Πώς ήταν η Ευρώπη το 1938; Καθεστώς, ηγέτες και γεγονότα σε ΟΛΑ τα κράτη

 «Αυτή η κατάσταση στην Ευρώπη μοιάζει με το 1938»! Πόσες φορές δεν έχεις διαβάσει ή ακούσει αυτή τη φράση τους τελευταίους μήνες;

🔎Η Ευρώπη ζει μια προσπάθεια μεγάλης δύναμης (Ρωσίας) να ενσωματώσει εδάφη που θεωρεί δικά της επειδή εκεί ζουν ομόγλωσσοι και ομοεθνείς πληθυσμοί. Αυτή η προσπάθεια παραλληλίζεται με την προσπάθεια διεύρυνσης της ναζιστικής Γερμανίας με το αναγκαστικό Anschluss  (την ένωση δηλαδή της ομόγλωσσης Αυστρίας) και την «απελευθέρωση» της γερμανόφωνης περιοχής της Σουδητίας από την Τσεχοσλοβακία.

🔎Οι  ευρωεκλογές της Κυριακής 9 Ιουνίου έφεραν σε ακόμα πιο κεντρικό σημείο της πολιτικής σκηνής της Ευρώπης κόμματα που βρίσκονται στα δεξιά του πολιτικού άξονα, αυτά που αποκαλούνται από υπερ-εθνικιστικά ή υπερ-συντηρητικά ως ακροδεξιά, μέχρι και νεοφασιστικά. Όλο αυτό το σκηνικό παραλληλίζεται, επίσης, με το πολιτικό σκηνικό του 1938, με τις περισσότερες χώρες της Ευρώπης να έχουν ηγεσίες που είτε βρίσκονταν κοντά στο ναζιστικό καθεστώς, είτε το συμπαθούσαν, είτε προσπαθούσαν να συμβιώσουν μαζί του με τις μικρότερες δυνατές απώλειες.

🔎Ποιο ακριβώς, όμως, ήταν το πολιτικό σκηνικό στην Ευρώπη το 1938; Σίγουρα η σκέψη πάει στον Χίτλερ και τον Μουσολίνι, Στάλιν, τον Τσάμπερλεϊν και τον Φράνκο, αλλά δεν έχει υπάρξει καμία «μαζεμένη» καταγραφή ΟΛΩΝ των καθεστώτων της Ευρώπης εκείνη την περίοδο. Για να διαπιστώσουμε ποιο ακριβώς ήταν το σκηνικό σε μια περίοδο, η οποία μοιάζει πολύ μ’ αυτή που διανύουμε, σύμφωνα με τους αναλυτές.

🔎Έτοιμοι να κάνουμε μια βουτιά στην ιστορία; Θα το κάνουμε «γκρουπάροντας» τα κράτη με γεωγραφικά κριτήρια, έτσι βγαίνουν καλύτερα συμπεράσματα.

ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ

ΓΑΛΛΙΑ

🔎Από το 1936 είχε συσταθεί το Λαϊκό Μέτωπο, ουσιαστικά μια συμμαχία Σοσιαλιστών και Ριζοσπαστών (που είχαν άνετη πλειοψηφία 366 εδρών από τις συνολικά 608) αλλά με τη στήριξη και των κομουνιστών και μετριοπαθών κεντρώων βουλευτών. Η χώρα εκείνη τη χρονιά άλλαξε τρεις (!) πρωθυπουργούς: Τον Καμίλ Σοτάμπ μέχρι τις 13 Μαρτίου, τον εμβληματικό Λεόν Μπλουμ για λιγότερο από έναν μήνα (13 Μαρτίου-10 Απριλίου) και τον Εντουάρ Νταλαντιέρ να κλείνει αυτή τη σκυταλοδρομία.

