Νέα Καληδονία: Γιατί άναψε (πάλι) για τα καλά η φωτιά;

🔎Κανίβαλοι με ανατριχιαστικές τελετές. Ιερωμένοι που δίδασκαν την αγάπη του Χριστού και παραλίγο να σκοτώσουν άλλους Χριστιανούς. Ισοβίτες κατάδικοι που έμεναν για πάντα στο νησί, ακόμα κι όταν τελείωνε η ποινή τους. Καταπιεσμένοι ιθαγενείς που κάθε τόσο εξεγείρονταν κατά των απογόνων των Γάλλων. Αν τα ανακατέψεις όλα αυτά με νίκελ, έχεις μπροστά σου την ιστορία της Νέας Καληδονίας.

🔎Τι συμβαίνει εκεί; Τίποτα καινούργιο, γι’ αυτούς που παρακολουθούν από κοντά την ιστορία αυτού του μακρόστενου νησιού (και των γύρω μικρότερων), τα οποία αποτελούν «αναπόσπαστο» (αν και «ιδιαίτερο») τμήμα της Γαλλικής Δημοκρατίας.

🔎Ένα διαχρονικό πρόβλημα κυριαρχίας, το οποίο φέρνει την περιοχή σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, τα ΜΜΕ να μετρούν νεκρούς και τραυματίες, τους ξένους υπηκόους να ψάχνουν πτήση να φύγουν το γρηγορότερο και τον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν να σπεύδει στην άλλη άκρη του κόσμου μήπως και σβήσει τη φωτιά.

🔎Η Νέα Καληδονία έχει έκταση όσο περίπου δύο φορές η Κρήτη. Και πληθυσμό 271.000 ανθρώπους. Το όνομά της το οφείλει στον Τζέιμς Κουκ, τον μεγάλο αυτό Βρετανό θαλασσοπόρο, ο οποίος κατέγραψε το μεγάλο νησί σ’ ένα από τα ταξίδια του το 1774, αλλά δεν αποβιβάστηκε ποτέ εκεί. Επειδή η έντονη βλάστηση λαι οι κακοτράχαλες βόρειες ακτές του θύμισαν τη Σκωτία, της έδωσε το όνομα «Νέα Καληδονία» (Καληδονία είναι το παλιό όνομα της Σκωτίας). Έτσι πέρασε στους χάρτες.

🔎Επί δεκαετίες καράβια περνούσαν γύρω-γύρω από τη Νέα Καληδονία, αλλά κανείς δεν ενδιαφερόταν για το νησί. Οι ελάχιστες επαφές που είχαν τα πληρώματα ήταν τραυματικές: Από τους λίγους που αποβιβάζονταν για να βρουν πόσιμο νερό, ξύλα για τα καζάνια των φαλαινοθηρικών τους, κανένα φρούτο ή, τέλος πάντων, να κάνουν επαφή με τους ιθαγενείς, ελάχιστοι επέστρεφαν. Οι περισσότεροι κατέληγαν στα στομάχια των ιθαγενών.

🔎Όπως γίνεται πάντα και παντού, το κέρδος ήταν το πρώτο κίνητρο εγκατάστασης. Από τις πρώτες αυτές σποραδικές αναφορές των πληρωμάτων κυκλοφόρησε η φήμη ότι το νησί είναι γεμάτο πολύτιμο σανταλόξυλο. Έτσι, λοιπόν, από το 1840 άρχισε μια πρώιμη εγκατάσταση, εμπόρων και υλοτόμων, κυρίως Βρετανών.

🔎Ακολούθησαν οι ιερωμένοι. Προτεστάντες ήταν αυτοί που έκαναν τις πρώτες επαφές με τους ιθαγενείς και τους πρωτοείπαν ότι δεν είναι καθόλου σωστό να τρώνε ανθρώπινη σάρκα. Παρ’ όλα αυτά, το 1849, καταγράφηκε ένα από τα αγριότερα περιστατικά κανιβαλισμού, το οποίο πήρε διαστάσεις και στον δυτικό τύπο της εποχής. Το πλήρωμα ενός ολόκληρου αμερικανικού πλοίου, 26 άτομα, ναυάγησε στο βόρειο μέρος του νησιού και… αποτέλεσαν το γεύμα μιας ολόκληρης φυλής.

