Τα 20 χιλιόμετρα του απόλυτου μυστηρίου στην Κεντρική Ασία

 

Αν παρατηρήσει κάποιος τον παγκόσμιο χάρτη, ειδικά στην περιοχή της Κεντρικής Ασίας, θα δει ένα σημείο όπου «ενώνονται» τα σύνορα της Ρωσίας (βόρεια), της Μογγολίας (ανατολικά), της Κίνας (νότια) και του Καζακστάν (δυτικά). Ο χάρτης, βέβαια, σ’ αυτή τη μεγάλη κλίμακα δεν αποτυπώνει τη αλήθεια, αλλά μια ψευδαίσθηση. Τα τέσσερα κράτη δεν έχουν σε κανένα σημείο κοινά σύνορα. Χωρίζονται από μια «νεκρή ζώνη» περίπου 20 χιλιομέτρων.

🔎Για την ακρίβεια, παρ’ ότι φαίνεται στο χάρτη ότι το Καζακστάν και η Μογγολία κάνουν… προσπάθεια να φτάσουν η μία την άλλη, τελικά δεν ενώνονται. Μεσολαβεί μια περιοχή όπου υπάρχουν μόνο σύνορα Κίνας και Ρωσίας.

🔎Θα μπορούσε να είναι απλά μια γεωγραφική ιδιαιτερότητα. Αλλά δεν είναι. Τα σύνορα στη συγκεκριμένη περιοχή ήταν διαφορετικά και άλλαξαν.  Ολόκληρες περιοχές «μεταφέρθηκαν» από τη δικαιοδοσία της μίας χώρας στην άλλη. Κι αυτό το οφείλουν στα οράματα ενός ντόπιου φτωχού βοσκού και της θετής του κόρης. Δεν είναι απίστευτο;

🔎Οι κάτοικοι, ούτως ή άλλως, είναι ελάχιστοι σ’ αυτή την ιδιαίτερα ορεινή περιοχή. Και όλοι τους, όσοι ζουν και στις τέσσερις χώρες, ανήκουν στην ίδια φυλετική οικογένεια. Τα σύνορα, λοιπόν, δεν χαράχτηκαν για να χωρίσουν όσο πιο δίκαια γίνεται διαφορετικούς πληθυσμούς, αλλά εξυπηρέτησαν άλλα συμφέροντα. Κυρίως να περιορίσουν την επέκταση ενός θρησκευτικο-πολιτικού κινήματος, που απείλησε τα συμφέροντα των μεγάλων στην περιοχή. Κι ακόμα δεν έχει σβήσει.

🔎Η τεράστια και πανύψηλη οροσειρά που βρίσκεται στην περιοχή ονομάζεται Αλτάι. Η οροσειρά καλύπτει μια τεράστια έκταση χιλιάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων και η ψηλότερη κορυφή της, ονόματι Μπελούκα στα σύνορα Ρωσίας-Καζακστάν, φτάνει τα 4.506 μέτρα. Δηλαδή είναι σα να βάζουμε άλλον μισό… Όλυμπο πάνω στο ψηλότερο ελληνικό βουνό.

🔎Το «Αλτάι» δεν είναι μόνο γεωγραφικός όρος, αλλά και εθνολογικός. Αλτάι είναι το γενικό όνομα που χρησιμοποιούσαν επί αιώνες οι γηγενείς νομαδικές και ημι-νομαδικές φυλές που περιπλανιόνταν στα βουνά και τις χαράδρες, πριν τα κράτη χαράξουν σύνορα. Οι φυλές αυτές έχουν και σήμερα πια τόσες διαφορετικές ονομασίες που σε πιάνει πονοκέφαλος για να ξεχωρίσεις ποιος είναι τι. Κάποιες ονομασίες, μάλιστα, είναι κοινές, αναφέρονται στην ίδια φυλή, απλά αλλιώς ονομάζουν μία φυλή οι Κινέζοι κι αλλιώς οι Ρώσοι.

