Ράφα: H πόλη που κόπηκε στα δύο, ο «μπουλντόζας» και οι ελέφαντες

🔎Την εικόνα-φωτογραφία με τη φράση «Αll Eyes on Rafh» ασφαλώς την έχεις δει. Παρ’ ότι δημιουργήθηκε από τεχνητή νοημοσύνη και δεν είναι πραγματική, έχει γίνει η πιο viral εικόνα στην ιστορία του διαδικτύου, με πάνω από 47 εκατομμύρια κοινοποιήσεις. Θέλεις να μάθεις πέντε πράγματα για την ιστορία της πόλης, που συγκεντρώνει πάνω της τα βλέμματα όλης της οικουμένης;

🔎Στη Ράφα αυτή τη στιγμή στοιβάζονται σχεδόν 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι. Ο «επίσημος» πληθυσμός της δεν ξεπερνά τις 170.000. Δηλαδή οι άνθρωποι που βρίσκονται εκεί είναι δεκαπλάσιοι απ’ αυτούς που κατοικούν συνήθως. Και πριν από έναν αιώνα, το 1922, ήταν ένα ταπεινότατο χωριουδάκι με 599 κατοίκους!

🔎Όλοι γνωρίζουμε π.χ. για το Βερολίνο και την Λευκωσία, αλλά ελάχιστοι συνειδητοποιούν ότι ΚΑΙ η Ράφα είναι μια βιαίως διαιρεμένη πόλη, από το 1982 ανήκει η μισή στην Αίγυπτο και η μισή στο Ισραήλ (και από το 2005 και μετά στην Παλαιστινιακή διοίκηση).

🔎Αλλά ας τα πάρουμε από την αρχή.  

🔎Η ιστορία της Ράφα, όμως, σαν πόλη χάνεται στα βάθη των αιώνων. Αναφορές στην πόλη μ’ αυτό το όνομα υπάρχουν ήδη από το 1.500 π.Χ. Η γεωγραφική της θέση είναι κομβική, βρίσκεται ακριβώς στο σημείο όπου το ερημικό τοπίο της άνυδρης χερσονήσου του Σινά υποχωρεί και δίνει τη θέση του στην μεσογειακή βλάστηση και το εύκρατο κλίμα. Παρ’ ότι βρίσκεται σε μια περιοχή πολύ θερμή, ακόμα και τον Αύγουστο η μέση θερμοκρασία εν ξεπερνάει τους 26 βαθμούς Κελσίου.

🔎Στη Ράφα έγινε μια από τις πιο παράξενες μάχες της Ιστορίας. Στις 22 Ιουνίου του 217 π.Χ. συναντήθηκαν εκεί οι στρατοί του Πτολεμαίου Δ’ και του Αντίοχου Γ’, των μεγάλων αυτοκρατοριών της Πτολεμαϊκής Αιγύπτου και των Σελευκιδών. Ο στρατός της Αιγύπτου απέκρουσε τους Σελευκίδες και τους προκάλεσε τεράστιες απώλειες σχεδόν 10.000 στρατιωτών. Αυτή υπήρξε η μοναδική μάχη που έχει καταγραφεί στην ιστορία, στην οποία πολέμησαν σε διαφορετικά στρατόπεδα ελέφαντες από διαφορετικές ηπείρους! Οι αφρικανικοί ελέφαντες των Αιγύπτιων αποδείχτηκαν πιο ανθεκτικοί από τους ινδικούς ελεφαντες των Σελευκιδών.

🔎Πριν τη μουσουλμανική της κατάκτηση, η Ράφα υπήρξε και χριστιανική και εβραϊκή πόλη. Κατά τη διάρκεια της βυζαντινής περιόδου, μάλιστα, ήταν και έδρα μητρόπολης. Εβραίοι εγκαταστάθηκαν εκεί από τον 9^ο αιώνα μ.Χ., αλλά το 1080 όλος ο εβραϊκός πληθυσμός μετακόμισε μαζικά στην σημερινή Ασκελόν του Ισραήλ. Έκτοτε στην περιοχή ζουν αποκλειστικά μουσουλμάνοι.

