Ποιοι είναι οι Μπεκτασήδες και γιατί «αναγνωρίστηκαν»;

Στα ψιλά πέρασε η είδηση, λόγω καλοκαιρινής ραστώνης: Στις 2 Αυγούστου η ελληνική βουλή αναγνώρισε επισήμως τη θρησκευτική κοινότητα των «Μπεκτασήδων Αλεβιτών Μουσουλμάνων Θράκης». Η εκδήλωση έγινε στο χωριό Ρούσσα του Έβρου, όπου βρίσκεται η άτυπη έδρα τους στη χώρα μας. Δεν υπερβαίνουν, άλλωστε, τους 4.000.

🔎Μια «μειονότηα μέσα στη μειονότητα», οι Μπεκτασήδες της Θράκης λογίζονται και καταμετρώνται ως μουσουλμάνοι στην Ελλάδα, αλλά οι περισσότεροι μουσουλμάνοι, οι σουνίτες, δεν τους θεωρούν ομόθρησκους. Στην Ελλάδα είναι πολύ λίγοι, αλλά η αναγνώριση κρύβει πολλά από πίσω.

🔎Δεν έχει περάσει ούτε ένας χρόνος από τότε που ο πρωθυπουργός της Αλβανίας Έντι Ράμα προανήγγειλε τη δημιουργία ενός «αυτόνομου κράτους» για τους Μπεκτασήδες στα Τίρανα. Η ενέργεια αυτή είχε διαφημιστεί στον διεθνή τύπο σαν προσπάθεια δημιουργίας ενός «Βατικανού» για τη συγκεκριμένη μουσουλμανική αίρεση.

🔎Τι ήταν αυτό; Ένα σημάδι για το πόσο σημαντική θεωρείται η συγκεκριμένη κοινότητα στην Αλβανία, που είναι και πολυπληθέστερη, αλλά και διαθέτει πολύ σημαντικότερη πολιτική δύναμη και απήχηση στην κοινωνία.

🔎Πώς έγινε και μια αίρεση που ξεκίνησε από την Ανατολία ρίζωσε στην περιοχή των Βαλκανίων και τα μέλη της κοινότητας απέκτησαν τόση δύναμη, που διεκδικούν μέχρι και να γίνουν κράτος; Είναι μια παράξενη ιστορία, που μπλέκει τον μυστικισμό, την Οθωμανική  Αυτοκρατορία και τους γενίτσαρους.

🔎Οι Μπεκτασήδες δεν ξεκίνησαν στα Βαλκάνια. Η αφετηρία τους βρίσκεται στη Μικρά Ασία, στον 13ο αιώνα. Εκεί έδρασε ο Χατζή Μπεκτάς Βελή, ένας Πέρσης μυστικιστής που εγκαταστάθηκε στην Καππαδοκία.

🔎Οι διδασκαλίες του είχαν γεύση από σούφικες πρακτικές, περσικό εσωτερισμό, και κάτι από λαϊκή θρησκοληψία των αγροτικών κοινοτήτων. Η θρησκεία γινόταν προσωπικό βίωμα, όχι τυπικό δόγμα. Ο Μπεκτάς δεν ζητούσε αυστηρή τήρηση του νόμου. Μιλούσε για αγάπη, για αλληλεγγύη, για τον εσωτερικό δρόμο προς τον Θεό.

🔎Αυτή η ανοχή έδινε χώρο στους πιστούς να πίνουν κρασί, να ανακατεύουν άντρες και γυναίκες στις τελετές, να προσεύχονται με μουσική και κίνηση. Η διδασκαλία έβρισκε εύκολα απήχηση σε αγρότες, σε νομάδες, σε πληθυσμούς που δεν ένιωθαν κοντά στο άκαμπτο ιερατείο του Ισλάμ. Έτσι γεννήθηκε ο μπεκτασισμός.

🔎Γρήγορα οι Οθωμανοί αντιλήφθηκαν τη χρησιμότητα του τάγματος. Αντί να τους κυνηγήσουν, τους «υιοθέτησαν». Οι Μπεκτασήδες έγιναν πνευματικοί πατέρες των γενιτσάρων. Τα χριστιανόπαιδα, δηλαδή, που στρατολογούνταν με το παιδομάζωμα, μεγάλωναν ως μουσουλμάνοι, και πολεμούσαν για τον Σουλτάνο.

