Μπουγκενβίλ: Οι οικο-επαναστάτες που θέλουν να γίνουν κράτος το 2027

 

Η ερώτηση «ποιο θα είναι το επόμενο ανεξάρτητο κράτος στον κόσμο;» είναι από μόνη της ιντριγκαδόρικη. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με ακρίβεια το μέλλον. Αν λάβουμε, όμως, υπ’ όψιν μας τις δεσμεύσεις και τις εξαγγελίες, αυτό τον καιρό η απάντηση είναι σαφής: Το νησί Μπουγκενβίλ στον Ειρηνικό Ωεκανό. Θα αποκτήσει την ανεξαρτησία του το 2027.

🔎Τι είναι αυτό το Μπουγκενβίλ; Μια ιστορία πλούσια σε απίθανα γεγονότα. Με πολλά πρόσωπα, καλά και κακά. Γλυκά και πικρά. Όπως η ιστορία όλων των λαών που παίρνουν τα όπλα για να διεκδικήσουν την ελευθερία τους και να… διορθώσουν την αυθαίρετη ιστορία που έγραψαν οι αποικιοκράτες Ευρωπαίοι χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά.

🔎Κατ’ αρχάς, αν το όνομα αυτού του μακρινού νησιού, που απέχει από την Ελλάδα 14.000 χιλιόμετρα, σας φαίνεται κάπως γνωστό, δεν κάνετε λάθος. Ειδικά αν έχετε στο σπίτι ή το εξοχικό σας… μπουκαμβίλιες! Το όνομα του νησιού και το όνομα του φυτού προέρχονται από την ίδια ρίζα, τον Γάλλο ναύαρχο και εξερευνητή Λουί Αντουάν ντε Μπουγκενβίλ. Ο οποίος, ανάμεσα στα ταξίδια του στον κόσμο και την περιπετειώδη ζωή του (ήταν ο πρώτος Γάλλος που ολοκλήρωσε τον περίπλου της Γης) ανακάλυψε και τη μπουκαμβίλια (bougainvillea) και το νησί αυτό, στο οποίο έδωσε το όνομά του.

🔎Για να μην υπάρχουν παρανοήσεις, όμως, στο Μπουγκενβίλ δεν… φυτρώνουν μπουκαμβίλιες! Είναι φυτά που ανακαλύφθηκαν στις σημερινές περιοχές της Βραζιλίας και της Αργεντινής, πριν εξαπλωθούν βέβαια σ’ όλο τον κόσμο, μαζί και στην Ελλάδα.

🔎Το Μπουγκενβίλ σήμερα είναι κομμάτι του κράτος Παπούα ΝέαΓουινέα στον Ειρηνικό Ωκεανό. Είναι τμήμα της περιοχής που λέγεται Μελανησία και γεωγραφικά αποκαλείται το μεγαλύτερο νησί του αρχιπελάγους των Νησιών του Σολομώντα. Τώρα, το γιατί αυτό το νησί είναι τμήμα άλλου κράτους κι όχι του ανεξάρτητου κράτους Νησιά Σολομώντα είναι μια πικρή αποικιακή ιστορία, όπως φανταστήκατε.

🔎Άλλη διευκρίνιση: Μπορεί να το αναφέρουμε ως Μπουγκενβίλ, ωστόσο η περιοχή αυτή δεν είναι ένα νησί μόνο. Το Μπουγκενβίλ είναι μακράν το μεγαλύτερο, όμως υπάρχουν και μικρότερα τριγύρω (με μεγαλύτερο το νησί Μπούκα στα βόρεια, το οποίο είναι σχεδόν ενωμένο με το κυρίως νησί).

🔎Ανθρώπινη παρουσία στο Μπουγκενβίλ, όπως και στα άλλα νησιά της περιοχής, έχει καταγραφεί εδώ και 29.000 χρόνια! Οι Ευρωπαίοι, πάντως, το ανακάλυψαν το 1768. Ο Μπουγκενβίλ το προσέγγισε, στο ταξίδι του για τον περίπλου της Γης. Δεν αποβιβάστηκε, γιατί είχε πικρές εμπειρίες από προηγούμενα νησιά. Όπου άραζε για να προμηθευτεί νερό, ξύλα και κανένα φρούτο, συναντούσε ιθαγενείς με κόκκαλα στη μύτη και μεγάλα ακόντια, τα οποία εκτόξευαν με περισσή ακρίβεια.