🔎Παρ’ ότι η περιοχή υπήρξε μέρος πολλών ενιαίων αυτοκρατοριών, ήταν και καθορισμένο σύνορο μεταξύ επαρχιών. Όσο η ευρύτερη περιοχή ήταν κομμάτι των Ρωμαίων, των Βυζαντινών, των Ουμαγιάντ, των Αμπασίντ, η Ράφα ήταν το «σύνορο» μεταξύ των επαρχιών της Συρίας και της Αιγύπτου. Το ίδιο συνέβη και με τους Οθωμανούς. Όταν η Αίγυπτος πέρασε υπό την διοίκηση των Βρετανών, η Ράφα αποτέλεσε πάλι ένα διεθνές σύνορο, ανάμεσα στη Βρετανική και την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η συγκεκριμένη συμφωνία υπογράφηκε το 1906.

🔎Ως εκ τούτου, η Ράφα ήταν η πρώτη πόλη που έπεσε στα χέρια των Βρετανών στην εκστρατεία τους το 1917 εναντίον της (τότε οθωμανικής) επαρχίας της Παλαιστίνης. Μετά την ήττα της στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Οθωμανική Αυτοκρατορία έχασε όλα τα εδάφη της στην περιοχή. Η Παλαιστίνη, όπως είναι γνωστό, μαζί με το σημερινό Ιράκ και την Ιορδανία πέρασαν στα χέρια των Βρετανών, ενώ η Συρία και ο Λίβανος δόθηκαν στους Γάλλους. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στη Ράφα είχε δημιουργηθεί μια σημαντική στρατιωτική βάση, ήταν ο πρώτος μεγάλος οικισμός ανατολικά της διώρυγας του Σουέζ.

🔎Μετά τον πρώτο Αραβο-Ισραηλινό πόλεμο του 1948 η Ράφα, μαζί με όλη την περιοχή που σήμερα ονομάζουμε Λωρίζα της Γάζας, δόθηκε στην Αίγυπτο. Έπαψε πια να είναι συνοριακή περιοχή και η πόλη αναπτύχθηκε και από τις δύο πλευρές της παλιάς γραμμής. Το 1967, στον Πόλεμο των Έξι Ημερών, το Ισραήλ κατέλαβε τη Ράφα και μαζί της όλη τη Χερσόνησο του Σινά, αυτό το τρίγωνο που βρίσκεται ανάμεσα στο Ισραήλ και την Αίγυπτο.

🔎Το 1979 η Αίγυπτος και το Ισραήλ υπέγραψαν συνθήκη ειρήνης, σύμφωνα με την οποία το Ισραήλ «επέστρεψε» το κατεχόμενο Σινά στην Αίγυπτο. Οι δύο πλευρές, όμως, δεν τα βρήκαν στο ποια χώρα θα ελέγχει τη Ράφα. Οπότε προτίμησαν την πιο παράλογη λύση, το κόψιμο της πόλης στα δύο!

🔎Το 1982, που αποχώρησε ο ισραηλινός στρατός από το Σινά, μέσα σε λίγες ημέρες δημιουργήθηκαν ο αιγυπτιακός και ο παλαιστινιακός τομέας της πόλης. Πώς; Με μπουλντόζες! Εκεί που χαράχτηκε το σύνορο μπήκαν μπουλντόζες και κατεδάφισαν τα πάντα, χωρίς να λαμβάνονται υπ’ όψιν ούτε περιουσίες, ούτε καν οικογενειακοί δεσμοί. Παραδοσιακές μεγάλες οικογένειες βρέθηκαν μέσα σ’ ένα βράδυ υπήκοοι διαφορετικών χωρών! Η Ράφα έγινε ένα από τα μόλις τρία συνοριακά περάσματα ανάμεσα στο Ισραήλ και την Αίγυπτο.

🔎Το γεγονός, βέβαια, ότι οι υποδομές της πόλης ήταν κοινές και η περιοχή ήταν αστική δημιούργησε τα προβλήματα που όλοι πια γνωρίζουμε. Ο ισραηλινός στρατός είχε αρχίσει ήδη επιχειρήσεις για την κατεδάφιση κτιρίων, προκειμένου να φτιάξει μια «ουδέτερη ζώνη» στα σύνορα και να ελέγχει το πέρασμα. Ήδη από το 1956 είχε σημειωθεί ένα φρικιαστικό περιστατικό, που ονομάστηκε Η Σφαγή της Ράφα, με στρατιωτικές δυνάμεις του Ισραήλ να σκοτώνουν 111 Παλαιστίνιους (οι 103 απ’ αυτούς πρόσφυγες), τους οποίους αποκάλεσαν «μαχητές φενταγίν».

