Μαρτινίκα: Ηφαίστεια, οχιές, πειρατές και... Ματίας Λεσόρ!

🔎«Έρχομαι από ένα μέρος που πιστεύω ότι το 90% δεν ξέρετε καν που είναι». Μπορείς να μην…. κινητοποιηθείς από μια τέτοια δήλωση; Ο Ματίας Λεσόρ, Γάλλος διεθνής μπασκετμπολίστας και πρωταγωνιστής της πορείας του Παναθηναϊκού προς την κατάκτηση του 7^ου Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος, δεν έχει και πολύ άδικο, εδώ που τα λέμε. Λίγοι γνωρίζουν τη Μαρτινίκα, ένα από τα εξωτικά νησιά της Καραϊβικής, που αποτελεί τμήμα της Γαλλίας. Ακόμα λιγότεροι γνωρίζουν τις εκπληκτικές ιστορίες που συνοδεύουν αυτό το πολύπαθο νησί. Κι ασφαλώς ελάχιστοι την σχέση που έχει με την… Ελλάδα, δύο αιώνες μάλιστα πριν ο Λεσόρ έλθει κατά τα μέρη μας.

🔎Ψάξαμε, λοιπόν, και παρουσιάζουμε 13 ενδιαφέροντα στοιχεία για τη Μαρτινίκα, ένα νησί λίγο μικρότερο από τη Ρόδο, με πληθυσμό 360.000 ανθρώπων. Ο αριθμός, όπως καταλαβαίνεις, μόνο τυχαίος δεν είναι.

1. Tο νησί των… γυναικών

🔎H πρώτη επαφή των Ευρωπαίων με το νησί αυτό της Καραϊβικής έγινε το 1502. Ο Χριστόφορος Κολόμβος το’ χε χαρτογραφήσει, βέβαια, από το 1493, αλλά κανείς δεν είχε αποβιβαστεί, ούτε είχε επιδιώξει επαφή με τους ιθαγενείς Καλινάγκο. Το έκανε στις 15 Ιουνίου 1502, στο πιο γρήγορο ταξίδι του από την Ισπανία στο Νέο Κόσμο (κράτησε μόλις 21 μέρες). Το πλοίο του αγκυροβόλησε στις εκβολές του μικρού ποταμού Λεζάρντ και το πλήρωμα βρήκε μια εξαιρετική ευκαιρία να γεμίσει τα βαρέλια με φρέσκο νερό, να κάνουν μπάνιο και να… πλύνουν τα ρούχα τους στις όχθες του ποταμού.

🔎Αυτή η μπουγάδα προκάλεσε και την παρεξήγηση. Οι Καλινάγκο, που παρακολουθούσαν από τις φυλλωσιές χωρίς να εμφανίζονται, θεώρησαν ότι οι ξένοι δεν είναι επικίνδυνοι, οπότε έστειλαν μια ομάδα γυναικών, φορτωμένες με φρούτα, για να κάνουν την πρώτη επαφή. Οι πολεμιστές έμειναν πίσω, και δεν εμφανίστηκαν το τριήμερο που κράτησε το… πλύσιμο. Έτσι ο Κολόμβος έγραψε στο ημερολόγιό του ότι το νησί κατοικούνταν «αποκλειστικά από γυναίκες»! Πέρασαν αρκετά χρόνια για να λυθεί αυτή η παρεξήγηση.

2. Oι «εξαφανισμένοι» Καλινάγκο

🔎Αν ψάχνεις απογόνους των ιθαγενών στον σημερινό πληθυσμό, μην κουράζεσαι. Δεν έχει μείνει ούτε ένας. Μέχρι το 1635 οι Ευρωπαίοι τους άφησαν στην ησυχία τους. Τότε αποβιβάστηκε στο νησί ο Γάλλος Πιέρ Ντ’Εσναμπίκ, που κυβερνούσε το γειτονικό νησί του Αγίου Χριστοφόρου (Σεν Κιττς), μέχρι που εκδιώχθηκε από τους Άγγλους. Εγκαταστάθηκε εκεί με 150 άνδρες και γυναίκες, αυτοί ήταν οι πρώτοι άποικοι.