🔎Θεωρητικά, τα νησιά είχαν ανακαλυφθεί σχεδόν 1,5 αιώνα νωρίτερα, το 1616, από Ολλανδούς εξερευνητές, όμως ο Μπουγκενβίλ προσδιόρισε την ακριβή τους θέση στο χάρτη και τους έδωσε όνομα, το δικό του. Δεν υπήρξε, όμως, καμία σκέψη για αποικισμό ή εκμετάλλευσή του. Μόνο κάποια σκόρπια φαλαινοθηρικά ή εμπορικά πλοία προσέγγιζαν, έπαιρναν προμήθειες και όπου φύγει, φύγει.

🔎Τελευταία διευκρίνιση: Παρ’ ότι το νησί δεν είναι μεγάλο (9.300 τ.χλμ., λίγο μεγαλύτερο από την Κρήτη) και φιλοξενεί σήμερα περίπου 300.000 κατοίκους, δεν είναι καθόλου ενιαίο εθνολογικά. Οι κάτοικοι ανήκουν σε σχεδόν 80 (!) διαφορετικές φυλές, με διαφορετικές γλώσσες και διαλέκτους, οι οποίες συχνά πολεμούσαν μεταξύ τους. Το νησί είναι πολύ ορεινό (ηφαιστειογενές γαρ, με ψηλότερη κορυφή στα 2.715 μέτρα! Αυτή η ανομοιογένεια προφανώς έπαιξε ρόλο στο ότι δεν είχαν μία ενιαία και δυνατή φωνή, όποτε χρειάστηκε να ακουστούν.

🔎Η συγκεκριμένη περιοχή ήταν από τα τελευταία… ιμάτια που διανεμήθηκαν μεταξύ των ευρωπαϊκών δυνάμεων στην έξαρση της αποικιοκρατίας. Η Γερμανία, η τελευταία μεγάλη ευρωπαϊκή δύναμη που έγινε ενιαίο κράτος, έσπευσε να διεκδικήσει τα εδάφη εκείνα που είχαν μείνει στα αζήτητα από τους άλλους. Έτσι έβαλε πόδι στο βορειοανατολικό κομμάτι της Νέας Γουινέας, εκεί που ζούσαν οι κανίβαλοι Παπούα και δεν πλησίαζε κανείς. Κι άρχισε να επεκτείνεται και στα γύρω νησιά.

🔎Έτσι έβαλε πόδι και στο Μπουγκενβίλ το 1886 και το έκανε «προτεκτοράτο». Δηλαδή συμφώνησε με τους ιθαγενείς φύλαρχους να τους αφήσει την… εσωτερική διαχείριση, αρκεί αυτοί να αναγνώριζαν τον κάιζερ ως μονάρχη τους.

🔎Οι Βρετανοί, που είχαν ήδη βάλει πόδι στα άλλα Νησιά του Σολωμόντα, θορυβήθηκαν. Και σε λίγα χρόνια είχαν εδραιώσει την κυριαρχία τους εκεί, κάνοντάς τα μέρος της τεράστιας αυτοκρατορίας τους το 1893. Συμφώνησαν, μάλιστα, και μεταξύ τους για τα σύνορα το 1899.

🔎Το μόνο άξιο λόγου που βρήκαν οι Γερμανοί στο Μπουγκενβίλ ήταν χαλκός. Τα κοιτάσματα αποδείχτηκαν από τα μεγαλύτερα στον πλανήτη, όμως οι Γερμανοί δεν καίγονταν τότε για χαλκό, οπότε δεν ανέπτυξαν ιδιαίτερα και την εξόρυξή του. Πέτυχαν, όμως, τον πλήρη εκχριστιανισμό του ντόπιου πληθυσμού σε λιγότερο από 20 χρόνια.

🔎Κι ύστερα ήλθε ο πόλεμος. Η «Γερμανική Νέα Γουινέα», όπως είχε ονομαστεί η περιοχή, ήταν από τα πρώτα εδάφη, χρονικά, που έχασε η αυτοκρατορία του κάιζερ. Το 1914 έγινε μια εκτεταμένη επιχείρηση από τον στρατό της Αυστραλίας, που κατέλαβε όλη την αποικία. Οι Γερμανοί αξιωματικοί και στρατιώτες έδειξαν λίγη διάθεση για αντίσταση, απλά κατέστρεψαν όλες τις κεραίες ασύρματης επικοινωνίας, και προκάλεσαν σημαντικά προβλήματα στη ναυσιπλοϊα της περιοχής.

🔎Η Γερμανία, ως ηττημένη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, έχασε όλες τις αποικίες της. Η «Γερμανική Νέα Γουινέα» μετονομάστηκε απλά σε «Νέα Γουινέα» και η διοίκησή της δόθηκε στην Αυστραλία, που έκανε ήδη κουμάντο και στο νοτιοανατολικό κομμάτι του νησιού. Οι δύο περιοχές, πάντως, δεν ενώθηκαν παρά μόνο το 1949.