ΓΕΡΜΑΝΙΑ

🔎Ο Αδόλφος Χίτλερ και το ναζιστικό κόμμα του (πλήρης ονομασία Εθνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα των Γερμανών Εργατών) μπήκε στον πέμπτο χρόνο δικτατορικής διακυβέρνησης της χώρας (η βουλή είχε καταργηθεί το 1933). Έγιναν και… εκλογές στις 10 Απριλίου, με το Ράιχσταγκ (τη Βουλή) να στελεχώνεται από 814 μέλη του ναζιστικού κόμματος, του μοναδικού επίσημου. Είχε προηγηθεί στις 10 Μαρτίου η «ένωση» με την Αυστρία, ουσιαστικά η κατάκτηση της χώρας. Στις 29 Σεπτεμβρίου στο Μόναχο η Βρετανία, ηΓαλλία  και η Ιταλία συμφωνούν στην «ενσωμάτωση» της Σουδητίας, των γερμανόφωνων περιοχών της Τσεχοσλοβακίας, στο γερμανικό Ράιχ, ως το «τελευταίο βήμα υποχώρησης».

ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

🔎Ήταν ο δεύτερος χρόνος διακυβέρνησης της χώρας από τον πρωθυπουργό Νέβιλ Τσάμπερλεϊν, επικεφαλής μιας Εθνικής Κυβέρνησης συνασπισμού, η οποία στηριζόταν από Συντηρητικούς, Φιλελεύθερους και Εργατικούς βουλευτές, αλλά και ανεξάρτητους. Ο Τσάμπερλεϊν ήταν ιστορικός ηγέτης του Συντηρητικού Κόμματος.

ΙΡΛΑΝΔΙΑ

🔎Τη χρονιά εκείνη έγιναν οι πρώτες προεδρικές εκλογές στην Ιρλανδία και τις κέρδισε ο ακαδημαϊκός γλωσσολόγος Ντάγκλας Χάιντ. Η χώρα βρισκόταν υπό την ηγεμονία του εμβληματικού χριστιανοδημοκράτη πολιτικού Έιμον Ντε Βαλέρα, του οποίου το κόμα (Φιάνα Φάιλ) εκείνη τη χρονιά πήρε την απόλυτη πλειοψηφία στην ιρλανδική βουλή με 77 από τους 140 βουλευτές.

ΟΛΛΑΝΔΙΑ

🔎Ο Χέντρικ Κολίν έμπαινε στον έκτο χρόνο διακυβέρνησης της χώρας στην πρωθυπουργία, αν και στις εκλογές που είχαν γίνει πριν ένα χρόνο το Αντι-Επαναστατικό κόμμα του, ένα δεξιό συντηρητικό κόμμα που είχε ιδρυθεί από έναν καλβινιστή ιερέα, είχε τερματίσει τρίτο στις εκλογές με μόλις 16,4% των ψήφων.

ΒΕΛΓΙΟ

🔎Κατά τη διάρκεια της χρονιάς είχαμε αλλαγή πρωθυπουργού, αλλά όχι και… κυβερνώσας οικογένειας! Ο Πολ Εμίλ Γιάνσον στις 15 Μαϊου παρέδωσε τα ηνία της πρωθυπουργίας στον… ανηψιό του Πολ Χένρι Σπάακ, που αργότερα έγινε γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ και από τους πρωτοπόρους της ιδέας της Ενωμένης Ευρώπης. Αμφότεροι εκπροσωπούσαν το Φιλελεύθερο Κόμμα, το οποίο τερμάτισε μακράν τρίτο στις εκλογές του 1936, όμως οι κυβερνήσεις συνεργασίας και τα πρόσωπα κοινής αποδοχής (ανεξαρτήτως κομματικής δύναμης) ήταν από τότε μέρος της πολιτικής κουλτούρας της χώρας.

ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ

🔎Το Κόμμα της Δεξιάς του Γιόσεφ Μπεχ είχε πάρει 44,05% τον προηγούμενο χρόνο, αλλά είχε τον έλεγχο μόνο 25 από τις 55 έδρες και μικρή ελευθερία κινήσεων. Εκ των υστέρων κατηγορήθηκε για «υπερβολικά φιλικές» πολιτικές προς το ναζιστικό γερμανικό κόμμα. Ούτως ή άλλως η Μεγάλη Δούκισσα Καρλόττα, η κεφαλή του κράτους, ήταν μέλος του γερμανικού πριγκιπικού οίκου του Νασάου-Βάιλμπουργκ.

