Βερολίνο: O Αρκούδος, ο Σιδεροδόντης και ο JFK

 

🔎 Berl είναι μια αρχαία σλαβική λέξη που σημαίνει βάλτος, τέλμα. Η κατάληξη –in, επίσης σλάβικη, σημαίνει «οικισμός, πόλη». Berlin, η πόλη του βάλτου. Πράγματι, τα περισσότερα εδάφη γύρω από τον ποταμό Σπρέε ήταν βαλτώδη, ακατάλληλα να φιλοξενήσουν πόλη, πόσο μάλλον μια πρωτεύουσα. Κι όμως…

🔎 Η περιοχή που βρίσκεται το Βερολίνο κατοικούνταν κυρίως από σλαβικούς λαούς μέχρι και τον 12^ο αιώνα. Προοδευτικά άρχισαν να εγκαθίστανται εκεί γερμανικοί λαοί, οι οποίοι πολέμησαν τους Σλάβους, κι όσους δεν πετσόκοψαν, τους απομάκρυναν πιο ανατολικά.

🔎 To Βραδεμβούργο, όπου βρίσκεται και το Βερολίνο, περιήλθε σ’ έναν Σάξωνα πρίγκιπα ονόματι Άλμπερτ ο Αρκούδος  (Albrecht der Bär) το 1157 μ.Χ. Μη γελάς με το «Αρκούδος». Τότε ήταν πολύ της μόδας να δίνουν ονόματα δυνατών ζώων στους πρίγκιπες (π.χ. ο γαμπρός του ονομαζόταν Χένρι το Λιοντάρι).

🔎(Παρένθεση Νο1: Από τότε το έμβλημα της πόλης ήταν μια μαύρη αρκούδα, η οποία μάλιστα στέκεται όρθια. Αυτή απεικονίζεται και σήμερα  και στη σημαία του σημερινού κρατιδίου του Βερολίνου).

🔎 Το Βερολίνο σαν πόλη αναφέρεται πρώτη φορά το 1237 μ.Χ., δηλαδή έχει ιστορία πάνω από 750 χρόνια. Αν και ανθυγιεινή περιοχή, αναπτύχθηκε γιατί ήταν… εμπορικός κόμβος. Στο Βερολίνο διασταυρώνονταν δύο από τις κυριότερες εμπορικές οδούς του Μεσαίωνα: Αυτή που ξεκινούσε από το λιμάνι της Τεργέστης στην Αδριατική κι έφτανε στο Στέτιν στη Βαλτική κι αυτή που ξεκινούσε από την Μπριζ (στο σημερινό Βέλγιο) κι έφτανε στο Νόβγκοροντ της Ρωσίας.

🔎 Οι Χοεντσόλερν, αυτοί οι τετραπέρατοι πρίγκιπες-επιχειρηματίες, έγιναν εκλέκτορες, πρίγκιπες σα να λέμε, του Βραδεμβούργου, από το 1415 μ.Χ. Κι έβαλαν στο μάτι την πόλη σαν τη σημαντικότερη της περιοχής. Το 1443 ο τότε πρίγκιπας Φρεδερίκος Β’ o Σιδεροδόντης (!) αποφάσισε να χτίσει ένα παλάτι στο Βερολίνο και να εγκατασταθεί εκεί, παρά την αντίσταση των κατοίκων, που φυσικά πνίγηκε στο αίμα. Το 1486 το Βερολίνο έγινε κι επίσημα πρωτεύουσα του Βραδεμβούργου

🔎 (Παρένθεση Νο2: Το παρατσούκλι «Σιδεροδόντης» που διάβασες πιο πάνω ήταν επίσης… κοσμητικό επίθετο. Ο θρύλος λέει ότι ο πρίγκιπας έσπαζε τα κόκκαλα του κρέατος που καταβρόχθιζε με τα δόντια του, για να ρουφήξει το μεδούλι).

