την ήττα του Ναπολέοντα και το Συνέδριο της Βιέννης (1814) που καθόρισε τα σύνορα της Ευρώπης, η περιοχή παραχωρήθηκε στους Αψβούργους και ενοποιήθηκε διοικητικά με τα υπόλοιπα δαλματικά παράλια ως «Βασίλειο της Δαλματίας» (αφού και η Βενετία είχε πάψει πια να υπάρχει ως κράτος).

🔎Βεβαίως αυτή η παραφωνία δεν αποκαταστάθηκε. Η Οθωμανική αυτοκρατορία κράτησε με λύσσα αυτή την θαλάσσια ζώνη των 20 χιλιομέτρων, αν και δεν την εκμεταλλεύθηκε καθόλου. Η Νέουμ παρέμεινε μέχρι σήμερα ένα μικρό και ασήμαντο λιμάνι, στην ουσία ένα ήσυχο τουριστικό θέρετρο. Ενώ θεωρητικά θα μπορούσαν να γίνουν εργασίες εκεί και να μετατραπεί σ’ ένα ισχυρό λιμάνι της Αδριατικής, που θα εξυπηρετούσε τα οθωμανικά συμφέροντα.

🔎Η ιδιαιτερότητα παρέμεινε μέχρι σήμερα. Κι αυτό, διότι το 1878 οι Αψβούργοι κατέλαβαν όλο το βιλαέτι της Βοσνίας (και το προσάρτησαν επισήμως στην αυτοκρατορία τους το 1908), οπότε το σύνορο έγινε εσωτερικό και άνευ σημασίας. Μετά δε από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν και δημιουργήθηκε το «Βασίλειο Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων» (το οποίο μετονομάστηκε σε Γιουγκοσλαβία, δηλαδή Νοτιοσλαβία, το 1929) το σύνορο παρέμεινε εσωτερικό. Όλα αυτά μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν η Κροατία και η Βοσνία-Ερζεγοβίνη έγιναν κράτη ανεξάρτητα και τα σύνορα αυτά έγιναν διεθνή.

🔎Η ταλαιπωρία για όσους βρίσκονταν στα κροατικά (δαλματικά) παράλια και ήθελαν να επισκεφθούν στο νότο το Ντουμπρόβνικ ήταν παροιμιώδης. Για μια ζώνη 20 χιλιομέτρων έπρεπε να υποστούν δύο συνοριακούς ελέγχους, «εισόδου» στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και «επανεισόδου» την Κροατία. Υπέγραψαν μια συμφωνία διευκόλυνσης το 1995, ωστόσο οι συνοριακοί έλεγχοι έγιναν και πάλι πολύ πιο αυστηροί το 2013, όταν η Κροατία έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

🔎Τελικά η λύση δόθηκε πολύ πρόσφατα από μία… γέφυρα. Αν παρατηρήσετε τη μορφολογία της περιοχής, θα δείτε ότι τα παράξενα δαντελωτά παράλια της Κροατίας έδιναν αυτή τη δυνατότητα και με το παραπάνω. Η μυτερή χερσόνησος του Πέλιεσατς ανήκει στην Κροατία. Έτσι, λοιπόν, οι Κροάτες έφτιαξαν μια κρεμαστή γέφυρα 2,5 χιλιομέτρων πριν ο δρόμος συναντήσει τα σύνορα με τη Βοσνία-Εργζεγοβινη και ένωσαν την ενδοχώρα με τη χερσόνησο του Πέλιεσατς. Οπότε στην ουσία παρέκαμψαν τα 20 χλμ. των διεθνών συνόρων και πλέον ο δρόμος προς το Ντουμπρόβνικ είναι καθαρός, χωρίς ελέγχους. Η γέφυρα ξεκίνησε τη λειτουργία της τον Ιούλιο του 2022.

🔎Η κυβέρνηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης διαμαρτυρήθηκε και μάλιστα σε διεθνείς οργανισμούς. Τόνισε ότι η κατασκευή της γέφυρας καταστρέφει τα σχέδιά της για ανάπτυξη του λιμανιού του Νέουμ. Βεβαίως η γέφυρα είναι τόσο ψηλή και φαρδιά, που μπορούν από κάτω της να περάσουν πολύ μεγάλα πλοία, μέχρι και μεγάλα δεξαμενόπλοια. Οπότε τέτοιο πρόβλημα δεν υφίσταται. Το Νέουμ, το οποίο από συγκυρίες βρέθηκε κάποιες φορές στη διεθνή επικαιρότητα, συνεχίζει να ζει την ήσυχη ζωή του. Μάλιστα τώρα είναι πιο ήσυχο από πριν.

