Αναταραχή στον... παράδεισο: Η Ταϊτή, τα νησιά Μαρκέσας και η UNESCO που άναψε φωτιές

 Ποια είναι τα πρώτα πράγματα που έρχονται στο μυαλό όταν διαβάζετε τις λέξεις «Ταϊτή» και «UNESCO»; Ωραίες εικόνες προφανώς, ανέμελοι τουρίστες σε τεράστιες παραλίες με λευκή άμμο, όμορφα κορίτσια και αγόρια με κολιέ φτιαγμένα από λουλούδια, προστατευόμενη πολιτιστική κληρονομιά, τέτοια.

🔎Κι όμως, τον τελευταίο καιρό ο συνδυασμός αυτών των λέξεων στην άλλη άκρη του κόσμου προκαλεί εντάσεις. Στον παράδεισο της Γαλλικής Πολυνησίας, στην άλλη άκρη του κόσμου, η σπίθα της έντασης, που άναψε τις φωνές για διαχωρισμό και αυτονομία, άναψε περισσότερο με μια απόφαση της UNESCO! Την απόφαση που ελήφθη μόλις πέρυσι (2024) και ανακήρυξε τα νησιά Μαρκέσας ως μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.

 🔎Έναν χρόνο μετά, η απόφαση αυτή μοιάζει σαν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι της αδικίας για τους περίπου 10.000 κατοίκους των νησιών. Οι οποίοι έφτασαν στο σημείο να κατηγορήσουν τους Ταϊτινούς ότι τους κρατούν στην αφάνεια και δεν αναδεικνύουν άλλα νησιά εκτός από το δικό τους, για να μην χάσουν το (πολύ) παραδάκι από τον τουρισμό!

🔎Μπερδευτήκατε; Ας το πάρουμε από την αρχή και να βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους.

🔎Στην ελληνική γεωγραφία, τα κράτη του Ειρηνικού στριμώχνονταν στις τελευταίες σελίδες των σχολικών βιβλίων και, πέρα από Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία, δεν μάθαινε κανείς τίποτα γι’ αυτά. Ακόμα και για τα ανεξάρτητα κράτη, πόσο μάλλον για τα εξαρτώμενα εδάφη από τις πρώην αποικιακές δυνάμεις.

🔎Ένα απ’ αυτά τα εξαρτώμενα εδάφη είναι η Γαλλική Πολυνησία. Την οποία εμείς τη γνωρίζουμε και σαν «Ταϊτή», από το όνομα του μεγαλύτερου νησιού. Πρώτη διευκρίνιση: Η Ταϊτή είναι μεν το μεγαλύτερο νησί, αλλά όχι και το μοναδικό. Υπάρχουν 121 κατοικημένα νησιά, τα οποία δεν είναι μεγάλα σε έκταση (όλα μαζί κάνουν μια… Εύβοια), αλλά εκτείνονται σε μια τεράστια έκταση 2.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων στο νότιο Ειρηνικό.

🔎Η Γαλλική Πολυνησία αποτελείται από πέντε βασικά «γκρουπ» νησιών (Αουστράλ, Γκαμπιέρ, Μαρκέσας, Τουαμότου και Νησιά της Εταιρείας), το καθένα από τα οποία αποτελεί μια «κοινότητα». Η μεγαλύτερη απ’ αυτές τις κοινότητες είναι τα «Νησιά της Εταιρείας» (Iles de Societe), που κατέχει το 45% της έκτασης και πάνω από το 80% του πληθυσμού. Μόνη της η Ταϊτή, το μεγαλύτερο από τα νησιά αυτού του γκρουπ, φιλοξενεί από μόνη της τους 190.000 από τους συνολικά 280.000 ανθρώπους που μένουν στα νησιά.

🔎Τα Νησιά Μαρκέσας αποτελούν μια ακόμα «κοινότητα» της Γαλλικής Πολυνησίας. Βρίσκονται πολύ μακριά από την Ταϊτή, περίπου 1.500 χλμ. βορειοδυτικά. Είναι ένα σύμπλεγμα 15 ηφαιστειογενών νησιών, που αποτελούν μεν την δεύτερη κοινότητα σε έκταση (λίγο περισσότερα από 1.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα), αλλά ο πληθυσμός τους μετά βίας περνάει τους 10.000 κατοίκους.

