Το "αυθεντικό" Αζερμπαϊτζάν βρίσκεται στο Ιράν!

🔎Το Αζερμπαϊτζάν το κράτος (υποθέτω ότι) το γνωρίζεις. Το ξέρεις, όμως, ότι Αζερμπαϊτζάν υπάρχει και στο γειτονικό Ιράν; Και μάλιστα είναι πιο μεγάλο από το "κανονικό", αυτό που φαίνεται στο χάρτη;

🔎 Η βορειοαναατολική περιοχή του Ιράν, που συνορεύει με το Αζερμπαϊτζάν, λέγεται κι αυτή Αζερμπαϊτζάν! Χωρίζεται, μάλιστα, σε τρεις επαρχίες, το Δυτικό Αζερμπαϊτζάν, το Ανατολικό Αζερμπαϊτζάν και το Αρνταμπίλ. Ορισμένοι προσθέτουν σ' αυτή την ιστορική περιοχή και την επαρχία του Ζανζάν, που βρίσκεται πιο νότια, κυρίως επειδή υπάρχει πλειοψηφία αζέρικου πληθυσμού.

🔎 Παράξενο fact No1: Το Αζερμπαϊτζάν του Ιράν είναι μεγαλύτερο σε έκταση από το ανεξάρτητο κράτος Αζερμπαϊτζάν. Οι τρεις επαρχίες έχουν συνολική έκταση 100.887 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Το κράτος του Αζερμπαϊτζάν έχει έκταση 86.600 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Και από πλευράς πληθυσμού, περισσότεροι είναι οι Αζερμπαϊτζανοί του Ιράν (12,2 εκ.) παρά αυτοί που ζουν στο Αζερμπαϊτζάν (κάτι λιγότερο από 10 εκ.). Η ιστορική περιοχή "Αζερμπαϊτζάν", λοιπόν, είναι διπλάσια σε μέγεθος και περίπου διπλάσια σε πληθυσμό απ' όσο φαίνεται στο χάρτη.

🔎 Παράξενο fact Νο2: Το Αζερμπαϊτζάν του Ιράν θεωρείται πιο "αυθεντικό" σε σχέση με το κράτος που φαίνεται στο χάρτη. Όταν στις αρχές του 19ου αιώνα οι δύο μεγάλες αυτοκρατορίες, η ρωσική και η περσική, έφτιαξαν τα σύνορα, η γεωγραφική περιοχή που ονομαζόταν τότε Αζερμπαϊτζάν έμεινε στα χέρια των Περσών (του σημερινού Ιράν, δηλαδή). Οι περιοχές βόρεια του ποταμού Αράς, που τις κατέλαβαν οι Ρώσοι, ονομάστηκαν "Αζερμπαϊτζάν" για πολιτικούς λόγους, μόλις το 1917.

🔎 Ας το πάρουμε από λίγο νωρίτερα: Σχεδόν ολόκληρη η περιοχή του Καυκάσου (τα σημερινά κράτη Γεωργία, Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν, μαζί και οι περιοχές της νότιας Ρωσίας που συνορεύουν μ' αυτά και έχουν κυρίως μουσουλμανικό πληθυσμό) χωριζόταν σε κάποια μικρά ημι-αυτόνομα κρατίδια (χανάτα) υπό τη σφαίρα επιρροής του Ιράν. Με τους δύο Ρωσο-Περσικούς πολέμους (1804-1813 και 1826-1828) και την επικράτηση των Ρώσων, το Ιράν έχασε την επιρροή του στην περιοχή βόρεια από τον ποταμό Αράς. Αυτός ο μεγάλος ποταμός ακόμα και σήμερα αποτελεί το σύνορο μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Ιράν.

🔎 Οι Ρώσοι με το που ανέλαβαν το κουμάντο στις περιοχές βόρεια του ποταμού κατάργησαν τους τοπικούς αρχηγούς (τους Χαν δηλαδή, που διοικούσαν τα Χανάτα) και χώρισαν την περιοχή σε "κυβερνεία", κάτι αντίστοιχο με τους δικούς μας νομούς. Κανένα κυβερνείο, όμως, δεν λεγόταν Αζερμπαϊτζάν. Στις απογραφές δε της Ρωσικής Αυτοκρατορίας μέχρι την Οκτωβριανή Επανάσταση, οι μουσουλμάνοι κάτοικοι της περιοχής ονομάζονταν όλοι μαζί "Τάταροι".

Το κόμμα που ονόμασε το Αζερμπαϊτζάν

🔎 Με το ξέσπασμα της Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917 και την κατάρρευση της τσαρικής εξουσίας, η περιοχή του Καυκάσου προσπάθησε να πορευτεί σαν ομοσπονδία διαφορετικών λαών, με το όνομα "Υπερκαυκασία". Το πείραμα κράτησε μόνο μερικούς μήνες. Οι Αρμένιοι και οι Γεωργιανοί προτίμησαν να διαλύσουν την ομοσπονδία και να φτιάξουν δικές τους "δημοκρατίες". Το ίδιο έκαναν και οι "Τάταροι", παρ' ότι πολλά κομμάτια της δικής τους πατρίδα (και η πόλη του Μπακού, που θα γινόταν πρωτεύουσά τους) βρίσκονταν ακόμα υπό ρωσική κατοχή.