Το πιο πυκνοκατοικημένο μέρος του πλανήτη και το σύνορο που χαράχτηκε από τα… ψάρια!

 

Η φωτογραφία δεν είναι μοντάζ. Το νησάκι που βλέπετε υπάρχει στ’ αλήθεια. Τι νησάκι, νησίδα, με έκταση ούτε 2.000 τετραγωνικά μέτρα. Και πληθυσμό… 531 κατοίκους. Στην κυριολεξία, δεν υπάρχει ούτε σπιθαμή γης αναξιοποίητη. Μια παραγκούπολη, φτιαγμένη από πέτρες, ξύλα και τσίγκινες οροφές.

🔎Επίσημη απογραφή δεν έχει γίνει ποτέ στο νησί Μιγκίνγκο, αυτό είναι το όνομά του. Αλλά ανεπισήμως είναι το πιο πυκνοκατοικημένο μέρος του κόσμου σε επιφάνεια εδάφους (στο Χονγκ Κονγκ π.χ. η πυκνότητα μπορεί να είναι μεγαλύτερη, αλλά σε πολυώροφα κτίρια και ουρανοξύστες). Υπάρχει λόγος σοβαρός γι’ αυτό. Όπως και για το ότι το διεκδίκησαν δύο κράτη, η Κένια και η Ουγκάντα. Επειδή το νησί Μιγκίνγκο βρίσκεται μέσα στη λίμνη Βικτόρια, τη μεγαλύτερη λίμνη της Αφρικής, με έκταση όσο σχεδόν η μισή ηπειρωτική Ελλάδα.

🔎Γιατί υπάρχει ακόμα αυτό το «πατείς με, πατώ σε» σ’ αυτό το μέρος; Το μυστικό δεν βρίσκεται στην ξηρά, αλλά στα νερά της λίμνης. Μην πάει ο νους σας σε κάτι ορυκτό, πολύτιμους λίθους, χρυσάφι ή κάτι τέτοιο. Πολύτιμο είναι κι αυτό, αλλά… τρώγεται. Και ονομάζεται «πέρκα του Νείλου» (επιστημονική ονομασία Lates Niloticus). Ένα είδος μεγάλου ψαριού, που μπορεί να φτάσει σε μήκος τα 2 μέτρα και σε βάρος τα 200 κιλά.

🔎 Αυτό το ψάρι δεν είναι όποιο κι όποιοι. Αποτελεί το βασικό προϊόν διατροφής στα παράλια τόσο στην Κένια, όσο και στην Ουγκάντα. Τόνοι ολόκληροι καταναλώνονται καθημερινά από εκατομμύρια πληθυσμού, χώρια τις εξαγωγές σε γειτονικά κράτη. Αποτελούν σημαντικότατο μέρος της τοπικής οικονομίας. Συν τοις άλλοις, όσοι το' χουν φάει λένε ότι είναι και πολύ νόστιμο, το φιλέτο του μοιάζει με κρέας.

🔎Αυτά τα ψάρια έφεραν σε αντιπαράθεση τα δύο κράτη και καθόρισαν τα σύνορα μεταξύ τους. Και στον καθορισμό τους βοήθησε το Google Earth, επειδή αποδείχτηκε ότι όσα είχαν γραφτεί στο χαρτί δεν ίσχυαν!

🔎Στο νησάκι αυτό δεν παρατηρείται καμία μόνιμη ανθρώπινη παρουσία. Λογικό, καθώς η βλάστηση ήταν σχεδόν ανύπαρκτη, δεν υπήρχαν πηγές πόσιμου νερού, ακόμα και τα δέντρα ήταν ελάχιστα. Δεν αποκλείεται, φυσικά, κάποιοι ψαράδες να άραζαν εκεί για να ξεκουραστούν. Επειδή δεν ήταν κατοικημένο, κανένα από τα (ισχυρά κατά καιρούς) ιθαγενή βασίλεια στα παράλια της λίμνης Βικτόρια δεν ασχολήθηκαν μ’ αυτό.

🔎Η ανάγκη αποσαφήνισης προέκυψε από την αποικιοκρατία και το χάραγμα των συνόρων μεταξύ των αποικιών. Μάλιστα στην περίπτωση αυτή το πράγμα άργησε χαρακτηριστικά. Κι αυτό διότι οι περιοχές που αντιστοιχούν στα σημερινά κράτη Ουγκάντα και Κένια ανήκαν και οι δύο στη Βρετανία. Τα λιμναία σύνορα με την (γερμανική) αποικία της Ταγκανίκα είχαν χαραχτεί πολύ νωρίτερα.

