Αρχιπέλαγος Τσάγκος: Η δικαίωση ενός ξεριζωμού που άργησε 55 χρόνια!

 

Είναι τόσες οι παγκόσμιες εξελίξεις, που παραλίγο να μην πάρουμε είδηση ότι πριν λίγες ημέρες άλλαξε ο παγκόσμιος χάρτης! Βέβαια. Ο πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας Κιρ Στάρμερ υπέγραψε το απόγευμα της Πέμπτης τη συμφωνία για την «επιστροφή» του αρχιπελάγους Τσάγκος στο νησιώτικο κράτος του Μαυρίκιου (τον οποίο οι Έλληνες έχουμε συνηθίσει να  λανθασμένα να ονομάζουμε «Άγιο Μαυρίκιο»)!

🔎Τι σημαίνει αυτό; Ότι ένα νησιώτικο σύμπλεγμα από 55 κοραλλιογενή νησιά, με συνολική έκταση περίπου όσο το δικό μας νησί της Λέρου (56,3 τ.χλμ.), άλλαξαν κυριαρχία. Από βρετανικά που ήταν (κι αποτελούσαν ιδιαίτερο έδαφος, την British Indian Ocean Territory Βρετανική Περιοχή Ινδικού Ωκεανού) από εδώ και στο εξής θα ανήκουν στο Μαυρίκιο.

🔎Σπουδαία τα λάχανα. Και είναι σημαντική είδηση αυτό, ότι μερικές κουκίδες γης άλλαξαν κυριαρχία; Φυσικά και είναι.

🔎Διότι πίσω από τα νησάκια αυτά κρύβονται ιστορίες θαλάσσιων συμφερόντων, στρατιωτικής κυριαρχίας, διπλωματίας, πόνου και δακρύων. Και μια εθνοκάθαρση, για την οποία ο πολύς κόσμος έχει πλήρη μεσάνυχτα. Μια εθνοκάθαρση, που ήλθε και πάλι στη δημοσιότητα και αναμένεται να απασχολήσει τα επόμενα χρόνια τα διεθνή δικαστήρια.

🔎Ας ξεκινήσουμε από την αρχική ερώτηση: Πού στο καλό βρίσκεται το Αρχιπέλαγος Τσάγκος, το οποίο οι περισσότεροι μπορεί να μη έχουν ξανακούσει ότι υπάρχει. Ακόμα και σε παγκόσμιο χάρτη μεγάλης κλίμακας δεν το διακρίνεις. Είναι πολύ μικρά τα κοραλλιογενή αυτά νησάκια. Ακόμη και το μεγαλύτερο απ’ αυτά, το Ντιέγκο Γκαρσία, μόνο του έχει έκταση 30 τ.χλμ., δηλαδή όσο το δικό μας νησάκι της Χάλκης, στα Δωδεκάνησα, κοντά στη Ρόδο.

🔎Οι Μαλδίβες γνωρίζετε ότι βρίσκονται στον Ινδικό Ωκεανό; Τραβήξτε μια γραμμή 1.000 χιλιομέτρων προς τα νότια και θα πέσετε πάνω σ’ αυτά τα νησάκια. Η αναφορά στις Μαλδίβες δεν είναι τυχαία, καθώς οι ψαράδες και οι ναυτικοί αυτών των νησιών ήταν οι πρώτοι που τα ανακάλυψαν. Και τα χρησιμοποιούσαν σαν σταθμούς στις αλιευτικές τους εξορμήσεις. Αλλά ήταν τόσο μακριά από τις Μαλδίβες, που δεν τα αποίκισαν ποτέ.

🔎Ακατοίκητα ήταν τα νησιά που ανακάλυψαν οι Πορτογάλοι ναυτικοί στον εμπορικό δρόμο προς τις Ινδίες και τα έβαλαν πρώτη φορά στους χάρτες τους. Αυτοί τους έδωσαν και το σημερινό τους όνομα. Στους πρώτους χάρτες αναφέρονται πέντε νησάκια, τα οποία ονομάστηκαν Cinco Chagas. Έτσι ονομάζουν οι Πορτογάλοι τις Πέντε Πληγές του Ιησού Χριστού κατά τη Σταύρωση.

🔎Το 1532 ένας άλλος Πορτογάλος θαλασσοπόρος, ο Ντιέγκο Γκαρσία, ανακάλυψε το νοτιότερο και μεγαλύτερο απ’ αυτά τα νησιά και του έδωσε το όνομά του. Ακατοίκητο κι αυτό. Τα νησιά γενικά δεν παρουσίαζαν κανένα ενδιαφέρον εμπορικό, οπότε οι μεγάλες δυνάμεις τα άφησαν στην ησυχία τους.

🔎Οι πρώτοι που άρχισαν να τα καλοβλέπουν, όπως και τα άλλα νησιά του Ινδικού τότε, ήταν οι Γάλλοι. Το 1776 ο διοικητής των πολύ μεγαλύτερων νησιών στο νοτιά, του Μαυρίκιου και της Ρεϊνιόν, που ήταν γαλλικά τότε, αποφάσισε να εγκαταστήσει εκεί μια μικρή αποικία-φυτεία. Έστειλε, λοιπόν, μερικούς Γάλλους, αλλά και αρκετούς σκλάβους από διάφορες περιοχές, τα παράλια της ανατολικής Αφρικής, αλλά και τον Μαυρίκιο και τη Μαδαγασκάρη, να φτιάξουν τη φυτεία και να εκμεταλλευθούν κυρίως το φοινικέλαιο, το σημαντικότερο παράγωγο της καρύδας.