🔎 Ο 30ετής πόλεμος (1618-1648) ήταν καταστροφικός για τη πόλη. Χάθηκε σχεδόν ο μισός πληθυσμός της και ισοπεδώθηκαν τα μισά κτίρια.. Τότε άρχοντας της περιοχής ήταν άλλος ένας παμπόνηρος Χοεντζόλερν, ο Φρειδερίκος Γουλιέλμος. Ο οποίος, για να τονώσει τον πληθυσμό, υποσχέθηκε ότι όποιος επιλέξει να εγκατασταθεί στην πόλη δεν θα διωχθεί για τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις.

🔎 Στην ουσία ο Φρειδερίκος Γουλιέλμος έκλεισε το μάτι στους Ουγενότους (δηλαδή τους Γάλλους διαμαρτυρόμενους), τους οποίους οι Γάλλοι καθολικοί περνούσαν από λεπίδι όπου τους έβρισκαν. Χιλιάδες Ουγενότοι έτρεξαν στο Βερολίνο να σωθούν και το… παρατράβηξαν: Το 1700 μ.Χ. ο πληθυσμός της πόλης αποτελούνταν κατά 30% από Γάλλους! Από τότε, πάντως, επικράτησε η κουλτούρα της θρησκευτικής ελευθερίας, που τη διακρίνουμε ακόμα και σήμερα (το 72% των κατοίκων σήμερα δηλώνουν άθεοι).

🔎 Το 1701 ο εκλέκτορας του Βραδεμβούργου Φρειδερίκος Α’ στέφθηκε στο Βερολίνο βασιλιάς της Πρωσίας. Από τότε η πόλη είναι πρωτεύουσα μιας μεγάλης κρατικής οντότητας. Καθόλου τυχαίο ότι επιλέχθηκε να είναι και πρωτεύουσα της Γερμανικής Αυτοκρατορίας (1871), αλλά και της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης (1918) και των ναζί (1933).

🔎 Ο Χίτλερ δε είχε μεγάλα σχέδια για το Βερολίνο. Υπολόγιζε να το κάνει μια τεράστια μεγαλούπολη με 20 εκατομμύρια κατοίκους, στην οποία θα έδινε το όνομα Παγκόσμια Πρωτεύουσα Γερμανία. Κάποια σχέδια υλοποιήθηκαν, ενόψει και των Ολυμπιακών Αγώνων που φιλοξένησε η πόλη το 1936, αλλά τα περισσότερα έμειναν στα χαρτιά.

🔎 Οι νικητές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου χώρισαν και το Βερολίνου σε τέσσερις ζώνες κατοχής, όπως και ολόκληρη τη Γερμανία. Όλη η γύρω περιοχή βρισκόταν στον σοβιετικό τομέα, οπότε ο αμερικανικός, ο βρετανικός και ο γαλλικός τομέας λειτουργούσαν ως θύλακες.

🔎 Το πρόβλημα εντάθηκε όταν οι δυτικοί Σύμμαχοι προχώρησαν στην «νομισματική μεταρρύθμιση» των τομέων τους (δηλαδή στη νέα ισοτιμία του γερμανικού μάρκου) το 1948. Οι Σοβιετικοί, φοβούμενοι ότι οι κάτοικοι των τριών συμμαχικών τομέων του Βερολίνου θα είχαν πολύ μεγαλύτερη αγοραστική δύναμη, έκλεισαν όλους τους δρόμους ανεφοδιασμού της πόλης. Έτσι ξεκίνησε μια ιστορική «αερογέφυρα» εφοδιασμού, που θεωρήθηκε θαύμα για την εποχή, με αεροπλάνα να απογειώνονται και να προσγειώνονται συνεχώς στο μοναδικό αεροδρόμιο του δυτικού τομέα. Για τη Δύση ήταν ζήτημα τιμής να μην λείψει τίποτα από τους… δυτικούς Βερολινέζους. Αυτή η αερογέφυρα κράτησε σχεδόν ένα χρόνο.

