Ουρουγουάη: Το πνεύμα των Τσαρούα και τα μυρμήγκια του πάμπλουτου Μουχίκα

 

«Orientales, la Patria o la Tumba! Libertad o con Gloria morir!» Αυτοί είναι οι πρώτοι στίχοι του εθνικού ύμνου της Ουρουγουάης. Την πατρίδα μας ή τον τάφο μας. Ελευθερία ή δοξασμένος θάνατος. Αποκλείεται να μην σας θυμίζει κάτι.

🔎Αυτό το κράτος, το μικρότερο στη Νότια Αμερική, έχει ιστορία και διαδρομή που μοιάζει πολύ με τη δική μας. Ίσως γι’ αυτό να έχει καλλιεργηθεί μια αμοιβαία εκτίμηση, παρά το ότι μας χωρίζουν δεκάδες χιλιάδες χιλιόμετρα. Υπάρχουν και διαφορές, βέβαια, όμως στεκόμαστε πιο πολύ σ’ αυτά που μας ενώνουν.

🔎Με πιο σημαντικό, την ίδια μας την υπόσταση ως έθνη. Κάποιοι τρελοί που ξεσηκώθηκαν και τα έβαλαν με πολύ δυνατότερους σε όλα τα επίπεδα, όμως ήταν αποφασισμένοι. Κι όταν έκαναν έφοδο στη μάχη, ακριβώς αυτό ζητούσαν: Την πατρίδα τους ή το θάνατο. Με τέτοιους ανθρώπους κανένας στρατός δεν μπορεί να τα βάλει.

🔎Έτσι, λοιπόν, η Banda Oriental, η Ανατολική Όχθη, έγινε η Ουρουγουάη. Η οποία πήρε το όνομά της από τον ομώνυμο ποταμό. Και στέκεται για δύο αιώνες παρά τα προβλήματά της, πολλά από τα οποία μοιάζουν με τα δικά μας. Και προοδεύει. Κι έχει εξελιχθεί κοινωνικά στην ισχυρότερη δημοκρατία της περιοχής.

🔎Κατ’ αρχάς, το όνομα. Republica Oriental del Uruguay είναι η επίσημη ονομασία. Δημοκρατία Ανατολικά του Ουρουγουάη (και όχι «Ανατολική Δημοκρατία του Ουρουγουάη», όπως συνήθως μεταφράζεται). Πάει να πει, η έκταση της χώρας βρίσκεται ανατολικά του ποταμού. Από τότε αυτό το ποτάμι, που πηγάζει από τη Βραζιλία και εκβάλει στον Ατλαντικό, ανάμεσα στο Μπουένος Άιρες και το Μοντεβίδεο, ήταν ένα φυσικό σύνορο, που χώριζε επαρχίες. Σήμερα χωρίζει δύο κράτη, την Ουρουγουάη και την Αργεντινή.

🔎Η περιοχή αυτή, παρ’ ότι παραθαλάσσια και… ανατολική, υπήρξε το… Φαρ Ουέστ της Νότιας Αμερικής. Πρώτοι την είδαν οι Πορτογάλοι το 1512, αλλά οι πρώτοι που την κατέλαβαν ήταν οι Ισπανοί. Στα λόγια, βέβαια, καθώς δεν υπήρξε οργανωμένη κατάκτηση. Η περιοχή δεν είχε φυσικό πλούτο, όπως άλλες στη Νότια Αμερική.

🔎Οι Τσαρούα, η ντόπια ινδιάνικη φυλή, αποδείχτηκε πολύ ζόρικη. Ούτε τα μουσκέτα των κατακτητών, ούτε τα γλυκόλογα των Ιησουιτών καλόγερων τους μαλάκωσαν (όπως συνέβη π.χ. με τους Γκουαρανί της Παραγουάης). Γι’ αυτό και, όταν επεκτάθηκε η κυριαρχία των μεγάλων δυνάμεων εκεί, τους εξόντωσαν σχεδόν ολοκληρωτικά. Σήμερα από τα 3,5 εκατομμύρια Ουρουγουανών είναι ζήτημα αν οι 150.000 επικαλούνται άμεση καταγωγή από τους Τσαρούα.

🔎Το πνεύμα αυτό, όμως, το ελεύθερο και επαναστατικό, πέρασε από τους ιθαγενείς στους ζόρικους που εγκαθίσταντο εκεί. Η πρώτη οργανωμένη πόλη, η Κολόνια ντελ Σακραμέντο (σήμερα μια μικρή πόλη 30.000 κατοίκων), θεμελιώθηκε από τους Πορτογάλους το 1680.

🔎To Μοντεβίδεο, η πρωτεύουσα της χώρας, στο έμπα του μεγάλου κόλπου, θεμελιώθηκε αρκετά αργότερα, το 1723. Το όνομα της πόλης σημαίνει, στην κυριολεξία, «Βλέπω Βουνό» (Montem Video)! Το φώναξε ο ναύτης-παρατηρητής που βρισκόταν στον παπαφίγκο, στο καλάθι του ψηλότερου καταρτιού της ναυαρχίδας του Μαγγελάνου, όταν ο ατρόμητος θαλασσοπόρος έψαχνε το νότιο άνοιγμα που συνδέει τον Ατλαντικό με τον Ειρηνικό (και το βρήκε αρκετά νοτιότερα). Ο ναύτης το φώναξε για να του κόψει τις ελπίδες. Το θαλάσσιο άνοιγμα κατέληγε σε ποτάμι, όχι σε ανοιχτή θάλασσα.

🔎Σε λίγα χρόνια, αποδείχτηκε ότι το λιμάνι του Μοντεβίδεο βρισκόταν σε καλύτερη, πιο στρατηγική θέση από την Κολόνια ντε Σακραμένο, γι’ αυτό αναπτύχθηκε πολύ γρηγορότερα. Κι άρχισε να ανταγωνίζεται το λιμάνι που βρισκόταν σχεδόν απέναντι, το Μπουένος Άιρες.

🔎Οι μόνιμοι κάτοικοι ήταν λίγοι, κυρίως μετανάστες από την Ισπανία και την Ιταλία. Η στρατηγική σημασία του Μοντεβίδεο, και της περιοχής γενικότερα, αποδείχτηκε όταν το 1806, κατά τη διάρκεια των Ναπολειόντειων Πολέμων, η Βρετανία εξαπέλυσε επίθεση και στο Μοντεβίδεο και στο Μπουένος Άιρες. Το Μοντεβίδεο βρέθηκε υπό αγγλική κυριαρχία για λίγους μήνες το 1807, όμως παρέμεινε ισπανικό.