🔎Δεν ήταν πάντα έτσι. Για την ακρίβεια, τα νησιά Μαρκέσας επί αιώνες ήταν ο εμπορικός, πληθυσμιακός και πολιτιστικός «κόμβος» της περιοχής, πολύ μεγαλύτερος από την Ταϊτή.

🔎Τα νησιά αυτά κατοικήθηκαν για πρώτη φορά περίπου γύρω στο 1.000 μ.Χ. από πολυνησιακές φυλές, που έφτασαν εκεί με τα κανό τους. Οι Ευρωπαίοι τα είδαν πρώτη φορά το 1595. Ο Αλβάρο ντε Μεντάνια, αυτός ο τρομερός Ισπανός θαλασσοπόρος, τα κατέγραψε στο χάρτη, και τους έδωσε το όνομα του «χορηγού» του, αυτού που πλήρωνε για τα ταξίδια, του αντιβασιλέα του Περού Μαρκησίου του Κανιέτε (Marques de Canete). Δηλαδή τα ονόμασε «τα νησιά του Μαρκήσιου».

🔎Από τότε διάφοροι Ευρωπαίοι έκαναν αραιά και πού επισκέψεις στα νησιά. Και περιέγραψαν μια κοινωνία σε ακμή, με συνολικό πληθυσμό που ξεπερνούσε τους 100.000 κατοίκους, με εμπορικούς δεσμούς με πολύ μακρινά νησιά, με μεγάλες καλλιέργειες αρτόδεντρου, με σανταλόξυλα και πλούσια αλιεία.

🔎Μοιραία, οι επισκέψεις έγιναν περισσότερες. Από εμπόρους, τυχοδιώκτες και ιεραπόστολους μέχρι φαλαινοθηρικά που εφοδιάζονταν με προμήθειες. Οι Ευρωπαίοι, βέβαια, έφεραν και ασθένειες, ιλαρά και ευλογιά. Οι οποίες σταδιακά θέρισαν όλο τον πληθυσμό.

🔎Θεωρητικά, τα νησιά ήταν υπό ισπανική κυριαρχία, αλλά δεν είχε εγκατασταθεί κάποιος αντιπρόσωπος εκεί. Οι Γάλλοι, που αναπτύσσονταν συνεχώς στην περιοχή, βρήκαν την ευκαιρία και εκμεταλλεύθηκαν μια τοπική διαμάχη για να παρέμβουν και τελικά να βάλουν πόδι σε όλα τα νησιά από το 1842. Τοποθέτησαν μια μικρή φρουρά, αλλά τα εγκατέλειψαν όλα σε λίγα χρόνια, επειδή ο πληθυσμός πραγματικά αποδεκατιζόταν από τις ασθένειες.

🔎Το 1872, όταν η Γαλλία έκανε τα νησιά τμήμα της Γαλλικής Πολυνησίας, έγινε κανονική απογραφή στα νησιά και το αποτέλεσμά της ήταν φρικιαστικό: Μόλις 6.045 άνθρωποι! Ο πληθυσμός συνέχιζε να μειώνεται μέχρι το 1931, όπου καταγράφηκαν μόλις 2.283 κάτοικοι!

🔎Την ίδια ώρα, τα Νησιά της Εταιρείας και η Ταϊτή ανέβαινε τόσο σε σημασία, όσο και σε πληθυσμό. Έγινε, φυσικά, η πρωτεύουσα της περιοχής και ουσιαστικά έκανε ό,τι ήθελε σε όλα τα νησιά. Όταν άρχισαν, μάλιστα, να γίνονται εκλογές, όλα τα πόστα τα πήραν οι Ταϊτινοί.

🔎Τα νησιά Μαρκέσας, πάντως, απέκτησαν έναν πασίγνωστο κάτοικο: Ο Πολ Γκογκέν, ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους της γενιάς του, επισκέφθηκε την Ταϊτή για πρώτη φορά το 1890 κι έμεινε για κάποια χρόνια στην Παπεετέ, την πρωτεύουσα του νησιού. Αποφάσισε, όμως, να εγκατασταθεί στα απομονωμένα νησιά Μαρκέσας, επειδή εκεί βρήκε την «αυθεντική» πολυνησιακή κουλτούρα. Εκεί πέθανε, το 1903. Οι κάτοικοι των Μαρκέσας το επικαλούνται αυτό ακόμα και σήμερα. Ότι ο δικός τους πολιτισμός είναι αναλλοίωτος, ενώ των Ταϊτινών πλέον έχει επηρεαστεί πολύ από τους Γάλλους.

