Ανατολικά του Κογκό: Το πιο πολύτιμο ορυκτό η επιβίωση

 

Άλλοι λένε για τη Γάζα, άλλοι για την Ουκρανία. Κάποιοι, πιο «ψαγμένοι», αναφέρουν και το Σουδάν. Για τα ανατολικά της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κογκό, όπου σκοτώνονται άνθρωποι κάθε μέρα και πάνω από 7,5 εκατομμύρια ψυχές έχουν γίνει πρόσφυγες, δεν λέει κανένας.

🔎Δυστυχώς γι’ αυτή την πανέμορφη και πάμπλουτη (σε υπέδαφος και ορυκτά) περιοχή, το αιματοκύλισμα δεν αποτελεί είδηση. Για περισσότερο από 60 χρόνια ο ντόπιος κόσμος έχει συνηθίσει να απειλείται η ζωή του και η περιουσία του, να γίνεται έρμαιο διεθνών συμφέροντων. Κι αυτό ο σπαραγμός, που αν συνέβαινε σε άλλο μέρος του κόσμο θα’ ταν πρωτοσέλιδος, χρόνια τώρα περνάει στα ψιλά της ειδησεογραφίας. Σα να είναι κάτι δεδομένο.

🔎Η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό μοιάζει με δύο-τρεις διαφορετικούς κόσμους κολλημένους στο ίδιο χάρτη. Η δυτική πλευρά κοιτάζει προς τον Ατλαντικό, με την Κινσάσα να φλερτάρει με τη Μπραζαβίλ απέναντι στον Κονγκό ποταμό. Ο νότος με το χρυσάφι και τα διαμάντια κοιτάζει προς τις αντίστοιχες πρώην βρετανικές αποικίες του νότου.

🔎Η ανατολική πλευρά, όμως, ακουμπά στη λίμνη Κίβου και στα σύνορα με τη Ρουάντα, την Ουγκάντα και το Μπουρούντι. Θυμίζει περισσότερο Κενυάτικο χάιλαντ παρά την τροπική λωρίδα του Ατλαντικού.

🔎Η γεωγραφική αυτή διάσπαση δεν είναι απλή λεπτομέρεια. Η ανατολή του Κονγκό βρέθηκε πάντα στο σταυροδρόμι εθνοτήτων, εμπορίου και συγκρούσεων. Εκεί το κράτος της Κινσάσα έμοιαζε περισσότερο με κάτι μακρινό, παρά με πραγματική αρχή εξουσίας.

🔎Από την εποχή του Λεοπόλδου του Βελγίου, που έκανε τη χώρα προσωπικό του κτήμα, η εκμετάλλευση των πόρων υπήρξε το κυρίαρχο μοτίβο. Ο πανούργος Λεοπόλδος εκμεταλλεύθηκε την αντιπαλότητα των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων και για να μην σφαχτούν οι ευρωπαϊκοί στρατοί για το κέντρο της Αφρικής, τους πρότεινε να φτιάξει μια δική του αποικία.

🔎Όλα αυτά το 1885, στο διαβόητο πια «συνέδριο του Βερολίνου». Τότε που οι εκπρόσωποι των ευρωπαϊκών δυνάμεων μαζεύτηκαν στην αυτοκρατορία των Γερμανών και χάραξαν τα σύνορα της Αφρικής πάνω στους χάρτες, μοιάζοντας τις περιοχές σαν οικόπεδα, χωρίς να ρωτήσουν κανέναν ντόπιο.

🔎Καουτσούκ, χαλκός, διαμάντια, κοβάλτιο είναι λίγα από τα πολύτιμα «προϊόντα» του Κονγκό, τα οποία ο Λεοπόλδος τα εκμεταλλεύθηκε για προσωπικό του πλουτισμό. Ακόμα και μετά το 1908, όταν η αποικία έφυγε από τη δικαιοδοσία του ενός και η διοίκησή της πέρασε τυπικά στο βελγικό κράτος, η εκμετάλλευση δεν άλλαξε. Ιδιωτικές «εταιρείες», η καθεμιά με αφεντικό συνήθως ένα κυνικό κι απάνθρωπο απόβρασμα της αποκιοκρατίας, ξεζούμιζαν την περιοχή και τον κόσμο της, που «εργάζονταν» υπό καθεστώς δουλείας.

🔎Αυτό συνέβη σχεδόν σ’ όλη τη χώρα. Η ανατολική πλευρά, γεμάτη κοιτάσματα χρυσού και κολοσσιαία αποθέματα κοβάλτιου, δεν έπαψε ποτέ να είναι αφορμή για πολέμους.

🔎Οι Βέλγοι έφυγαν το 1960, όταν και η χώρα απέκτησε την ανεξαρτησία της. Αμέσως ξεκίνησαν οι φυγόκεντρες δυνάμεις και η χώρα πέρασε πάνω από μισό αιώνα κρίσεων. Τα διάφορα κομμάτια του Κογκό είναι τόσο διαφορετικά μεταξύ τους, που ήταν εξ ορισμού δύσκολο να μείνουν ενωμένα. Χρειαζόταν μια ισχυρή κολλητική ουσία.

🔎Ο Πατρίς Λουμπούμπα, o πρώτος πρωθυπουργός της νέας χώρας, φάνηκε ότι είχε την προσωπικότητα να ενώσει τα διάφορα κομμάτια. Ονειρευόταν ένα κράτος χωρίς εξαρτήσεις. Να συναλλάσσεται ως ίσος προς ίσο. Να πουλάει σε όλους, σε όποιον έδινε τα περισσότερα. Αποδείχτηκαν όλα όνειρα απατηλά. Τον δολοφόνησαν σε τρία χρόνια.

🔎Ο Μομπούτου Σέσε Σέκο, που ανέλαβε με πραξικόπημα και  κυβέρνησε σαν κακέκτυπο δικτάτορα της ψυχροπολεμικής εποχής μέχρι το 1997, είχε την ευλογία της Δύσης. Η ανατολική περιφέρεια του Κίβου λειτουργούσε σαν ζώνη ανυπακοής. Η κατάρρευσή του καθεστώτος Μομπούτο στα μέσα της δεκαετίας του ’90 έφερε το πρώτο ντόμινο πολέμων.