🔎Στις αρχές του 19^ου αιώνα, όταν η κυριαρχία της Ισπανίας στη Νότια Αμερικη ξηλωνόταν, οι κρεολοί του Μπουένος Άιρες και των επαρχιών που αποτελούν τη σημερινή Αργεντινή, και την Ουρουγουάη, αποφάσισαν να αυτοοργανωθούν. Προέκυψε, όμως, ένα ζήτημα: Τι κράτος θα έφτιαχναν; Ομοσπονδιακό ή ενιαίο; Οι του Μπουένος Άιρες δεν το συζητούσαν καν, ήθελαν τις αποφάσεις για λογαριασμό τους.

🔎Εκεί αναδείχτηκε η φιγούρα του Χοσέ Γερβάσιο Αρτίγκας, του πατέρα της Ουρουγουάης. Ο οποίος, διαποτισμένος από την αίσθηση ελευθερίας που απέπνεε η περιοχή, πρότεινε ένα ομοσπονδιακό σύστημα διακυβέρνησης για όλη την περιοχή. Εκτός από την Ουρουγουάη, τον ακολούθησαν στην αρχή και οι γειτονικές επαρχίες. Οι οποίες, όμως, σύντομα υποτάχθηκαν στην κυβέρνηση του Ρίο Ντε Λα Πλάτα, που αργότερα μετονομάστηκε σε Αργεντινή.

🔎Ο Αρτίγκας τα’ σπασε οριστικά με το Μπουένος Άιρες το 1815, κατέλαβε το Μοντεβίδεο και οργάνωσε στρατό από ντόπιους. Οι του Ρίο ντε Λα Πλάτα υποχώρησαν, όμως την ίδια στιγμή άνοιξε η όρεξη των Πορτογάλων, που βρίσκονταν δίπλα, στη Βραζιλία. Το 1816 ο οργανωμένος πορτογαλικός στρατός εισέβαλε στην σημερινή Ουρουγουάη και την κατέλαβε, μετατρέποντάς τη σε επαρχία.

🔎Η Βραζιλία απέκτησε την ανεξαρτησία της από την Πορτογαλία το 1822. Προφανώς ήθελε να κρατήσει όλα τα εδάφη της, όμως η κυρίως ισπανόφωνη νότια επαρχία είχε πια πάρει την απόφασή της: Πόλεμος μέχρις εσχάτων.

🔎Κράτησε 500 ημέρες αυτός ο πόλεμος. Γεμάτος από αμυντικά, κυρίως, ανδραγαθήματα των πρώτων αυτών Ουρουγουανών, απέναντι σε πολύ πιο οργανωμένο και πολυάριθμο στρατό. Το 1828 η Βραζιλία αποφάσισε να μην ασχοληθεί άλλο. Το 1828 υπογράφηκε η συνθήκη του Μοντεβίδεο, με την οποία η Ουρουγουάη αποκτούσε την ελευθερία της. Το πρώτο της σύνταγμα το απέκτησε τον Ιούλιο του 1830.

🔎Δεν πέρασαν λίγα χρόνια και ξεκίνησε ένας αιματηρός και μακροχρόνιος εμφύλιος πόλεμος. Ο οποίος ήταν κομβικός για τη συνέχεια της χώρας. Οι δύο παραδοσιακές παρατάξεις ήταν οι «φεντεραλιστές» συντηρητικοί Μπλάνκος (Λευκοί), κυρίως μεγαλοτσιφλικάδες της επαρχίας, που τους υποστήριζε η Βραζιλία, και οι «ενωτικοί» φιλελεύθεροι Κολοράδος («Έγχρωμοι»), κυρίως έμποροι και αστοί του Μοντεβίδεο, που υποστηρίζονταν από την Αργεντινή.

🔎Μια μάχη συμφερόντων, που έβαλε στη μέση το λαό και απομείωσε κι άλλο τον ήδη ισχνό πληθυσμό της χώρας (ούτε 75.000 δεν ήταν)! Παρ’ όλα αυτά, η χώρα έμεινε όρθια και ανεξάρτητη. Οι Κολοράδος νίκησαν, αλλά αυτές οι παρατάξεις διαίρεσαν τη χώρα για δεκαετίες. Άργησε να καταλάβει ο απλός λαός ποια δύναμη είχε. Και οι γειτονικές μεγάλες χώρες, η Αργεντινή και η Βραζιλία, αλλά και η Βρετανία επηρέαζαν καταστάσεις κι έκαναν παρεμβάσεις. 

🔎Οι Κολοράδος και οι Μπλάνκος μοίραζαν τα διαμερίσματα της χώρας μεταξύ τους και τις έδρες της βουλής. Παράλληλα, όμως, ο πληθυσμός της χώρας αυξανόταν δραματικά από κύματα μεταναστών, κυρίως από Ιταλία και Ισπανία.

🔎Μέχρι τη δεκαετία του 1930 η ιστορία της χώρας έκανε κύκλους ανάμεσα στις εμφύλιες πολεμικές συρράξεις (οι Μπλάνκος ζητούσαν το δίκιο τους με τα όπλα) και την οικονομική ανάπτυξη που έφεραν στη χώρα οι μετανάστες. Το Μοντεβίδεο αναπτύχθηκε τόσο πολύ, που σήμερα φιλοξενεί πάνω από τον μισό πληθυσμό της χώρας.

🔎Μετά το 1930 και υπό την ασφυκτική κοινωνική πίεση, άρχισαν να λαμβάνονται κάποια μέτρα για τους απλούς εργάτες. Παρά την έλλειψη βαριάς βιομηχανίας, η Ουρουγουάη πρόκοψε λόγων της αγροτικής της παραγωγής (σήμερα είναι από τις πρώτες χώρες στον κόσμο σε παραγωγή σόγιας), την κτηνοτροφία της (αντίστοιχη με της Αργεντινής, αν και όχι τόσο διάσημη) και της ναυτιλίας της λόγω του στρατηγικού λιμανιού του Μοντεβίδεο.

🔎Σημαντικό για τη χώρα, όπως και γενικότερα για τη Νότια Αμερική, είναι ότι έμεινε ανέγγιχτη από τους δύο παγκοσμίους πολέμους. Η οικονομία συνέχισε να δουλεύει και να αναπτύσσεται. Παράλληλα, όμως, άρχισε να αναπτύσσεται και ένα γερό εργατικό κίνημα. Το οποίο βρήκε έκφραση μέσω μιας οργάνωσης που έμεινε στην ιστορία: Των Τουπαμάρος.