🔎 Το κόμμα Μουσαβάτ, που εκπροσωπούσε τους μουσουλμάνους της περιοχής, αποφάσισε γρήγορα να... αλλάξει όνομα στο λαό, ώστε να μην υπάρχει μπέρδεμα με τους άλλους λαούς που λέγονταν Τάταροι, στην περιοχή του Βόλγα και την Κεντρική Ασία. Έτσι, λοιπόν, επέλεξε να υιοθετήσει το όνομα των γειτόνων Αζέρων, παρ' ότι ιστορικά ούτε η περιοχή, ούτε και ο λαός ονομαζόταν έτσι. Έτσι προέκυψε η "Λαϊκή Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν", η οποία ενσωματώθηκε λίγο αργότερα στη Σοβιετική Ένωση και από το 1991 και μετά αποτελεί ανεξάρτητο κράτος. Ο δε λαός "βαφτίστηκε" Αζερμπαϊτζανοί.

🔎 Το Ιράν, εκεί δίπλα, όχι μόνο δεν αντέδρασε σ' αυτή την "καπηλεία" του ονόματος, αλλά υπήρξαν και ορισμένοι που έτριβαν τα χέρια τους. Θεώρησαν ότι άνοιγε ο δρόμος για να διεκδικήσουν πάλι την περιοχή εκείνη, που τους ανήκε για αιώνες, αφού στα πρώτα χρόνια της η ΕΣΣΔ δεν πατούσε γερά στα πόδια της.

🔎 Παραλίγο, βέβαια, να συμβεί το αντίθετο: Οι Σοβιετικοί κατέλαβαν το ιρανικό Αζερμπαϊτζάν τόσο το 1920-21, όσο και κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου (1941-1946). Στη δεύτερη περίπτωση, μάλιστα, εγκατέστησαν στην περιοχή και μια δορυφορική φιλοσοβιετική διοίκηση, με απώτερο σκοπό να προσαρτήσουν την περιοχή. Αλλά αποσύρθηκαν, μετά από συνεννοήσεις με τους Βρετανούς (που τότε είχαν άριστες σχέσεις με την δυναστεία του σάχη της Περσίας), ώστε να μην "κολοβωθεί" το κράτος του.

🔎 Οι Αζερμπαϊτζανοί του Ιράν και οι Αζερμπαϊτζανοί του Αζερμπαϊτζάν μπορεί να αισθάνονται συγγενείς (όπως γενικότερα συμβαίνει με τους τουρκογενείς κατοίκους της περιοχής), όμως δεν είναι αυτό που λέμε "ένα πράμα". Η κυριότερη διαφορά τους είναι η θρησκεία: Οι Αζερμπαϊτζανοί του Αζερμπαϊτζάν είναι στη συντριπτική τους πλειοψηφία σουνίτες, ενώ οι Αζερμπαϊτζανοί του Ιράν είναι σιίτες. Κι επιπλέον, στο Αζερμπαϊτζάν χρησιμοποιούσαν επί σχεδόν ένα αιώνα το κυριλλικό αλφάβητο (και μετά την ανεξαρτησία τους το λατινικό, με κάποια "διαφοροποιημένα" γράμματα) και στο Ιράν το περσικό (που μοιάζει με το αραβικό).

🔎 Βεβαίως υπάρχουν φωνές και στις δύο πλευρές που μιλούν για "ενοποίηση" των δύο περιοχών, αλλά είναι πολύ λίγες και με μικρή δύναμη. Οι Αζερμπαϊτζανοί του Ιράν αισθάνονται δυνατοί μέσα στη χώρα, άλλωστε και ο θρησκευτικός ηγέτης του Ιράν, o Αλί Χαμενεϊ, είναι μισός Αζέρος (από τη μεριά του πατέρα του). Η αζερική γλώσσα δεν είναι επίσημη στο Ιράν, αλλά διδάσκεται στα σχολεία, και υπάρχουν και αζερικής καταγωγής βουλευτές 

🔎 Το θεοκρατικό καθεστώς του Ιράν από την ίδρυσή του έχει επενδύσει στο σιιτικό ισλάμ και όχι στην εθνότητα ως ενοποιητικό παράγοντα της χώρας, γι' αυτό και δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία ως προς την εθνότητα στις απογραφές. Οι Αζερμπαϊτζανοί υπολογίζονται από 16% ως 24% του συνολικού πληθυσμού του Ιράν. Δηλαδή χοντρικά ένας στους πέντε Ιρανούς είναι Αζέρος και μιλάει μια γλώσσα πολύ συγγενική στην τουρκική, μαζί με την περσική, την επίσημη γλώσσα του κράτους. Αλλά δεν αισθάνεται ότι βρίσκεται στο περιθώριο (όπως γινόταν επί σάχη π.χ., που είχε απαγορευτεί η αζερική γλώσσα). Κι έτσι οι φωνές περί "ενοποίησης" των δύο Αζερμπαϊτζάν πιο πολύ βρίσκονται στο κεφάλι κάποιων περιθωριακών παρά αποτελούν μια πιθανή προοπτική.