🔎Ο First Congo War (1996-1997) έσβησε την εποχή Μομπούτου. Με την υποστήριξη της Ρουάντας και της Ουγκάντας, ο Λοράν-Ντεζιρέ Καμπιλά ανέτρεψε το καθεστώς. Αλλά στα ανατολικά η αστάθεια παρέμεινε. Ειδικά μετά τη γενοκτονία του 1994 στη Ρουάντα, χιλιάδες κυνηγημένοι Χούτου αντάρτες πέρασαν στο ανατολικό Κονγκό.

🔎Δεν χρειάστηκε πολύ για να ξεσπάσει ο Second Congo War (1998-2003). Αυτός ονομάστηκε και «Παγκόσμιος Πόλεμος της Αφρικής» γιατί ενεπλάκησαν εννιά χώρες και δεκάδες ένοπλες ομάδες. Αποτέλεσμα: εκατομμύρια νεκροί, είτε από μάχες είτε από την πείνα και τις ασθένειες που ακολούθησαν.

🔎Η ειρήνη του 2003 ήταν περισσότερο μια συμφωνία παύσης όπλων παρά μια νέα αρχή.
Στο Κίβου, οι τοπικές «πολιτοφυλακές» (στην ουσία ένοπλες αντάρτικες ομάδες που δεν έδιναν λογαριασμό στην κυβέρνηση) ξεφύτρωναν συνεχώς.

🔎Η οργάνωση M23, με έδρα κυρίως στη Βόρεια Κίβου, γεννήθηκε μέσα σε αυτό το περιβάλλον το 2012, με υποστήριξη από τη Ρουάντα σύμφωνα με τον ΟΗΕ.

🔎Η ιστορία της M23 είναι ενδεικτική της περιοχής. Διαλύθηκε το 2013 ύστερα από διεθνείς πιέσεις, τα μέλη της πέρασαν στα γειτονικά κράτη, και για χρόνια φαινόταν ανενεργή.
Μόνο που το 2021-2022 ξαναεμφανίστηκε, καλύτερα οργανωμένη, πιο επιθετική και με φόντο τις ασταμάτητες εθνοτικές εντάσεις.

🔎Το 2022, οι μάχες στην Βόρεια Κίβου πήραν διαστάσεις ανοιχτού πολέμου. Η Γκόμα, η μεγαλύτερη πόλη της περιοχής (και μια εποχή πρωτεύουσα όλης της αποικίας, πριν αυτή μεταφερθεί στην σημερινή Κινσάσα), κινδύνευσε να πέσει στα χέρια των ανταρτών.

🔎Η κυβέρνηση του Φελίξ Τσισεκέντι κατηγόρησε ευθέως τη Ρουάντα ότι στηρίζει και εξοπλίζει το M23. Η Ρουάντα απάντησε πως το πρόβλημα είναι οι ένοπλες ομάδες των αντικαθεστωτικών Χούτου (FDLR) που δρουν μέσα στο Κονγκό. Η αλήθεια, όπως πάντα, βρίσκεται κάπου ανάμεσα στην πολιτική και στα κοιτάσματα του εδάφους.

🔎Οι μάχες δεν αφορούν μόνο την ασφάλεια∙ αφορούν τον έλεγχο του κοβάλτιου που τροφοδοτεί την παγκόσμια βιομηχανία κινητών τηλεφώνων και μπαταριών.

🔎Από το 2022 ως σήμερα, η ανθρωπιστική κρίση έχει πάρει εφιαλτικές διαστάσεις. Ο ΟΗΕ υπολογίζει πως περισσότεροι από 7,5 εκατομμύρια άνθρωποι είναι εσωτερικά εκτοπισμένοι στο ανατολικό Κονγκό. Ο αριθμός των νεκρών μετριέται πια σε δεκάδες χιλιάδες, ενώ οι καταυλισμοί γύρω από τη Γκόμα θυμίζουν σκηνικό ατέλειωτης προσφυγικής εξόδου.

🔎Τα στοιχεία είναι σοκαριστικά. Πάνω από 500.000 άνθρωποι εκτοπίστηκαν μόνο το 2023 εξαιτίας των νέων μαχών. Η πείνα έχει επιστρέψει σαν μόνιμος συνοδοιπόρος, ενώ οι επιθέσεις σε χωριά γίνονται σχεδόν καθημερινότητα.

🔎Η ειρωνεία είναι πως η χώρα διαθέτει πλούτο ικανό να θρέψει όχι μόνο την ίδια, αλλά και ολόκληρη την ήπειρο. Το Κονγκό έχει το 70% των παγκόσμιων αποθεμάτων κοβαλτίου, αλλά η ανατολική του πλευρά είναι η πιο φτωχή της χώρας. Η παγκόσμια αγορά απολαμβάνει φθηνές μπαταρίες λιθίου, ενώ οι εργάτες του Κίβου ματώνουν στα ορυχεία.

🔎Η αποστολή του ΟΗΕ (MONUSCO), έχει εξελιχθεί σε σύμβολο αδυναμία επιβολής της τάξης.
Παρά την παρουσία δεκάδων χιλιάδων κυανόκρανων, η βία δεν έχει κοπάσει.
Οι τοπικοί κάτοικοι κατηγορούν τους κυανόκρανους ότι παρακολουθούν αμέτοχοι ενώ τα χωριά τους καίγονται.

🔎Ο Τσισεκέντι προσπαθεί να φτιάξει συμμαχίες με γειτονικές χώρες και διεθνείς οργανισμούς. Η Κένυα έστειλε στρατεύματα, ενώ η Ανατολικοαφρικανική Κοινότητα (Κένια, Ουγκάντα, Τανζανία) ανέλαβε ρόλο μεσολαβητή. Μόνο που η Ρουάντα παραμένει το μεγάλο αγκάθι, αφού ο Πολ Καγκάμε γνωρίζει πως ο έλεγχος στο Κίβου είναι στρατηγικής σημασίας για την επιβίωση του καθεστώτος του.

🔎Η σύγκρουση έχει και εθνοτική διάσταση. Οι κοινότητες των Τούτσι στο ανατολικό Κονγκό θεωρούνται «ξένες» από τον υπόλοιπο πληθυσμό, παρά το ότι ζουν εκεί για γενιές.
Το M23 αξιοποιεί αυτήν την ένταση για να παρουσιάζεται ως προστάτης των Τούτσι.