🔎H ιδέα ήλθε από την Κούβα. Το όνομα, από έναν ιστορικό επαναστάτη στο Περού, τον Τουπάκ Αμάρου. Μια ακροαριστερή οργάνωση, με επικεφαλής έναν δικηγόρο και συνδικαλιστή, τον Ραούλ Σεντίκ, και μέλη απλούς ανθρώπους της εργατιάς και της αγροτιάς, όπως ο μετέπειτα πρόεδρος και Μουχίκα.

🔎Το βασικό σύνθημα ήταν «οι λέξεις μας χωρίζουν, οι πράξεις μας ενώνουν». Ληστείες σε τράπεζες και σούπερ μάρκετ και μετέπειτα διανομή των χρημάτων και των τροφίμων στους φτωχούς του Μοντεβίδεο. Όσο η κυβέρνηση στένευε τον κλοιό, τόσο σκλήραινε τη στάση της και η οργάνωση, με απαγωγές, κατάληψη μιας ολόκληρης πόλης και δολοφονίες.

🔎Ως το 1972 το πράγμα είχε πάρει τη μορφή ανοιχτού πολέμου. Το 1973 η χώρα σύρθηκε στη δικτατορία, ήδη από το 1968 βρισκόταν σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, πολλά άρθρα του συντάγματος σε αναστολή. Τα περισσότερα ηγετικά μέλη των Τουπαμάρος συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν. Ο Μουχίκα πέρασε 14 χρόνια στη φυλακή, τα περισσότερα σε πλήρη απομόνωση, παρέα μόνο με μυρμήγκια. ; Όπως χαρακτηριστικά έλεγε, με αυτά έκανε τις σπουδαιότερες φιλοσοφικές συζητήσεις. Η Ουρουγουάη τότε έγινε η χώρα με τους περισσότερους κατά κεφαλήν πολιτικούς κρατούμενους στον κόσμο.

🔎Η δημοκρατία αποκαταστάθηκε το 1985, ωστόσο οι Κολοράδος πήραν και πάλι την εξουσία. Πλέον, όμως, οι Τουπαμάρος είχαν εξελιχθεί σε λαϊκό κίνημα, διαλύθηκαν ως οργάνωση και εντάχθηκαν στο Ευρύ Μέτωπο (Frente Amplio), παράταξη που καλύπτει από την κεντροαριστερά ως τις παρυφές της ακροαριστεράς. Από εκεί προέρχονται οι τέσσερις στους τελευταίους πέντε προέδρους της χώρας.

🔎Ο πιο διάσημος, βέβαια, απ' αυτούς είναι ο Χοσέ "Πέπε" Μουχίκα. Ένας αγρότης που έγινε επαναστάτης όχι για να κερδίσει ο ίδιος, αλλά για να βοηθήσει τους πολλούς. Τον αποκάλεσαν, μάλλον ειρωνικά, "φτωχότερο πρόεδρο του κόσμου". Ο ίδιος δίδαξε πώς να είσαι ευχαριστημένος και να αισθάνεσαι πάμπλουτος με λίγα υλικά αγαθά. Κι αυτή είναι η μεγαλύτερή του παρακαταθήκη.

🔎H κοινωνία της Ουρουγουάης έχει προχωρήσει πολύ. Η χώρα χαρακτηρίζεται ως "πλήρης δημοκρατία", ήταν η πρώτη στον κόσμο που απενοχοποίησε τη χρήση κάνναβης, το γάμο των ομόφυλων ζευγαριών και τις αμβλώσεις. Βρίσκεται στις πρώτες θέσεις στους δείκτες κυβερνητικής διαφάνειας, οικονομικής ελευθερίας και εισοδηματικής ισότητας. Δεν διαφέρει, δηλαδή, σε τίποτα από μια ανεπτυγμένη ευρωπαϊκή χώρα. 

Μαχαραγιάδες, νιζάμηδες, Γάλλοι, Πορτογάλοι: Η απίστευτη ιστορία «ενοποίησης» Ινδίας και Πακιστάν

O ακήρυχτος πόλεμος που έχει ξεσπάσει μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν στην αμφισβητούμενη περιοχή του Κασμίρ μοιάζει μια «τυπική» συνοριακή διαμάχη μεταξύ δύο γειτονικών κρατών. Για σχεδόν 80 χρόνια έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε στους παγκόσμιους χάρτες την Ινδία και το Πακιστάν σαν δύο «ενιαία» κράτη, μάλιστα με μια διαμορφωμένη εθνική συνείδηση. Έχουμε συνηθίσει να αποκαλούμε τους κατοίκους τους «Ινδούς» και «Πακιστανούς».

🔎Δεν ήταν πάντα έτσι. Για την ακρίβεια, δεν ήταν καθόλου έτσι όχι στα αρχαία χρόνια ή πριν από αιώνες, αλλά και μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το όχι πολύ μακρινό 1947! Μια απίστευτη ιστορία «ενοποίησης», μάλλον «ομογενοποίησης», που όμοιά της δεν είχε ζήσει η ανθρωπότητα, έγινε μέσα σε λίγα χρόνια. Πότε με το καλό και πότε με το άγριο.

🔎Εκεί βρίσκεται και ο πυρήνας της διαμάχης για το Κασμίρ. Σ’ αυτή τη λογική ενοποίησης με το ζόρι και του δόγματος «χωρίζουμε τα κράτη ανάλογα με τη θρησκεία», η οποία φυσικά δεν γινόταν να ισχύει πάντα. Αλλά δεν μπορούσε να περιέχει και… εξαιρέσεις. Όλοι συμφωνούσαν σ’ αυτό. Η παραμικρή εξαίρεση θα άνοιγε έναν ασκό συγκρούσεων, από την οποία δεν θα μπορούσε κανείς να ξεφύγει.

🔎Πώς «ομογενοποιήθηκαν», λοιπόν, η Ινδία και το Πακιστάν; Μια ιστορία πολύ διδακτική για το πώς χαράζουν τα σύνορα οι «μεγάλοι» όπως τους βολεύει.

🔎Για να ξεκινήσουμε, πρέπει να πάμε λίγο πίσω. Στην εποχή που η τεράστια περιοχή της Ινδίας (που περιλαμβάνει τη σημερινή Ινδία, αλλά και το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές) ήταν υπό τον έλεγχο των Βρετανών. Λάθος!

