Νταγκεστάν, η νέα μεγάλη φωτιά στον Καύκασο

 

Ρίξτε μια ματιά στο χάρτη. Είναι οι διοικητικές ενότητες του «Ομοσπονδιακού Διαμερίσματος Βόρειου Καυκάσου», της πιο νότιας από τις μεγάλες οικονομικές περιφέρειες της Ρωσίας. Περιλαμβάνει κυρίως μια σειρά από «αυτόνομες δημοκρατίες», όλες ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΜΙΑ με το όνομα της εθνότητας που την κατοικεί.

🔎Έτσι έχουμε π.χ. την Καμπαρντινο-Μπαλκαρία των Καμπαρντίνων και Μπαλκάρων, τη Βόρεια Οσσετία των Οσσετών, την Καρατσάι-Τσερκέσια των Καρατσάι και των Τσερκέζων, την Ινγκουσετία των Ινγκουσέτιων, την Τσετσενία των Τσετσένων. Και άκρη-άκρη ανατολικά, το Νταγκεστάν που βρέχεται από την Κασπία Θάλασσα. Τη ΜΟΝΑΔΙΚΗ «αυτόνομη δημοκρατία» της Ρωσίας που δεν έχει όνομα εθνότητας, αλλά καθαρά γεωγραφικό. «Νταγ» είναι το βουνό σ’ όλες τις τουρκικές γλώσσες. «-σταν» το πρόθεμα της χώρας και στις τουρκικές και στις ιρανικές γλώσσες. Άρα «Νταγκεστάν» σημαίνει χώρα των βουνών.

🔎Γιατί έμεινε αυτός ο γεωγραφικός όρος; Εδώ ακριβώς βρίσκεται το κλειδί της μεγαλύτερης πλέον πυριτιδαποθήκης του Καυκάσου. Διότι η κατάσταση είναι τόσο μπερδεμένη εκεί, που ακόμα και η διοίκηση του Βλαντίμιρ Πούτιν δεν έχει βρει άκρη τι να κάνει και πώς να ελέγξει αυτόν τον σκληρό πληθυσμό των 3,2 εκατομμυρίων, που μοιάζει να ανεβαίνει όλο και περισσότερο στα κάγκελα της απόγνωσης. Άρα και να γίνεται ευάλωτος στο λαϊκισμό και τις υποσχέσεις των κάθε λογής επιτήδειων, από πολέμαρχους μέχρι φανατικούς κληρικούς.

🔎Για να παρουσιάσει αναλυτικά την εθνολογική κατάσταση στο Νταγκεστάν, ποιοι ακριβώς λαοί δηλαδή κατοικούν εκεί, θέλει ολόκληρο βιβλίο. Η ρωσική διοίκηση αναγνωρίζει 81 (!) διαφορετικές εθνότητες, βέβαια με διαφορετικό πληθυσμό η καθεμιά. Με κρατική απόφαση, οι 14 απ’ αυτές τις εθνότητες εκπροσωπούνται και στο Κοινοβούλιο της «αυτόνομης δημοκρατίας».

🔎Ρωσικής καταγωγής, πάντως, δηλώνει μόλις το 3,3% του πληθυσμού, σύμφωνα με την απογραφή του 2021. Η πιο ισχυρή πληθυσμιακά φυλή είναι οι Άβαροι (30,5%) κι ακολουθούν οι Νταγκίνοι (16,6%), οι Κουμίκοι (15,8%) και οι Λεζγκίνοι (13,3%). Αν θέλουμε να το δούμε από εθνολογική-γλωσσολογική οικογένεια, το 75% των κατοίκων ανήκει σε Βορειο-Καυκασιανές φυλές, το 21% σε τουρκικές και το 4% σε Ινδοευρωπαϊκές ή άλλες ιρανικές.

🔎Πόσο δύσκολο είναι να διοικηθεί όλη αυτή η εθνολογική πανσπερμία; Το Νταγκεστάν κι επισήμως ανήκει σε μια από τις πιο πολυφυλετικές διοικητικές περιφέρειες της γης. Μέσα σε μια έκταση 50.000 τ.χλμ, δηλαδή όσο η Μακεδονία, η Θράκη και η Ήπειρος μαζί, συνωστίζονται τόσοι διαφορετικοί λαοί, με διαφορετικές γλώσσες, κουλτούρες, έθιμα και παραδόσεις. Άλλα κι έναν σημαντικό συνδετικό κρίκο: Τη μουσουλμανική θρησκεία.