🔎Τότε εκδηλώθηκε και η πρώτη προσπάθεια του Μπουγκενβίλ να αλλάξει στάτους. Οι ιθαγενείς πρότειναν να «ενσωματωθούν» στην αποικία των Νησιών Σολομώντα, στην οποια ανήκαν και γεωγραφικά. Αλλά κανείς δεν τους άκουσε.

🔎Το νησί ήταν θέατρο πολύ σκληρών μαχών και στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το κατέλαβαν αρχικά οι Ιάπωνες  το 1942 και το ανακατέκτησαν οι Αυστραλοί το 1945, στην εκστρατεία με τις μεγαλύτερες απώλειες στην ιστορία τους σαν έθνος.

🔎Τη δεκαετία του 1960 η κυβέρνηση της Αυστραλίας αποφάσισε να εκμεταλλευθεί τα τεράστια κοιτάσματα χαλκού. Το ορυχείο Πανγκούνα ξεκίνησε να λειτουργεί το 1969, με μια συμφωνία που θα έκανε και τους αποικιοκράτες του περασμένου αιώνα να κοκκινίζουν. Η Αυστραλία έπαιρνε το 78,5% των εσόδων, η «κυβέρνηση» της Παπούα Νέα Γουινέα το 20% και ο ντόπιος πληθυσμός μόλις το 1,5%!

🔎Το ορυχείο τότε ήταν από τα μεγαλύτερα του κόσμου και μέχρι σήμερα συνεισφέρει μόνο του στο 12% του ΑΕΠ ολόκληρης της χώρας. Με αυτά τα έσοδα η Αυστραλία έκρινε ότι η οικονομία της Παπούα Νέα Γουινέα ήταν βιώσιμη κι έτσι της έδωσε ανεξαρτησία το 1975. Το καθεστώς, όμως, συνέχισε όπως ήταν. Η κυβέρνηση στο Πορτ Μόρσμπι έπαιρνε όλα τα λεφτά και οι ντόπιοι είχαν ελάχιστα οφέλη.

🔎Την ίδια χρονιά με την ανεξαρτησία (1975) έγινε και η πρώτη σοβαρή προσπάθεια αποχωρισμού του Μπουγκενβίλ από τη χώρα. Οι ντόπιοι φύλαρχοι  ανακήρυξαν τη «Δημοκρατία των Βόρειων Νησιών Σολομώντα» και πήραν τα όπλα. Η κυβέρνηση της Παπούα Νέα Γουινέα, με αθρόα βοήθεια από την Αυστραλία, κατάφερε να καταστείλει την εξέγερση σε λίγους μήνες.

🔎Τότε δόθηκαν οι πρώτες υποσχέσεις για ανεξαρτησία. Τους είπαν ότι μέχρι το 1980 θα τους «ελευθερώσουν». Φυσικά δεν το έκαναν. Τα έσοδα από το ορυχείο ήταν μεγάλα για να τα απαρνηθούν.

🔎Το μεγάλο αντάρτικο ξεκίνησε το 1988. Ο Επαναστατικός Στρατός του Μπουγκενβίλ πήρε τα όπλα για να ελευθερώσει το νησί, αλλά παράλληλα προσπάθησε να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη και με άλλα ζητήματα. Για πρώτη φορά έγινε καταγραφή των ντόπιων ζωικών ειδών (κυρίως πουλιών) που εξαφανίστηκαν λόγω της λειτουργίας του ορυχείου. Τότε έγινε για πρώτη φορά λόγος και για το «απαρτχάιντ του Ειρηνικού», επειδή το ορυχείο λειτουργούσε με συνθήκες… Νότιας Αφρικής, άλλες εγκαταστάσεις για τους λευκούς κι άλλες για τους ντόπιους.

🔎Ο δυτικός κόσμος, φυσικά, έγραψε το Μπουγκενβίλ στα παλιά του παπούτσια. Η κυβέρνηση της Παπούα Νέα Γουινέα έχασε τον έλεγχο του νησιού. To 1990 οι ντόπιοι ηγέτες επανέφεραν το ζήτημα της ανεξαρτησίας (πάλι με το όνομα Δημοκρατία των Βόρειων Νησιών Σολομώντα) και ζήτησαν διεθνή αναγνώριση. Κανείς δεν συγκινήθηκε. Η κυβέρνηση, αφού είδε ότι δεν μπορεί να το επανακτήσει με τα όπλα, αποφάσισε να το πεθάνει στην πείνα και τις στερήσεις: Τέθηκε σε εφαρμογή πλήρης αποκλεισμός του. Τίποτα δεν μεταφερόταν στο νησί, ούτε καύσιμα, ούτε φάρμακα, ούτε τρόφιμα. Κόπηκε μέχρι και η παροχή ρεύματος.