🔎Περιττό να αναφέρουμε ότι οι διαφορές μεταξύ των δύο είναι πολύ σημαντικές. Όχι μόνο στη γλώσσα, αλλά και στα έθιμα. Οι κάτοικοι των Μαρκέσας ήταν πολύ πιο επιθετικοί στους Ευρωπαίους, με ιστορικό και ανθρωποθυσιών και κανιβαλισμού (!), ενώ οι Ταϊτινοί ήταν πιο ήπιοι στις εκδηλώσεις του, ειδικά με τους Ευρωπαίους. Οπότε οι Ταϊτινοί έγιναν οι αγαπημένοι των Γάλλων και οι ευνοούμενοί τους, όσον αφορά τις διοικητικές θέσεις.

🔎Αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η Γαλλική Πολυνησία έγινε «υπερπόντιο έδαφος» της Γαλλίας και όλοι οι κάτοικοί της απέκτησαν τη γαλλική υπηκοότητα. Αυτή η σχέση με τη Γαλλία τους βοήθησε να αναπτυχθούν περισσότερο από τα άλλα νησιά της Πολυνησίας και κυρίως να αναπτύξουν τον τουρισμό τους, αρχικά από τη μητρόπολη και μετά από την Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική και την Αυστραλία.

🔎Οι παραλίες της Ταϊτής και κυρίως το νησί Μπόρα-Μπόρα ταυτίστηκαν με τον παράδεισο επί της γης: Λευκή άμμος, ανεμελιά, ήλιος και σταθερή θερμοκρασία σχεδόν όλο το χρόνο. Γι’ αυτό και υπήρξε σοβαρή τουριστική ανάπτυξη, με ξενοδοχεία και άλλες υπηρεσίες. Όλα αυτά μετά το 1977, όταν και η Γαλλική Πολυνησία απέκτησε εσωτερική αυτονομία.

🔎Όλο αυτό το διάστημα της ανάπτυξης, τα νησιά Μαρκέσας παρέμειναν στο περιθώριο, σχεδόν απομονωμένα. Δεν επιλέχθηκαν, βέβαια, για να γίνουν εκεί πυρηνικές δοκιμές (όπως άλλα νησιά της περιοχής), όμως δεν έγινε σχεδόν καμία σοβαρή επένδυση εκεί. Ο πληθυσμός κάπως αυξήθηκε, αλλά πολλοί νέοι φεύγουν ακόμα και σήμερα για καλύτερες επαγγελματικές ευκαιρίες, είτε για την Ταϊτή, είτε ακόμα και για τη Γαλλία.

🔎Αυτό που δεν μπόρεσαν να χωνέψουν εύκολα οι κάτοικοι των Μαρκέσας είναι το πολιτιστικό τους «καπέλωμα» από τους Ταϊτινούς. Υπήρξε έντονη διαμαρτυρία όταν η τοπική κυβέρνηση αποφάσισε πως μαζί με τη γαλλική, επίσημη γλώσσα της περιοχής θα γινόταν πλέον και η ταϊτινή και θα διδασκόταν στα σχολεία. Οι Μαρκέσιοι αρνήθηκαν να στείλουν τα παιδιά τους να μάθουν μια άλλη γλώσσα εκτός από γαλλικά.

🔎Η γλώσσα των Μαρκέσας αναγνωρίστηκε τελικά ως «επίσημη περιφερειακή», αλλά διδάσκεται ως προαιρετικό μάθημα. Η ταϊτινή συνεχίζει να είναι επίσημη της περιοχής.

🔎Επί πολλά χρόνια υπήρξαν φωνές για αλλαγή. Για μια διαφορετική σχέση, δηλαδή, των νησιών με τη Γαλλία, που δεν θα περνάει από τη διοίκηση της Γαλλικής Πολυνησίας. Η τάση αυτή, βέβαια, ήταν πάντα μειοψηφία.

🔎Οι φωνές, όμως, φούντωσαν μετά την 46^η συνεδρίαση της επιτροπής της UNESCO που αναδεικνύει τα «μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς», τον Ιούλιο του 2024. Όλο το σύμπλεγμα των νησιών συμπεριλήφθηκε στα «μνημεία» και οι κάτοικοι, μετά τους «ηθικούς» τους πανηγυρισμούς, θεώρησαν ότι ανοιγόταν μια νέα ζωή μπροστά τους, γεμάτη τουριστική ανάπτυξη.