🔎Δεν ήταν μόνο Βρετανοί που είχαν ινδικά εδάφη, παρ’ ότι βέβαια ασκούσαν εξουσία σε πάνω από το 95% του εδάφους. Άλλες δύο αποικιακές δυνάμεις, η Γαλλία και η Πορτογαλία, είχαν υπό τον έλεγχό τους μικρές κουκίδες γης, αλλά σε πολύ στρατηγικά σημεία, για το εμπόριο και όχι μόνο. Μ’ αυτά θα ασχοληθούμε αργότερα.

🔎Τι είδους διοίκηση ασκούσαν οι Βρετανοί; Δύο ειδών. Την «άμεση» και την «έμμεση». Ειδικά τους πρώτους δύο αιώνες, όταν κατακτούσαν μια περιοχή, συνήθιζαν να βάζουν Άγγλο διοικητή, εκπαίδευαν ντόπιους για την κατώτερη διοίκηση, και φυσικά, διατηρούσαν την τάξη με δικό τους στρατό.

🔎Με τον καιρό, όμως, αυτό κρίθηκε ασύμφορο. H περιοχή που βρισκόταν υπό τον έλεγχό τους αντιστοιχεί περίπου σε… 35 Ελλάδες! Έτσι αποφάσισαν να δοκιμάσουν και την «έμμεση» εξουσία και σκέφτηκαν τα «πριγκιπικά κράτη» (princely states).

🔎Τι ήταν αυτά; Εδάφη που πριν απ’ αυτούς τα διοικούσαν τοπικοί κληρονομικοί ηγεμόνες. Οι οποίοι είχαν κυρίως τον τίτλο του μαχαραγιά (από τις ινδικές λέξεις «μάχα» μεγάλος και «ράτζα» βασιλιάς). Κάποιοι απ’ αυτούς τους «μεγάλους βασιλιάδες» ήταν όντως μεγάλοι, διοικούσαν μεγάλες περιοχές. Το Χαϊντεραμπάντ π.χ. στην κεντρική Ινδία είχε έκταση 214.000 τ.χλμ., σχεδόν 1,5 Ελλάδα. Ή το Κασμίρ, η σημερινή «κόκκινη περιοχή», έχει έκταση σχεδόν 130.000 τ.χλμ., ακριβώς όση η χώρα μας.

🔎Οι περισσότεροι, όμως, απ’ αυτούς τους «μεγάλους βασιλιάδες» είχαν υπό τον έλεγχό τους πολύ μικρότερες εκτάσεις. Κάποιοι διοικούσαν μόλις μερικά χωριά! Κι όμως, οι Βρετανοί άρχισαν αθρόα να αναγνωρίζουν την εξουσία αυτών των κληρονομικών μοναρχιών, για να κάνουν τη δουλειά τους πιο εύκολα και πιο οικονομικά. Σύναψαν συμφωνίες «συμμαχίας» με τους μαχαραγιάδες, και τους άφησαν να διοικούν τα εδάφη τους όπως και πρώτα, υπό έναν όρο: Ότι σε θέματα εξωτερικής πολιτικής αποφασίζει η Βρετανία, δεν μπορούν να κάνουν του κεφαλιού τους.

🔎Η τακτική αυτή μεγάλωσε τόσο πολύ που ακόμα και στα μέσα του 20^ου αιώνα στο σώμα της βρετανικής Ινδίας υπήρχαν εκατοντάδες τέτοια «πριγκιπικά κράτη»! Ακόμα και επίσημες πηγές, όπως π.χ. η εγκυκλοπαίδεια Britannica, δεν προσδιορίζουν ακριβή αριθμό. Ήταν κάτι μεταξύ του 562 και 635! Χαμός.

🔎Το πρόβλημα μ’ αυτά τα «πριγκιπικά κράτη» εντάθηκε περισσότερο μετά τη δεκαετία του 1920. Όταν πλέον άρχισε να διαμορφώνεται ο ινδικός εθνικισμός και ο μεγάλος Μαχάτμα Γκάντι, ο οποίος είχε ήδη αναδειχτεί σε ηγέτη, τόλμησε να διατυπώσει κάτι που ούτε περνούσε από το μυαλό των Βρετανών: Ότι η Ινδία ήταν μια «ενιαία περιφέρεια» κι έτσι έπρεπε να κυβερνηθεί όταν αυτοί θα έφευγαν.

🔎Αδιανόητο, όντως. Μια περιοχή τεράστια σε έκταση, με εθνολογικές διαφορές τεράστιες, με γλώσσες εκατοντάδες και πολλές τόσο διαφορετικές μεταξύ τους, με πολιτισμούς διαφορετικούς, με ιστορία μακραίωνη, πώς θα μπορούσαν να ενωθούν σε ένα κράτος; Ο Γκάντι στηρίχθηκε στη «συγκολλητική ουσία» της θρησκείας, του ινδοϊσμού, που κυριαρχεί μεν, αλλά δεν υπάρχει μόνο αυτός.

🔎Οι μουσουλμάνοι φυσικά αντέδρασαν κι αμέσως έφτιαξαν τις δικές τους οργανώσεις. Που, πολύ απλά, υποστήριζαν ότι ως ετερόδοξοι βρίσκονταν έξω από αυτή τη συγκολλητική ουσία και ζήτησαν, απαίτησαν μάλλον, να δημιουργηθεί μια εθνική εστία και γι’ αυτούς, στις περιοχές που έχουν πλειοψηφία.

🔎Φυσικά, σ’ αυτό το χάος μιας ολόκληρης υπο-ηπείρου υπήρχαν κι άλλες θρησκείες. Οι βουδιστές, οι χριστιανοί (όσο κι αν δεν το γνωρίζουμε, αποτελούν και σήμερα πλειοψηφία σε ορισμένες πολιτείες στα ανατολικά της χώρας), οι Σιχ. Οι δικές τους φωνές, βέβαια, για δικά τους κράτη πνίγηκαν.

🔎Έτσι μπήκε ο σπόρος του χωρισμού της Ινδίας ως γεωγραφικής περιοχής σε δύο κρατικές οντότητες, την Ινδία όπου θα βρίσκονταν οι ινδοϊστές και το Πακιστάν για τους μουσουλμάνους. Ακόμα και ιστορικές περιοχές που ήταν ενιαίες γεωγραφικά, όπως η Βεγγάλη στα ανατολικά και το Πουντζάμπ στα δυτικά, χωρίστηκαν ανάλογα με τον θεό ή τους θεούς που προσκυνούσαν οι κάτοικοί τους.