Βερολίνο: Η αερογέφυρα και το Τείχος

🔎 Η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, η συνένωση δηλαδή των τριών δυτικών τομέων, ανακηρύχθηκε το 1949 και συμπεριέλαβε και τους τρεις «δυτικούς» τομείς του Βερολίνου, αλλά υπό ένα γκρίζο καθεστώς. Δεν ανήκε ούτε σε κάποιο από τα κρατίδια της Δυτικής Γερμανίας, ούτε ήταν από μόνο του κρατίδιο. Τυπικά παρέμενε έδαφος υπό στρατιωτική κατοχή (!), κάτι που ίσχυσε μέχρι την επανένωση των Γερμανιών το 1990. Ο ανατολικός (σοβιετικός) τομέας του Βερολίνου λειτούργησε σαν πρωτεύουσα της Ανατολικής Γερμανίας, από το 1949 μέχρι το 1990.

🔎 Παρ’ ότι υπήρχαν αυστηροί έλεγχοι στις εξόδους και εισόδους από τους «δυτικούς» τομείς προς τον ανατολικό, ολοένα και περισσότεροι κάτοικοι του Ανατολικού Βερολίνου έμπαιναν στον δυτικό τομέα και μπορούσαν να ταξιδέψουν (χωρίς επιστροφή, οι περισσότεροι) στη Δύση. Έτσι μια ωραία πρωία, την 13η Αυγούστου 1961, ημέρα Κυριακή, οι Ανατολικογερμανοί στρατιώτες πήραν τα μυστριά και άρχισαν να κατασκευάζουν το περίφημο Τείχος.

🔎 Το 1963 επισκέφθηκε το Δυτικό Βερολίνο ο τότε Αμερικανός πρόεδρος Τζων Φιτζέραλντ Κένεντι. Εκεί είπε το περίφημο «Ich bin ein Berliner!" (είμαι ένας Βερολινέζος), δείχνοντας την αλληλεγγύη του προς την πόλη. Η φράση μνημονεύεται ακόμα και σήμερα από τους Βερολινέζους, οι οποίοι τότε αισθάνονταν ευάλωτοι κι εγκλωβισμένοι. Μην ξεχνάμε ότι ήταν και η κορύφωση του ψυχροπολεμικού κλίματος. Το Τείχος έπεσε στις 9 Νοεμβρίου 1989, σε ζωντανή τηλεοπτική μετάδοση.

🔎 To 1991, το κοινοβούλιο της (ενιαίας πια) Γερμανίας αποφάσισε να μεταθέσει την πρωτεύουσα του κράτους από τη Βόννη στο Βερολίνο. Η πόλη απέκτησε και πάλι το προηγούμενο καθεστώς της, αποτελεί σήμερα ένα από τα 16 κρατίδια της Γερμανίας. Το δε ΑΕΠ μόνο της πόλης υπολογίστηκε το 2022 σε 147 δις δολάρια. To ΑΕΠ όλης της Ελλάδας την ίδια χρονιά ήταν 252 δις δολάρια.

🔎 Υπήρξαν φωνές που προώθησαν την ένωση του κρατιδίου του Βερολίνου με αυτό του Βραδεμβούργου, το οποίο περιβάλλει την πρωτεύουσα. Υπάρχει ειδικός νόμος στη Γερμανία που διευκολύνει την ένωσή τους, άλλωστε έχει υπολογιστεί ότι πάνω από 250.000 κάτοικοι του Βραδεμβούργου (το 10% του συνολικού πληθυσμού!) δουλεύουν καθημερινά στο Βερολίνο. Άλλωστε τα δύο κρατίδια δεν έχουν καμία διαφορά σε γλώσσα και κουλτούρα, για αιώνες δε ήταν ένα πράμα.

🔎 Έγινε πράγματι ένα δημοψήφισμα το 1996, στο οποίο οι κάτοικοι του Βερολίνου συμφώνησαν στην ένωση σε ποσοστό 53,6%, αλλά αυτοί του Βραδεμβούργου είπαν όχι σε ποσοστό 62,7%. Φοβήθηκαν, λέει, ότι θα τους «κατάπινε» η πρωτεύουσα (που έχει μεγαλύτερο πληθυσμό) και θα θίγονταν τα συμφέροντά τους. Το θέμα έχει παγώσει από τότε.