🔎Βρετανοί και Γάλλοι είχαν για λίγο καιρό συγκυριαρχία, αφού καμία μεγάλη δύναμη δεν το’ χε προσαρτήσει επισήμως. Γρήγορα, πάντως, φάνηκε ότι δεν μπορούσε να διαρκέσει αυτή η συνύπαρξη. Η αιτία ήταν οι ιερωμένοι. Μαζί με τους Γάλλους εμπόρους έφτασαν και καθολικοί ιεραπόστολοι, που δεν άργησαν να μαλώσουν με τους προτεστάντες για το ποιος θα μιλήσει πιο πειστικά για τον Θεό στις φυλές των ιθαγενών. Σημειώθηκαν, μάλιστα, και αιματηρά περιστατικά! Τελικά το 1853 η περιοχή κατέληξε οριστικά στη Γαλλία, η οποία (περιέργως) δεν άλλαξε το όνομα του νησιού, κι ας αναφερόταν στη Σκωτία.

🔎Μαζί με τη Νέα Καληδονία η Γαλλία κατέλαβε και μερικά μικρά νησιά που βρίσκονταν δίπλα, και τα οποία στους χάρτες ονομάζονταν Loyalty Islands. Loyalty σημαίνει αφοσίωση, βέβαια, αλλά μην πάει το μυαλό σου σε κάτι ρομαντικό, η ιστορία της ονομασίας είναι πολύ πιο πεζή: Απλούστατα, το πρώτο πλοίο που έφτασε στα νησιά και τα κατέγραψε στους χάρτες ήταν το βρετανικό εμπορικό «Loyalty»!

🔎(Παρένθεση: Απ’ αυτά τα νησιά κατάγεται ο Κριστιάν Καρεμπέ, ο Γάλλος παλιός διεθνής ποδοσφαιριστής και νυν μάνατζερ του Ολυμπιακού, όχι από το κυρίως νησί Νέα Καληδονία).

🔎Γρήγορα οι νέοι άποικοι-έμποροι κατάλαβαν ότι σανταλόξυλα υπήρχαν μεν, αλλά ήταν πολύ λιγότερα απ’ όσα περίμεναν. Έτσι επιδόθηκαν σ’ ένα άλλο «εμπόριο», το διαβόητο «blackbirding». Ένα άτυπο εμπόριο σκλάβων, με ιθαγενείς να αρπάζονται με τη βία τα βράδια από τα χωριά τους, να χώνονται σ’ ένα αμπάρι και να καταλήγουν στην Αυστραλία, για να δουλέψουν στα χωράφια. Αυτό συνεχίστηκε επί δεκαετίες, τα «μαύρα πουλιά» ταξίδευαν (παρά τη θέλησή τους) και χάνονταν από προσώπου γης. Οι ιθαγενείς λένε και σήμερα ακόμα ότι οι παπάδες είχαν βάλει το χεράκι τους σ’ αυτό, αλλά επίσημη έρευνα δεν έγινε ποτέ για να αποδειχτεί αν είναι αλήθεια ή όχι.

🔎Η Γαλλία νόμιζε ότι το νησί δεν είχε τίποτα αξιοποιήσιμο, οπότε αποφάσισε να φτιάξει εκεί μια από τις λεγόμενες «αποικίες καταδίκων». Ένα σύστημα σκληρών φυλακών για βαρυποινίτες (δολοφόνους, βιαστές κτλ.) οι οποίοι, όταν τελείωναν τα πολλά χρόνια της ποινής τους, δεν είχαν το δικαίωμα να γυρίσουν πίσω στη Γαλλία, παρά έμειναν εκεί κι έπαιρναν «προίκα» ένα χωραφάκι.

🔎To 1864, πάντως, ανακαλύφθηκαν (εντελώς τυχαία) κοιτάσματα νικελίου. Πέρασαν 12 χρόνια μέχρι να γίνουν σοβαρές έρευνες (από γαλλική εταιρεία, βεβαίως, την Société Le Nickel) και να αποδειχτεί ότι ήταν από τα μεγαλύτερα κοιτάσματα του πλανήτη! Ακόμα και σήμερα το μικρό αυτό νησί κατέχει το 10% των παγκόσμιων αποθεμάτων νικελίου και εξάγει το 20% της παγκόσμιας παραγωγής, ενώ οι πρώτες εξορύξεις ξεκίνησαν πριν από 150 χρόνια…