🔎Από το 2022, οι εκθέσεις της Διεθνούς Αμνηστίας και του Human Rights Watch μιλούν για εγκλήματα πολέμου. Σφαγές αμάχων, βιασμοί, στρατολόγηση παιδιών. Η καθημερινότητα του Κίβου είναι ένας ατελείωτος κατάλογος παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

🔎Όσο περνούν τα χρόνια, το Κονγκό μοιάζει να ζει μια αιώνια επανάληψη της ίδιας τραγωδίας. Η ειρήνη ανακοινώνεται, υπογράφεται, γιορτάζεται με τελετές, και την επόμενη εβδομάδα ξαναρχίζουν οι επιθέσεις. Το ίδιο συνέβη τον περασμένο Ιούνιο. Το χαρτί της ειρήνης μετατράπηκε γρήγορα σε κουρέλι. Κανείς δεν υπακούει σ’ αυτά που «συμφωνήθηκαν».

🔎Η Γκόμα γίνεται το επίκεντρο ενός κόσμου που δεν μπορεί να ξεφύγει από τη γεωγραφία του. Το ανατολικό Κονγκό είναι καταδικασμένο να μείνει διαφορετικό από τη δυτική πλευρά. Η Κινσάσα μπορεί να μιλά για ανάπτυξη, επενδύσεις και δημοκρατία, αλλά το Κίβου ακούει μόνο τον ήχο των πυροβόλων.

🔎Αν κάτι διδάσκει η κρίση μετά το 2022 είναι ότι το Κονγκό δεν είναι ποτέ εσωτερικό ζήτημα.
Ρουάντα, Ουγκάντα, διεθνείς εταιρείες εξόρυξης, όλοι έχουν μερίδιο. Και η ανατολική πλευρά μένει φυλακισμένη σ’ έναν κύκλο βίας που μοιάζει χωρίς τέλος.

🔎Η τραγωδία συνεχίζεται, με τους αριθμούς των προσφύγων να αυξάνονται μήνα με τον μήνα. Σκηνές από μουσαμάδες, παιδιά με άδεια μάτια, γυναίκες που κουβαλούν νερό ανάμεσα σε στρατιώτες και αντάρτες. Ένας ολόκληρος λαός που δεν ξέρει αν αύριο θα έχει σπίτι να επιστρέψει.

🔎Η ιστορία της ανατολικής πλευράς του Κονγκό δεν είναι παρά μια υπενθύμιση ότι το πλούσιο υπέδαφος δεν φέρνει ευημερία. Όταν οι γείτονες, οι πολυεθνικές και το ίδιο το κράτος σού θυμίζουν καθημερινά ότι είσαι αναλώσιμος, το μόνο που σου μένει είναι να επιβιώσεις.

Σικίμ: Το αντικλείδι της Ινδίας στη Στέγη του Κόσμου

 Η περιοχή που έχουμε μάθει να ονομάζουμε «Στέγη του Κόσμου» έχει μπει στην καθημερινότητά μας τον τελευταίο καιρό. Η κρίση στο Νεπάλ, που ξεκίνησε από πολλές διαδηλώσεις με βίαια επεισόδια και νεκρούς οδήγησε στην παραίτηση της κυβέρνησης και τη διάλυση του κοινοβουλίου. Το χοντρό παιχνίδι που παίζουν χρόνια τώρα Ινδία και Κίνα δυναμώνει ακόμα περισσότερο.

🔎Σ’ αυτά τα μέρη του κόσμου με τα ισχυρότατα γεωπολιτικά συμφέροντα, τα σύνορα φυσικά δεν χαράσσονται με βάση τη θέληση των κατοίκων, ούτε με βάση τα έθνη, τις γλώσσες, τα έθιμα και την ιστορική παράδοση. Το σημαντικότερο παράδειγμα είναι το Σικίμ. Ένα μικρούλι κομμάτι γης, το οποίο όμως είναι το «αντικλείδι» που κρατάει η Ινδία για όλη την περιοχή!

🔎Αν παρατηρήσετε προσεκτικά τον παγκόσμιο χάρτη, θα δείτε μια μικρή λωρίδα γης της Ινδίας να χωρίζει τα δύο ανεξάρτητα κράτη των Ιμαλαϊων, που βρίσκονται σφηνωμένα μεταξύ Ινδίας και Κίνας: Το Νεπάλ και το Μπουτάν.

🔎Αυτό είναι το Σικίμ. Μια από τις πολιτείες της Ινδίας, η πιο μικρή σε πληθυσμό (610.000 κάτοικοι σύμφωνα με την τελευταία απογραφή) και με έκταση μόλις 7.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Για να’ χετε μια τάξη μεγέθους, κάτι λιγότερο απ’ όσο είναι μαζί οι περιφερειακές ενότητες (πρώην νομοί) Σερρών και Δράμας.

🔎Μικρό στο μάτι, αλλά… μεγάλο σε σημασία το Σικίμ. Λόγω θέσης, φυσικά. Έτσι όπως είναι στριμωγμένο μεταξύ τεσσάρων κρατών, δύο εκ των οποίων είναι παγκόσμιοι γίγαντες, δεν θα μπορούσε να μείνει ελεύθερο για πάντα. Το προσπάθησε, πάντως. Και κράτησε μια έστω κουτσουρεμένη ελευθερία μέχρι και πριν από μισό αιώνα.

🔎Ας το πάρουμε από την αρχή. Οι Σικιμέζοι, ο κυρίως λαός που ζούσε επί χιλιετίες εκεί, ανήκουν στη μεγάλη εθνική οικογένεια των θιβετιανών. Όπως και οι περισσότεροι Νεπαλέζοι, όπως και οι Μπουτανέζοι, όπως και πολλοί λαοί στις βορειοανατολικές πολιτείες της Ινδίας. Δεν έχουν, δηλαδή, σχέση ούτε με τους Άριους, τους «καθ’ εαυτό» Ινδούς, αλλά ούτε και με τους Δραβίδες με το πιο σκούρο δέρμα, που βρίσκονται στα νότια του ινδικού τριγώνου.

🔎Το Σικίμ το λιγουρεύονταν τα ισχυρά βασίλεια της περιοχής και στο Νεπάλ και στο Μπουτάν. Γιατί; Διότι σε μια περιοχή γεμάτη βουνά το Σικίμ έχει και κοιλάδες. Και τι κοιλάδες! Κατάλληλες για να καλλιεργηθεί ρύζι. Το φαγητό ήταν βασικό γεωπολιτικό δεδομένο για πολλούς αιώνες.