🔎Η μύησή τους έπρεπε να έχει μυστικιστική αύρα. Τα τελετουργικά τους, με τον όρκο αδελφότητας, με την έννοια της πνευματικής οικογένειας, έδεναν τους γενίτσαρους μεταξύ τους. Και το πιο χαλαρό τυπικό ήταν η κατάλληλη γέφυρα ώστε να εξοικειωθούν οι γενίτσαροι, στην προ-εφηβεία και την εφηβεία, με την καινούργια θρησκεία.

🔎Οι Μπεκτασήδες δεν ήταν ποτέ πολλοί. Ήταν, όμως, σημαντικοί. Έχουν τη δική τους «αγία τριάδα» (Αλλάχ-Μωάμεθ-Αλή) και οι χώροι λατρείας τους ονομάζονται τεκέδες. Η λέξη στην Ελλάδα υποδηλώνει κάτι άλλο φυσικά, αλλά… καμία σχέση.

🔎Όταν ο σουλτάνος Μαχμούτ Β΄ αποφάσισε να διαλύσει τους γενιτσάρους το 1826, οι Μπεκτασήδες βρέθηκαν στο στόχαστρο. Τεκκέδες κατεδαφίστηκαν, οι ιερείς εξορίστηκαν, οι περιουσίες δημεύτηκαν. Στην Ανατολία το τάγμα σχεδόν εξαφανίστηκε. Αλλά στα Βαλκάνια βρήκε νέο καταφύγιο.

🔎Η περιοχή της σημερινής Αλβανίας έγινε το κέντρο τους. Εκεί οι τεκέδες ξαναχτίστηκαν, οι τελετές συνεχίστηκαν, και ο μπεκτασισμός πήρε χαρακτήρα σχεδόν εθνικό.

🔎Δεν ήταν τυχαίο. Η αλβανική κοινωνία, μοιρασμένη ανάμεσα σε καθολικούς, ορθόδοξους και μουσουλμάνους, έβλεπε στους Μπεκτασήδες μια γέφυρα. Μια αίρεση που δεν ζητούσε απόλυτη πειθαρχία, αλλά πρόσφερε κοινότητα και ταυτότητα.

🔎Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το αρχηγείο τους μεταφέρθηκε οριστικά στα Τίρανα. Εκεί το «Κουέντρες»  έγινε το κέντρο του παγκόσμιου μπεκτασισμού.  Βρίσκεται σε έναν λόφο βόρεια της αλβανικής πρωτεύουσας, σε μια μεγάλη έκταση που περιλαμβάνει τον κεντρικό τεκέ, το μαυσωλείο του Χατζή Μπεκτάς Ντέντε, ξενώνες, γραφεία και χώρους για τους πιστούς. Αυτό το συγκρότημα προορίζεται να γίνει το «Βατικανό» του μπεκτασισμού.

🔎Κατά την κομμουνιστική περίοδο του Ενβέρ Χότζα, το κέντρο έκλεισε, οι κληρικοί φυλακίστηκαν και οι χώροι του λεηλατήθηκαν. Μετά το 1990 ξαναλειτούργησε και απέκτησε δυναμική. Βοηθάει σ’ αυτό, προφανώς, ότι η αίρεση διαθέτει οικονομική δύναμη, ακίνητη περιουσία και διεθνείς διασυνδέσεις.

🔎Όλες αυτές οι εξαγγελίες του Ράμα για τους Μπεκτασήδες έχουν μείνει για την ώρα στα λόγια. Δεν αποκλείεται, βέβαια, να υλοποιηθούν. Σε κάθε περίπτωση, οποιαδήποτε σύγκριση με το Βατικανό είναι ατυχής. Πόσα ανεξάρτητα κράτη θα βρεθούν να αναγνωρίσουν ένα συγκρότημα κτιρίων στα Τίρανα ως ισότιμό τους;

🔎Στην Ελλάδα οι Μπεκτασήδες εμφανίζονται κυρίως μέσα από τους τεκέδες της Θράκης και της Ηπείρου. Η παρουσία τους είναι παλιά, από τα οθωμανικά χρόνια, αλλά ο αριθμός τους περιορισμένος.