🔎Δραματικά περιστατικά με θανάτους Παλαιστίνων, κυρίως νεαρών ανδρών αλλά όχι μόνο, καταγράφονταν πολύ συχνά στη Ράφα. Συνήθως περνούσαν χωρίς την παραμικρή διερεύνηση. Το 1989, όταν είχε ξεσπάσει η Πρώτη Ιντιφάντα (εξέγερση) των Παλαιστινίων κατά του κράτους του Ισραήλ, ο θάνατος ενός 22χρονου Παλαιστίνιου έφτασε μέχρι την Κνεσέτ, την ισραηλινή βουλή, με παρέμβαση του τότε υπουργού άμυνας (και μετέπειτα πρωθυπουργού) Γιτζχάκ Ράμπιν. Αλλά δεν έφτασε για να εξιχνιαστεί πώς έγινε το κακό, αλλά σε ποια υπηρεσία υπηρετούσε αυτός που τον σκότωσε, την Συνοριοφυλακή, τον Στρατό ή την Αστυνομία!

🔎Το 2004 ο τότε πρωθυπουργός Αριέλ Σαρόν αποφάσισε μια νέα καταστροφή κτιρίων με μπουλντόζες στη Ράφα, για να «διευρυνθεί» η ουδέτερη ζώνη. Έτσι ονομάστηκε κι αυτός «μπουλντόζας» (bulldozer) από διεθνή ΜΜΕ. Σήμερα αυτή η ουδέτερη ζώνη ξεπερνάει τα 8,5 χιλιόμετρα, αφού και ο αιγυπτιακός τομέας της πόλης (που αριθμεί επισήμως 80.000 κατοίκους) «μεταφέρθηκε» πιο δυτικά. Η αιγυπτιακή κυβέρνηση κατεδάφισε τα σπίτια που βρίσκονταν πιο κοντά στα σύνορα και έχτισε άλλα στην άλλη άκρη της πόλης. Από το 2015 σκάφτηκε και τάφρος, πλάτους 20 μέτρων και βάθους 10 μέτρων, ενώ και το 2021 μετά από συμφωνία με το Ισραήλ αυξήθηκε και η παρουσία του αιγυπτιακού στρατού.

🔎Θεωρητικά, λοιπόν, δεν μπορεί κανείς από τη Ράφα να φύγει προς την Αίγυπτο. Πρακτικά, αυτό γινόταν (και γίνεται ακόμα, όπως υποστηρίζει το Ισραήλ) με τα υπόγεια τούνελ που είχαν σκαφτεί κάτω από τα σύνορα, ώστε να «επικοινωνούν» οι δύο τομείς της πόλης χωρίς έλεγχο. Το πρώτο τέτοιο τούνελ ανακαλύφθηκε από τις ισραηλινές δυνάμεις ήδη από το 1983. Πόσα τέτοια τούνελ υπάρχουν δεν είναι εύκολο να υπολογιστεί. Ο ΟΗΕ μέσω ειδικής υπηρεσίας ανακοίνωσε το 2015 υπήρχαν τουλάχιστον 1.532 «ενεργά» τούνελ!

🔎Τα τούνελ αυτά είναι στο στόχαστρο πια των ισραηλινών δυνάμεων. Μετά το 2007, όταν η Χαμάς πήρε τον πλήρη έλεγχο στη Γάζα, τόσο η Αίγυπτος, όσο και το Ισραήλ «σφράγισαν» τα σύνορά τους, όμως η επικοινωνία ανθρώπων και διακίνηση όπλων και εφοδίων μεταξύ Ράφα και Αιγύπτου συνεχιζόταν κανονικά, παρά τις κατεδαφίσεις και από την Αίγυπτο. Σύμφωνα με την ισραηλινή στρατηγική, όλα τα τούνελ πρέπει να βρεθούν και να εξουδετερωθούν, προκειμένου να εξουδετερωθεί πλήρως η Χαμάς. Γι’ αυτό συνεχίζουν τις επιχειρήσεις, παρ’ ότι στην πόλη έχει στοιβαχτεί πια το 80% του συνολικού πληθυσμού της Γάζας, προφανώς οι περισσότεροι γυναίκες και παιδιά.