🔎Οι Θιβετιανοί αποκαλούσαν επί αιώνες το Σικίμ «ντρεντζόνγκ», δηλαδή κοιλάδα ρυζιού! Το όνομα Σικίμ, που σημαίνει «νέο παλάτι», δηλαδή νέος βασιλιάς, επικράτησε όταν η περιοχή σταμάτησε να είναι υπό την υποτέλεια των Νεπαλέζων κι έγινε αυτόνομη.

🔎Αυτό το κατάφερε ο Φουντσόνγκ Ναμγκιάλ, ένα τοπικό αρχοντόπουλο, ο οποίος το 1642 αποφάσισε να αυτοχριστεί βασιλιάς του Σικίμ. Κι επειδή στην περιοχή υπάρχει ισχυρότατο θρησκευτικό αίσθημα και πίστη στο Βούδα, ο Φουντσόνγκ έγινε κάτι σαν βασιλιάς-αρχιερέας. Κι έδειξε το δρόμο. Στο εξής όλοι οι βασιλιάδες του Σικίμ ήταν και θρησκευτικοί ηγέτες του. Τσογκιάλ, δηλαδή. Αυτό ήταν το όνομά τους. Δύο σε ένα.

🔎Η ιστορία αυτού του τόπου ήταν εξαρχής ταραγμένη. Οι γείτονες βασιλιάδες δεν είδαν με καλό μάτι την κοιλάδα του ρυζιού που έγινε βασίλειο και πολλές φορές προσπάθησαν να την κατακτήσουν. Οι Σικιμέζοι βασιλιάδες, πάντως, αποδείχτηκαν μαέστροι της διπλωματίας. Όταν δέχονταν επίθεση από τον ένα, συμμαχούσαν με τον άλλο, υποσχόμενοι δωρεάν φορτία ρυζιού. Κι έτσι, με βοήθεια, το βασίλειο κρατήθηκε αυτόνομο μέχρι το χρονικό σημείο που έφτασαν οι Βρετανοί.

🔎Η εθνολογική σύνθεση, πάντως, είχε αλλάξει με τα χρόνια. Οι Νεπαλέζοι, που μετανάστευαν επί δεκαετίες για να καλλιεργήσουν ρύζι στα χωράφια, έγιναν πλειοψηφία. Ακόμα και σήμερα πάνω από 60% του πληθυσμού είναι Νεπαλέζοι.

🔎Το Ρατζ, όπως λεγόταν η βρετανική διοίκηση της Ινδίας, άργησε να μεταφέρει την ισχύ του σ’ εκείνες τις περιοχές. Κυρίως διότι με το που πήγαν εκεί οι Βρετανοί στρατιώτες τα βρήκαν σκούρα με τους Γκούρκας, τους φοβερούς και τρομερούς Νεπαλέζους πολεμιστές, που αργότερα έγιναν κι επίλεκτα τμήματα του βρετανικού στρατού.

🔎Οι Σικιμέζοι βιάστηκαν, πάντως, να συμμαχήσουν με τους Βρετανούς, ελπίζοντας σε μια μόνιμη βοήθεια για να γλυτώσουν από το φόβο των Νεπαλέζων. Από το 1853 κιόλας ο τότε Σικιμέζος βασιλιάς μπήκε υπό την προστασία της Βρετανίας, με τον όρο βέβαια ότι θα συνέχιζε να βασιλεύει. Στη Γκανγκτόκ, την πρωτεύουσα του βασιλείου και μοναδική αξιόλογη πόλη, εγκαταστάθηκε ένας Βρετανός «σύμβουλος», ο οποίος έγινε ο ουσιαστικός διοικητής.

🔎Το 1890 όλες αυτές οι συνεννοήσεις απέκτησαν και μία επισημότητα. Το Σικίμ έγινε «πριγκιπικό κράτος» (princely state), δηλαδή το στάτους του εξομειώθηκε με τα άλλα κομμάτια της Αυτοκρατορίας των Ινδιών στα οποία οι Βρετανοί είχαν αφήσει τους τοπικούς μονάρχες να βασιλεύουν, αλλά με τον όρο να κάνουν ό,τι τους λένε.

🔎Αυτή η κατάσταση συνεχίστηκε για όσο βρίσκονταν οι Βρετανοί στην Ινδία. Όταν, όμως, αποσύρθηκαν και δημιούργησαν την Ινδία και το Πακιστάν, ξεκίνησε μια σκληρή διαδικασία… ενσωμάτωσης των «πριγκιπικών κρατών» στο σώμα των δύο χωρών.

🔎Οι Ινδοί δεν ήταν διατεθειμένοι να κάνουν εξαιρέσεις. Θεωρούσαν ότι αν έκαναν έστω και μία, θα έχαναν το παιχνίδι της εθνικής ολοκλήρωσης. Από τα συνολικά 635 «πριγκιπικά κράτη» ενσωματώθηκαν τα 634. Η μόνη εξαίρεση ήταν το Σικίμ, που απέκτησε ένα ιδιαίτερο στάτους: Παρέμεινε βασίλειο, αλλά μεταβλήθηκε σε «προτεκτοράτο» της Ινδίας. Θεωρητικά ήταν ένα κράτος υπό προστασία, όπως αυτά των ευρωπαϊκών δυνάμεων ανά τον κόσμο. Στην ουσία, βέβαια, η σκιά της γιγαντιαίας και πανίσχυρης Ινδίας έπεφτε βαριά πάνω του.

🔎Γιατί έγινε αυτή η εξαίρεση; Κι εδώ οι Βρετανοί έβαλαν το χεράκι τους. Πίεσαν τον πρώτο πρωθυπουργό της Ινδίας Νεχρού να δεχτεί ότι το Σικίμ δεν ήταν «ινδική πολιτεία», οπότε έπρεπε να γίνουν ξεχωριστές διαπραγματεύσεις για την τύχη του. Ο Νεχρού το κατάπιε, αφού ούτως ή άλλως η Ινδία ασκούσε εξουσία εκεί.

🔎Για τους Ινδούς το Σικίμ δεν ήταν μόνο ένας αναχρονισμός, αλλά κι ένα αγκάθι. Ο τσογκιάλ, ο βασιλιάς-αρχιερέας, δοκίμαζε την κυβέρνηση για τα όρια αυτονομίας του. Γινόταν δεκτός με τιμές αρχηγού κράτους από το Νεπάλ και το Μπουτάν όταν πήγαινε εκεί, ταξίδευε μέχρι το Λονδίνο, υπενθύμιζε δηλαδή ότι ο τόπος του δεν ήταν ακριβώς Ινδία, αλλά κάτι άλλο.