ΜΟΝΑΚΟ

🔎Ο πρίγκηπας Λουί Β’ από τον οίκο των Γκριμάλντι διοικούσε ήδη το μικροσκοπικό πριγκιπάτο από το 1922. Θεωρούνταν φίλος της δημοκρατικής γαλλικής κυβέρνησης, ωστόσο αργότερα (κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου) υποστήριξε το φιλοναζιστικό καθεστώς του στρατάρχη Πετέν, με τον οποίο είχαν γνωριστεί στη στρατιωτική σχολη.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ

ΑΥΣΤΡΙΑ

🔎Ήταν ο τέταρτος και τελευταίος χρόνος διακυβέρνησης της χώρας από τον καγκελάριο Κουρτ Σούσινγκ, ο οποίος είχε αναλάβει το 1934 μετά τη δολοφονία του προκατόχου του Ένγκελμπερτ Ντόλφους. Τον Μάρτιο εκείνης της χρονιάς η Αυστρία «εξαφανίστηκε» από τους χάρτες, την κατάπιε η ναζιστική Γερμανία, και ο Σούσινγκ παραιτήθηκε την επόμενη ημέρα της αναίμακτης κατάκτησης. Παρ’ ότι θεωρούσε τους Αυστριακούς «γερμανικό έθνος» αντιστάθηκε όσο μπορούσε στην αναγκαστική «ένωση». Ούτως ή άλλως εκλογές στην Αυστρία είχαν να γίνουν από το 1930.

ΟΥΓΓΑΡΙΑ

🔎Τυπικά η Ουγγαρία παρέμενε βασίλειο από το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ωστόσο από το 1920 ως το 1944 ο ανώτατος άρχοντας της χώρας υπό μορφή αντιβασιλείας ήταν ο ναύαρχος Μίκλος Χόρτι, μια πανίσχυρη φιγούρα στα πολιτικά πράγματα της χώρας. Ανοιχτά συμπαθών το ναζιστικό καθεστώς, άλλαξε πρωθυπουργό εκείνη τη χρονιά (μπήκε ο Μπέλα Ιμρέντι στη θέση του εκλεγμένου Γκιούλα Γκόμπος) και μετά την «ένωση» της Αυστρίας η πολιτική της χώρας έγινε καθαρά φιλοναζιστική.

ΕΛΒΕΤΙΑ

🔎Στην παραδοσιακά ουδέτερη Ελβετία πρόεδρος του ομοσπονδιακού συμβουλίου ήταν εκείνη την περίοδο ο Γιοχάνες Μπάουμαν από το φιλελεύθερο Κόμμα Ελευθέρων Δημοκρατών.

ΛΙΧΤΕΝΣΤΑΪΝ

🔎Στις 25 Ιουλίου ο πριγκιπας Φραγκίσκος Α’ πέθανε και το πριγκιπάτο πέρασε στα χέρια του ανηψιού του Φραγκίσκου Ιωσήφ Γ’, ο οποίος έμεινε στο θρόνο μέχρι το 1989. Ο συγκεκριμένος είχε πάρει το δαχτυλίδι της διαδοχής από τον Μάρτιο, μετά την αναγκαστική «ένωση» της Αυστρίας με τη Γερμανία, με την… ευχή και κατάρα να κρατήσει την ανεξαρτησία του κρατιδίου.

ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ

🔎Η δεύτερη χώρα που υπέστη αλλαγή συνόρων το 1938, έχασε σχεδόν όλη την «περιφέρειά» της (με γερμανόφωνη πλειοψηφία) τον Σεπτέμβριο εκείνου του χρόνου, μάλιστα με «διεθνή» συμφωνία των μεγάλων δυνάμεων και χωρίς οι Τσεχοσλοβάκοι ούτε να ρωτηθούν, ούτε να συμμετάσχουν καν στις συζητήσεις. Από το 1935 πρόεδρος της χώρας ήταν ο Έντβαρντ Μπένες από το Εθνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, αν και αυτό είχε πάρει μόλις την πέμπτη θέση στις εκλογές εκείνης της χρονιάς με το 9,18% των ψήφων.