🔎Οι γραμμές, λοιπόν, χαράχτηκαν το 1926 και ήταν τελείως ευθείες. Η νοητή ευθεία που καθορίζει τα σύνορα της Κένια με την Ουγκάντα αγγίζει το δυτικό άκρο του νησιού της Πυραμίδας, του μεγαλύτερου από τα τρία νησάκια της περιοχής, που βρίσκεται δυτικά του μεσαίου νησιού Ουσίνγκο, και καταλήγει στα βόρεια, στα παράλια της Ουγκάντα. Για το νησί Μιγκίνγκο δεν γινόταν καμία αναφορά στα επίσημα έγγραφα.

🔎Βεβαίως οι ψαράδες γνώριζαν για την ύπαρξη του νησιού, και μεταξύ τους ήταν πολύ δημοφιλές, γιατί γύρω από τα νερά του βρίσκεται ο καλύτερος ψαρότοπος για την πέρκα του Νείλου, τη «μπούτα» όπως τη λένε στη γλώσσα τους. Γιατί συμβαίνει αυτό; Στο συγκεκριμένο νησάκι, για λόγο που δεν έχει εξηγηθεί μέχρι τώρα, υπάρχει μεγάλη συγκέντρωση ζωοπλαγκτόν. Τεράστια. Μ’ αυτό τρέφονται κατά κύριο λόγο οι πέρκες του Νείλου. Γι’ αυτό και το προτιμούν περισσότερο από άλλα μέρη της λίμνης. Οπότε οι ψαράδες πήγαιναν εκεί και «ανέβαζαν» πέρκες ακόμα και με τα χέρια, που λέει ο λόγος.

🔎Τα χρόνια πέρασαν, τα κράτη Ουγκάντα και Κένια έγιναν ανεξάρτητα, οι ψαράδες συνέχισαν να ψαρεύουν εκεί χωρίς να αποβιβάζονται στο άνυδρο νησάκι. Μέχρι το 1991, όπου δύο Κενιάτες ψαράδες αποφάσισαν να μείνουν μόνιμα εκεί. Βρήκαν πολλά πουλιά, αρκετά φίδια, αλλά τα κατάφεραν. Και οι δουλειές τους άνοιξαν, επειδή δεν είχαν το «πήγαινε-έλα» από τα παράλια (που είναι καμιά 15αριά χιλιόμετρα) είχαν περισσότερη ώρα για να ψαρέψουν.

🔎Το 2004 ένας ψαράς από την Ουγκάντα αποφάσισε να εγκατασταθεί. Σύμφωνα με δική του μαρτυρία, δεν βρήκε κανέναν πάνω, αλλά υπήρχαν ίχνη μόνιμης ανθρώπινης παρουσίας, μια υποτυπώδης καλύβα, μπιτόνια νερού και ίχνη φωτιάς. Κι αυτός, πάντως, δεν κάθισε πολύ, παρ’ ότι τα παράλια της Ουγκάντα βρίσκονται πολύ μακρύτερα (85 χλμ.).

🔎Την ίδια χρονιά, πάντως, ένα περιπολικό του λιμενικού της Ουγκάντα προσέγγισε το νησί κι έβαλε τη σημαία της χώρας πάνω του. Αμέσως ξεκίνησε μια… κοκορομαχία, που ευτυχώς δεν πήρε μεγάλες διαστάσεις. Απλά, «κάποιοι» φρόντιζαν μόλις έβλεπαν μια σημαία (του άλλου κράτους) να την «εξαφανίζουν» και να υψώνουν τη δική τους.

🔎Το 2009 ξεκίνησε επισήμως η αντιπαράθεση. Με τις δύο χώρες να τονίζουν, σε κοινή ανακοίνωση, ότι «θα τα βρουν» ειρηνικά. Αμέσως μετά άρχισαν διάφορα να ακούγονται από τη μία ή την άλλη πλευρά. Οι Ουγκαντέζοι έλεγαν, ούτε λίγο, ούτε πολύ, ότι το νησί… αναδύθηκε από τη θάλασσα (επειδή χαμήλωσε η στάθμη των νερών της λίμνης) μετά το 1926, οπότε έπρεπε να γίνει νέα συμφωνία για το πού ανήκε η νέα γη. Αυτό διαψεύστηκε γρήγορα. Οι Κενιάτες έλεγαν με τη σειρά τους πως επειδή η ξηρά της Ουγκάντας βρίσκεται πολύ πιο μακριά απ’ ότι η δική τους, «τα νερά» ήταν 100% δικά τους κι αυτά «προτιμούσαν» τα ψάρια! Παράλογα πράγματα…