🔎Με τις περιοχές «άμεσης» διοίκησης, βέβαια, το πράγμα ήταν εύκολο. Με τα «πριγκιπικά κράτη» τι θα γινόταν; Οι κάθε λογής μαχαραγιάδες, νιζάμηδες και χαν κλήθκαν να «αποφασίσουν» αν θα «ενσωματωθούν» στην Ινδία ή το Πακιστάν, ενόψει της ανεξαρτησίας των δύο κρατών τον Αύγουστο του 1947.

🔎Ευγενικό, βέβαια, αυτό το ρήμα «αποφασίζουν». Θεωρητικά μόνο η απόφαση ήταν δική τους. Στην πράξη, η απόφαση είχε ληφθεί από τους Βρετανούς κι αυτοί θα έπρεπε να πειθαρχήσουν. Φανταστείτε τους ανώτερους Βρετανούς αξιωματούχους, όπως π.χ. ο αντιβασιλιάς Λόρδος Μαουντμπάντεν, να προσπαθούν να πείσουν όχι έναν και δύο, αλλά εκατοντάδες τέτοιους μαχαραγιάδες να μην προβάλλουν αντιρρήσεις.

🔎Στις περισσότερες περιπτώσεις, βέβαια, το πράγμα εξελίχθηκε όπως αναμενόταν. Οι μαχαραγιάδες πείστηκαν να εγκαταλείψουν την εξουσία τους, αρκεί να τους έμεναν τα τεράστια πλούτη που’ χαν συγκεντρώσει οι οικογένειές τους ανά τους αιώνες. Ο Μαουντμπάντεν το επέτρεψε, ήταν το δώρο του στη δική τους συναίνεση.

🔎Πολλά «πριγκιπικά κράτη», τα μικρότερα κατά κανόνα, υπέγραψαν συνθήκες «ενσωμάτωσης» σε Ινδία και Πακιστάν πριν ακόμα την ανεξαρτησία τους. Ούτως ή άλλως δεν υπήρχε θέμα, γιατί και ο μονάρχης και η πλειοψηφία των κατοίκων ήταν της κυριαρχούσας θρησκείας της περιοχής. Τι συνέβη, όμως, με τις εξαιρέσεις;

🔎Κάποια «πριγκιπικά κράτη» που βρίσκονταν ακριβώς πάνω ή κοντά στις νέες συνοριακές γραμμές, όπως το Τζουναγκάντ, έβαλαν τα εδάφη τους σε πλειστηριασμό. Τι μου δίνεις εσύ Ινδία για να υπογράψω; Μήπως το Πακιστάν μου προσφέρει περισσότερα; Και κάποιοι πολύ δυνατοί, όπως το Χαϊντεραμπάντ, το Κασμίρ και το χανάτο του Καλάτ (στην σημερινή περιοχή Βελουχιστάν του Πακιστάν) δεν δέχονταν να αφήσουν την εξουσία τους. Προτιμούσαν να αναγνωριστούν ως ανεξάρτητα κράτη από τους Βρετανούς.

🔎Στο Κασμίρ δε, υπήρχε το εξής παράξενο: Η πλειοψηφία των κατοίκων, ειδικά στο δυτικό τμήμα, ήταν μουσουλμάνοι. Αλλά ο κληρονομικός μονάρχης ήταν ινδοϊστής! Σ’ αυτή την ιδιαιτερότητα πάτησε και δήλωσε ότι προτιμά να μην είναι ούτε με τον ένα, ούτε με τον άλλο. Τόσο η Βρετανία, όσο και η Ινδία του έκοψαν το βήχα. Δεν αναγνώριζαν καμία εξαίρεση.

🔎Ήδη από το 1948, κι ενώ ο μαχαραγιάς του Κασμίρ ήταν ακόμα αναποφάσιστος για το τι θα κάνει, το Πακιστάν ώθησε τους μουσουλμάνους της περιοχής να ξεσηκωθούν και να ενσωματώσουν οι ίδιοι την περιοχή στο Πακιστάν. Ο μαχαραγιάς, τρομοκρατημένος, κατέφυγε στο Νέο Δελχί της Ινδίας και, με τον κίνδυνο πια να χάσει όχι μόνο την εξουσία, αλλά και τα πλούτη του, υπέγραψε την συνθήκη «ενσωμάτωσης» στην Ινδία. Ο πακιστανικός στρατός, όμως, αρνήθηκε να εγκαταλείψει τα εδάφη που είχε καταλάβει μέχρι τότε, τα οποία αποκαλεί και σήμερα «Αζάντ Κασμίρ», δηλαδή «Ελεύθερο Κασμίρ».

🔎Για τις άλλες περιοχές, ειδικά για το Χαϊντεραμπάντ με τον ξεροκέφαλο νιζάμη, που είχε και πλούτη και στρατό δικό του, η Ινδία επιστράτευσε τις απειλές. Είχαν εξαγγείλει από πριν ότι οποιαδήποτε περιοχή που δεν δεχόταν να «ενσωματωθεί» θα θεωρούνταν εχθρική. Άρχισαν να απομονώνουν υποδομές π.χ. την παροχή ρεύματος και καυσίμων, τις ταχυδρομικές υπηρεσίες κτλ.

🔎Ο νιζάμης πείστηκε, αφού έκανε επαφές και με τους Βρετανούς και είδε ότι δεν θα τον υποστήριζαν. Η περιοχή του, άλλωστε, δεν είχε διέξοδο στη θάλασσα, για να ελπίζει σε αυτόνομο εφοδιασμό. Ακριβώς τα ίδια έκανε και το Πακιστάν με τον χαν του Καλάτ, ένα μεγάλο «πριγκιπικό κράτος» που είχε ανακηρύξει, μάλιστα, την ανεξαρτησία της περιοχής του στις 15 Αυγούστου 1947, τη μέρα δηλαδή που «δημιουργήθηκαν» Ινδία και Πακιστάν!

🔎Μέσα σε λίγα χρόνια, λοιπόν, άλλαξε με απίθανο τρόπο όλος ο διοικητικός χάρτης της Ινδίας. Οι περιοχές που ενσωματώθηκαν στην αρχή διατήρησαν τα σύνορά τους, όμως το 1956 έγινε μια ριζική αναδιάρθρωση. Χαράχτηκαν νέα σύνορα για τις πολιτείες, με βάση πια την κυρίαρχη γλώσσα των κατοίκων.