ΙΤΑΛΙΑ

🔎Εδραιωμένο πια για πάνω από 15 χρόνια το καθεστώς του πρωθυπουργού Μπενίτο Μουσολίνι (ανέλαβε στις 31 Οκτωβρίου 1922) υπό την βασιλεία του Βιτόριο Εμανουέλε Γ’. Εκλογές είχαν γίνει το 1935, αλλά το μοναδικό κόμμα που παρουσίασε υποψήφιους ήταν φυσικά το Εθνικό Φασιστικό Κόμμα και πήρε και τις 400 έδρες.

ΣΑΝ ΜΑΡΙΝΟ

🔎Δεν το γνωρίζουν πολλοί, αλλά από το 1923 και η μικρή δημοκρατία του Αγίου Μαρίνου ελεγχόταν από το τοπικό Φασιστικό Κόμμα, σε αγαστή συνεργασία με τον Μουσολίνι. Εκλογές έγιναν εκείνη τη χρονιά, με τη συμμετοχή μόνο αυτού του κόμματος.

ΒΑΤΙΚΑΝΟ

🔎Ήταν η τελευταία χρονιά του πάπα Πίου ΙΑ’ (απεβίωσε το 1939), ο οποίος είχε υπογράψει το 1929 με τον Μουσολίνι τη συνθήκη του Λατερανού. Με αυτή το Βατικανό απέκτησε επισήμως τη μορφή ανεξάρτητης κρατικής οντότητας.

ΣΚΑΝΔΙΝΑΒΙΑ

ΣΟΥΗΔΙΑ

🔎Ο Σοσιαλδημοκράτης Άλμπιν Χάνσον περνούσε στην δεύτερη χρονιά πρωθυπουργίας του μετά την εμφατική νίκη του στις εκλογές του 1936 (112/230 θέσεις, λίγο λιγότερες από την απόλυτη αυτοδυναμία). Βασιλιάς ήταν ο 80χρονος Γουσταύος Ε’, που έμεινε για άλλη μια ντουζίνα χρόνια.

ΝΟΡΒΗΓΙΑ

🔎Το Εργατικό Κόμμα είχε καταγράψει μια τεράστια νίκη στις εκλογές του 1936, με 42,5% των ψήφων και 70 έδρες από τις συνολικά 150. Ο πολύπειρος Γιόχαν Νίγκαρντσβολντ ήταν πρωθυπουργός ήδη από το 1935 και συνέχισε μέχρι το 1945, ακόμα κι όταν η (αναγνωρισμένη) κυβέρνηση βρισκόταν στο Λονδίνο και η χώρα κυβερνιόταν από τον διαβόητο φιλοναζί Κουίσλιγκ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

ΔΑΝΙΑ

🔎Ο Θόρβαλντ Στάουνινγκ του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος υπήρξε ο πρώτος πρωθυπουργός από αυτό το χώρο στη Δανία, ήδη από το 1924. Είχε αυτό το αξίωμα συνεχόμενα από το 1929 ως το θάνατό του το 1942. Ο βασιλιάς Χριστιανός Ι’ (του γνωστού μας οίκου των Γκλίξμπουργκ) βασίλευε από το 1912.

ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ

🔎H δεύτερη χρονιά διακυβέρνησης της χώρας από τον ιδεαλιστή πρωθυπουργό Αϊμο Καγιάντερ, έναν βοτανολόγο και δασολόγο, ο οποίος μέχρι την τελευταία στιγμή πίστευε ότι η ΕΣΣΔ δεν θα επιτεθεί στη χώρα του, παρά το πολεμικό κλίμα της εποχής. Ήταν πρόεδρος του φιλελεύθερου Εθνικού Προοδευτικού Κόμματος από το 1933, το οποίο στις εκλογές του 1936 είχε πάρει μόλις 6,28% των ψήφων και 7 βουλευτές.