🔎Οι Αλτάι στη Ρωσία αποτελούν αναγνωρισμένο «έθνος» ήδη από την εποχή των Σοβιετικών, με δική τους «αυτόνομη δημοκρατία» από το 1922. Σήμερα στην περιοχή αποτελούν το 37% του πληθυσμού, περίπου 74.000 άνθρωποι. Στην Κίνα δεν είναι αναγνωρισμένη μειονότητα, απογράφονται σαν Καζάκοι, όμως έχουν δική τους περιφέρεια (που ονομάζεται, βέβαια, Αλτάι), στην οποία αποτελούν το 60% του πληθυσμού (είναι δηλαδή περισσότεροι από τους Χαν Κινέζους).

🔎Στη Μογγολία, επίσης, οι Αλτάι δεν καταγράφονται ως ιδιαίτερη εθνική ομάδα. Το επίσημο μογγολικό κράτος τους θεωρεί παρακλάδι της μογγολικής φυλής και τους αποκαλεί γενικά Οϊρότ (αλλά την διοικητική περιφέρεια που βρίσκεται στην περιοχή την έχει ονομάσει Γκόβι-Αλτάι). Το Καζακστάν μέχρι πριν λίγα χρόνια αρνούνταν να αναγνωρίσει ξεχωριστή εθνική μειονότητα Αλτάι στις απογραφές του. Μόνο στην τελευταία έδωσε αυτή τη δυνατότητα και 220 άτομα καταγράφηκαν ως Αλτάι, σ’ εκείνες τις περιοχές βεβαίως.

🔎Συνολικά οι «αυθεντικοί» Αλτάι (αν μπορεί κανείς να μιλήσει για τέτοιους) σήμερα δεν πρέπει να αριθμούν περισσότερες από 200.000. Βεβαίως έτσι που είναι μπερδεμένα τα πράγματα εθνολογικά στην περιοχή δεν μπορεί κανείς να ξεχωρίσει με βεβαιότητα ποιος είναι Αλτάι, ποιος είναι Καζάκος και ποιος είναι Οϊρότ Μογγόλος.

🔎Η λέξη Αλτάι επιχειρήθηκε να χρησιμοποιηθεί και στη γλωσσολογία. Οι «αλταϊκές» γλώσσες ήταν ένας όρος που προσπάθησαν να επιβάλλουν ορισμένοι γλωσσολόγοι για να ορίσουν μια «οικογένεια» γλωσσών, που περιλαμβάνει τις τουρκικές, τις μογγολικές και τις τουνγκουσικές (της βόρειας Ρωσίας). Σύμφωνα μ’ αυτή την κατηγοριοποίηση, αλταϊκή γλώσσα είναι και η γειτονική μας τουρκική. Άλλωστε και η σημερινή γλώσσα που μιλούν οι Αλτάι μοιάζει τόσο πολύ με τα τουρκικά, που ένας μέσος γνώστης της τουρκικής μπορεί να συνεννοηθεί άνετα.

🔎Η περιοχή των βουνών Αλτάι κατοικείται εδώ και χιλιάδες χρόνια κυρίως από νομάδες κτηνοτρόφους. Η πρώτη αυτοκρατορία που έβαλε πόδι εκεί και τη θεώρησε επαρχία της ήταν κινεζική, στις αρχές της χριστιανικής εποχής. Στη συνέχεια έγινε περιοχή του πρώτου τουρκικού χανάτου, της αυτοκρατορίας των Ουιγούρων και διάφορων άλλων κατακτητών, τουρκογενών, Κινέζων και, φυσικά, των Μογγόλων του Τζένκις Χαν και της Χρυσής Ορδής.

🔎Η κατάκτηση, βέβαια, ήταν καθ’ όλα τυπική. Οι περιοχές ήταν παρθένες, με ελάχιστους κατοίκους και χωρίς μόνιμους οικισμούς. Γι’ αυτό και οι Κινέζοι της αυτοκρατορίας των Κινγκ (Qing) όταν αναφέρονταν στην περιοχή δεν την όριζαν με σύνορα και πόλεις, αλλά με «φυλές». Όπου έστηναν αυτοί τις νομαδικές σκηνές τους, εκεί υπήρχε και η δικαιοδοσία του Κινέζου αυτοκράτορα.