🔎Η κοινή ζωή με τους ιθαγενείς έφερε προστριβές, αφού οι Ευρωπαίοι επεκτείνονταν όλο και περισσότεροι. Μόλις έναν χρόνο μετά την εγκατάσταση, οι ντόπιοι επαναστάτησαν, αλλά στη μάχη που έγινε ηττήθηκαν κατά κράτος από τα γαλλικά μουσκέτα και υποχώρησαν στο ανατολικό (ορεινό) μέρος του νησιού. Άλλη μια γενική εξέγερση, το 1658, ήταν το κύκνειο άσμα τους. Η αποικία είχε μεγαλώσει πλέον, το νησί ήταν επισήμως μέρος της Γαλλίας και οι στρατιώτες που αποβιβάστηκαν εκεί χτύπησαν στο ψαχνό. Επέζησαν μερικές δεκάδες Καλινάγκο, οι οποίοι έφυγαν μάλιστα από το νησί κι εγκαταστάθηκαν στον Άγιο Βικέντιο, ένα κοντινό νησί.

3. H πειρατική σημαία

🔎Το «διεθνές» λάβαρο των πειρατών θεωρείται πλέον η μαύρη σημαία με τη νεκροκεφαλή και τα δύο χιαστί κόκκαλα από κάτω, έτσι δεν είναι; Ε, λοιπόν, αυτή η σημαία δημιουργήθηκε για τη Μαρτινίκα! O Μπαρτ Ρόμπερτς, ο πιο διαβόητος πειρατής της Καραϊβικής, ήταν ο πρώτος που σήκωσε τέτοια σημαία στο πλοίο του. Αλλά κάτω από τη νεκροκεφαλή και τα κόκκαλα έβαλε να κεντήσουν με λευκή κλωστή τρία γράμματα AMH, ακροστιχίδα των αγγλικών λέξεων «A Martinican’s Head», Το Κεφάλι ενός Μαρτινίκου! Κι αυτό επειδή η Μαρτινίκα ήταν ένα από τα μόλις δύο νησιά της Καραϊβικής που τον είχαν επικηρύξει και είχαν στείλει και πολεμικά πλοία για να τον πιάσουν. Στην 20ετή πειρατική «καριέρα» του λέγεται ότι είχε αιχμαλωτίσει πάνω από 400 πλοία. Πού να φτουρήσει ο…Τζακ Σπάροου μπροστά του.

4. Η ζάχαρη και οι Ουγενότοι

🔎Από τη δεκαετία του 1650 το νησί άρχισε να παρουσιάζει οικονομικό ενδιαφέρον λόγω των μεγάλων φυτειών ζάχαρης. Τις πρώτες φυτείες τις έφτιαξαν Ολλανδοί Εβραίοι, που’ χαν εκδιωχθεί λόγω της θρησκείας τους από τη Βραζιλία και βρήκαν καταφύγιο στη Μαρτινίκα, που τότε ήταν ανεξίθρησκο νησί. Εκτός από τους Εβραίους εκεί είχαν βρει καταφύγιο και πολλοί Ουγενότοι (Γάλλοι προτεστάντες), οι οποίοι ήταν υπό διωγμό στην ηπειρωτική Γαλλία.

🔎Όσο εδραιωνόταν, όμως, η γαλλική διοίκηση, τόσο η καθολική εκκλησία καταπίεζε τις θρησκευτικές ελευθερίες. Η ζωή των μη καθολοικών γινόταν όλο και πιο ανυπόφορη, οπότε το 1688 το αποφάσισαν: Μετακόμισαν ομαδικά στις ΗΠΑ. Τις φυτείες, που στο μεταξύ είχαν εξελιχθεί σε επικερδή επιχείρηση, τις πούλησαν για ένα κομμάτι ψωμί στους καθολικούς Γάλλους, που έκαναν κουμάντο. Οι απόγονοι εκείνων των οικογενειών των Γάλλων, που έβαλαν χέρι στις φυτείες, αποτελούν και σήμερα την «αριστοκρατία» του νησιού, την ελάχιστη πλειοψηφία που περνάει καλά.