ΙΒΗΡΙΚΗ

ΙΣΠΑΝΙΑ

🔎Εν μέσω εμφυλίου πολέμου, η δημοκρατική Ισπανία ελεγχόταν από πολιτικού αριστερών πεποιθήσεων, οι οποίοι είχαν προκύψει από τις εκλογές του 1936. Πρωθυπουργός ήταν ο Χουάν Νεγκρίν του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος (PSOE), το οποίο είχε αναδειχτεί πρώτο κόμμα. Στις μάχες, πάντως, που έγιναν εκείνη τη χρονιά φάνηκε ότι το πράγμα γέρνει προς τις δυνάμεις του τότε στρατηγού Φρανσίσκο Φράνκο, που εδραιώθηκε στην εξουσία με τα όπλα τον επόμενο χρόνο.

ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ

🔎Το δικτατορικό καθεστώς του Αντόνιο ντε Ολιβέιρα Σαλαζάρ είχε εδραιωθεί ήδη από το 1932 και εκείνη τη χρονιά διεξήγαγε τις δεύτερες «εκλογές» με τη συμμετοχή μόνο υποψηφίων από την Εθνική Ένωση, το κόμμα του. Ο Σαλαζάρ έμεινε στην εξουσία μέχρι το 1968!

ΒΑΛΚΑΝΙΑ

ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ

🔎Tη χρονιά εκείνη ο βασιλιάς Πέτρος Β’ συμπλήρωνε τα 15 του χρόνια (είχε στεφθεί το 1934, μετά τη δολοφονία του πατέρα του το 1934). Ουσιαστικός μονάρχης ήταν ο θείος του, αντιβασιλέας Παύλος, δηλωμένος φίλος της Γαλλίας και της Βρετανίας, πλην όμως αργότερα  (1941) προσχώρησε στον Άξονα. Στις εκλογές που έγιναν εκείνη τη χρονιά σάρωσε η Γιουγκοσλαβική Ριζοσπαστική Ένωση με 54,1% των ψήφων και 306/373 έδρες.

ΡΟΥΜΑΝΙΑ

🔎Τον Φεβρουάριο εκείνου του χρόνου ο βασιλιάς Κάρολ Β’ έκανε πραξικόπημα, κατάργησε τον πρωθυπουργό, ακύρωσε τις προγραμματισμένες για τον Μάρτιο εκλογές κι εγκατέστησε «βασιλική δικτατορία». Έκανε και δημοψήφισμα αποδοχής, το οποίο κέρδισε με 98,5%. Τα δεξιά και φασιστικά κόμματα τέθηκαν εκτός νόμου.

ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ

🔎Ο τσάρος Μπόρις Β’ (από τον γερμανικό οίκο Σαξ-Κόμπουργκ-Γκόθα) που βασίλευε από το 1918 είχε καταργήσει τα πολιτικά κόμματα από το 1935, ωστόσο το 1918 «επέτρεψε» τη διεξαγωγή εκλογών, στις οποίες το 70% των βουλευτών ήταν δικές του επιλογές.

ΑΛΒΑΝΙΑ

🔎O βασιλιάς Ζογκ Α’ (ο οποίος πριν στεφθεί είχε χρηματίσει και πρωθυπουργός, αλλά και πρόεδρος της χώρας) εκείνη τη χρονιά παντρεύτηκε την Ουγγαρέζα πριγκίπισσα Τζεραλντίν. Η χώρα, πνιγμένη στα χρέη κυρίως προς την Ιταλία, λειτουργούσε στην ουσία σαν προτεκτοράτο της χώρας, παρά την προσπάθεια του βασιλιά να διατηρήσει έστω στοιχειώδη αυτονομία.

ΕΛΛΑΔΑ

🔎Από τις 4 Αυγούστου 1936 η Ελλάδα βρισκόταν υπό το δικτατορικό καθεστώς διοίκησης του Ιωάννη Μεταξά, με την υποστήριξη του βασιλιά Γεώργιου Β’. Συντηρητικό, αντι-κομουνιστικό και με φανερή συμπάθεια προς το φασιστικό ιταλικό καθεστώς μεν, αλλά κράτησε πολιτικούς δεσμούς τόσο με τη Βρετανία, όσο και με τη Γαλλία.