🔎Ακριβώς, όμως, επειδή η κύρια κοινότητά τους (αν και πολύ μικρή) βρίσκεται στον Έβρο, το ελληνικό κράτος τους αναγνώρισε για να τονίσει κάτι που οι ντόπιοι γνωρίζουν, αλλά (δυστυχώς) πολλοί άλλοι Έλληνες όχι: Ότι η μουσουλμανική μειονότητα της χώρας δεν είναι κάτι ενιαίο και συμπαγές, αλλά αποτελείται από διάφορα κομμάτια.

🔎Οι τουρκόφωνοι σουνίτες μπορεί να αποτελούν την πλειοψηφία, ωστόσο υπάρχουν και μουσουλμάνοι πομακικής καταγωγής (η Ελλάδα προσπαθεί ακόμα, όχι με ιδιαίτερη επιτυχία είναι η αλήθεια, να προωθήσει την σλαβική τους διάλεκτο, παρακλάδι της βουλγαρικής) και μουσουλμάνοι Ρομά.

🔎Η περιφερειακή κοινότητα Έβρου αποτελεί μια πολύ ευαίσθητη «γέφυρα» για τις επιδιώξεις της Τουρκίας όσον αφορά τη μουσουλμανική μειονότητα της Ελλάδας. Η περιοχή εκείνη δεν αποτέλεσε εξαίρεση στην ανταλλαγή των πληθυσμών στη Συνθήκη της Λωζάνης, ακριβώς για να μην υπάρχει άμεση εδαφική «γειτνίαση» της μειονότητας με την Τουρκία.

🔎Ο παλιός νομός Έβρου (και νυν περιφερειακή ενότητα) υπήρξε γι’ αυτό τον αιώνα ένα χριστιανικό τείχος που χώριζε τους μουσουλμάνους της Τουρκίας απ’ αυτούς της Θράκης. Γι’ αυτό, παράλληλα με την πολύπλευρη στήριξη της μειονότητας και την υπερτόνιση του τουρκικού χαρακτήρα της, η Άγκυρα και το προξενείο της Κομοτηνής δουλεύουν μεθοδικά για την εξασφάλιση οποιουδήποτε «προγεφυρώματος» στον Έβρο. Είτε αυτό έχει να κάνει με περιουσία (κατοικίες, κτήματα, επιχειρήσεις κτλ.), είτε φυσικά με την παρουσία έστω και λίγων μουσουλμάνων.

🔎H Τουρκία τη δουλειά της, η Ελλάδα τη δική της. Να τονίζει αυτό που ισχύει, ότι η μειονότητα είναι μωσαϊκό και όχι μπετόν.

Σαγκάη, Μόσχα, Νέο Δελχί: η Ευρασία ψάχνει ταυτότητα

 

Ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης (Shanghai Cooperation Organisation) είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς μια περιφερειακή πρωτοβουλία μπορεί να μετατραπεί σε γεωπολιτικό φόρουμ με παγκόσμια βαρύτητα. Κοινώς, γι’ αλλού ξεκινήσαμε κι αλλού η ζωή μας πάει.

🔎Στα ΜΜΕ, ακόμα και τα διεθνή, διαφημίζεται ως «η σύμπραξη Ρωσίας-Κίνας-Ινδίας». Προφανώς οι τρεις τεράστιες, από κάθε άποψη, χώρες δίνουν τον τόνο, αλλά είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο ακόμα και τώρα. Και κανείς δεν ξέρει πώς θα εξελιχθεί.

🔎Η ιστορία του ξεκινά το 1996. Τότε, η Κίνα και τέσσερις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες (Ρωσία, Καζακστάν, Κιργιστάν και Τατζικιστάν) δημιούργησαν τους λεγόμενους «Shanghai Five».

🔎Ο στόχος τους ήταν απόλυτα πρακτικός: να διευθετήσουν τα ασαφή σύνορα που είχαν μείνει από την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης και να αποτρέψουν συγκρούσεις.

🔎Το 2001, με την ένταξη του Ουζμπεκιστάν, οι «πέντε» έγιναν «έξι» και απέκτησαν επίσημη μορφή:  Shanghai Cooperation Organisation. Η συγκυρία ήταν χαρακτηριστική. Οι ΗΠΑ ετοίμαζαν την εισβολή στο Αφγανιστάν και εγκαθίσταντο στρατιωτικά στην Κεντρική Ασία. Ο SCO παρουσιάστηκε τότε ως απάντηση: ένα φόρουμ που θα ενίσχυε την «περιφερειακή σταθερότητα».