5. Αφρικανοί και Ινδοί

🔎Φυτεία σημαίνει σκληρή δουλειά στο χωράφι. Αυτό εκείνη την εποχή σήμαινε ένα πράγμα: Σκλάβοι. Καραβιές ολόκληρες με δυστυχισμένους σκλάβους από τα παράλια της Αφρικής έφταναν (και) στη Μαρτινίκα. Οι αφρικανικής καταγωγής κάτοικοι του νησιού υπολογίζονται σήμερα στο 80% του γενικού πληθυσμού. Η δουλεία καταργήθηκε στη Μαρτινίκα το 1848, όμως η θέση των μαύρων που έμειναν εκεί δεν βελτιώθηκε παρά ελάχιστα. Οι τσιφλικάδες έφεραν εργάτες από την Ινδία και γενικά τη νοτιοανατολική Ασία να δουλέψουν στις φυτείες. Έτσι εξηγείται το 8% των ινδικής καταγωγής σημερινών κατοίκων. Κι αυτοί για ένα κομμάτι ψωμί δούλευαν.

6. Η ιδιαίτερη γλώσσα

🔎Το νησί έμεινε στην κυριαρχία της Γαλλίας για το συντριπτικά μεγαλύτερο διάστημα, μόνο για δύο περιόδους πέρασε στη διοίκηση των Ολλανδών και των Βρετανών, αλλά ήταν πολύ μικρέ για να αφήσουν πολιτιστικό αντίκτυπο στο νησί. Επίσημη γλώσσα του ήταν τα γαλλικά, πλην όμως οι δούλοι (και κατοπινοί εργάτες) στις φυτείες ανέπτυξαν μια δική τους γλώσσα, την λεγόμενη «κρεολική». Με βάση τους ήχους των γαλλικών λέξεων μεν, αλλά και πολλές λέξεις από τα αγγλικά και τις αφρικανικές διαλέκτους που μιλούσαν πριν.

🔎Για παράδειγμα, το γάλα καρύδας λέγεται στην κρεολική «dlo koko», από το γαλλικό «de l'eau de coco» ή ο ήλιος λέγεται soley (από το soleil). Αλλά κάποιος που μιλάει άπταιστα γαλλικά θα δυσκολευτεί πολύ να συνεννοηθεί στην κρεολική. Η οποία ήταν απαγορευμένη στα σχολεία ως το 1982, τα τελευταία χρόνια όμως γίνεται μια προσπάθεια να στηριχθεί και να μην χαθεί η πολιτιστική της κληρονομιά.

7. Οι πλούσιοι Μπέκε

🔎Οι λευκοί γηγενείς κάτοικοι της Μαρτινίκας δεν ξεπερνούν το 1% του πληθυσμού. Έχουν στα χέρια τους, όμως, σχεδόν όλη την οικονομία του νησιού, με τεράστιες περιουσίες και πολύ μεγάλη διαφορά στον τρόπο ζωής τους από την φτωχή πλειοψηφία. Στην τοπική αργκό ο κόσμος τους αποκαλεί «Μπέκε». Από τις λέξεις της κρεολικής «Blan Kreyol», που σημαίνει «Λευκός Κρεολός». Συχνά οι Μπέκε, κι αυτό που αντιπροσωπεύουν, βρίσκονται στο στόχαστρο του λαού, αλλά δεν επηρεάζονται.