🔎Το τελευταίο κομμάτι της ενσωμάτωσης αφορούσε τις μικρές μεν, αλλά στρατηγικές περιοχές που ήταν υπό τον έλεγχο άλλων αποικιακών δυνάμεων. Το 1954, όταν οι Γάλλοι έχασαν τα εδάφη τους στην Ινδοκίνα, «μεταβίβασαν» στην Ινδία και τις πέντε μικρές περιοχές που κατείχαν κυρίως στις νότιες ακτές για εμπορικούς σκοπούς. Το παράξενο είναι ότι αυτές οι περιοχές αποτελούν μέχρι σήμερα ανεξάρτητη διοικητική ενότητα, μια από τις «περιοχές της Ένωσης» (union territory), που διοικείται απευθείας από το Νέο Δελχί.

🔎Αργότερα, το 1961, σταμάτησαν να υπάρχουν και οι τελευταίες αποικιακές κτήσεις στη σύγχρονη Ινδία, που ήταν των Πορτογάλων για πάνω από τέσσερις αιώνες. Συγκεκριμένα η περιοχή της Γκόα (που έγινε διάσημη τις τελευταίες δεκαετίες παγκοσμίως για τη μουσική της) και μερικές άλλες παραθαλάσσιες περιοχές βρίσκονταν εξαρχής στο μάτι των Ινδών.

🔎Οι Πορτογάλοι, υπό το δικτατορικό καθεστώς του Σαλαζάρ τότε, αρνούνταν κάθε διαπραγμάτευση και υποστήριζαν ότι οι περιοχές αυτές ήταν «υπερπόντιες επαρχίες» της Πορτογαλίας και όχι αποικίες. Τελικά, με μια επιχείρηση αστραπή που κράτησε μόλις 36 ώρες και συνάντησε ελάχιστη αντίσταση, η Ινδία κατέλαβε στο άψε-σβήσε όλα τα πορτογαλικά εδάφη στην Ινδία.

Πώς δημιουργήθηκε το Βατικανό; Παπικά Κράτη, δωρεές, πόλεμοι και αιχμαλωσίες

 

 

Αν το δει κάποιος σήμερα, μοιάζει αδιανόητο: Τα περισσότερα κράτη της γης αναγνωρίζουν ως κρατική οντότητα ένα σύνολο κτιρίων στη μέση της Ρώμης (παλάτι, εκκλησία και μουσείο) με την πλατεία και τους κήπους που τα περιβάλλουν. Αυτό είναι το Κράτος της Πόλης του Βατικανού, το πιο μικρό σε έκταση ανεξάρτητο κράτος του πλανήτη, λιγότερο από μισό τετραγωνικό χιλιόμετρο.

🔎Η ύπαρξη αυτού του κράτους, βέβαια, είναι απόλυτα συμβολική: Θυμίζει σε όλους ότι ο πάπας, ο θρησκευτικός αρχηγός πάνω από 1,5 δισεκατομμυρίου ανθρώπων, έχει και κοσμική εξουσία. Κολοβωμένη μεν, αλλά υπαρκτή, αναγνωρισμένη με διεθνείς συνθήκες και με ένα πανίσχυρο ρασοφορικό διπλωματικό σώμα (το Βατικανό δεν έχει πρέσβεις, έχει νούντσιους).

🔎Μια ματιά στην ιστορία, όμως, θα μας πείσει ότι δεν ήταν πάντα έτσι. Το Βατικανό είναι το ελάχιστο κομμάτι που απέμεινε από τα λεγόμενα «Κράτη της Εκκλησίας» (Status Ecclesiasticus στα λατινικά, την επίσημη γλώσσα του Βατικανού), ή Παπικά Κράτη, όπως τα γνωρίζουμε οι Έλληνες κι είναι καταγεγραμμένα στους ιστορικούς μας χάρτες.

🔎Η ιστορία των Παπικών Κρατών, από την ίδρυση ως την εξαϋλωσή τους και τη δημιουργία του Βατικανού, είναι πολύ… διδακτική. Περιλαμβάνει τα πάντα: Απειλές, μηχανορραφίες, πονηριές, θρησκοληψία. Και φυσικά… φιλοδοξία. Τα ακριβώς αντίθετα, δηλαδή, απ’ αυτά που δίδαξε ο Ιησούς Χριστός όσο περπάτησε στη γη.

🔎Δεν τα μάθαμε αυτά στην ιστορία, οπότε δεν τα γνωρίζουμε. Ποιος έχει συνειδητοποιήσει, δηλαδή, ότι μέχρι και πριν από 1,5 αιώνα, όχι στην απώτερη αρχαιότητα, ο πάπας ήταν για πάνω από 1.000 χρόνια (!) κοσμικός κυρίαρχος μιας περιοχής με έκταση το 1/3 της Ελλάδας; Και πώς… ξέπεσε να ελέγχει μόνο μισό τετραγωνικό χιλιόμετρο;

🔎Ιδού, λοιπόν, τα γεγονότα. Από την αρχή.

🔎Ας ξεκινήσουμε με μερικά ψήγματα θεολογικής ιστορίας. Στην ιστορία μάθαμε ότι ο διαχωρισμός των δύο εκκλησιών (Ανατολικής Ορθόδοξης και Ρωμαιοκαθολικής) επισημοποιήθηκε με το σχίσμα το 1054. Οι διαφορές, όμως, που δεν ήταν κυρίως θεολογικές, αλλά διοικητικές και πολιτικές, ξεκίνησαν από πολύ νωρίτερα.

🔎Από το 313 μ.Χ. που ο Μέγας Κωνσταντίνος αναγνώρισε τη χριστιανική θρησκεία ως επίσημη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και της έδωσε θεσμικό ρόλο, ξεκίνησε μια άτυπη μάχη για την κουτάλα της εξουσίας, την οποία πια επεδίωκε και το θρησκευτικό ιερατείο.

🔎Ως τότε η Ρώμη είχε πρωτεία που δεν αμφισβητούνταν, όμως η μεταφορά της πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινούπολη την κλόνισε. Στην ουσία πια υπήρχαν δύο ισχυροί πόλοι. Με τον καιρό αναπτύχθηκαν και σημαντικές θεολογικές διαφορές, οι οποίες οδήγησαν στο σχίσμα.