🔎Παράλληλα, βέβαια, η χώρα του όχι μόνο αναπτύχθηκε οικονομικά, αλλά και κοινωνικά. Όσο ήταν στο καθεστώς «προτεκτοράτου», το Σικίμ είχε την καλύτερη εκπαίδευση σ’ όλη την Ινδία και τον μικρότερο αναλφαβητισμό.

🔎Το 1973 ξέσπασαν στην περιοχή «αντιβασιλικές» διαδηλώσεις. Μαζικότατες. Ο κόσμος ζητούσε δημοκρατία και ένωση με την Ινδία. Ήταν κατευθυνόμενο όλο αυτό; Ποτέ δεν αποδείχτηκε. Ο ινδικός στρατός επενέβη και κράτησε τον βασιλιά, αλλά του έστειλε κι ένα μήνυμα, ότι δεν τον θέλει ο λαός.

🔎Μέσα σε δύο χρόνια, ο βασιλιάς αποχώρησε, ο θεσμός καταργήθηκε και ο πρωθυπουργός του Σικίμ  ζήτησε από την Ινδία να δεχτεί το βασίλειο σαν μια από τις πολιτείες της. Έγινε και δημοψήφισμα, στο οποίο το 97,5% του πληθυσμού ψήφισε ένωση με την Ινδία. Υπήρξαν, βέβαια, και φωνές ότι το δημοψήφισμα έγινε υπό ασφυκτική πίεση και με την παρουσία 40.000 Ινδών στρατιωτών σε (τότε) 200.000 πληθυσμό. Σε λίγους μήνες το Σικίμ έγινε πολιτεία της Ινδίας κι έτσι παραμένει μέχρι σήμερα.

🔎Η ουσία είναι ότι η Ινδία δεν μπορούσε να αφήσει κάποιον, έστω ελεγχόμενο, μονάρχη να διοικεί για λογαριασμό της μια από τις πιο ευαίσθητες περιοχές όχι μόνο του κράτους της, αλλά και ολόκληρης της νότιας Ασίας. Έτσι βρήκε την ευκαιρία να τον εκπαραθυρώσει και να αναλάβει η κεντρική διοίκηση. Το Σικίμ έγινε στρατιωτική περιοχή, τα σύνορα με την Κίνα κυρίως απέκτησαν νέους φρουρούς.

🔎Το Σικίμ βρίσκεται ακριβώς στη μέση σ’ ένα ταραγμένο περιβάλλον. Από πάνω η Κίνα, το  Θιβέτ δηλαδή, με την οποία οι Ινδοί έχουν συνοριακά επεισόδια κάθε λίγο και λιγάκι σε πολλές «γκρίζες» περιοχές, οι οποίες διεκδικούνται ανοιχτά από τους Κινέζους. Από δεξιά το Μπουτάν που βγαίνει από τον μοναρχικό του λήθαργο και ψάχνει για διεθνείς συμμαχίες.

🔎Από αριστερά το Νεπάλ με την συνεχόμενη αστάθειά του και το πλεύρισμα της Κίνας. Κι από κάτω η περιοχή του Νταρτζιλίνγκ, ο αποκαλούμενος και «λαιμός του κοτόπουλου». Μια ζώνη εδάφους πλάτους μόλις 25 χιλιομέτρων, που συνδέει το κύριο μέρος της Ινδίας με τις βορειοανατολικές πολιτείες της.

🔎Σήμερα, μισό αιώνα μετά την κατάλυση της μοναρχίας και του καθεστώτος του προτεκτοράτου, κανείς δεν μιλάει στο Σικίμ για το κάποτε «ανεξάρτητο» βασίλειο. Έχουν αποδεχτεί τη μοίρα τους οι άνθρωποι, ότι στα μέρη που βρεθήκανε η ελευθερία είναι κάτι σχετικό. Για την ώρα απολαμβάνουν ένα καλύτερο βιοτικό επίπεδο απ’ ότι οι γείτονές τους στο Νεπάλ και το Μπουτάν.

🔎Ο μόνος λόγος να αλλάξει κάτι είναι να τους πλευρίσει η Κίνα και να τους θυμίσει ότι για αιώνες ήταν «ελεύθεροι». Σε τέτοια ρευστή περιοχή που ζουν, τίποτα δεν αποκλείεται.

Ποιοι είναι οι Μπεκτασήδες και γιατί «αναγνωρίστηκαν»;

Στα ψιλά πέρασε η είδηση, λόγω καλοκαιρινής ραστώνης: Στις 2 Αυγούστου η ελληνική βουλή αναγνώρισε επισήμως τη θρησκευτική κοινότητα των «Μπεκτασήδων Αλεβιτών Μουσουλμάνων Θράκης». Η εκδήλωση έγινε στο χωριό Ρούσσα του Έβρου, όπου βρίσκεται η άτυπη έδρα τους στη χώρα μας. Δεν υπερβαίνουν, άλλωστε, τους 4.000.

🔎Μια «μειονότηα μέσα στη μειονότητα», οι Μπεκτασήδες της Θράκης λογίζονται και καταμετρώνται ως μουσουλμάνοι στην Ελλάδα, αλλά οι περισσότεροι μουσουλμάνοι, οι σουνίτες, δεν τους θεωρούν ομόθρησκους. Στην Ελλάδα είναι πολύ λίγοι, αλλά η αναγνώριση κρύβει πολλά από πίσω.

🔎Δεν έχει περάσει ούτε ένας χρόνος από τότε που ο πρωθυπουργός της Αλβανίας Έντι Ράμα προανήγγειλε τη δημιουργία ενός «αυτόνομου κράτους» για τους Μπεκτασήδες στα Τίρανα. Η ενέργεια αυτή είχε διαφημιστεί στον διεθνή τύπο σαν προσπάθεια δημιουργίας ενός «Βατικανού» για τη συγκεκριμένη μουσουλμανική αίρεση.

🔎Τι ήταν αυτό; Ένα σημάδι για το πόσο σημαντική θεωρείται η συγκεκριμένη κοινότητα στην Αλβανία, που είναι και πολυπληθέστερη, αλλά και διαθέτει πολύ σημαντικότερη πολιτική δύναμη και απήχηση στην κοινωνία.