🔎Σε μια συνάντηση αντιπροσωπειών μεταξύ των δύο πλευρών λίγο έλλειψε να υπάρξει σύρραξη. Ο Κενιάτης υπουργός Γαιών αποκάλεσε τον αναπληρωτή πρωθυπουργό της Ουγκάντας «ύαινα». Κι αυτό, επειδή ο Ουγκαντέζος επέμενε ότι, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του, το Μιγκίνγκο βρισκόταν δυτικά του νησιού της Πυραμίδας, που καθόριζε τα σύνορα. Άρα, ανήκε στην Ουγκάντα. Και οι δύο χώρες απείλησαν να στείλουν αστυνομία στο νησί για να φρουρούν τις σημαίες τους.

🔎Τα πνεύματα τελικά ηρέμησαν με παρέμβαση των προέδρων των δύο χωρών, του Μουάι Κιμπάκι της Ουγκάντα και του Γιοβέρι Μουσεβένι της Κένια. Τα προεδρικά γραφεία προσέφυγαν στο Google Earth, από το οποίο αποδείχτηκε ότι το νησί βρισκόταν ανατολικά της γραμμής των συνόρων, μάλιστα 510 μέτρα πιο ανατολικά από την άκρη του νησιού της Πυραμίδας, που αναφέρεται στις συνθήκες. Άρα το Μιγκίνγκο είναι κομμάτι της Κένια.

🔎Το ζήτημα που τους ηρέμησε όλους, πάντως, ήταν η συμφωνία των δύο προέδρων να υπάρχει ελεύθερη μετακίνηση από και προς το νησί από ψαράδες και των δύο κρατών. Τότε ακριβώς ξεκίνησε κι αυτό το «τσουνάμι» κατοίκων του νησιού. Οι οποίοι έχτιζαν όπου να’ ναι κι ό,τι να’ ναι, αρκεί να κατοχυρώσουν μια σπιθαμή γης.

🔎Ανάμεσα στα παραπήγματα που βλέπετε στο νησί λειτουργούν και τέσσερις παμπ (!), διψήφιος αριθμός οίκων ανοχής (!) και ένα φαρμακείο! Αστυνομία δεν υπάρχει, την καλούν μόνο όταν υπάρχει ανάγκη. Αλλά καταλαβαίνει κανείς ότι εκεί κυριαρχεί ο νόμος της σιωπής. Κανείς δεν θέλει μπλεξίματα με το νόμο. Και τα κράτη κάνουν τα στραβά μάτια. Το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι να βγάζουν πέρκες του Νείλου από τα νερά και να τροφοδοτούνται οι αγορές.

Τα 20 χιλιόμετρα του απόλυτου μυστηρίου στην Κεντρική Ασία

 

Αν παρατηρήσει κάποιος τον παγκόσμιο χάρτη, ειδικά στην περιοχή της Κεντρικής Ασίας, θα δει ένα σημείο όπου «ενώνονται» τα σύνορα της Ρωσίας (βόρεια), της Μογγολίας (ανατολικά), της Κίνας (νότια) και του Καζακστάν (δυτικά). Ο χάρτης, βέβαια, σ’ αυτή τη μεγάλη κλίμακα δεν αποτυπώνει τη αλήθεια, αλλά μια ψευδαίσθηση. Τα τέσσερα κράτη δεν έχουν σε κανένα σημείο κοινά σύνορα. Χωρίζονται από μια «νεκρή ζώνη» περίπου 20 χιλιομέτρων.

🔎Για την ακρίβεια, παρ’ ότι φαίνεται στο χάρτη ότι το Καζακστάν και η Μογγολία κάνουν… προσπάθεια να φτάσουν η μία την άλλη, τελικά δεν ενώνονται. Μεσολαβεί μια περιοχή όπου υπάρχουν μόνο σύνορα Κίνας και Ρωσίας.

🔎Θα μπορούσε να είναι απλά μια γεωγραφική ιδιαιτερότητα. Αλλά δεν είναι. Τα σύνορα στη συγκεκριμένη περιοχή ήταν διαφορετικά και άλλαξαν.  Ολόκληρες περιοχές «μεταφέρθηκαν» από τη δικαιοδοσία της μίας χώρας στην άλλη. Κι αυτό το οφείλουν στα οράματα ενός ντόπιου φτωχού βοσκού και της θετής του κόρης. Δεν είναι απίστευτο;

🔎Οι κάτοικοι, ούτως ή άλλως, είναι ελάχιστοι σ’ αυτή την ιδιαίτερα ορεινή περιοχή. Και όλοι τους, όσοι ζουν και στις τέσσερις χώρες, ανήκουν στην ίδια φυλετική οικογένεια. Τα σύνορα, λοιπόν, δεν χαράχτηκαν για να χωρίσουν όσο πιο δίκαια γίνεται διαφορετικούς πληθυσμούς, αλλά εξυπηρέτησαν άλλα συμφέροντα. Κυρίως να περιορίσουν την επέκταση ενός θρησκευτικο-πολιτικού κινήματος, που απείλησε τα συμφέροντα των μεγάλων στην περιοχή. Κι ακόμα δεν έχει σβήσει.