🔎Όσο οι δυτικοί προέτασαν το λεγόμενο «πρωτείο του Πέτρου» (δηλαδή ότι η εκκλησία της Ρώμης δημιουργήθηκε από τον αγαπημένο μαθητή του Ιησού, οπότε οι διάδοχοί του επίσκοποι Ρώμης είχαν θεόθεν εξουσία) και οι ανατολικοί τη συνοδικότητα (ότι δηλαδή οι όποιες αποφάσεις έπρεπε να λαμβάνονται συνολικά και όχι από έναν), τόσο βάθαινε το ρήγμα.

🔎Όσο ο επίσκοπος (και μετέπειτα πατριάρχης) Κωνσταντινούπολης είχε δίπλα του τον αυτοκράτορα, τον οποίο έλεγχε ως έναν βαθμό, δεν είχε ανάγκη απ’ αυτό που λέμε κοσμική εξουσία. Την ασκούσε δι’ αντιπροσώπου.

🔎Στη Ρώμη, όμως, ειδικά μετά την πτώση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (476 μ.Χ.) προέκυψε πραγματικό ζήτημα κοσμικής εξουσίας. Το οποίο κάλυψε η εκκλησία. Η Ρώμη και κάποιες περιοχές της κεντρικής Ιταλίας τυπικά ανήκαν στο Βυζάντιο (αναφέρουμε τον όρο για λόγους ευκολίας αντί της ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας), όμως διοικούνταν απευθείας από τον πάπα.

🔎Στα μέσα του 8^ου αιώνα (751 μ.Χ.) η πόλη της Ραβένας, η έδρα του βυζαντινού έξαρχου, πέφτει στα χέρια των Λομβαρδών (τότε τους ονόμαζαν Λογγομβάρδους), που κατέβαιναν από το βορρά με άγριες διαθέσεις. Και απειλούσαν, βέβαια, να φτάσουν μέχρι τη Ρώμη και να καταλύσουν την εξουσία του πάπα.

🔎Ο τότε πάπας Στέφανος Β’ βλέποντας ότι οι βυζαντινοί δεν μπορούσαν να τον προστατέψουν, στράφηκε αποφασιστικά προς τη δύση. Ζήτησε τη βοήθεια του Πιπίνου του Βραχύ (Pippinus Brevis), του βασιλιά των Φράγκων και πρώτου της δυναστείας των Καρολιδών.

🔎Ο Πιπίνος μυρίστηκε πολλά οφέλη απ’ αυτή τη συμμαχία και δεν έκανε λάθος. Με δύο εκστρατείες (754 και 756) κατά των Λοβδαρδών τους έκοψε τη φόρα προς το νότο. Κι επειδή, όπως αναφέραμε, δεν υπήρχε καθαρή πολιτική εξουσία τότε εκεί, βρέθηκε ξαφνικά με κάποιες εκτάσεις στην κεντρική Ιταλία που δεν είχαν γεωγραφική σχέση με τα δικά του εδάφη.

🔎Έτσι προέκυψε η λεγόμενη Δωρεά του Πιπίνου. Ο οποίος αποφάσισε να μεταβιβάσει τα εδάφη που κατέλαβε απευθείας στον πάπα. Με αντάλλαγμα την παπική (άρα και θεϊκή) αναγνώριση της κυριαρχίας του στους Φράγκους.

🔎Εκτός από την περιοχή της Ρώμης (το Λάτιο), η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία βρέθηκε με μια έκταση σχεδόν 44.000 τ.χλμ. που περιλαμβάνει τις σημερινές ιταλικές επαρχίες της Ούμπρια, της Μάρκε, της Ρομάνια και την λεγόμενη Κοιλάδα του Τίβερη. Από το 756, λοιπόν, ιδρύθηκαν κι επισήμως τα Παπικά Κράτη.

🔎O συμβολισμός της συμμαχίας ολοκληρώθηκε το 800 μ.Χ. Ο γιος του Πεπίνου, ο Κάρολος ο Μέγας (Carlo Magno, ο Καρλομάγνος όπως τον έχουμε μάθει) στέφθηκε από τον πάπα Λέοντα Γ’ αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Μια κίνηση που προκάλεσε θύελλα στο Βυζάντιο και απέδειξε ότι η Ρώμη κοιτούσε πλέον οριστικά προς τη δύση και το βορρά, όχι προς την ανατολή.

🔎Από τότε και στο εξής ο εκάστοτε ποντίφικας αντιμετωπιζόταν από τους διάφορους βασιλιάδες, αυτοκράτορες, δούκες και πρίγκιπες της Ευρώπης και ως ίσος προς ίσο (αφού κατείχε εδάφη), αλλά και ως ανώτερος λόγω της θρησκευτικής εξουσίας. Όλοι επιζητούσαν την αποδοχή του για να κυβερνούν τους υπηκόους τους «ελέω Θεού».

🔎Προφανώς αυτή η πνευματική εξουσία μπλέχτηκε τόσο πολύ με την κοσμική, που οι πάπες ανακατεύονταν φανερά ή παρασκηνιακά σε όλες τις διαδοχές, τους πολέμους, τις συγκρούσεις και τις μηχανορραφίες της Ευρώπης. Παράλληλα, όμως, είχαν και προβλήματα να επιβάλουν την εξουσία τους στα δικά τους εδάφη.

🔎Το 1305 εξελέγη πάπας ο Κλήμης Ε’, με γαλλική καταγωγή, μάλιστα από το νότο της Γαλλίας, κοντά στα σύνορα με τη σημερινή Ισπανία. Φοβούμενος ακόμα και για τη ζωή του, δεν ήθελε να μεταβεί στη Ρώμη για να κυβερνήσει. Και προτίμησε την Αβινιόν, μια πόλη που βρισκόταν υπό τη γερή εξουσία της Γαλλίας. Από το 1309 ως το 1377 όλοι οι πάπες κυβέρνησαν από εκεί. Ο πάπας Γρηγόριος ΙΑ’ επέστρεψε στη Ρώμη και ουσιαστικά εδραίωσε την εξουσία του εκεί.

🔎Από το 1506 κιόλας τα Παπικά Κράτη απέκτησαν φρουρά. Ο πάπας Ιούλιος Β’ ζήτησε από τα ελβετικά κρατίδια να του στείλουν στρατιώτες μισθοφόρους, τόσο για την προσωπική του ασφάλεια, όσο και για την διοίκηση των εδαφών. Η σημερινή φρουρά του Βατικανού μ τις φανταχτερές στολές έχει τις ρίζες της εκεί.