🔎Πώς έγινε και μια αίρεση που ξεκίνησε από την Ανατολία ρίζωσε στην περιοχή των Βαλκανίων και τα μέλη της κοινότητας απέκτησαν τόση δύναμη, που διεκδικούν μέχρι και να γίνουν κράτος; Είναι μια παράξενη ιστορία, που μπλέκει τον μυστικισμό, την Οθωμανική  Αυτοκρατορία και τους γενίτσαρους.

🔎Οι Μπεκτασήδες δεν ξεκίνησαν στα Βαλκάνια. Η αφετηρία τους βρίσκεται στη Μικρά Ασία, στον 13ο αιώνα. Εκεί έδρασε ο Χατζή Μπεκτάς Βελή, ένας Πέρσης μυστικιστής που εγκαταστάθηκε στην Καππαδοκία.

🔎Οι διδασκαλίες του είχαν γεύση από σούφικες πρακτικές, περσικό εσωτερισμό, και κάτι από λαϊκή θρησκοληψία των αγροτικών κοινοτήτων. Η θρησκεία γινόταν προσωπικό βίωμα, όχι τυπικό δόγμα. Ο Μπεκτάς δεν ζητούσε αυστηρή τήρηση του νόμου. Μιλούσε για αγάπη, για αλληλεγγύη, για τον εσωτερικό δρόμο προς τον Θεό.

🔎Αυτή η ανοχή έδινε χώρο στους πιστούς να πίνουν κρασί, να ανακατεύουν άντρες και γυναίκες στις τελετές, να προσεύχονται με μουσική και κίνηση. Η διδασκαλία έβρισκε εύκολα απήχηση σε αγρότες, σε νομάδες, σε πληθυσμούς που δεν ένιωθαν κοντά στο άκαμπτο ιερατείο του Ισλάμ. Έτσι γεννήθηκε ο μπεκτασισμός.

🔎Γρήγορα οι Οθωμανοί αντιλήφθηκαν τη χρησιμότητα του τάγματος. Αντί να τους κυνηγήσουν, τους «υιοθέτησαν». Οι Μπεκτασήδες έγιναν πνευματικοί πατέρες των γενιτσάρων. Τα χριστιανόπαιδα, δηλαδή, που στρατολογούνταν με το παιδομάζωμα, μεγάλωναν ως μουσουλμάνοι, και πολεμούσαν για τον Σουλτάνο.

🔎Η μύησή τους έπρεπε να έχει μυστικιστική αύρα. Τα τελετουργικά τους, με τον όρκο αδελφότητας, με την έννοια της πνευματικής οικογένειας, έδεναν τους γενίτσαρους μεταξύ τους. Και το πιο χαλαρό τυπικό ήταν η κατάλληλη γέφυρα ώστε να εξοικειωθούν οι γενίτσαροι, στην προ-εφηβεία και την εφηβεία, με την καινούργια θρησκεία.

🔎Οι Μπεκτασήδες δεν ήταν ποτέ πολλοί. Ήταν, όμως, σημαντικοί. Έχουν τη δική τους «αγία τριάδα» (Αλλάχ-Μωάμεθ-Αλή) και οι χώροι λατρείας τους ονομάζονται τεκέδες. Η λέξη στην Ελλάδα υποδηλώνει κάτι άλλο φυσικά, αλλά… καμία σχέση.

🔎Όταν ο σουλτάνος Μαχμούτ Β΄ αποφάσισε να διαλύσει τους γενιτσάρους το 1826, οι Μπεκτασήδες βρέθηκαν στο στόχαστρο. Τεκκέδες κατεδαφίστηκαν, οι ιερείς εξορίστηκαν, οι περιουσίες δημεύτηκαν. Στην Ανατολία το τάγμα σχεδόν εξαφανίστηκε. Αλλά στα Βαλκάνια βρήκε νέο καταφύγιο.

🔎Η περιοχή της σημερινής Αλβανίας έγινε το κέντρο τους. Εκεί οι τεκέδες ξαναχτίστηκαν, οι τελετές συνεχίστηκαν, και ο μπεκτασισμός πήρε χαρακτήρα σχεδόν εθνικό.

🔎Δεν ήταν τυχαίο. Η αλβανική κοινωνία, μοιρασμένη ανάμεσα σε καθολικούς, ορθόδοξους και μουσουλμάνους, έβλεπε στους Μπεκτασήδες μια γέφυρα. Μια αίρεση που δεν ζητούσε απόλυτη πειθαρχία, αλλά πρόσφερε κοινότητα και ταυτότητα.

🔎Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το αρχηγείο τους μεταφέρθηκε οριστικά στα Τίρανα. Εκεί το «Κουέντρες»  έγινε το κέντρο του παγκόσμιου μπεκτασισμού.  Βρίσκεται σε έναν λόφο βόρεια της αλβανικής πρωτεύουσας, σε μια μεγάλη έκταση που περιλαμβάνει τον κεντρικό τεκέ, το μαυσωλείο του Χατζή Μπεκτάς Ντέντε, ξενώνες, γραφεία και χώρους για τους πιστούς. Αυτό το συγκρότημα προορίζεται να γίνει το «Βατικανό» του μπεκτασισμού.

🔎Κατά την κομμουνιστική περίοδο του Ενβέρ Χότζα, το κέντρο έκλεισε, οι κληρικοί φυλακίστηκαν και οι χώροι του λεηλατήθηκαν. Μετά το 1990 ξαναλειτούργησε και απέκτησε δυναμική. Βοηθάει σ’ αυτό, προφανώς, ότι η αίρεση διαθέτει οικονομική δύναμη, ακίνητη περιουσία και διεθνείς διασυνδέσεις.

🔎Όλες αυτές οι εξαγγελίες του Ράμα για τους Μπεκτασήδες έχουν μείνει για την ώρα στα λόγια. Δεν αποκλείεται, βέβαια, να υλοποιηθούν. Σε κάθε περίπτωση, οποιαδήποτε σύγκριση με το Βατικανό είναι ατυχής. Πόσα ανεξάρτητα κράτη θα βρεθούν να αναγνωρίσουν ένα συγκρότημα κτιρίων στα Τίρανα ως ισότιμό τους;

🔎Στην Ελλάδα οι Μπεκτασήδες εμφανίζονται κυρίως μέσα από τους τεκέδες της Θράκης και της Ηπείρου. Η παρουσία τους είναι παλιά, από τα οθωμανικά χρόνια, αλλά ο αριθμός τους περιορισμένος.