🔎Η τεράστια και πανύψηλη οροσειρά που βρίσκεται στην περιοχή ονομάζεται Αλτάι. Η οροσειρά καλύπτει μια τεράστια έκταση χιλιάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων και η ψηλότερη κορυφή της, ονόματι Μπελούκα στα σύνορα Ρωσίας-Καζακστάν, φτάνει τα 4.506 μέτρα. Δηλαδή είναι σα να βάζουμε άλλον μισό… Όλυμπο πάνω στο ψηλότερο ελληνικό βουνό.

🔎Το «Αλτάι» δεν είναι μόνο γεωγραφικός όρος, αλλά και εθνολογικός. Αλτάι είναι το γενικό όνομα που χρησιμοποιούσαν επί αιώνες οι γηγενείς νομαδικές και ημι-νομαδικές φυλές που περιπλανιόνταν στα βουνά και τις χαράδρες, πριν τα κράτη χαράξουν σύνορα. Οι φυλές αυτές έχουν και σήμερα πια τόσες διαφορετικές ονομασίες που σε πιάνει πονοκέφαλος για να ξεχωρίσεις ποιος είναι τι. Κάποιες ονομασίες, μάλιστα, είναι κοινές, αναφέρονται στην ίδια φυλή, απλά αλλιώς ονομάζουν μία φυλή οι Κινέζοι κι αλλιώς οι Ρώσοι.

🔎Οι Αλτάι στη Ρωσία αποτελούν αναγνωρισμένο «έθνος» ήδη από την εποχή των Σοβιετικών, με δική τους «αυτόνομη δημοκρατία» από το 1922. Σήμερα στην περιοχή αποτελούν το 37% του πληθυσμού, περίπου 74.000 άνθρωποι. Στην Κίνα δεν είναι αναγνωρισμένη μειονότητα, απογράφονται σαν Καζάκοι, όμως έχουν δική τους περιφέρεια (που ονομάζεται, βέβαια, Αλτάι), στην οποία αποτελούν το 60% του πληθυσμού (είναι δηλαδή περισσότεροι από τους Χαν Κινέζους).

🔎Στη Μογγολία, επίσης, οι Αλτάι δεν καταγράφονται ως ιδιαίτερη εθνική ομάδα. Το επίσημο μογγολικό κράτος τους θεωρεί παρακλάδι της μογγολικής φυλής και τους αποκαλεί γενικά Οϊρότ (αλλά την διοικητική περιφέρεια που βρίσκεται στην περιοχή την έχει ονομάσει Γκόβι-Αλτάι). Το Καζακστάν μέχρι πριν λίγα χρόνια αρνούνταν να αναγνωρίσει ξεχωριστή εθνική μειονότητα Αλτάι στις απογραφές του. Μόνο στην τελευταία έδωσε αυτή τη δυνατότητα και 220 άτομα καταγράφηκαν ως Αλτάι, σ’ εκείνες τις περιοχές βεβαίως.

🔎Συνολικά οι «αυθεντικοί» Αλτάι (αν μπορεί κανείς να μιλήσει για τέτοιους) σήμερα δεν πρέπει να αριθμούν περισσότερες από 200.000. Βεβαίως έτσι που είναι μπερδεμένα τα πράγματα εθνολογικά στην περιοχή δεν μπορεί κανείς να ξεχωρίσει με βεβαιότητα ποιος είναι Αλτάι, ποιος είναι Καζάκος και ποιος είναι Οϊρότ Μογγόλος.

🔎Η λέξη Αλτάι επιχειρήθηκε να χρησιμοποιηθεί και στη γλωσσολογία. Οι «αλταϊκές» γλώσσες ήταν ένας όρος που προσπάθησαν να επιβάλλουν ορισμένοι γλωσσολόγοι για να ορίσουν μια «οικογένεια» γλωσσών, που περιλαμβάνει τις τουρκικές, τις μογγολικές και τις τουνγκουσικές (της βόρειας Ρωσίας). Σύμφωνα μ’ αυτή την κατηγοριοποίηση, αλταϊκή γλώσσα είναι και η γειτονική μας τουρκική. Άλλωστε και η σημερινή γλώσσα που μιλούν οι Αλτάι μοιάζει τόσο πολύ με τα τουρκικά, που ένας μέσος γνώστης της τουρκικής μπορεί να συνεννοηθεί άνετα.