ΤΟΥΡΚΙΑ

🔎Στις 10 Νοεμβρίου 1938 πέθανε ο ηγέτης της σύγχρονης Τουρκίας Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ και αντικαταστάθηκε στην προεδρία της χώρας από τον Ισμέτ Ινονού. Την επόμενη ημέρα ο Τζελάλ Μπαγιάρ του Δημοκρατικού Λαϊκού Κόμματος παρουσίασε νέα κυβέρνηση. Το κόμμα έλεγχε 401/428 βουλευτές της Εθνοσυνέλευσης.

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ

ΠΟΛΩΝΙΑ

🔎O πρόεδρος της χώρας από το 1926, ο διακεκριμένος χημικός Ιγκνάτσι Μοσίτσκι, είχε διορίσει από το 1936 πρωθυπουργό τον στρατηγό Φελιτσιάν Σκβαντκόφσκι. Αμφότεροι μέλη του σοσιαλιστικού κινήματος «Θεραπεία» του πανίσχυρου Γιόσεφ Πιβσούτσκι, που είχε πάρει την εξουσία με πραξικόπημα και πέθανε το 1935. Εκείνη τη χρονιά, αξιοποιώντας τη συγκυρία της κατάκτησης της Αυστρίας από τη Γερμανία, απείλησαν με τελεσίγραφο 48 ωρών τη Λιθουανία και κέρδισαν την αναγνώριση της διοίκησής τους στην περιοχή του Βίλνιους.

ΕΣΣΔ

🔎Υπό την ηγεσία του Ιωσήφ Στάλιν, γενικού γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος, από το 1922 η Σοβιετική Ένωση εισερχόταν εκείνη τη χρονιά στο τρίτο «5ετές Πλάνο Ανάπτυξης». Εκείνη τη χρονιά ήταν η τελευταία των διαβόητων «Εκκαθαρίσεων», με περίπου 1,6 εκ. εκτοπίσεις και εκτελέσεις εχθρών του καθεστώτος.

ΛΕΤΟΝΙΑ

🔎Από τις 15 Μαϊου 1934 η Λετονία λειτουργούσε υπό δικτατορικό καθεστώς. Με αναίμακτο πραξικόπημα ο πρωθυπουργός Κάρλις Ουλμάνις και ο υπουργός Πολέμου Γιάνις Μπαλόντις πήραν τα ηνία της χώρας (ούτως ή άλλως αναγνωρίζονταν ως «πατέρες της ανεξαρτησίας») και έθεσαν εκτός νόμου κόμματα και οργανώσεις τόσο της άκρας δεξιάς, όσο και της άκρας αριστεράς.

ΕΣΘΟΝΙΑ

🔎Αυτή ήταν η τελευταία χρονιά της τετραετίας 1934-1938, που έμεινε γνωστή στην εσθονική ιστορία ως «Εποχή της Σιωπής». Οι κάτοικοι ανέχτηκαν υπερ-εξουσίες (υπό μορφή δικτατορίας) από τον Κονσταντίν Πατς, μια εμβληματική φιγούρα στην πολιτική της Εσθονίας, για να προχωρήσει μεταρρυθμίσεις. Το 1938  ο Πατς εξελέγη επισήμως πρώτος πρόεδρος της χώρας.

ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ

🔎Υπό την ολοένα και πιο δικτατορική ηγεσία του Αντάνας Σμετόνα από το 1926, η Λιθουανία βίωσε μια πολύ ταραγμένη χρονιά. Τον Μάρτιο αναγκάστηκε να δεχτεί ένα «τελεσίγραφο 48 ωρών» από την Πολωνία, να εξομαλυνθούν οι διπλωματικές τους σχέσεις, άρα και να δεχτεί την απώλεια της περιοχής του Βίλνιους, της σημερινής της πρωτεύουσας, που τότε βρισκόταν υπό πολωνικό έλεγχο. Ο Χίτλερ αμέσως διέταξε γερμανική στρατιωτική επέμβαση στο νοτιοδυτικό τμήμα της χώρας «για λόγους ασφαλείας».