🔎Η ιστορία της περιοχής συνδέεται με όλες τις μεγάλες αυτοκρατορίες που άνθισαν εκεί. Από τους Πάρθους, τους Πέρσες, τους Άραβες, τους Σελτζούκους Τούρκους, τους Μογγόλους, όλοι πέρασαν από εκεί και άφησαν το στίγμα τους, άλλοι πιο μικρό κι άλλοι πιο μεγάλο. Τους τελευταίους αιώνες, πάντως, για την περιοχή μάλωσαν οι δύο μεγάλες δυνάμεις, η Ρωσία και η Περσία. Οι οποίες πολέμησαν δύο φορές στις αρχές του 19^ου αιώνα (1804-1813 και 1826-1828), οπότε η Περσία δέχτηκε την ρωσική επιρροή στον βόρειο Καύκασο.

🔎Τι σημαίνει «επιρροή»; Κάτι σαν «βγάλτε τα πέρα μόνοι σας μ’ αυτούς τους άγριους». Οι Ρώσοι ναι μεν έγιναν κύριοι της περιοχής, όμως μετά από αρκετές προσπάθειες κατάλαβαν ότι δεν είναι προς το συμφέρον τους να ανοίξουν πόλεμο με τους λαούς αυτούς, οι οποίοι αποδείχτηκαν πολύ σκληροί πολεμιστές και στις περισσότερες των περιπτώσεων αγύριστα κεφάλια, έκαναν αντίσταση μέχρι ενός.

🔎Από το 1828, όταν έγινε η συνθήκη του Τουρκμεντσάι και οι Πέρσες αποσύρθηκαν από την περιοχή, σχηματίστηκε μια αντιστασιακή ισλαμική οργάνωση που ονομαζόταν «Ιμαμάτο του Νταγκεστάν». Αυτοί κήρυξαν ιερό πόλεμο στους Ρώσους και συνέχισαν την αντίσταση  για πάνω από 35 χρόνια! Μόλις το 1864 συνθηκολόγησαν οι αρχηγοί τους, κι ενώ είχαν τρέξει ποταμοί αίματος κι από τις δύο πλευρές σε ενέδρες (από τη μία πλευρά) και «εκκαθαριστικές επιχειρήσεις» (από την άλλη).

🔎Βεβαίως ήταν διαφορετική η αντιμετώπιση των Ρώσων στις ορεινές περιοχές και τις πεδινές, στις ακτές της (γεωπολιτικά πολύ σημαντικής) Κασπίας θάλασσας. Ενώ οι Ρώσοι είχαν επιδιώξει απευθείας επαφή με τους ηγέτες κάθε λαού από τους ορεσίβιους Καυκάσιους, τους παραθαλάσσιους στο Νταγκεστάν τους αντιμετώπιζαν σαν ενιαία διοικητική μονάδα. Κι αυτό, διότι δεν ήθελαν να χωρίσουν κι άλλο την περιοχή εκείνη, σε πολύ μικρά γεωγραφικά κομμάτια, ένα για τους Άβαρους, ένα για τους Κουμίκους, τους Λεζγκίνους κτλ.

🔎Η περιφέρεια (όμπλαστ στα ρωσικά) του Νταγκεστάν ενσωματώθηκε στη ρωσική αυτοκρατορία το 1864. Από τότε και για σχεδόν μισό αιώνα οι ντόπιοι βρέθηκαν αντιμέτωποι με το πιο απεχθές κύμα εποικισμού: Έβλεπαν συνεχώς οικογένειες Ρώσων και Κοζάκων με χαρτιά υπογεγραμμένα από τον τσάρο να εγκαθίστανται εκεί, να παίρνουν όλα τα διοικητικά πόστα, αλλά και τα πιο εύφορα χωράφια. Μοιραία, ο τόπος έβραζε. Το Νταγκεστάν ήταν η περιφέρεια όπου ο εκάστοτε τσάρος είχε παραδοσιακά τα πιο χαμηλά ποσοστά δημοτικότητας. Σε τέτοιο σημείο, που οι πρώιμοι κομουνιστές, όπως ο Λένιν, σκέφτηκαν να πάρουν με το μέρος τους αυτή τη δυσφορία, στην προσπάθεια να ρίξουν το τσαρικό καθεστώς.

🔎Το σημαντικότερο γεγονός έγινε το 1914, όταν ο (Ρώσος, βέβαια) διοικητής της περιοχής διέταξε ότι στο εξής τα ρωσικά θα είναι η επίσημη γλώσσα και κάλεσε όλους τους λαούς της επαρχίας του να απαρνηθούν τις δικές τους γλώσσες και να μάθουν ρωσικά. Αμέσως ήλθε αντιμέτωπος με μαζικές διαδηλώσεις, κάτι πρωτόγνωρο για την εποχή και για το τσαρικό καθεστώς.