🔎Η περιοχή των βουνών Αλτάι κατοικείται εδώ και χιλιάδες χρόνια κυρίως από νομάδες κτηνοτρόφους. Η πρώτη αυτοκρατορία που έβαλε πόδι εκεί και τη θεώρησε επαρχία της ήταν κινεζική, στις αρχές της χριστιανικής εποχής. Στη συνέχεια έγινε περιοχή του πρώτου τουρκικού χανάτου, της αυτοκρατορίας των Ουιγούρων και διάφορων άλλων κατακτητών, τουρκογενών, Κινέζων και, φυσικά, των Μογγόλων του Τζένκις Χαν και της Χρυσής Ορδής.

🔎Η κατάκτηση, βέβαια, ήταν καθ’ όλα τυπική. Οι περιοχές ήταν παρθένες, με ελάχιστους κατοίκους και χωρίς μόνιμους οικισμούς. Γι’ αυτό και οι Κινέζοι της αυτοκρατορίας των Κινγκ (Qing) όταν αναφέρονταν στην περιοχή δεν την όριζαν με σύνορα και πόλεις, αλλά με «φυλές». Όπου έστηναν αυτοί τις νομαδικές σκηνές τους, εκεί υπήρχε και η δικαιοδοσία του Κινέζου αυτοκράτορα.

🔎Οι πρώτοι που έβαλαν κάτω τα πράγματα με χάρτες και σύνορα ήταν οι Ρώσοι όταν ενσωμάτωσαν σχεδόν όλη την περιοχή μετά από μια συνθήκη που υπέγραψαν με τους Κινέζους. Η Συνθήκη του Ταρμπαγκατάι (από το μέρος όπου έπεσαν οι υπογραφές) κανόνιζε τα κοινά σύνορα του Ρώσου τσάρου και του Κινέζου αυτοκράτορα, χωρίς βέβαια κανείς να λάβει υπ’ όψιν τους ντόπιους, ούτε να μπει στον κόπο να τους ρωτήσει.

🔎Η περιοχή δε της Μογγολίας ήταν επί αιώνες στη σφαίρα επιρροής των Κινέζων, αλλά από το 1917 και μετά η περιοχή της Εξωτερικής Μογγολίας (της Μογγολίας που βλέπουμε στο χάρτη ως ανεξάρτητο κράτος) άρχισε να γέρνει προς τη ρωσική επιρροή. Και τελικά επιβίωσε ως ανεξάρτητο κράτος σαν… μαξιλαράκι, για να μην έχουν τόσες χιλιάδες χιλιόμετρα κοινών συνόρων οι Ρώσοι-Σοβιετικοί με τους Κινέζους.

🔎Σε επίσημο χάρτη, βέβαια, του 1917 η περιοχή της «ανεξάρτητης» Μογγολίας ορίζεται πολύ διαφορετικά απ’ ότι δείχνουν τα σημερινά σύνορα. Στα ανατολικά περιλαμβάνονται μεγάλες περιοχές (γύρω από τη λίμνη Ζαϊσάν) που σήμερα ανήκουν στο Καζακστάν. Απόδειξη κι αυτό του πόσο ρευστά ήταν τα σύνορα τότε.

🔎

🔎Το κλειδί γι’ αυτή την «περίεργη» συνοριακή διευθέτηση που βλέπουμε σήμερα βρίσκεται, όπως αναφέραμε ήδη, σ’ ένα όραμα. Μεσσιανικό όρακα, με αναφορές στους μύθους και τους θρύλους της περιοχής. Ένα όραμα που αποδείχτηκε τόσο δυνατό, που ανάγκασε κράτη-κολοσσούς να αλλάξουν τα σύνορά τους, για να το περιορίσουν.

🔎Ο Τσετ Τσελπάν ήταν ένας φτωχός βοσκός Αλτάι. Δεν είχε παιδιά δικά του και υιοθέτησε μια κόρη, την Τσουγκούλ Σαρόκ Τσαντίκ, η οποία αποδείχτηκε πανέξυπνο κορίτσι. Το 1904, τον Απρίλιο πιο συγκεκριμένα, ο Τσελπάν και η κόρη του πήγαν στους συγχωριανούς τους και τους είπαν ότι είδαν ένα όραμα. Έναν καβαλάρη ντυμένο στα λευκά και με λευκό άλογο. Ήταν τέτοια η ένταση της διήγησής τους, που κατάφεραν να πείσουν τους πάντες ότι το όραμά τους ήταν αληθινό.

