Ουακάν: Ο διάδρομος που έγινε "μαξιλάρι ασφαλείας"

 Έχεις παρατηρήσει ποτέ από κοντά τον χάρτη του Αφγανιστάν; Αν το έχεις κάνει, αποκλείεται να μην σου δημιουργήθηκε η απορία γιατί είναι τόσο περίεργα τα ανατολικά του σύνορα. Αυτό το… τσουτσούνι (μετά συγχωρήσεως) που τεντώνεται προς τα ανατολικά και χωρίζει το Τατζικιστάν από το Πακιστάν, λες και θέλει σώνει και καλά να συναντήσει την Κίνα.

🔎Αυτό το παράδοξο σύνορο έχει πολύ μεγάλη ιστορία. Παραμένει αναλλοίωτο για πάνω από 130 χρόνια και, όπως δείχνουν τα πράγματα, θα μείνει εκεί για πολύ καιρό ακόμα. Ακόμα κι αν οι συσχετισμοί στην περιοχή έχουν αλλάξει δραματικά, κανείς δεν έχει σκοπό να καταργήσει την λεπτή λωρίδα γης, που δημιουργήθηκε για να λειτουργεί σαν αμορτισέρ (!) και να απορροφά την πίεση τριών μεγάλων δυνάμεων.

🔎Κατ’ αρχάς, το όνομα: Η συγκεκριμένη περιοχή ονομάζεται Ουακάν. Για την ακρίβεια, Διάδρομος του Ουακάν (Wakhan Corridor), δεδομένου ότι Ουακάν λέγεται και η περιοχή και βόρεια και νότια απ’ αυτή τη λωρίδα. Και λέγεται Ουακάν διότι εκεί κατοικούν οι Ουακί, μια μικρή ιρανική φυλή, που αριθμεί περίπου 50.000-100.000 ψυχές (ακριβής απογραφή δεν έχει γίνει ποτέ).

🔎Οι Ουακί έχουν την ατυχία να θεωρούν τόπο τους μια περιοχή που βρίσκεται ακριβώς στα σύνορα μεταξύ δύο μεγαλύτερων λαών, των Τατζίκων και των Παστούν. Οι οποίοι, ως μεγάλοι, θεωρούν τους Ουακί μια από τις «υπο-ομάδες» τους. Για τους Τατζίκους, οι Ουακί είναι «ορεινοί Τατζίκοι». Για τους Παστούν, οι Ουακί είναι «ορεινοί Παστούν». Μύλος.

🔎Σα να μην έφτανε αυτή η διαμάχη, η πατρίδα των Ουακί είναι πραγματικό κλειδί για τον έλεγχο μιας πολύ μεγαλύτερης περιοχής. Ανάμεσα σε δύο τεράστιους ορεινούς όγκους, τις οροσειρές Χιντοκούς και Κορακοράμ, αλλά κι ανάμεσα σε δύο ποτάμια, τον Παμίρ και τον Παντζ (τον οποίο οι αρχαιολάτρες θα θυμούνται από το παλιό του όνομα, Ώξος). Τα δύο ποτάμια πηγάζουν από εκείνη την περιοχή και κάποια στιγμή ενώνονται για να σχηματίσουν τον Αμού Ντάρια, έναν από τους σημαντικότερους ποταμούς της Κεντρικής Ασίας.

🔎Αυτή τη στρατηγική κοιλάδα, που κρατάει τα κλειδιά των περασμάτων από τα βουνά στην ανοιχτωσιά της Κίνας, προφανώς και τη… λιγουρεύονταν όλες οι μεγάλες δυνάμεις της περιοχής. Για να… τριτώσει το κακό για τους άτυχους Ουακί, ακριβώς πάνω στην κοιλάδα τους «συναντήθηκαν» τα σύνορα τριών μεγάλων δυνάμεων, της Βρετανίας, της Ρωσίας και της Κίνας.

🔎Από τα αρχαία χρόνια αυτή η κοιλάδα υπήρξε το πέρασμα από την κεντρική Ασία στην Κίνα. Μέχρι και ο Μάρκο Πόλο λέγεται ότι πέρασε από εκεί, αν και δεν έχει αποδειχτεί, μόνο κατά προσέγγιση, επειδή οι ονομασίες των περιοχών και των λαών που συνάντησε έχουν αλλάξει τόσες φορές. Σύμφωνα, πάντως, με τους πιο πρόσφατους δυτικούς ταξιδιώτες που έφτασαν εκεί, υπήρχαν πολλά καραβάνια με μικρόσωμα άλογα, που πηγαινοέρχονταν από και προς την Κίνα.

🔎(Αν ρίξεις μια ματιά στο χάρτη στην αρχή του κειμένου, θα δεις γιατί αυτή η περιοχή είναι από τις πιο μπερδεμένες του κόσμου. Στην «επίσημη» απεικόνιση του Google Maps τα σύνορα των κρατών (Τατζικιστάν-Κίνας, Κίνας-Ινδίας, Ινδίας-Πακιστάν) εμφανίζονται διακεκομμένα, δηλαδή δεν έχουν καθοριστεί ακριβώς, ούτε αναγνωρίζονται κι από τις δύο πλευρές).