🔎Οι Γάλλοι έκαναν μια σοβαρή προσπάθεια να προσελκύσουν αποίκους στο νησί, αλλά ξέχωρα από μερικούς τυχοδιώκτες και εμπόρους, λίγοι ήταν αυτοί που πείστηκαν να εγκατασταθούν με τις οικογένειές τους. Οι ιθαγενείς, εξαρχής εχθρικοί με οτιδήποτε ξένο, κρίθηκαν «ακατάλληλοι για συνεννόηση» και απωθήθηκαν στο βόρειο και πιο ορεινό τμήμα του νησιού, σε συγκεκριμένα όρια, απ’ όπου ουσιαστικά απαγορευόταν να βγουν! Έτσι άρχισε μια ιδιότυπη μετανάστευση από άλλες γαλλικές αποικίες στα γύρω νησιά, αλλά και την (τότε γαλλική) Ινδοκίνα. Αυτοί έγιναν οι εργάτες στα ορυχεία του νικελίου.

🔎(Άλλη παρένθεση: Οι ιθαγενείς σήμερα μπορεί να έχουν ένα ενιαίο όνομα, να τους λένε όλους Κανάκ, όμως στην ουσία είναι πολλές και διαφορετικές φυλές, συγκεκριμένα 33, που μιλούν διαφορετικές γλώσσες, έχουν άλλα έθιμα και πολλές έχουν και εχθρική παράδοση αιώνων μεταξύ τους. Οπότε είναι πολύ πιο δύσκολο να συνεννοηθούν και να ομονοήσουν).

🔎Ο ιδιαίτερος αυτός αποικιακός πληθυσμός ολοένα και μεγάλωνε και οι ιθαγενείς μειώνονταν. Δεν είχαν ανοσία σε ασθένειες όπως η ιλαρά ή η ερυθρά και πέθαιναν κατά εκατοντάδες. Μόλις βρισκόταν κάποιος ικανός αρχηγός μιας φυλής και ένωνε υπό την ηγεσία του άλλες φυλές γινόταν μια εξέγερση, αλλά ο γαλλικός στρατός τις έπνιγε όλες στο αίμα. Ποτέ οι Κανάκ δεν εξεγέρθηκαν όλοι μαζί. Το 1878 οι ιθαγενείς είχαν υπολογιστεί σε 60.000 και το 1921 μειώθηκαν σε μόλις 27.000!

🔎Τη δεκαετία του 1930 οι ιθαγενείς Κανάκ (αν μπορεί να τους μετρήσει κανείς όλους μαζί) έγιναν μειοψηφία στο ίδιο τους το σπίτι. Οι άποικοι, και οι απόγονοί τους, τους ξεπέρασαν σε αριθμό. Κάτι τέτοιο ισχύει ακόμα και σήμερα, όπου οι Κανάκ είναι με το 40-42% του συνολικού πληθυσμού, αλλά οι «υπόλοιποι», αν και ετερόκλητοι, είναι περισσότεροι.

🔎Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η Νέα Καληδονία έγινε «υπερπόντια περιοχή» του γαλλικού κράτους. Το 1953 όλοι οι κάτοικοί της, ανεξαρτήτως εθνότητας, πήραν τη γαλλική υπηκοότητα. Μόνο τότε οι Κανάκ εγκατέλειψαν τα ιδιότυπα γκέτο τους στο βορρά και άρχισαν να πηγαίνουν στις πόλεις και να αναμιγνύονται με τον άλλο πληθυσμό.

🔎Το νικέλιο ήταν το βασικό κίνητρο για τη Γαλλία να μην σκεφτεί ποτέ σοβαρά να εγκαταλείψει την αποικία της αυτή. Μετά τη δεκαετία του 1960, όμως, οι Κανάκ βλέποντας τον αέρα ανεξαρτησίας σε πολλές γαλλικές αποικίες της Αφρικής και της Ασίας έφτιαξαν οργανώσεις (κάποιες ένοπλες) και κόμματα, για να διεκδικήσουν μια ανεξάρτητη δική τους πατρίδα. Κι όσο έβλεπαν την γαλλική κυβέρνηση απρόθυμη να συζητήσει κάτι τέτοιο, αυξανόταν η ένταση και η βία. Ειδικά μια πρόσφατη περίοδος 12 χρόνων (που αναφέρεται στην περιοχή ως «Les Événements», Τα Γεγονότα), από το 1976 ως το 1988, ήταν εφιαλτική, με επιθέσεις, βία στους δρόμους, δολοφονίες και καταστροφές σχεδόν σε ημερήσια διάταξη. Κάτι ανάλογο με τα σημερινά.