🔎Μοιραία, λοιπόν, όταν μετά το 1917 έπεσε η εξουσία του τσάρου, οι πολεμοχαρείς λαοί της περιοχής άδραξαν την ευκαιρία να ζήσουν ελεύθερα. Όχι, όμως, ως κομουνιστές. Στις 21 Δεκεμβρίου 1917 δημιουργήθηκε η «Ορεινή Δημοκρατία του Βόρειου Καυκάσου», ένα κράτος που τελικά κανείς δεν αναγνώρισε. Μια ένωση όλων αυτών των μικρών επαρχιών και των λαών της περιοχής, η οποία πολέμησε εναντίον όλων των στρατών, και του «λευκού», αλλά μετά και του «κόκκινου». Και τελικά κατέρρευσε από εσωτερικές έριδες και διαφωνίες.

🔎Το 1921 το Νταγκεστάν ενσωματώθηκε στη Σοβιετική Ένωση ως «Αυτόνομη Σοβιετική Δημοκρατία». Αλλά με πολλούς αστερίσκους. Είναι γνωστό ότι το σοβιετικό καθεστώς έκοψε εξαρχής τους δεσμούς του με την επίσημη θρησκεία, όποια κι αν ήταν αυτή. Στο Νταγκεστάν, όμως, έκανε τα στραβά μάτια. Δεν μπορούσε αλλιώς.

🔎Ενώ σε όλη την άλλη ΕΣΣΔ τα «κρατικά» σχολεία έγιναν υποχρεωτικά εξαρχής, στο Νταγκεστάν η εκπαίδευση έγινε υποχρεωτικά κρατική μόλις το 1938. Ως τότε οι «μαντράσες», οι ισλαμικές θεολογικές σχολές, λειτουργούσαν σχεδόν αποκλειστικά. Και συνέχισαν να λειτουργούν και την εποχή της σοβιετικής παντοδυναμίας.

🔎Οι Σοβιετικοί μπήκαν πολλές φορές στον πειρασμό να κόψουν το Νταγκεστάν σε εθνολογικά κομμάτια, αλλά τελικά το κράτησαν ενιαίο. Και εφάρμοσαν την τακτική «διαίρει και βασίλευε». Έριχναν τον ένα κατά του άλλου. Η πιο σημαντική αντιπαλότητα ήταν ανάμεσα στους Κουμίκους, έναν λαό τουρκικής καταγωγής, που ήταν και ο πιο «κοσμικός» κι αυτός που ασπαζόταν περισσότερο την κομουνιστική ιδεολογία, και τους Άβαρους, που ήταν και περισσότεροι, αλλά και πιο πιστοί μουσουλμάνοι.

🔎Μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ το Νταγκεστάν έγινε μια περιοχή υψίστης σημασίας για τη Ρωσία. Τα εξωτερικά του σύνορα με δύο άλλες χώρες του Καυκάσου (Αζερμπαϊτζάν, Γεωργία) και κυρίως η γειτνίαση με την φλεγόμενη από τότε «δημοκρατία» της Τσετσενίας με τις αποσχιστικές της τάσεις έκαναν τη Ρωσία του τότε προέδρου Γέλτσιν να προσέξει πολύ τις κινήσεις της εκεί. Διότι γνώριζε ότι αν η φωτιά της Τσετσενίας επεκτεινόταν και στο Νταγκεστάν, το πιθανότερο είναι να μην έσβηνε ποτέ.

🔎Ο Μαγκομενταλί Μαγκομέντοφ, γραμματέας του τοπικού Σοβιέτ του Νταγκεστάν, από την μικρή φυλή των Νταργκίνων, ήταν ένας από τους ελάχιστους κομουνιστές ηγέτες που δεν απομακρύνθηκε από τη θέση του όταν έπεσε το σοβιετικό καθεστώς. Μετονομάστηκε σε «πρόεδρο» και συνέχισε να διοικεί μέχρι και το 2006.

🔎Στη συνέχεια ο Πούτιν πειραματίστηκε με άλλα πρόσωπα, τον Άβαρο Μουκού Αλίγεφ, τον γιο του Μαγκομέντοφ, τον Άβαρο Αμπντουλατίποφ. Και τελικά πήγε σε απολύτως ουδέτερες λύσεις. Ο νυν πρόεδρος Μελίκοφ (από το 2020), ένας απόστρατος στρατιωτικός καριέρας, έχει μεν Λεζγκίνο πατέρα, αλλά γεννήθηκε, μεγάλωσε και σπούδασε στη Μόσχα και μιλάει μόνο ρωσικά.