🔎Οι πρώτοι που έβαλαν κάτω τα πράγματα με χάρτες και σύνορα ήταν οι Ρώσοι όταν ενσωμάτωσαν σχεδόν όλη την περιοχή μετά από μια συνθήκη που υπέγραψαν με τους Κινέζους. Η Συνθήκη του Ταρμπαγκατάι (από το μέρος όπου έπεσαν οι υπογραφές) κανόνιζε τα κοινά σύνορα του Ρώσου τσάρου και του Κινέζου αυτοκράτορα, χωρίς βέβαια κανείς να λάβει υπ’ όψιν τους ντόπιους, ούτε να μπει στον κόπο να τους ρωτήσει.

🔎Η περιοχή δε της Μογγολίας ήταν επί αιώνες στη σφαίρα επιρροής των Κινέζων, αλλά από το 1917 και μετά η περιοχή της Εξωτερικής Μογγολίας (της Μογγολίας που βλέπουμε στο χάρτη ως ανεξάρτητο κράτος) άρχισε να γέρνει προς τη ρωσική επιρροή. Και τελικά επιβίωσε ως ανεξάρτητο κράτος σαν… μαξιλαράκι, για να μην έχουν τόσες χιλιάδες χιλιόμετρα κοινών συνόρων οι Ρώσοι-Σοβιετικοί με τους Κινέζους.

🔎Σε επίσημο χάρτη, βέβαια, του 1917 η περιοχή της «ανεξάρτητης» Μογγολίας ορίζεται πολύ διαφορετικά απ’ ότι δείχνουν τα σημερινά σύνορα. Στα ανατολικά περιλαμβάνονται μεγάλες περιοχές (γύρω από τη λίμνη Ζαϊσάν) που σήμερα ανήκουν στο Καζακστάν. Απόδειξη κι αυτό του πόσο ρευστά ήταν τα σύνορα τότε.

🔎

🔎Το κλειδί γι’ αυτή την «περίεργη» συνοριακή διευθέτηση που βλέπουμε σήμερα βρίσκεται, όπως αναφέραμε ήδη, σ’ ένα όραμα. Μεσσιανικό όρακα, με αναφορές στους μύθους και τους θρύλους της περιοχής. Ένα όραμα που αποδείχτηκε τόσο δυνατό, που ανάγκασε κράτη-κολοσσούς να αλλάξουν τα σύνορά τους, για να το περιορίσουν.

🔎Ο Τσετ Τσελπάν ήταν ένας φτωχός βοσκός Αλτάι. Δεν είχε παιδιά δικά του και υιοθέτησε μια κόρη, την Τσουγκούλ Σαρόκ Τσαντίκ, η οποία αποδείχτηκε πανέξυπνο κορίτσι. Το 1904, τον Απρίλιο πιο συγκεκριμένα, ο Τσελπάν και η κόρη του πήγαν στους συγχωριανούς τους και τους είπαν ότι είδαν ένα όραμα. Έναν καβαλάρη ντυμένο στα λευκά και με λευκό άλογο. Ήταν τέτοια η ένταση της διήγησής τους, που κατάφεραν να πείσουν τους πάντες ότι το όραμά τους ήταν αληθινό.

🔎Ο μύθος του λευκού καβαλάρη, του Ακ Μπουρχάν, όπως τον ονόμασαν, χάνεται στα βάθη της ιστορίας αυτών των νομαδικών φυλών. Ένας λευκοντυμένος… Ζορό, κατ’ αντιστοιχία, που προστατεύει τους αδύναμους και τα βάζει με την εξουσία και θα έλθει από τα βουνά για να οδηγήσει τους νομάδες πάλι στο πολεμοχαρές τους παρελθόν και θα τους κάνει κυρίαρχους του κόσμου.

🔎Στο παρελθόν υπήρξαν πολλές προσπάθειες των φυλών της περιοχής να προσωποποιήσουν τον Ακ Μπουρχάν. Απέδωσαν μεσσιανικές ιδιότητες στον πρίγκιπα Αμουρσάνα, τον τελευταίο από τους πρίγκιπες της Τζουνγκαρίας, όπως λεγόταν η περιοχή πριν πέσει στα χέρια Ρώσων και Κινέζων.