8. Η έκρηξη του ηφαιστείου που εξαφάνισε το… Παρίσι

🔎H  ψηλότερη κορυφή της Μαρτινίκας είναι ένα ενεργό ηφαίστειο, το Πελέ. Στις 8 Μαϊου 1902 σημειώθηκε η μεγαλύτερη (καταγεγραμμένη από την ιστορία) έκρηξή του, με ποτάμια λάβας να ξεχύνονται από τον κρατήρα του και να σπέρνουν το θάνατο. Πάνω από 30.000 κάτοικοι του νησιού βρήκαν φρικτό θάνατο και μια ολόκληρη πόλη, το Σεν Πιέρ, εξαφανίστηκε από προσώπου γης. Το Σεν Πιέρ δεν ήταν ο μεγαλύτερος οικισμός του νησιού, όμως ήταν η «παραδοσιακή» πρωτεύουσα, εκεί που είχαν τα αρχοντικά τους οι αριστοκράτες, με θέατρο και αίθουσα κλασικής μουσικής. Τότε την πόλη την αποκαλούσαν «Παρίσι της Καραϊβικής».To Σεν Πιέρ ξαναχτίστηκε, βέβαια, όμως δεν έφτασε ποτέ στην παλιά του αίγλη. Το Φορ-ντε-Φρανς είναι η αναμφισβήτητη, πλέον, πρωτεύουσα του νησιού.

           9. Η σημαία με τα φίδια

🔎Ως υπερπόντια περιοχή της Γαλλίας (και μία από τις «εξωτερικές περιοχές» της Ευρωπαϊκής Ένωσης) η Μαρτινίκα έχει ως επίσημη σημαία της την παραδοσιακή γαλλική «τρικολόρ». Το 2023 η τοπική βουλή υιοθέτησε μια «τοπική επίσημη» σημαία, με μαύρο, πράσινο και κόκκινο χρώμα. Αυτά τα χρώματα είναι του Παναφρικανικού Κινήματος, συμβολίζουν το αφρικανικό παρελθόν της μεγάλης πλειοψηφίας των κατοίκων, αλλά και της διάθεσής τους για ελευθερία.

🔎Πριν απ’ αυτή, η «τοπική» σημαία που χρησιμοποιούσε η Μαρτινίκα για σχεδόν τρεις αιώνες ήταν γαλάζια μ’ έναν λευκό σταυρό που τη χωρίζει στα τέσσερα και το σύμβολο ενός τοπικού φιδιού (οχιάς) σε κάθε τεταρτημόριο. Το σύμβολο αυτό αποδείχτηκε ότι έβλαψε διαχρονικά την τουριστική κίνηση, ειδικά στα χρόνια του διαδικτύου. Οι (κυρίως Αμερικανοί και Καναδοί) τουρίστες που έψαχναν για τη Μαρτινίκα και έπεφταν πάνω στη σημαία της θεωρούσαν ότι τα φίδια αφθονούν στο νησί, οπότε διάλεγαν κάτι ασφαλέστερο. Κι όμως, παρά το σύμβολο, αποδείχτηκε ότι τα φίδια στη Μαρτινίκα δεν είναι περισσότερα απ’ όσο είναι στα διπλανά νησιά.

10. Ο Αιμέ Σεζέρ

🔎Μια διεθνής προσωπικότητα, η οποία συνέδεσε το όνομά της με το νησί, ο συγγραφέας και ποιητής Αιμέ Σεζέρ πρόσφερε στη Μαρτινίκα και σαν πολιτικός. Η καλλιτεχνική του φυσιογνωμία αναγνωρίζεται πια απ’ όλους, ως ο πατέρας του κινήματος της «νεγροσύνης» (negitude) στη γαλλόφωνη πεζογραφία. Δηλαδή τις ιστορίες που επικεντρώνονταν στα ζητήματα των μαύρων υπηκόων της Γαλλίας. Παράλληλα, υπήρξε και βουλευτής-εκπρόσωπος της Μαρτινίκας στο γαλλικό κοινοβούλιο για 47 χρόνια (1946-1993)! Στην αρχή με το κομουνιστικό μπλοκ, μετά το 1956 ως ανεξάρτητος και τη δεκαετία του 1980 με το μπλοκ των σοσιαλιστών. Ένας άνθρωπος που εργάστηκε για την ελευθερία του νησιού και για τη βελτίωση της καθημερινότητας των κατοίκων του. Έφυγε από τη ζωή το 2008, ακόμα μνημονεύεται ως ο «πατέρας» του νησιού. Το διεθνές αεροδρόμιο φέρει το όνομά του.