🔎Τα Παπικά Κράτη προφανώς περιβάλλονταν επί αιώνες έναν θρησκευτικό μανδύα, αλλά δεν έμειναν στο απυρόβλητο. Δέχτηκαν κατά καιρούς πολλές επιθέσεις, ειδικά όταν κυριαρχούσε η αίσθηση στην Ευρώπη ότι κάποιος πάπας λειτουργούσε ως υποχείριο του ενός ή του άλλου κοσμικού άρχοντα.

🔎Για ένα μικρό διάστημα, από το 1798 ως το 1815, τα Παπικά Κράτη εξαφανίστηκαν από τους χάρτες. Τα κατέλυσαν οι Γάλλοι, που μετά τη δική τους επανάσταση θέλησαν να αλλάξουν τις ισορροπίες όλης της Ευρώπης. Με απόφαση του Ναπολέοντα στη θέση τους ιδρύθηκε η «Ρωμαϊκή Δημοκρατία», ο τότε πάπας Πίος ΣΤ’ συνελήφθη και πέθανε στην εξορία.

🔎Τα Παπικά Κράτη επανήλθαν στους χάρτες στο διαβόητο Συνέδριο της Βιέννης, το 1815. Τότε που οι αυτοκρατορίες μοίρασαν την Ευρώπη, με τη σύμφωνη γνώμη όλων, επανασυστάθηκε η εξουσία του πάπα, ακριβώς μάλιστα στα εδάφη που κατείχε πριν. Οι περιοχές ήταν προστατευόμενες κυρίως από γαλλικό στρατό.

🔎Όταν ξεκίνησε η διαδικασία ενοποίησης της Ιταλίας (το λεγόμενο Risorgimento) ο Γκαριμπάλντι προβληματίστηκε πολύ με το τι θα γίνουν τα Παπικά Κράτη. Οι πολεμιστές του ήταν μεν αποφασισμένοι, πλην όμως όχι τόσο άθρησκοι που να καταλύσουν την εξουσία του πάπα, ειδικά στα εδάφη γύρω από τη Ρώμη, που θεωρούνταν κατά κάποιο τρόπο ιερά.

🔎Στη μάχη του Καστελντιφάρντο το Σεπτέμβριο του 1860 πολέμησαν το Βασίλειο της Σαρδηνίας, δηλαδή όσοι επεδίωκαν την ενοποίηση των ιταλικών κρατών, με τον παπικό στρατό, δηλαδή ουσιαστικά Γάλλους. Οι Σαρδηνοί επικράτησαν και οι περιοχές της Ούμπρια και της Μάρκε χάθηκαν ολοκληρωτικά για τον πάπα, που κράτησε πια την περιοχή του Λάτιου, γύρω από τη Ρώμη.

🔎Το τελειωτικό χτύπημα ήλθε το 1870. Κατά τη διεξαγωγή του Γαλλο-Πρωσικού πολέμου, τα γαλλικά στρατεύματα που βρίσκονταν στο Λάτιο αναχώρησαν για να προστατέψουν τα γαλλικά εδάφη. Ο ιταλικός στρατός κατέλαβε όλη την περιοχή και περίμενε διαταγές για να δει τι θα κάνει με τη Ρώμη.

🔎Ο τότε πάπας Πίος Θ’ αρνήθηκε να αναγνωρίσει την ιταλική εξουσία. Αποσύρθηκε στην περιοχή του Βατικανού, στο παλάτι του, και δήλωσε «αιχμάλωτος στο Βατικανό» (Prigionero nel Vaticano). Πράγματι, από το 1870 ως το 1929, σχεδόν 60 χρόνια, οι πάπες βρίσκονταν αυστηρά μέσα στα όρια του σημερινού Βατικανού, από το παλάτι στην βασιλική του Αγίου Πέτρου δηλαδή, και δεν ήθελαν να έχουν καμία σχέση με το επίσημο ιταλικό κράτος.

🔎Το ενοποιημένο πια Βασίλειο της Ιταλίας αναγνώριζε μεν ότι υπήρχε ζήτημα, το λεγόμενο Questione Romana (Ρωμαϊκό Ζήτημα) και προσπάθησε να το λύσει με νόμους. Πρόσφερε μέχρι και χρηματική αποζημίωση (!) στον πάπα για την απώλεια των εδαφών, η οποία δεν έγινε αποδεκτή.

🔎Το ζήτημα το έλυσε ο Μπενίτο Μουσολίνι με τη συνθήκη του Λατερανού το 1929. Μια συμφωνία μεσοβέζικη, η οποία οδήγησε στο σημερινό παράδοξο. Η κατοικία του πάπα, το μουσείο, ένα σύνολο βοηθητικών κτιρίων, η βασιλική του Αγίου Πέτρου με την πλατεία και τους κήπους αναγνωρίστηκε ως ανεξάρτητο κράτος, για να εδραιωθεί η κοσμική εξουσία του πάπα.

🔎Ο πάπας με τη σειρά του αναγνώρισε το Βασίλειο της Ιταλίας κι έλαβε αποζημίωση 750 εκ. λιρετών σε μετρηρά και 1 δισεκ. λιρέτες σε ιταλικά κρατικά ομόλογα, για την απώλεια των εδαφών του. Αυτά τα λεφτά μεταφράζονται σήμερα σε πάνω από 55 δισεκ. ευρώ.

🔎Αυτή η συνθήκη τότε έδωσε (πρόσκαιρα) μεγάλο κύρος στον Μουσολίνι, που έλυσε ένα χρόνιο ζήτημα και έδειξε την αποφασιστικότητά του. Τροποποιήθηκε το 1984 με τη Νέα Συμφωνία μεταξύ Ιταλίας και Βατικανού, σύμφωνα με την οποία στην Ιταλία δεν αναγνωριζόταν πια η ρωμαιοκαθολική θρησκεία ως επίσημη του κράτους.

 🔎Το Βατικανό υπάρχει ως σύμβολο. Δίνει διαβατήριο σε περίπου 500-600 άτομα, σχεδόν αποκλειστικά ιερωμένους και συμμετέχει στον ΟΗΕ ως «κράτος-παρατηρητής». Η ισχύς του, βέβαια, κανονική και παρασκηνιακή, είναι τόσο μεγάλη και προφανής, που είναι περιττό να αναφερθεί κανείς.