🔎Τα οράματα αυτά, που συχνά έβλεπαν πατέρας και θετή κόρη, διαθόθηκαν στις γύρω φυλές με ταχύτητα αστραπής. Αυτομάτως ο Τσελπάν και η κόρη του από φτωχοί νομάδες έγιναν πρόσωπα αξιοσέβαστα, με μεγάλη επιρροή. Διοργάνωναν «συναντήσεις προσευχής» πάνω στα βουνά και τις χαράδρες, τις οποίες παρακολουθούσαν χιλιάδες.

🔎Προοδευτικά, πατέρας και κόρη θεμελίωσαν μια νέα θρησκεία, τον μπουρχανισμό. Που παίρνει στοιχεία από όλες τις θρησκείες. Υπάρχει τριαδικός θεός, αλλά μπλέκεται και ο Αμουρσάνα σαν απόστολος, ο Οϊράτ (ο μυθικός γενάρχης όλων των φυλών της περιοχής) αντίστοιχος του Αβραάμ της Παλαιάς Διαθήκης και το έμβλημα της θρησκείας είναι ο λύκος, το πολεμικό τοτέμ των μογγολικών φυλών.

🔎Η ρωσική διοίκηση κατάλαβε γρήγορα ότι η επιρροπή του Τσελπάν γινόταν επικίνδυνη. Γκρίνιαζαν και οι τοπικοί Ρώσοι χριστιανοί ιεραπόστολοι, ότι δεν μπορούσαν να πείσουν πια κανέναν. Τον συνέλαβε, λοιπόν, μαζί με την κόρη του. Φυλακίστηκαν, ανακρίθηκαν, αλλά τελικά αθωώθηκαν. Το 1906 αφέθηκαν ελεύθεροι. Η λογική των Ρώσων ήταν πως αν εκτελούσαν πατέρα και κόρη, θα φούντωναν ακόμα περισσότερο το κίνημα, καθώς θα πρόσφεραν μάρτυρες στη νέα θρησκεία.

🔎Οι Αλτάι και οι γειτονικές φυλές όχι μόνο δεν ξέχασαν τη νέα τους θρησκεία, αλλά ρίχτηκαν με μανία να προσηλυτίσουν κι άλλους. Το 1918 το «Ακ Τζανγκ» (η «λευκή πίστη», έτσι αποκαλούν τη θρησκεία τους μέχρι σήμερα) επηρέαζε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους στην περιοχή. Κι αυτό φάνηκε όταν κατέρρευσε η ρωσική εξουσία και δεν είχαν εδραιωθεί ακόμα οι «κόκκινοι».

🔎Τότε η περιοχή απέκτησε και πολιτικές φιλοδοξίες. Οι ντόπιοι φύλαρχοι, με μπροστάρηδες τους Αλτάι, αποφάσισαν να καλύψουν αυτοί το κενό εξουσίας. Και ίδρυσαν την λεγόμενη «Περιφερειακή Διοίκηση της Ομοσπονδίας Κορακορούμ-Αλτάι». Τι ήταν αυτό; Μια πρώιμη διοικητική δομή, που σύμφωνα με τις εξαγγελίες της θα γινόταν ανεξάρτητη «δημοκρατία».

🔎Πρώτος πρόεδρος αυτής της διοίκησης ήταν ο Γκριγκόρι Γκούρκιν. Ένας προικισμένος ζωγράφος, με καταγωγή από την περιοχή, μυημένος στη νέα θρησκεία από μικρός, αλλά και με σπουδές σε ρωσικά ιδρύματα και επαφές με τις ρωσικές πόλεις της Σιβηρίας, κυρίως με το Τομσκ. Δεν ήταν, δηλαδή, κάποιος άξεστος και αμόρφωτος νομάδας. Αυτός μάζεψε τους εκπροσώπους των φυλών και έπαιρνε ολοένα και περισσότερο θάρρος.

