Η μικροσκοπική «ακτή» της Βοσνίας που δημιουργήθηκε από φόβο!

Ο χάρτης της περιοχής που κάποτε αποτελούσε την ενιαία Γιουγκοσλαβία είναι ούτως ή άλλως γεμάτος από γεωγραφικά παράδοξα. Το πιο εντυπωσιακό από αυτά, όμως, βρίσκεται στις ακτές. Αν παρατηρήσετε προσεκτικά την Βοσνία-Εργζεγοβίνη, στο κάτω μέρος της φωτογραφίας, θα διαπιστώσετε ότι το κράτος αυτό έχει… ακτογραμμή! Μια μικρή λωρίδα γης, μήκους κάτι λιγότερο από 20 χιλιόμετρα, η οποία γεωγραφικά κόβει την Κροατία στα δύο!

🔎Αυτή η πολύ μικρή γεωγραφικά λεπτομέρεια ανατρέπει ένα σκηνικό που φαίνεται από μόνο του παράξενο στο χάρτη. Όταν βλέπει κανείς τα σημερινά σύνορα των κρατών που κάποτε αποτελούσαν την ενωμένη Γιουγκοσλαβία, σίγουρα φαντάζεται ότι κάποιος είχε τόσο… άχτι την Βοσνία Ερζεγοβίνη, που δεν της επέτρεψε να έχει διέξοδο στη θάλασσα και για να το κάνει αυτό «αναγκάστηκε» να δώσει στην σύγχρονη Κροατία το γεωγραφικό σχήμα ενός… μπούμερανγκ!

🔎Όλα αυτά τα παράξενα, βέβαια, έχουν την εξήγησή τους στην ιστορία της περιοχής, πολύ πριν δημιουργηθεί η Γιουγκοσλαβία. Ακόμα κι αυτή η μικρή διέξοδος της Βοσνίας στη θάλασσα χρονολογείται από το 1699! Και βασικό κίνητρό της ήταν ο φόβος.

🔎Ας κάνουμε μια βουτιά στην ιστορία των Βαλκανίων και της Κεντρικής Ευρώπης. Βρισκόμαστε στο τέλος του 17^ου αιώνα. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία έχει υπό την κατοχή της σχεδόν όλη τη Βαλκανική χερσόνησο και μέρος της κεντρικής Ευρώπης, έχει μόλις ηττηθεί σ’ έναν πόλεμο που κράτησε 14 ολόκληρα χρόνια. Τον πόλεμο αυτό τον έδωσε εναντίον της Ιερής Λίγκας, μιας συμμαχίας ευρωπαϊκών κρατών (της Πολωνικής-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας, της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και της Δημοκρατίας της Βενετίας), που ένωσαν τις δυνάμεις τους για να σταματήσουν το στρατό του σουλτάνου.

🔎Ο πόλεμος αυτός, και η Συνθήκη του Κάρλοβιτς που ρύθμισε όσα ακολούθησαν, ήταν ένα από τα κομβικότερα σημεία της ευρωπαϊκής ιστορίας. Κι αυτό διότι εκεί καταγράφηκε η πρώτη μεγάλη ήττα των οθωμανικών στρατευμάτων στην Ευρώπη και, επίσης για πρώτη φορά, οι πρώτες εδαφικές απώλειες για την Πύλη, μετά από 3,5 αιώνες επέκτασης!

🔎Η Βενετία κατείχε, βέβαια, ήδη κάποια σημεία από τα παράλια της Δαλματίας και τα λιμάνια εκεί τα χρησιμοποιούσε σαν εμπορικούς σταθμούς, χωρίς να ενδιαφέρεται να επεκταθεί στην ενδοχώρα. Η σημερινή Βοσνία-Ερζεγοβίνη ήταν ένα από τα βιλαέτια (διοικητικές διαιρέσεις) των Οθωμανών. Για να ακριβολογούμε, το βιλαέτι λεγόταν μόνο «Βοσνία» κι ένα από τα σαντζάκια (υποδιαιρέσεις) του βιλαετιού ονομαζόταν Ερζεγοβίνη.

🔎Στο νότιο μέρος, όμως, των δαλματικών παραλίων βρισκόταν μια περιοχή που δεν ήταν ούτε Βενετία, ούτε Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά μια ανεξάρτητη πόλη-κράτος. Η λεγόμενη «Δημοκρατία της Ραγκούσα», δηλαδή το σημερινό Ντουμπρόβνικ.