🔎Ο μύθος του λευκού καβαλάρη, του Ακ Μπουρχάν, όπως τον ονόμασαν, χάνεται στα βάθη της ιστορίας αυτών των νομαδικών φυλών. Ένας λευκοντυμένος… Ζορό, κατ’ αντιστοιχία, που προστατεύει τους αδύναμους και τα βάζει με την εξουσία και θα έλθει από τα βουνά για να οδηγήσει τους νομάδες πάλι στο πολεμοχαρές τους παρελθόν και θα τους κάνει κυρίαρχους του κόσμου.

🔎Στο παρελθόν υπήρξαν πολλές προσπάθειες των φυλών της περιοχής να προσωποποιήσουν τον Ακ Μπουρχάν. Απέδωσαν μεσσιανικές ιδιότητες στον πρίγκιπα Αμουρσάνα, τον τελευταίο από τους πρίγκιπες της Τζουνγκαρίας, όπως λεγόταν η περιοχή πριν πέσει στα χέρια Ρώσων και Κινέζων.

🔎Τα οράματα αυτά, που συχνά έβλεπαν πατέρας και θετή κόρη, διαθόθηκαν στις γύρω φυλές με ταχύτητα αστραπής. Αυτομάτως ο Τσελπάν και η κόρη του από φτωχοί νομάδες έγιναν πρόσωπα αξιοσέβαστα, με μεγάλη επιρροή. Διοργάνωναν «συναντήσεις προσευχής» πάνω στα βουνά και τις χαράδρες, τις οποίες παρακολουθούσαν χιλιάδες.

🔎Προοδευτικά, πατέρας και κόρη θεμελίωσαν μια νέα θρησκεία, τον μπουρχανισμό. Που παίρνει στοιχεία από όλες τις θρησκείες. Υπάρχει τριαδικός θεός, αλλά μπλέκεται και ο Αμουρσάνα σαν απόστολος, ο Οϊράτ (ο μυθικός γενάρχης όλων των φυλών της περιοχής) αντίστοιχος του Αβραάμ της Παλαιάς Διαθήκης και το έμβλημα της θρησκείας είναι ο λύκος, το πολεμικό τοτέμ των μογγολικών φυλών.

🔎Η ρωσική διοίκηση κατάλαβε γρήγορα ότι η επιρροπή του Τσελπάν γινόταν επικίνδυνη. Γκρίνιαζαν και οι τοπικοί Ρώσοι χριστιανοί ιεραπόστολοι, ότι δεν μπορούσαν να πείσουν πια κανέναν. Τον συνέλαβε, λοιπόν, μαζί με την κόρη του. Φυλακίστηκαν, ανακρίθηκαν, αλλά τελικά αθωώθηκαν. Το 1906 αφέθηκαν ελεύθεροι. Η λογική των Ρώσων ήταν πως αν εκτελούσαν πατέρα και κόρη, θα φούντωναν ακόμα περισσότερο το κίνημα, καθώς θα πρόσφεραν μάρτυρες στη νέα θρησκεία.

🔎Οι Αλτάι και οι γειτονικές φυλές όχι μόνο δεν ξέχασαν τη νέα τους θρησκεία, αλλά ρίχτηκαν με μανία να προσηλυτίσουν κι άλλους. Το 1918 το «Ακ Τζανγκ» (η «λευκή πίστη», έτσι αποκαλούν τη θρησκεία τους μέχρι σήμερα) επηρέαζε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους στην περιοχή. Κι αυτό φάνηκε όταν κατέρρευσε η ρωσική εξουσία και δεν είχαν εδραιωθεί ακόμα οι «κόκκινοι».

🔎Τότε η περιοχή απέκτησε και πολιτικές φιλοδοξίες. Οι ντόπιοι φύλαρχοι, με μπροστάρηδες τους Αλτάι, αποφάσισαν να καλύψουν αυτοί το κενό εξουσίας. Και ίδρυσαν την λεγόμενη «Περιφερειακή Διοίκηση της Ομοσπονδίας Κορακορούμ-Αλτάι». Τι ήταν αυτό; Μια πρώιμη διοικητική δομή, που σύμφωνα με τις εξαγγελίες της θα γινόταν ανεξάρτητη «δημοκρατία».