🔎Οι Κανάκ στρέφονται κυρίως εναντίον των Καλντός και των Ζορέιγ. Οι «Καλντός» είναι οι απόγονοι των παλιών αποίκων (κυρίως Γάλλων, αλλά και λίγων Γερμανών και Βρετανών) που έχουν ιστορία πάνω από έναν αιώνα στο νησί και οι Ζορέιγ οι «πρόσφατοι» άποικοι, Γάλλοι κι αυτοί, που ήλθαν μετά τη δεκαετία του 1950 από την ηπειρωτική Γαλλία για να γίνουν δημόσιοι υπάλληλοι, δηλαδή να πιάσουν τα πόστα στη διοίκηση. Αυτοί είναι χοντρικά το 30% του πληθυσμού.

🔎Οι υπόλοιποι είναι οι απόγονοι όλων αυτών των μη Ευρωπαίων που είτε έφτασαν στο νησί με τη θέλησή τους, είτε «μεταφέρθηκαν» εκεί, για να δουλέψουν στα ορυχεία. Βιετναμέζοι, Ινδονήσιοι και Μελανήσιοι από τα γύρω νησιά. Σήμερα π.χ. το 8,3% του πληθυσμού, περίπου 22.000 άνθρωποι, έχουν καταγωγή από τα μικρά νησάκια Γουόλις και Φουτούνα, που αποτελούν κι αυτά γαλλική αποικία. Είναι διπλάσιοι (!) απ’ αυτούς που ζουν σήμερα στα νησιά αυτά.

🔎Αυτή την εθνολογική σύνθεση την αναφέρουμε αναλυτικά, διότι εκεί κρύβεται όλο το ζουμί της ιστορίας. Η Γαλλία φέρνει συνεχώς τα τελευταία 50 χρόνια σχέδια όλο και μεγαλύτερης αυτονομίας, προσπαθώντας να πείσει τους κατοίκους ότι είναι προς το συμφέρον τους να μείνουν κομμάτι της Γαλλίας. Οι Κανάκ δεν ακούνε τίποτα. Οι υπόλοιποι έχουν πειστεί, όπως φαίνεται.

🔎Το 1988 υπογράφηκε μια συμφωνία-οδικός χάρτης, που προέβλεπε ειρήνευση δέκα χρόνων για να εκτιμήσουν οι δύο πλευρές πώς θα πορευτούν. Οι Κανάκ αυτή τη συμφωνία την πλήρωσαν με αίμα, καθώς ο τότε ηγέτης τους, ο Ζαν Μαρί Τζιμπάου που είχε καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, δολοφονήθηκε λίγο αργότερα από έναν Κανάκ ακραίο εθνικιστή.

🔎Όντως σε δέκα χρόνια, το 1998, υπογράφηκε μια νέα συμφωνία στη Νουμέα, την πρωτεύουσα του νησιού. Η οποία προέβλεπε ότι σε 20 χρόνια θα γινόταν μια σειρά δημοψηφισμάτων, η οποία θα αποφάσιζε οριστικά το καθεστώς της περιοχής. Αν θα γινόταν δηλαδή ανεξάρτητη ή θα έμενε κομμάτι της Γαλλίας.

🔎Σ’ όλη αυτή την 20ετία το κύριο θέμα συζήτησης ήταν το ποιοι θα ψηφίσουν. Οι Κανάκ διαμαρτύρονταν ότι οι Γάλλοι προσπαθούν να αλλάξουν την εθνολογική σύνθεση και να «εγκαταστήσουν» περισσότερους συμπατριώτες τους, ώστε να έχουν την πλειοψηφία. Οι Γάλλοι δέχτηκαν να αποκλείσουν από την ψηφοφορία όλους τους κατοίκους (και τους απογόνους τους) που εγκαταστάθηκαν στη Νέα Καληδονία μετά το 1998. Αυτοί υπολογίζονται σε περίπου 35.000, δηλαδή ένα 15% του συνολικού εκλογικού σώματος.