11. Ο φόρος-κλειδί του 40%

🔎Γιατί η Μαρτινίκα δεν έγινε ανεξάρτητη, όπως τα περισσότερα νησιά της Καραϊβικής; Κατ’ αρχάς, όπως φαίνεται και αλλού, η κουλτούρα της Γαλλίας δεν ήταν να απαλλαγεί όλες τις πρώην αποικίες της, όπως έγινε με άλλες δυνάμεις (Βρετανία, Πορτογαλία κτλ.). Κίνημα ανεξαρτησίας υπήρξε και υπάρχει ακόμα, δυναμώνει από τις δύσκολες συνθήκες, κάτω από τις οποίες ζει το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού. Όμως η Γαλλία έχει βγάλει από την συζήτηση την πλήρη ανεξαρτητοποίηση του νησιού και συζητάει μόνο να παραχωρεί όλο και περισσότερες τοπικές ελευθερίες.

🔎Ένα από τα οικονομικά κλειδιά, που εξελίσσεται σε διαχρονικό αβαντάζ της Γαλλίας, είναι ότι τα γύρω νησιά έχουν σαφώς μικρότερο κατά κεφαλήν εισόδημα και η γαλλική βοήθεια, άμεση και έμμεση, βοηθάει τον πληθυσμό να ζει κάπως καλύτερα από τους γείτονες. Αυτό, όμως, δεν ισχύει για όλους, παρά τα φορολογικά τεχνάσματα. Σύμφωνα με τη γαλλική φορολογική νομοθεσία, οτιδήποτε «εξάγεται» από τη Μαρτινίκα ακόμα και προς τη μητροπολιτική Γαλλία επιβαρύνεται με τεράστιο φόρο 40%! Αντιμετωπίζεται, δηλαδή, ως προϊόν πολυτελείας. Αυτό βοηθάει στην ενίσχυση του ΑΕΠ (το οποίο είναι 8 δις ευρώ, διόλου ευκαταφρόνητο), αλλά τα περισσότερα λεφτά βέβαια καταλήγουν στις τσέπες των πλούσιων.

12. Ανρί, Ανελκά, Βιλτόρ και… Ντομί!

🔎Οι αθλητικές υποδομές στη Μαρτινίκα είναι γενικά χαμηλού επιπέδου, όμως η σωματοδομή των παιδιών και το ταλέντο που δείχνουν στα σπορ πολλά απ’ αυτά δίνει μια επαγγελματική διέξοδο. Η Μαρτινίκα είναι η πρώτη πατρίδα παικτών που έχουν γράψει μεγάλες στιγμές με τους τρικολόρ στο ποδόσφαιρο, όπως αυτοί που αναφέρουμε στον τίτλο, αλλά και ο Ντιντιέ Ντομί. Στο μπάσκετ δεν είχε ανάλογη κουλτούρα. Πριν τον Ματίας Λεσόρ, που δικαίως αναγνωρίζεται ως το πιο διάσημο μπασκετικό «τέκνο» της Μαρτινίκας, ο πιο γνωστός μπασκετμπολίστας από το νησί είναι ο Ρόνι Τουριάφ, ένας δυνατός σέντερ με 9ετή καριέρα στο NBA, κυρίως όμως από το βάθος του πάγκου. 

13.   Ο Λευκάδιος Χερν και η Μαρτινίκα

🔎Τελευταίο σε αρίθμηση και όχι σε σημασία, η σχέση της Μαρτινίκας με την Ελλάδα. Ο Λευκάδιος Χερν, ένα γνήσιο τέκνο της Λευκάδας (απ’ όπου πήρε και το όνομά του) που εξελίχθηκε στον εθνικό ποιητή της Ιαπωνίας, και τον άνθρωπο που άνοιξε την ζάπλουτη ιαπωνική λογοτεχνία στη Δύση, είχε επισκεφθεί τη Μαρτινίκα κι έμεινε εκεί δύο χρόνια! Το διάστημα 1887-1889 εργαζόταν ως ανταποκριτής ενός αμερικανικού περιοδικού και στο διάστημα που έμεινε εκεί έγραψε και δύο βιβλία. Το 1890, βέβαια, εγκαταστάθηκε στην Ιαπωνία, όπου και μεγαλούργησε.