🔎Η ατζέντα του είχε τρεις άξονες: ασφάλεια, οικονομική συνεργασία, πολιτισμική ανταλλαγή. Στην πράξη, όμως, ο πρώτος έγινε η προτεραιότητα. Οι Κινέζοι μιλούσαν για την ανάγκη καταπολέμησης των «τριών κακών» – τρομοκρατίας, εξτρεμισμού και αποσχιστικών κινημάτων. Οι Ρώσοι το έβλεπαν σαν μέσο να συγκρατήσουν την αμερικανική επιρροή στα «μαλακά υπογάστρια» τους.

🔎Η μεγάλη διεύρυνση ήρθε το 2017. Η Ινδία και το Πακιστάν έγιναν πλήρη μέλη, μετατρέποντας τον SCO από μια σχετικά μικρή περιφερειακή λέσχη σε μια οντότητα που καλύπτει σχεδόν όλη την ευρασιατική ήπειρο. Το 2023 προστέθηκε και το Ιράν, επιδιώκοντας να σπάσει τη διπλωματική του απομόνωση.

🔎Σήμερα, τα μέλη του SCO είναι δέκα: Κίνα, Ρωσία, Ινδία, Πακιστάν, Ιράν, Καζακστάν, Κιργιστάν, Τατζικιστάν, Ουζμπεκιστάν και Λευκορωσία. Μαζί συγκεντρώνουν περίπου το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού, πάνω από 3,5 δισεκατομμύρια ανθρώπους.

🔎Στις ετήσιες συναντήσεις συμμετέχουν μια σειρά από άλλες χώρες, με το καθεστώς του «παρατηρητή» ή του συνεργάτη διαλόγου. Στην ουσία βρίσκονται στον προθάλαμο. Στην συνάντηση που ολοκληρώθηκε την 1^η Σεπτεμβρίου 2025 πήραν μέρος 24 κράτη, ανάμεσά τους και μεγάλοι παίκτες όπως η Τουρκία, το Βιετνάμ και το Αζερμπαϊτζάν.

🔎Ο πληθυσμός είναι μόνο η μία πλευρά. Η οικονομία είναι η άλλη. Το συνολικό ΑΕΠ των χωρών-μελών ξεπερνά τα 23 τρισεκατομμύρια δολάρια σε ονομαστικούς όρους (2023), δηλαδή περίπου το ένα τέταρτο της παγκόσμιας οικονομίας. Αν το δούμε σε όρους αγοραστικής δύναμης (PPP), ο SCO καλύπτει πάνω από το 30% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

🔎Η Κίνα και η Ινδία είναι οι δύο μηχανές που δίνουν αυτή τη βαρύτητα. Μαζί ξεπερνούν τα 16 τρισεκατομμύρια δολάρια σε ονομαστικό ΑΕΠ. Η Ρωσία προσθέτει την ενέργεια και τις πρώτες ύλες της. Το Ιράν τα τεράστια αποθέματα φυσικού αερίου. Και οι χώρες της Κεντρικής Ασίας διαθέτουν στρατηγικές πρώτες ύλες και ενεργειακές αρτηρίες που συνδέουν Ανατολή και Δύση.

🔎Στρατιωτικά, ο SCO συγκεντρώνει τρεις από τις πέντε ισχυρότερες δυνάμεις του κόσμου: Κίνα, Ρωσία, Ινδία. Ο συνδυασμός τους υπερβαίνει το ένα δισεκατομμύριο στρατεύσιμους. Το οπλοστάσιο περιλαμβάνει τρεις πυρηνικές δυνάμεις (Ρωσία, Κίνα, Ινδία) και έναν ακόμη παίκτη με πυρηνικά (Πακιστάν).

🔎Η Ρωσία και η Κίνα διατηρούν τα μεγαλύτερα αποθέματα πυρηνικών κεφαλών μετά τις ΗΠΑ. Ο SCO δεν έχει ρήτρα συλλογικής άμυνας, αλλά οργανώνει τακτικά κοινές ασκήσεις, γνωστές ως Peace Missions, με χιλιάδες στρατιώτες, σύγχρονα όπλα και ένα ξεκάθαρο μήνυμα: εδώ υπάρχει συντονισμός.