🔎Ακριβώς, όμως, επειδή η κύρια κοινότητά τους (αν και πολύ μικρή) βρίσκεται στον Έβρο, το ελληνικό κράτος τους αναγνώρισε για να τονίσει κάτι που οι ντόπιοι γνωρίζουν, αλλά (δυστυχώς) πολλοί άλλοι Έλληνες όχι: Ότι η μουσουλμανική μειονότητα της χώρας δεν είναι κάτι ενιαίο και συμπαγές, αλλά αποτελείται από διάφορα κομμάτια.

🔎Οι τουρκόφωνοι σουνίτες μπορεί να αποτελούν την πλειοψηφία, ωστόσο υπάρχουν και μουσουλμάνοι πομακικής καταγωγής (η Ελλάδα προσπαθεί ακόμα, όχι με ιδιαίτερη επιτυχία είναι η αλήθεια, να προωθήσει την σλαβική τους διάλεκτο, παρακλάδι της βουλγαρικής) και μουσουλμάνοι Ρομά.

🔎Η περιφερειακή κοινότητα Έβρου αποτελεί μια πολύ ευαίσθητη «γέφυρα» για τις επιδιώξεις της Τουρκίας όσον αφορά τη μουσουλμανική μειονότητα της Ελλάδας. Η περιοχή εκείνη δεν αποτέλεσε εξαίρεση στην ανταλλαγή των πληθυσμών στη Συνθήκη της Λωζάνης, ακριβώς για να μην υπάρχει άμεση εδαφική «γειτνίαση» της μειονότητας με την Τουρκία.

🔎Ο παλιός νομός Έβρου (και νυν περιφερειακή ενότητα) υπήρξε γι’ αυτό τον αιώνα ένα χριστιανικό τείχος που χώριζε τους μουσουλμάνους της Τουρκίας απ’ αυτούς της Θράκης. Γι’ αυτό, παράλληλα με την πολύπλευρη στήριξη της μειονότητας και την υπερτόνιση του τουρκικού χαρακτήρα της, η Άγκυρα και το προξενείο της Κομοτηνής δουλεύουν μεθοδικά για την εξασφάλιση οποιουδήποτε «προγεφυρώματος» στον Έβρο. Είτε αυτό έχει να κάνει με περιουσία (κατοικίες, κτήματα, επιχειρήσεις κτλ.), είτε φυσικά με την παρουσία έστω και λίγων μουσουλμάνων.

🔎H Τουρκία τη δουλειά της, η Ελλάδα τη δική της. Να τονίζει αυτό που ισχύει, ότι η μειονότητα είναι μωσαϊκό και όχι μπετόν.

Σαγκάη, Μόσχα, Νέο Δελχί: η Ευρασία ψάχνει ταυτότητα

 

Ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης (Shanghai Cooperation Organisation) είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς μια περιφερειακή πρωτοβουλία μπορεί να μετατραπεί σε γεωπολιτικό φόρουμ με παγκόσμια βαρύτητα. Κοινώς, γι’ αλλού ξεκινήσαμε κι αλλού η ζωή μας πάει.

🔎Στα ΜΜΕ, ακόμα και τα διεθνή, διαφημίζεται ως «η σύμπραξη Ρωσίας-Κίνας-Ινδίας». Προφανώς οι τρεις τεράστιες, από κάθε άποψη, χώρες δίνουν τον τόνο, αλλά είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο ακόμα και τώρα. Και κανείς δεν ξέρει πώς θα εξελιχθεί.

🔎Η ιστορία του ξεκινά το 1996. Τότε, η Κίνα και τέσσερις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες (Ρωσία, Καζακστάν, Κιργιστάν και Τατζικιστάν) δημιούργησαν τους λεγόμενους «Shanghai Five».

🔎Ο στόχος τους ήταν απόλυτα πρακτικός: να διευθετήσουν τα ασαφή σύνορα που είχαν μείνει από την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης και να αποτρέψουν συγκρούσεις.

🔎Το 2001, με την ένταξη του Ουζμπεκιστάν, οι «πέντε» έγιναν «έξι» και απέκτησαν επίσημη μορφή:  Shanghai Cooperation Organisation. Η συγκυρία ήταν χαρακτηριστική. Οι ΗΠΑ ετοίμαζαν την εισβολή στο Αφγανιστάν και εγκαθίσταντο στρατιωτικά στην Κεντρική Ασία. Ο SCO παρουσιάστηκε τότε ως απάντηση: ένα φόρουμ που θα ενίσχυε την «περιφερειακή σταθερότητα».

🔎Η ατζέντα του είχε τρεις άξονες: ασφάλεια, οικονομική συνεργασία, πολιτισμική ανταλλαγή. Στην πράξη, όμως, ο πρώτος έγινε η προτεραιότητα. Οι Κινέζοι μιλούσαν για την ανάγκη καταπολέμησης των «τριών κακών» – τρομοκρατίας, εξτρεμισμού και αποσχιστικών κινημάτων. Οι Ρώσοι το έβλεπαν σαν μέσο να συγκρατήσουν την αμερικανική επιρροή στα «μαλακά υπογάστρια» τους.

🔎Η μεγάλη διεύρυνση ήρθε το 2017. Η Ινδία και το Πακιστάν έγιναν πλήρη μέλη, μετατρέποντας τον SCO από μια σχετικά μικρή περιφερειακή λέσχη σε μια οντότητα που καλύπτει σχεδόν όλη την ευρασιατική ήπειρο. Το 2023 προστέθηκε και το Ιράν, επιδιώκοντας να σπάσει τη διπλωματική του απομόνωση.

🔎Σήμερα, τα μέλη του SCO είναι δέκα: Κίνα, Ρωσία, Ινδία, Πακιστάν, Ιράν, Καζακστάν, Κιργιστάν, Τατζικιστάν, Ουζμπεκιστάν και Λευκορωσία. Μαζί συγκεντρώνουν περίπου το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού, πάνω από 3,5 δισεκατομμύρια ανθρώπους.

🔎Στις ετήσιες συναντήσεις συμμετέχουν μια σειρά από άλλες χώρες, με το καθεστώς του «παρατηρητή» ή του συνεργάτη διαλόγου. Στην ουσία βρίσκονται στον προθάλαμο. Στην συνάντηση που ολοκληρώθηκε την 1^η Σεπτεμβρίου 2025 πήραν μέρος 24 κράτη, ανάμεσά τους και μεγάλοι παίκτες όπως η Τουρκία, το Βιετνάμ και το Αζερμπαϊτζάν.