🔎Τότε, όμως, ξεκίνησε και η πρώτη πραγματική οικο-επανάσταση, προφανώς από ανάγκη και όχι από επιλογή. Οι κάτοικοι έβαλαν το μυαλό τους να δουλέψει, επανέφεραν παλιές πρακτικές και πέτυχαν μια σειρά από μικρά θαύματα: ξύλινους νερόμυλους που τροφοδοτούσαν με υδροηλεκτρική ενέργεια ολόκληρα χωριά, ένα μείγμα καυσίμου με βάση το λάδι καρύδας (!) που κινούσε τα αυτοκίνητα, καλλιέργειες τροφίμων κάτω από τη σκιά τεράστιων δέντρων, μέχρι και ιατρική βασισμένη στα βότανα.

🔎Όλα αυτά, βέβαια, παρέμεναν άγνωστα στον πολύ κόσμο, επειδή το μπλοκάρισμα ήταν απόλυτο. Το πράγμα λειτούργησε έτσι για οκτώ χρόνια. Το 1998 η κυβέρνηση της Παπούα Νέα Γουινέα πρότεινε ειρήνευση και πλήρη αυτονομία στην περιοχή, αλλά και υπόσχεση για τοπικό δημοψήφισμα, που θα αποφάσιζε την τύχη της.

🔎Το 2000 όντως δημιουργήθηκε η «Αυτόνομη Περιοχή του Μπουγκενβίλ», η οποία είχε περισσότερο λόγο (και έσοδα) στη διαχείριση του ορυχείου. Ένα χρόνο πριν είχε προβληθεί το αυστραλιανό ντοκιμαντέρ The Coconut Revolution, H Επανάσταση της Καρύδας, στο οποίο ο κόσμος πληροφορήθηκε τα όσα τρομερά σκέφτηκαν οι Μπουγκενβίλιοι για να επιβιώσουν τα χρόνια του εμπάργκο.

🔎Τα άλλα φοβερά, όμως, τα έμαθε ο κόσμος πολύ αργότερα. Μια έρευνα-σοκ του ΟΗΕ το 2013 έφερε στο φως ότι το Μπουγκενβίλ είναι το μέρος του πλανήτη όπου σημειώνονται οι περισσότεροι βιασμοί! Στην έρευνα συμμετείχαν 843 ενήλικες άνδρες, και 530 απ’ αυτούς (62%) παραδέχτηκαν ότι είχαν βιάσει μια γυναίκα τουλάχιστον μία φορά, το 14% ότι συμμετείχαν σε ομαδικό βιασμό και το 8% ότι είχαν βιάσει άνδρα. Η έλλειψη κεντρικής εξουσίας και οι πολλές ένοπλες αντάρτικες ομάδες δημιούργησαν μια κατάσταση πανικού και ανασφάλειας για δεκαετίες.

🔎Επί πολλά χρόνια η κυβέρνηση της Παπούα Νέα Γουινέα ανέβαλλε, κάποιες φορές με αστείες δικαιολογίες, την ημερομηνία του δημοψηφίσματος. Τελικά αυτό έγινε το Νοέμβριο του 2019, με συντριπτικό αποτέλεσμα: 98,3% του πληθυσμού ψήφισε ανεξαρτησία έναντι μεγαλύτερης αυτονομίας.

🔎Τον Ιούλιο του 2021 η τοπική κυβέρνηση υπέγραψε συμφωνία με αυτήν της Παπούα Νέα Γουινέα, να γίνει ανεξάρτητη το 2027. Βεβαίως σε αυτό πρέπει να συναινέσει και το κοινοβούλιο της Παπούα Νέα Γουινέα. Η κυβέρνηση λέει ότι το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος δεν είναι δεσμευτικό γι’ αυτήν και μέχρι τώρα δεν έχει επικυρώσει τη συμφωνία.

🔎Προφανώς είτε θα περιμένει μέχρι την τελευταία στιγμή, οπότε θα ενδώσει στις πιέσεις της Αυστραλίας κυρίως (η οποία επιδιώκει απευθείας συμφωνία με την κυβέρνηση του Μπουγκενβίλ για το ορυχείο) ή δεν θα επικυρώσει τη συμφωνία ούτε το 2027. Με συνέπεια, φυσικά, έναν νέο κύκλο βίας.