🔎Η Ραγκούσα ήταν επί αιώνες ένας κρίκος στην αλυσίδα των πολλών λιμανιών-εμπορικών σταθμών που ανήκαν στη Βενετία. Αρκετές φορές, όμως, το «συμβούλιο» της πόλης είχε ψάξει την πιθανότητα να αυτονομηθεί και να δουλεύουν εμπορικά για λογαριασμό τους. Την ευκαιρία τη βρήκε το 1385, όταν και ανακήρυξε την «ανεξαρτησία» της από τη Βενετία.

🔎Γρήγορα, όμως, το συμβούλιο κατάλαβε ότι δεν μπορούσε εύκολα να διατηρήσει αυτή την ελευθερία και να γίνει ανταγωνιστική εμπορικά προς τη Βενετία χωρίς πλάτες. Έτσι οι Ραγκουσιανοί στράφηκαν προς τους Οθωμανούς. Και με δύο συνθήκες, το 1440 και το 1442, τέθηκαν υπό καθεστώς «προστασίας» από την Πύλη. Διατήρησαν, όμως, τα εμπορικά τους προνόμια, την θαλασσινή σημαία τους με τον Άγιο Βλάσιο, λειτουργούσαν ανεξάρτητα στη θάλασσα. Αλλά προμήθευαν με εφόδια και πλοία τους Οθωμανούς όποτε υπήρχε ανάγκη.

🔎Έτσι έγινε και σ’ αυτόν τον κομβικό πόλεμο. Η Ραγκούσα ήταν από τους «συμμάχους» της αυτοκρατορίας, οπότε όταν ο πόλεμος χάθηκε την έζωσαν τα φίδια.

🔎Η συνθήκη του Κάρλοβιτς καθόρισε τις εδαφικές απώλειες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ανάμεσα σ’ αυτά ήταν και ο εδαφικός έλεγχος της Βενετίας σ’ όλα τα δαλματικά παράλια. Από την χερσόνησο της Πούλα, δηλαδή, στο βορρά, μέχρι της μικρής πόλης Νέουμ, σημείου που ξεκινούσαν τα σύνορα της «Δημοκρατίας της Ραγκούσα». Το οθωμανικό βιλαέτι της Βοσνίας γινόταν πια περίκλειστο.

🔎Η Ραγκούσα τότε προχώρησε σε μια απρόσμενη κίνηση: Πρότεινε στους Οθωμανούς να… μεταβιβάσει σ’ αυτούς τη διοίκηση της Νέουμ, του μικρού αυτού λιμανιού, μαζί με μια παραλιακή ζώνη 20 χιλιομέτρων. Η επίσημη δικαιολογία ήταν «για να έχει το βιλαέτι της Βοσνίας διέξοδο στη θάλασσα». Ο αληθινός λόγος, όμως, ήταν ο φόβος της εισβολής. Η Ραγκούσα δεν ήθελε να έχει κοινά σύνορα με την Βενετία, επειδή κάθε στιγμή θα κινδύνευε να χάσει την κυριαρχία της από μια συνδυασμένη επίθεση από ξηρά και θάλασσα. Για να το αποτρέπει θα πρέπει να είχε ισχυρό στρατό στην περιοχή. Κι επειδή δεν υπήρχε στρατός, θα έπρεπε να πληρώνει μισθοφόρους.

🔎Οπότε, τι σκέφτηκαν; Να «χάσουν» μία μικρή (και ασήμαντη) περιοχή, αλλά να φορτώσουν την υποχρέωση της φρουράς στους Οθωμανούς! Πράγματι, η Πύλη δέχτηκε και η Νέουμ έγινε κομμάτι του βιλαετιού της Βοσνίας. Αμέσως στην πόλη εγκαταστάθηκε οθωμανική φρουρά και ουσιαστικά η περιοχή λειτούργησε σαν… τείχος ασφαλείας της Ραγκούσα-Ντουμπρόβνικ. Η οποία ανησυχούσε μόνο μήπως επιτεθούν οι Βενετοί από τη θάλασσα.

🔎Η παράξενη αυτή αυτονομία της Ραγκούσα κράτησε μέχρι το 1808. Τότε η Ραγκούσα υπέκυψε στα στρατεύματα του Ναπολέοντα, τα οποία είχαν ήδη καταλάβει όλο τον ιταλικό βορρά και τη Βενετία. Μετά την ήττα του Ναπολέοντα και το Συνέδριο της Βιέννης (1814) που καθόρισε τα σύνορα της Ευρώπης, η περιοχή παραχωρήθηκε στους Αψβούργους και ενοποιήθηκε διοικητικά με τα υπόλοιπα δαλματικά παράλια ως «Βασίλειο της Δαλματίας» (αφού και η Βενετία είχε πάψει πια να υπάρχει ως κράτος).