🔎Ο πληθυσμός είναι μόνο η μία πλευρά. Η οικονομία είναι η άλλη. Το συνολικό ΑΕΠ των χωρών-μελών ξεπερνά τα 23 τρισεκατομμύρια δολάρια σε ονομαστικούς όρους (2023), δηλαδή περίπου το ένα τέταρτο της παγκόσμιας οικονομίας. Αν το δούμε σε όρους αγοραστικής δύναμης (PPP), ο SCO καλύπτει πάνω από το 30% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

🔎Η Κίνα και η Ινδία είναι οι δύο μηχανές που δίνουν αυτή τη βαρύτητα. Μαζί ξεπερνούν τα 16 τρισεκατομμύρια δολάρια σε ονομαστικό ΑΕΠ. Η Ρωσία προσθέτει την ενέργεια και τις πρώτες ύλες της. Το Ιράν τα τεράστια αποθέματα φυσικού αερίου. Και οι χώρες της Κεντρικής Ασίας διαθέτουν στρατηγικές πρώτες ύλες και ενεργειακές αρτηρίες που συνδέουν Ανατολή και Δύση.

🔎Στρατιωτικά, ο SCO συγκεντρώνει τρεις από τις πέντε ισχυρότερες δυνάμεις του κόσμου: Κίνα, Ρωσία, Ινδία. Ο συνδυασμός τους υπερβαίνει το ένα δισεκατομμύριο στρατεύσιμους. Το οπλοστάσιο περιλαμβάνει τρεις πυρηνικές δυνάμεις (Ρωσία, Κίνα, Ινδία) και έναν ακόμη παίκτη με πυρηνικά (Πακιστάν).

🔎Η Ρωσία και η Κίνα διατηρούν τα μεγαλύτερα αποθέματα πυρηνικών κεφαλών μετά τις ΗΠΑ. Ο SCO δεν έχει ρήτρα συλλογικής άμυνας, αλλά οργανώνει τακτικά κοινές ασκήσεις, γνωστές ως Peace Missions, με χιλιάδες στρατιώτες, σύγχρονα όπλα και ένα ξεκάθαρο μήνυμα: εδώ υπάρχει συντονισμός.

🔎Παρά τα εντυπωσιακά νούμερα, ο SCO δεν είναι ΝΑΤΟ. Δεν υπάρχει κοινή διοίκηση, ούτε εγγύηση αμοιβαίας άμυνας. Στην πραγματικότητα, μοιάζει περισσότερο με μια ευρασιατική πλατφόρμα διαλόγου, όπου τα κράτη-μέλη βρίσκουν έναν ελάχιστο κοινό παρονομαστή.

🔎Κι εκεί αρχίζουν οι αντιφάσεις. Η Ινδία και το Πακιστάν βρίσκονται σε μόνιμη σύγκρουση. Η Κίνα και η Ινδία έχουν μακροχρόνια συνοριακά προβλήματα, που οδήγησαν μάλιστα σε αιματηρές συγκρούσεις το 2020 στα Ιμαλάια. Η Ρωσία και η Κίνα εμφανίζονται ενωμένες, αλλά υπάρχει μια σιωπηλή αντιπαλότητα για το ποια θα κυριαρχήσει στην Κεντρική Ασία.

🔎Οι μικρότερες χώρες, όπως το Καζακστάν ή το Ουζμπεκιστάν, φοβούνται μήπως ο SCO γίνει απλώς όχημα των μεγάλων. Γι’ αυτό συχνά ισορροπούν, κρατώντας ανοιχτές σχέσεις και με τη Δύση.

🔎Ακόμη και σε οικονομικό επίπεδο, οι αντιθέσεις είναι εμφανείς. Η Ινδία δεν θέλει να εξαρτηθεί από την κινεζική Belt and Road Initiative, αν και ο SCO προβάλλεται ακριβώς ως πλατφόρμα υποστήριξης τέτοιων έργων. Το Ιράν, πάλι, βλέπει στον οργανισμό ένα διπλωματικό όχημα απέναντι στις αμερικανικές κυρώσεις.

🔎Ο SCO, με λίγα λόγια, είναι ένας καθρέφτης της ίδιας της Ευρασίας: τεράστιος, γεμάτος δυναμισμό, αλλά και διχασμένος.

🔎Σε πληθυσμό υπερβαίνει κάθε άλλο διεθνές σχήμα. Σε οικονομία πλησιάζει (σε κάποιες μετρήσεις ξεπερνάει) τη Δύση. Σε στρατιωτική ισχύ διαθέτει τα μεγαλύτερα οπλοστάσια του πλανήτη μετά το ΝΑΤΟ.

🔎Κι όμως, παραμένει ένας οργανισμός που, για την ώρα, δεν μπορεί να λειτουργήσει με την πειθαρχία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ούτε με την αποφασιστικότητα του ΝΑΤΟ. Γιατί η Ευρασία δεν έχει ακόμη κοινή ταυτότητα: είναι μια γεωγραφική μάζα γεμάτη αντιθέσεις.

🔎Αντιπροσωπεύει, ωστόσο, κάτι πολύ σημαντικό: την ανατολική αυτοπεποίθηση. Την ιδέα ότι η παγκόσμια ισορροπία δεν θα ορίζεται για πάντα από την Ουάσινγκτον και τις Βρυξέλλες. Ότι η Μόσχα, το Πεκίνο και το Νέο Δελχί έχουν δικό τους τραπέζι, στο οποίο κάθονται δισεκατομμύρια άνθρωποι.

🔎Πολύς κόσμος στη Δύση στέκεται και στο πολιτικό αποτύπωμα αυτής της ένωσης. Στο ότι, σε αντίθεση με τις δυτικές χώρες, σ' αυτές που έχουν επιλέξει να συνασπιστούν στον SCO οι δημοκρατικές διαδικασίες δεν λειτουργούν ομαλά. Αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση, πολύ μεγάλη.

🔎Κι όσο κι αν αυτό το τραπέζι τρίζει από εσωτερικές αντιθέσεις, το ίδιο του το μέγεθος το καθιστά αδύνατο να αγνοηθεί.

🔎Ο SCO είναι το πείραμα μιας Ευρασίας που ψάχνει να βρει τον εαυτό της. Και το γεγονός ότι περιλαμβάνει Κίνα, Ρωσία, Ινδία και Ιράν αρκεί για να τον καταστήσει έναν από τους βασικούς άξονες του 21ου αιώνα.