🔎Πρώτος πρόεδρος αυτής της διοίκησης ήταν ο Γκριγκόρι Γκούρκιν. Ένας προικισμένος ζωγράφος, με καταγωγή από την περιοχή, μυημένος στη νέα θρησκεία από μικρός, αλλά και με σπουδές σε ρωσικά ιδρύματα και επαφές με τις ρωσικές πόλεις της Σιβηρίας, κυρίως με το Τομσκ. Δεν ήταν, δηλαδή, κάποιος άξεστος και αμόρφωτος νομάδας. Αυτός μάζεψε τους εκπροσώπους των φυλών και έπαιρνε ολοένα και περισσότερο θάρρος.

🔎Το 1919, όταν η διοίκησή του πια στην περιοχή είχε εδραιωθεί, ο Γκούρκιν αποκάλυψε τα πλήρη σχέδιά του. Το μελλοντικό κράτος δεν θα περιελάμβανε μόνο τους Αλτάι, αλλά και όλες τις συγγενείς φυλές της Κεντρικής Ασίας. Μίλησε για ένα κράτος με συνολική έκταση πάνω από 1 εκατομμύριο τετραγωνικά χιλιόμετρα, με πληθυσμό πάνω από 5 εκατομμύρια. Το πιο «επικίνδυνο», όμως, απ’ αυτά που είπε ήταν ότι αυτό το κράτος θα ήταν η κοιτίδα, απ’ όπου θα αναβίωνε μια νέα αυτοκρατορία, ανάλογη μ’ αυτή του Τζένκις Χαν!

🔎Αυτό ήταν. Οι Ρώσοι αποφάσισαν να επέμβουν, γιατί έβλεπαν την κατάσταση να ξεφεύγει από τα χέρια τους. Το περίεργο είναι ότι εναντίον του Γκούρκιν δεν κινήθηκαν μόνο οι «κόκκινοι», αλλά και οι «λευκοί»! Ουσιαστικά αυτοί που τον κυνήγησαν περισσότερο ήταν στρατεύματα που πολεμούσαν εναντίον των κομουνιστών. Ο Γκούρκιν έφυγε κακήν κακώς και οι φυλές δεν μπορούσαν να τα βγάλουν πέρα με κανονικό στρατό, παρά τον εκτεταμένο ανταρτοπόλεμο που διήρκεσε ως το 1922.

🔎Τότε αποφασίστηκε και η αλλαγή των συνόρων. Αυτά τα 20 χιλιόμετρα κοινών συνόρων μεταξύ Ρωσίας και Κίνας ήταν μια ασφαλιστική δικλείδα. Οι δύο χώρες αποφάσισαν να δημιουργήσουν σ’ αυτή την περιοχή ένα «συνοριακό πέρασμα», να χαράξουν ένα δρόμο που θα οδηγούσε από τη μία χώρα στην άλλη, κυρίως για μεταφορά στρατευμάτων, αν υπήρχε ανάγκη. Ο δρόμος αυτός ουδέποτε δημιουργήθηκε, αλλά το περίεργο σύνορο των 20 χιλιομέτρων έμεινε.

🔎Ο Γκούρκιν τελικά τα βρήκε με τους «κόκκινους», όπως αποδείχτηκε. Το 1925 επέστρεψε στην περιοχή, που είχε γίνει πια ένα κομμάτι της Σοβιετικής Ένωσης με περιορισμένη αυτονομία, στην αρχή ως "αυτόνομο όμπλαστ" και σήμερα ως Δημοκρατία του Αλτάι. Το 1937, στις Μεγάλες Εκκαθαρίσεις του Στάλιν, δεν γλύτωσε. Συνελήφθη και εκτελέστηκε με συνοπτικές διαδικασίες, αν και ως τότε κρατούσε απόλυτα φιλοσοβιετική στάση. Πιθανότατα εκτελέστηκε… προληπτικά, διότι μέτρησαν αυτά που έλεγε και σχεδίαζε 20 χρόνια πριν, κι ο Στάλιν ήθελε να είναι ήσυχος.

🔎Ο μπουρχανισμός σαν θρησκεία παρέμεινε. Σήμερα υπολογίζεται ότι το 81% του πληθυσμού των Αλτάι στη Ρωσία πιστεύουν ακόμα στα οράματα του «λευκού καβαλάρη». Η θρησκεία αυτή δεν είναι αναγνωρισμένη στη Ρωσία, στις απογραφές συγκαταλέγεται στις «εθνικές και φυσικές θρησκείες», όπως αυτές των (πολύ μικρών πληθυσμιακά) υπερβόρειων λαών. Γι' αυτό πιθανότατα δεν έχετε ακούσει ποτέ τίποτα γι' αυτόν.