🔎Το «Μεγάλο Παιχνίδι», όπως επικράτησε να λέγεται διεθνώς (Great Game) η προσπάθεια της Ρωσίας και της Βρετανίας να ελέγξουν την κεντρική Ασία, θέλει ένα μεγάλο άρθρο από μόνο του. Δολοπλοκίες, συμβιβασμοί, κατασκοπείες, δολοφονίες, ίντριγκες και ό,τι άλλο βάλει ο νους χρησιμοποίησαν πράκτορες των δύο μεγάλων αυτοκρατοριών, προκειμένου να πείσουν διάφορους φύλαρχους, μαχαραγιάδες και εμίρηδες και να τους πάρουν με το μέρος τους.

🔎Ολόκληρη η περιοχή που έχουμε συνηθίσει να αποκαλούμε σήμερα «Αφγανιστάν» επέζησε από την αποικιοκρατική αδηφαγία των μεγάλων δυνάμεων ουσιαστικά γι’ αυτό το λόγο. Για να παίξει το ρόλο του αμορτισέρ και να απορροφά την πίεση. Να μην υπάρχουν κοινά σύνορα μεταξύ της Βρετανίας (που ήλεγχε από τον 19^ο αιώνα όλη την περιοχή που σήμερα ονομάζουμε Ινδία και Πακιστάν) και της Ρωσίας που είχε κατακτήσει τους (νομαδικούς κατά βάση) λαούς της Κεντρικής Ασίας.

🔎Τα συμφέροντα στην περιοχή αυτή μπλέχθηκαν ακόμα περισσότερο, επειδή στα ανατολικά βρίσκεται η Κίνα και στα δυτικά το Ιράν. Δύο πανάρχαιες αυτοκρατορίες, οι οποίες σε όποια κατάσταση κι αν βρίσκονταν δεν μπορούσε κανείς να τις παραβλέψει.

🔎Ο πρώτος διαχωρισμός της περιοχής έγινε το 1873, όταν χαράχτηκαν τα σύνορα μεταξύ της τσαρικής Ρωσίας και του (τυπικά ανεξάρτητου, αλλά ελεγχόμενου από τους Βρετανούς) Αφγανιστάν. Οι δύο πλευρές συμφώνησαν το σύνορό τους να ακολουθήσει τον ρου των δύο ποταμών που αναφέραμε, του Παμίρ και του Παντζ. Αυτό είναι και σήμερα το σύνορο μεταξύ του Αφγανιστάν από τη μία και των Τατζικιστάν, Ουζμπεκιστάν, Τουρκμενιστάν από την άλλη.

🔎Το 1893, όμως, η Βρετανία αποφάσισε να χαράξει κι αυτή σύνορα με το Αφγανιστάν. Τις διαπραγματεύσεις εκ μέρους της Αυτοκρατορίας ανέλαβε ο σερ Χένρι Μόρτιμερ Ντούραντ, ο οποίος έμεινε στην ιστορία ως σήμερα. Κι αυτό, διότι τα αυθαίρετα σύνορα που τράβηξε ισχύουν ακόμα και σήμερα και έχουν το όνομά του, αναφέρονται διεθνώς ως «Γραμμή Ντούραντ» (Durand Line).

🔎Δική του ιδέα ήταν να «αφήσει» την κοιλάδα του Ουακάν στο Αφγανιστάν, κι έτσι να δημιουργήσει ένα «μαξιλαράκι ασφαλείας» ανάμεσα στις βρετανικές γραμμές (που σήμερα είναι τα σύνορα του Πακιστάν) και τα τότε σύνορα της τσαρικής Ρωσίας (σήμερα Τατζικιστάν). Το μαξιλαράκι κάλυψε όλη την κοιλάδα κι έτσι ο δρόμος παρέμεινε αναλλοίωτος, το Αφγανιστάν διατήρησε τον εμπορικό του δρόμο που το συνδέει με την Κίνα.

🔎Μη φαντάζεσαι, βέβαια, ότι ο δρόμος είναι ανοιχτός και πολυσύχναστος. Το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει. Η περιοχή έχει μαραζώσει και πληθυσμιακά, σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις του Αφγανιστάν (πριν πάρουν την εξουσία οι Ταλιμπάν το 2021) φιλοξενούσε περίπου 17.000 κατοίκους. Δρόμος στην ουσία δεν υπάρχει, ακόμα και τα παλιά μονοπάτια έχουν γίνει πλέον πολύ δύσβατα και για να γίνει κάτι οργανωμένο θα πρέπει να πέσουν πολλά λεφτά.

🔎Οι Αφγανοί, με το παλιό καθεστώς, καλόβλεπαν να ξεκινήσει μια προσπάθεια σύνδεσης με την Κίνα, όμως εκεί συνάντησαν την απόλυτη καχυποψία του Πεκίνου. Το οποίο ουσιαστικά δεν ήθελε κανένα σύγχρονο έργο στην κοιλάδα (δρόμους, γέφυρες κτλ.) διότι υπολόγιζε ότι εκεί που περνούν έμποροι μπορεί κάλλιστα να περάσουν και στρατιώτες. Κι η περιοχή έχει πρόσβαση στην επαρχία Σινκιάνγκ, μια από τις πιο «ευαίσθητες» της Κίνας.

🔎Ακόμα και οι διεθνώς απομονωμένοι Ταλιμπάν, που (ξανά)ανέλαβαν την εξουσία το 2021, δεν έχουν σταματήσει τα προσπάθειες. Έθεσαν το θέμα στο Φόρουμ των Ιμαλαϊων για την Διεθνή Συνεργασία, μια ετήσια συνάντηση των χωρών της περιοχής, τον Οκτώβριο του 2023. Οι Κινέζοι χαμογέλασαν πλατιά και έφυγαν.