🔎Το πρώτο δημοψήφισμα έγινε στις 4 Νοεμβρίου 2018, μέσα σε μεγάλη ένταση. Το 56,67% ψήφισε παραμονή στη Γαλλία και το 43,33% ανεξαρτησία. Η μικρή αυτή διαφορά αναπτέρωσε τις ελπίδες των Κανάκ. Στο δεύτερο δημοψήφισμα, που έγινε τον Οκτώβριο του 2020, και πάλι η πλειοψηφία ψήφισε Γαλλία, αλλά σε μικρότερο ποσοστό (53,26% έναντι 46,74%). Νέες προσδοκίες των Κανάκ, ισχυρότερες αυτή τη φορά, ότι το τρίτο και τελευταίο δημοψήφισμα θα γύριζε την κατάσταση και η πλειοψηφία θα ψήφιζε ανεξαρτησία.

🔎Και μετά ήλθε ο COVID-19 και οι επιπτώσεις του. Το τρίτο δημοψήφισμα ορίστηκε για τις 12 Δεκεμβρίου 2021. Οι Κανάκ ζήτησαν να αναβληθεί, επειδή η περιοχή τελούσε υπό καθεστώς περιορισμών μετακίνησης λόγω του κορωνοϊού και δεν ήθελαν να χάσουν ούτε μία ψήφο. Κάποιοι πιο εθνικιστές έφτασαν στο σημείο, μάλιστα, να λένε ότι οι γιατροί στα νοσοκομεία άφηναν τους ηλικιωμένους Κανάκ να πεθάνουν χωρίς φροντίδα, για να μην ψηφίσουν!

🔎Η γαλλική κυβέρνηση αρνήθηκε να μεταθέσει την ημερομηνία. Το δημοψήφισμα έγινε κανονικά, αλλά οι Κανάκ δήλωσαν μποϊκοτάζ. Πράγματι, μόλις το 44% των ψηφοφόρων πήγε στις κάλπες εκείνη την ημέρα και το 96%, όπως ήταν αναμενόμενο, ψήφισε παραμονή στη Γαλλία.

🔎Οι Γάλλοι θεωρούν το δημοψήφισμα απολύτως έγκυρο και λένε ότι οι η συμφωνία της Νουμέα ολοκληρώθηκε. Και στα τρία δημοψηφίσματα το αποτέλεσμα ήταν υπέρ της Γαλλίας. Οι Κανάκ, με τη σειρά τους, θεωρούν το τρίτο δημοψήφισμα άκυρο, επειδή δεν συμμετείχαν. Και ζητούν την διεξαγωγή του τελευταίου δημοψηφίσματος με τους όρους της συμφωνίας της Νουμέα το 1998.

🔎Αυτή ακριβώς η διαφορά άναψε την πρόσφατη φωτιά. Η κυβέρνηση της Γαλλίας, θεωρώντας πια το θέμα Νέα Καληδονία λήξαν, αποφάσισε να αναθεωρήσει τους εκλογικούς καταλόγους, να συμπεριλάβει δηλαδή σ’ αυτούς που θα έχουν πια δικαίωμα ψήφους κι αυτούς που εγκαταστάθηκαν στο νησί μετά το 1998.

🔎Οι Κανάκ δεν το δέχονται αυτό, γιατί το θεωρούν την ταφόπλακα των όποιων ελπίδων τους. Αυτές οι κρίσιμες 30.000-35.000 νέων ψηφοφόρων θεωρούν ότι σε κάποιο μελλοντικό δημοψήφισμα θα πάνε «μονοκούκι» υπέρ της παραμονής στη Γαλλία. Γι’ αυτό το λόγο έχουν ξεσηκωθεί, με έξαρση της βίας, νεκρούς, τραυματίες και πολλές καταστροφές σε σπίτια και καταστήματα.

🔎Το αν ο πρόεδρος Μακρόν θα δεχτεί να υπαναχωρήσει και να επιτρέψει ένα ακόμα δημοψήφισμα δεν είναι ακόμα ορατό. Θα θεωρηθεί μεγάλη ήττα γι’ αυτόν να ενδώσει στις πιέσεις των Κανάκ, ειδικά από τη στιγμή που το πράγμα κύλισε στη βία. Από την άλλη, δεν έχει και άλλο τρόπο να ηρεμήσει τα πνεύματα, εκτός αν προσπαθήσει να το κάνει με τη βία και το στρατό στους δρόμους. Σε κάθε περίπτωση, η εξίσωση είναι πολύ δύσκολη.