🔎Το 1919, όταν η διοίκησή του πια στην περιοχή είχε εδραιωθεί, ο Γκούρκιν αποκάλυψε τα πλήρη σχέδιά του. Το μελλοντικό κράτος δεν θα περιελάμβανε μόνο τους Αλτάι, αλλά και όλες τις συγγενείς φυλές της Κεντρικής Ασίας. Μίλησε για ένα κράτος με συνολική έκταση πάνω από 1 εκατομμύριο τετραγωνικά χιλιόμετρα, με πληθυσμό πάνω από 5 εκατομμύρια. Το πιο «επικίνδυνο», όμως, απ’ αυτά που είπε ήταν ότι αυτό το κράτος θα ήταν η κοιτίδα, απ’ όπου θα αναβίωνε μια νέα αυτοκρατορία, ανάλογη μ’ αυτή του Τζένκις Χαν!

🔎Αυτό ήταν. Οι Ρώσοι αποφάσισαν να επέμβουν, γιατί έβλεπαν την κατάσταση να ξεφεύγει από τα χέρια τους. Το περίεργο είναι ότι εναντίον του Γκούρκιν δεν κινήθηκαν μόνο οι «κόκκινοι», αλλά και οι «λευκοί»! Ουσιαστικά αυτοί που τον κυνήγησαν περισσότερο ήταν στρατεύματα που πολεμούσαν εναντίον των κομουνιστών. Ο Γκούρκιν έφυγε κακήν κακώς και οι φυλές δεν μπορούσαν να τα βγάλουν πέρα με κανονικό στρατό, παρά τον εκτεταμένο ανταρτοπόλεμο που διήρκεσε ως το 1922.

🔎Τότε αποφασίστηκε και η αλλαγή των συνόρων. Αυτά τα 20 χιλιόμετρα κοινών συνόρων μεταξύ Ρωσίας και Κίνας ήταν μια ασφαλιστική δικλείδα. Οι δύο χώρες αποφάσισαν να δημιουργήσουν σ’ αυτή την περιοχή ένα «συνοριακό πέρασμα», να χαράξουν ένα δρόμο που θα οδηγούσε από τη μία χώρα στην άλλη, κυρίως για μεταφορά στρατευμάτων, αν υπήρχε ανάγκη. Ο δρόμος αυτός ουδέποτε δημιουργήθηκε, αλλά το περίεργο σύνορο των 20 χιλιομέτρων έμεινε.

🔎Ο Γκούρκιν τελικά τα βρήκε με τους «κόκκινους», όπως αποδείχτηκε. Το 1925 επέστρεψε στην περιοχή, που είχε γίνει πια ένα κομμάτι της Σοβιετικής Ένωσης με περιορισμένη αυτονομία, στην αρχή ως "αυτόνομο όμπλαστ" και σήμερα ως Δημοκρατία του Αλτάι. Το 1937, στις Μεγάλες Εκκαθαρίσεις του Στάλιν, δεν γλύτωσε. Συνελήφθη και εκτελέστηκε με συνοπτικές διαδικασίες, αν και ως τότε κρατούσε απόλυτα φιλοσοβιετική στάση. Πιθανότατα εκτελέστηκε… προληπτικά, διότι μέτρησαν αυτά που έλεγε και σχεδίαζε 20 χρόνια πριν, κι ο Στάλιν ήθελε να είναι ήσυχος.

🔎Ο μπουρχανισμός σαν θρησκεία παρέμεινε. Σήμερα υπολογίζεται ότι το 81% του πληθυσμού των Αλτάι στη Ρωσία πιστεύουν ακόμα στα οράματα του «λευκού καβαλάρη». Η θρησκεία αυτή δεν είναι αναγνωρισμένη στη Ρωσία, στις απογραφές συγκαταλέγεται στις «εθνικές και φυσικές θρησκείες», όπως αυτές των (πολύ μικρών πληθυσμιακά) υπερβόρειων λαών. Γι' αυτό πιθανότατα δεν έχετε ακούσει ποτέ τίποτα γι' αυτόν.