🔎Σ’ αυτόν τον χρόνο που μεσολάβησε τίποτα δεν άλλαξε. Τα νησιά Μαρκέσας δέχονται λιγότερο από το 2% της τουριστικής κίνησης της Ταϊτής. Σ’ αυτούς που επισκέπτονται την Ταϊτή υπάρχει η δυνατότητα μιας κρουαζιέρας με μικρά πλοία, διάρκειας μιας εβδομάδας το πολύ, στην οποία θα γνωρίσουν τα περισσότερα νησιά.

🔎Το θέμα, βέβαια, είναι κι ο τρόπος που διαφημίζονται τα νησιά. Στις ταξιδιωτικές μπροσούρες το ταξίδι αυτό χαρακτηρίζεται «περιπέτεια» κι αναφέρονται διάφορα, όπως π.χ. ότι η θάλασσα συχνά εκεί είναι ταραγμένη και ότι οι κάτοικοι παλαιότερα ήταν κανίβαλοι! Ενώ και στα νησιά Μαρκέσας υπάρχουν εξαιρετικές παραλίες και κλίμα ηρεμίας, ιδανικό για ξένοιαστες διακοπές.

🔎Αυτή η στάση της επίσημης κυβέρνησης της Ταϊτής ερμηνεύεται στα νησιά Μαρκέσας ως συμφεροντολογική, ου μην και… ζηλόφθονη. To 2017 ένα νησί νότια της Ταϊτής είχε ανακηρυχθεί επίσης μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς κι αμέσως υπήρξε έντονη τουριστική ανάπτυξη εκεί, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός της περιοχής σχεδόν να διπλασιαστεί μέσα σε μια πενταετία.

🔎Ακόμα και στον… παράδεισο, λοιπόν, υπάρχουν προβλήματα. Οι Μαρκέσιοι ετοιμάζονται, πλέον, να ζητήσουν την αυτονόμησή τους από τη Γαλλική Πολυνησία. Να μην αποτελούν δηλαδή διοικητικό κομμάτι της περιοχής αυτής, αλλά να γίνουν ένα άλλο κομμάτι της Γαλλίας.

🔎Στην προσπάθειά τους αυτή έχουν δύο πλεονεκτήματα. Τo πρώτο είναι το… δεδικασμένο. Έχει συμβεί κάτι παρόμοιο, δηλαδή ένα κομμάτι μικρό ενός υπερπόντιου εδάφους να χωριστεί και να αποτελέσει αυτόνομο κομμάτι, πάντα εξαρτώμενο από τη Γαλλία. Το 2003 ένα μικρό νησάκι της Καραϊβικής, που ονομάζεται Άγιος Βαρθολομαίος (St.Bartelemy) διοργάνωσε δημοψήφισμα και πέτυχε το χωρισμό του από το γαλλικό διαμέρισμα της Γουαδελούπης, του οποίου αποτελούσε μέρος.

🔎Το δεύτερο είναι η ίδια η συμπεριφορά της Ταϊτής. Στο νησί αυτό υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια μια διάθεση ανεξαρτητοποίησης, την οποία η γαλλική διοίκηση προσπαθεί να ηρεμήσει προσφέροντας όλο και περισσότερη αυτονομία. Για τα συμφέροντα της Γαλλίας στον Ειρηνικό η Γαλλική Πολυνησία είναι κομβικό κομμάτι.

🔎Στις τελευταίες τοπικές εκλογές του 2021 αναδείχτηκε μια κυβέρνηση που έχει ψηλά το ζήτημα της ανεξαρτησίας και πιέζει για δεσμεύσεις των Γάλλων για δημοψηφίσματα και ημερομηνίες. Αν η πίεση αυξηθεί, τα νησιά Μαρκέσας μπορεί να αποτελέσουν… αντίβαρο. Οι κάτοικοί τους, δηλαδή, να ζητήσουν να χωριστούν από την Γαλλική Πολυνησία για να παραμείνουν ούτως ή άλλως μέρος της Γαλλίας, ανεξάρτητα με το τι θα αποφασίσουν οι Ταϊτινοί.