🔎Μέσα σ' όλα τα "καταπραϋντικά" μέτρα προτάθηκε και το ποδόσφαιρο. Η Ανζί Μαχάτσκαλα, η ομάδα που φέρει το αρχαίο όνομα της περιοχής και εδρεύει στην πρωτεύουσα, φυτοζωούσε στις τοπικές κατηγορίες της Ρωσίας ως το 2011 που την αγόρασε ο Σουλεϊμάν Κερίμοφ, ένας ολιγάρχης με λεζγκινικές ρίζες, φίλος τόσο του Πούτιν, όσο και του Τσετσένου "προέδρου" Καντίροφ. Έριξε πάνω από 200 εκ. ευρώ σε μεταγραφές τα επόμενα χρόνια, η ομάδα αγόρασε φήμη από τους σταρ που "έντυσε" στα χρώματά της (ανάμεσά τους παγκοσμίου φήμης όπως ο Ρομπέρτο Κάρλος ή ο Σαμουέλ Ετό), έπαιξε σε ευρωπαϊκές διοργανώσεις, μάζεψε κόσμο, αλλά δεν μετεξελίχθηκε ποτέ σε... λαϊκό κίνημα, όπως περίμεναν. Ο Καντίροφ την εγκατέλειψε το 2016 και το άστρο της έδυσε γρήγορα. Τώρα δεν συμμετέχει καν σε μικρότερες κατηγορίες.

🔎Σε αντίθεση, πάντως, με την Τσετσενία, όπου βίωσε δύο αιματηρούς πολέμους με τη Ρωσία πριν αφεθεί στα αυταρχικά χέρια του Καντίροφ, το Νταγκεστάν δεν πήρε τα όπλα εναντίον της Ρωσίας. Ίσα-ίσα που το 1999 τοπικοί πολέμαρχοι έδιωξαν τους Τσετσένους μαχητές, που προσπαθούσαν να εξάγουν τον πόλεμο στα δυτικά εδάφη του Νταγκεστάν. Αλλά η περιοχή έχει, δυστυχώς, όλα τα στοιχεία εκείνα για να προκαλέσει φωτιά στην περιοχή.

🔎Ανεργία: Το Νταγκεστάν είναι, επισήμως, η περιφέρεια με το μεγαλύτερο ποσοστό ανεργίας από τις 83 διοικητικές ενότητες της Ρωσίας. Πάνω από το 40% του πληθυσμού δεν έχει δουλειά. Κι αυτό πλήττει, προφανώς, κυρίως τους νέους, που στρέφονται στην γρήγορη και πιο αξιόπιστη λύση, τον στρατό. Χονδρικά, ένας στους έξι στρατιώτες που υπηρετούν στον ρωσικό στρατό έρχεται από το Νταγκεστάν. Τρομερό ποσοστό για χώρα 146 εκατομμυρίων ανθρώπων.

🔎Πόλεμος: Οι λαοί του Νταγκεστάν θεωρούνται από τους πιο πολεμοχαρείς και σκληρούς, όπως και σχεδόν όλοι οι Καυκάσιοι. Εκτός από την στρατιωτική τους εκπαίδευση και την συμμετοχή τους σε ένοπλες ομάδες, είναι και διάσημοι αθλητές στις πολεμικές τέχνες, από πάλη και πυγμαχία μέχρι πολύ πιο αιματηρά σπορ επαφής. Από τον Μαγκομέντ Μαγκομέντοφ μέχρι τον Σαμίλ Αμπντουραχίμοφ, το Νταγκεστάν έχει βγάλει τουλάχιστον 40 μαχητές πρώτης γραμμής σε διάφορα τέτοια σπορ, με ολυμπιακά μετάλλια, παγκόσμιες νίκες και παχυλούς τραπεζικούς λογαριασμούς. Οι οποίοι προσφέρουν κίνητρο και διέξοδο σε πολλούς νέους άνδρες της περιοχής, αλλά και επιβεβαιώνουν την μαχητική ροπή του ανδρικού πληθυσμού.

🔎Μαντράσες: Οι ισχυρότερες θεολογικές σχολές χρηματοδοτούνται απευθείας από τη Σαουδική Αραβία και διδάσκουν τις αρχές του ουαχαμπικού ισλάμ, τις πιο συντηρητικές που μπορεί να βρει κανείς ανάμεσα στους πιστούς μουσουλμάνους. Αυτές οι σχολές θεωρούνται εκκολαπτήρια φανατικών μουσουλμάνων, το λιγότερο. Κάποιοι λένε και τρομοκρατών, αν και δεν υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ τους και των δραστών των θρησκευτικών επιθέσεων.

🔎Οι επιθέσεις με θρησκευτικό υπόβαθρο (στόχοι η συναγωγή και χριστιανοί ιερείς) μόνο έκπληξη δεν πρέπει να προκαλούν. Το ζήτημα είναι τι θα κάνει ο Πούτιν, αν θα αντιδράσει και με ποιον τρόπο. Αν λάβουμε υπ’ όψιν τις προηγούμενες αντιδράσεις του, θα το αφήσει να περάσει. Δεν χρειάζεται άλλα μέτωπα, ειδικά στο εσωτερικό, και σε τόσο ευαίσθητη περιοχή.