🔎Παρά τα εντυπωσιακά νούμερα, ο SCO δεν είναι ΝΑΤΟ. Δεν υπάρχει κοινή διοίκηση, ούτε εγγύηση αμοιβαίας άμυνας. Στην πραγματικότητα, μοιάζει περισσότερο με μια ευρασιατική πλατφόρμα διαλόγου, όπου τα κράτη-μέλη βρίσκουν έναν ελάχιστο κοινό παρονομαστή.

🔎Κι εκεί αρχίζουν οι αντιφάσεις. Η Ινδία και το Πακιστάν βρίσκονται σε μόνιμη σύγκρουση. Η Κίνα και η Ινδία έχουν μακροχρόνια συνοριακά προβλήματα, που οδήγησαν μάλιστα σε αιματηρές συγκρούσεις το 2020 στα Ιμαλάια. Η Ρωσία και η Κίνα εμφανίζονται ενωμένες, αλλά υπάρχει μια σιωπηλή αντιπαλότητα για το ποια θα κυριαρχήσει στην Κεντρική Ασία.

🔎Οι μικρότερες χώρες, όπως το Καζακστάν ή το Ουζμπεκιστάν, φοβούνται μήπως ο SCO γίνει απλώς όχημα των μεγάλων. Γι’ αυτό συχνά ισορροπούν, κρατώντας ανοιχτές σχέσεις και με τη Δύση.

🔎Ακόμη και σε οικονομικό επίπεδο, οι αντιθέσεις είναι εμφανείς. Η Ινδία δεν θέλει να εξαρτηθεί από την κινεζική Belt and Road Initiative, αν και ο SCO προβάλλεται ακριβώς ως πλατφόρμα υποστήριξης τέτοιων έργων. Το Ιράν, πάλι, βλέπει στον οργανισμό ένα διπλωματικό όχημα απέναντι στις αμερικανικές κυρώσεις.

🔎Ο SCO, με λίγα λόγια, είναι ένας καθρέφτης της ίδιας της Ευρασίας: τεράστιος, γεμάτος δυναμισμό, αλλά και διχασμένος.

🔎Σε πληθυσμό υπερβαίνει κάθε άλλο διεθνές σχήμα. Σε οικονομία πλησιάζει (σε κάποιες μετρήσεις ξεπερνάει) τη Δύση. Σε στρατιωτική ισχύ διαθέτει τα μεγαλύτερα οπλοστάσια του πλανήτη μετά το ΝΑΤΟ.

🔎Κι όμως, παραμένει ένας οργανισμός που, για την ώρα, δεν μπορεί να λειτουργήσει με την πειθαρχία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ούτε με την αποφασιστικότητα του ΝΑΤΟ. Γιατί η Ευρασία δεν έχει ακόμη κοινή ταυτότητα: είναι μια γεωγραφική μάζα γεμάτη αντιθέσεις.

🔎Αντιπροσωπεύει, ωστόσο, κάτι πολύ σημαντικό: την ανατολική αυτοπεποίθηση. Την ιδέα ότι η παγκόσμια ισορροπία δεν θα ορίζεται για πάντα από την Ουάσινγκτον και τις Βρυξέλλες. Ότι η Μόσχα, το Πεκίνο και το Νέο Δελχί έχουν δικό τους τραπέζι, στο οποίο κάθονται δισεκατομμύρια άνθρωποι.

🔎Πολύς κόσμος στη Δύση στέκεται και στο πολιτικό αποτύπωμα αυτής της ένωσης. Στο ότι, σε αντίθεση με τις δυτικές χώρες, σ' αυτές που έχουν επιλέξει να συνασπιστούν στον SCO οι δημοκρατικές διαδικασίες δεν λειτουργούν ομαλά. Αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση, πολύ μεγάλη.

🔎Κι όσο κι αν αυτό το τραπέζι τρίζει από εσωτερικές αντιθέσεις, το ίδιο του το μέγεθος το καθιστά αδύνατο να αγνοηθεί.

🔎Ο SCO είναι το πείραμα μιας Ευρασίας που ψάχνει να βρει τον εαυτό της. Και το γεγονός ότι περιλαμβάνει Κίνα, Ρωσία, Ινδία και Ιράν αρκεί για να τον καταστήσει έναν από τους βασικούς άξονες του 21ου αιώνα.