🔎Βεβαίως αυτή η παραφωνία δεν αποκαταστάθηκε. Η Οθωμανική αυτοκρατορία κράτησε με λύσσα αυτή την θαλάσσια ζώνη των 20 χιλιομέτρων, αν και δεν την εκμεταλλεύθηκε καθόλου. Η Νέουμ παρέμεινε μέχρι σήμερα ένα μικρό και ασήμαντο λιμάνι, στην ουσία ένα ήσυχο τουριστικό θέρετρο. Ενώ θεωρητικά θα μπορούσαν να γίνουν εργασίες εκεί και να μετατραπεί σ’ ένα ισχυρό λιμάνι της Αδριατικής, που θα εξυπηρετούσε τα οθωμανικά συμφέροντα.

🔎Η ιδιαιτερότητα παρέμεινε μέχρι σήμερα. Κι αυτό, διότι το 1878 οι Αψβούργοι κατέλαβαν όλο το βιλαέτι της Βοσνίας (και το προσάρτησαν επισήμως στην αυτοκρατορία τους το 1908), οπότε το σύνορο έγινε εσωτερικό και άνευ σημασίας. Μετά δε από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν και δημιουργήθηκε το «Βασίλειο Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων» (το οποίο μετονομάστηκε σε Γιουγκοσλαβία, δηλαδή Νοτιοσλαβία, το 1929) το σύνορο παρέμεινε εσωτερικό. Όλα αυτά μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν η Κροατία και η Βοσνία-Ερζεγοβίνη έγιναν κράτη ανεξάρτητα και τα σύνορα αυτά έγιναν διεθνή.

🔎Η ταλαιπωρία για όσους βρίσκονταν στα κροατικά (δαλματικά) παράλια και ήθελαν να επισκεφθούν στο νότο το Ντουμπρόβνικ ήταν παροιμιώδης. Για μια ζώνη 20 χιλιομέτρων έπρεπε να υποστούν δύο συνοριακούς ελέγχους, «εισόδου» στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και «επανεισόδου» την Κροατία. Υπέγραψαν μια συμφωνία διευκόλυνσης το 1995, ωστόσο οι συνοριακοί έλεγχοι έγιναν και πάλι πολύ πιο αυστηροί το 2013, όταν η Κροατία έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

🔎Τελικά η λύση δόθηκε πολύ πρόσφατα από μία… γέφυρα. Αν παρατηρήσετε τη μορφολογία της περιοχής, θα δείτε ότι τα παράξενα δαντελωτά παράλια της Κροατίας έδιναν αυτή τη δυνατότητα και με το παραπάνω. Η μυτερή χερσόνησος του Πέλιεσατς ανήκει στην Κροατία. Έτσι, λοιπόν, οι Κροάτες έφτιαξαν μια κρεμαστή γέφυρα 2,5 χιλιομέτρων πριν ο δρόμος συναντήσει τα σύνορα με τη Βοσνία-Εργζεγοβινη και ένωσαν την ενδοχώρα με τη χερσόνησο του Πέλιεσατς. Οπότε στην ουσία παρέκαμψαν τα 20 χλμ. των διεθνών συνόρων και πλέον ο δρόμος προς το Ντουμπρόβνικ είναι καθαρός, χωρίς ελέγχους. Η γέφυρα ξεκίνησε τη λειτουργία της τον Ιούλιο του 2022.

🔎Η κυβέρνηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης διαμαρτυρήθηκε και μάλιστα σε διεθνείς οργανισμούς. Τόνισε ότι η κατασκευή της γέφυρας καταστρέφει τα σχέδιά της για ανάπτυξη του λιμανιού του Νέουμ. Βεβαίως η γέφυρα είναι τόσο ψηλή και φαρδιά, που μπορούν από κάτω της να περάσουν πολύ μεγάλα πλοία, μέχρι και μεγάλα δεξαμενόπλοια. Οπότε τέτοιο πρόβλημα δεν υφίσταται. Το Νέουμ, το οποίο από συγκυρίες βρέθηκε κάποιες φορές στη διεθνή επικαιρότητα, συνεχίζει να ζει την ήσυχη ζωή του. Μάλιστα τώρα είναι πιο ήσυχο από πριν.