🔎Τέτοιες φυτείες δημιουργήθηκαν στα μεγαλύτερα νησιά και ο πληθυσμός αυξήθηκε, τόσο από σκλάβους από διαφορετικές περιοχές, όσο και από εμπόρους, κυρίως Ινδούς. Τα νησιά, βέβαια, ήταν πλήρως απομονωμένα, οπότε δημιουργήθηκε μια ιδιαίτερη κουλτούρα.

🔎Όλοι οι κάτοικοι αποκαλούνταν μεταξύ τους «Ιλουά», δηλαδή νησιώτες. Μιλούσαν μια γλώσσα που έμοιαζε με γαλλικά, αλλά είχε πολλές λέξεις και φράσεις από τις διαφορετικές γλώσσες των σκλάβων. Και θεωρητικά ήταν Χριστιανοί Καθολικοί, όμως με πολλά έθιμα παγανιστικά να μπερδεύονται στη λατρεία.

🔎Στην τοπική κουλτούρα η λατρεία των προγόνων είχε τεράστια σημασία. Οι πιο σημαντικές τελετές και γιορτές, ακόμα και γάμοι, γίνονταν στα πρωτόγονα νεκροταφεία (!), για να τους παρακολουθούν και να είναι «παρόντες» και οι πρόγονοι. Οι οικογενειακοί τάφοι, μάλιστα, ακόμα και των σκλάβων είχαν καθημερινή φροντίδα.

🔎Το 1815, μετά τους Ναπολεόντειους Πολέμους στην Ευρώπη, η Γαλλία παραχώρησε πολλά εδάφη της στη Μεγάλη Βρετανία. Ανάμεσά τους και ο Μαυρίκιος (κράτησε τη Ρεϊνιόν, την κατέχει ακόμα!) και το «εξάρτημά» του, το Αρχιπέλαγος Τσάγκος. Σε μια νύχτα, λοιπόν, τα νησιά έγιναν βρετανικά. Η ζωή, βέβαια, λίγο άλλαξε. Μόνο μετά την κατάργηση της δουλείας, τη δεκαετία του 1830, υπήρξαν κάποιες αλλαγές. Οι πρώην σκλάβοι, βέβαια, έμειναν εκεί και ως ελεύθεροι, την ίδια δουλειά έκαναν, μόνο που τώρα έπαιρναν ένα πενιχρό μεροκάματο.

🔎Τα νησιά αυτά ξεχάστηκαν, στην κυριολεξία. Κάποια στιγμή το βρετανικό Ναυαρχείο τα προσάρτησε σ’ ένα άλλο νησιώτικο σύμπλεγμα του Ινδικού που ήταν επίσης βρετανικό, τις Σεϋχέλλες. Το 1903 «επέστρεψαν» στο Μαυρίκιο. Θεωρητικά, διότι κανείς δεν ασχολούνταν μαζί τους.

🔎Τα βάσανα των ανθρώπων των νησιών αυτών ξεκίνησαν για τα καλά όταν ο μικρός τους τόπος αναβαθμίστηκε σε σούπερ στρατηγικό. Λογικό μέχρι ένα σημείο, καθώς τα απομονωμένα αυτά νησάκια με την ελάχιστη έκταση είναι διασπαρμένα σε μια απόσταση 15.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, περίπου όσο η Θεσσαλία, και «ελέγχει μια θαλάσσια περιοχή πάνω από 200.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, ανάμεσα στην Αφρική, την Ινδία και την Αυστραλία.

🔎Όσο εκεί βρίσκονταν οι Βρετανοί, κανένα πρόβλημα. Από τη στιγμή, όμως, που αποφάσισαν να φύγουν από το Μαυρίκιο και τον προόριζαν για ανεξαρτησία, έκριναν ότι δεν είναι «σκόπιμο» να του αφήσουν κι αυτό το στρατηγικό εξάρτημα, που βρίσκεται και τόσο μακριά. Τέθηκε πάλι το ερώτημα να το πάρουν το αρχιπέλαγος από το Μαυρίκιο και να το επιστρέψουν στις Σεϋχέλλες, αλλά σ’ εκείνο το σημείο, το 1965, μπήκαν στο παιχνίδι οι Αμερικανοί.

🔎Οι ΗΠΑ πρότειναν στουςΒρετανούς να φτιάξουν με δικά τους έξοδα μια μεγάλη ναυτική βάση στο μεγαλύτερο από τα νησιά, το Ντιέγκο Γκαρσία, και να τη διαχειρίζονται μαζί. Ο ένας δηλαδή έβαλε το οικόπεδο κι ο άλλος το σπίτι. Μόνο που μαζί αποφάσισαν ότι η βάση αυτή είναι τόσο στρατηγική, που δεν ήθελαν κανέναν στα πόδια τους.

🔎H συμφωνία κλείστηκε στο πιτς φυτίλι. Κι αμέσως οι Βρετανοί «απέσπασαν» το Αρχιπέλαγος Τσάγκος από τον Μαυρίκιο (που έγινε ανεξάρτητο κράτος το 1968) και έφτιαξαν μια άλλη διοίκηση, το Βρετανικό Έδαφος Ινδικού Ωκεανού (British Indian Ocean Territory, BIOT).

🔎Ελήφθη, λοιπόν, η αδιανόητη απόφαση: Οι μόνιμοι κάτοικοι ΟΛΟΙ, μηδενός εξαιρουμένου, θα «μετακόμιζαν» στο Μαυρίκιο. Αναγκαστικά. Δεν τους άφησαν καμία επιλογή. Κάποια στιγμή πήγαν εκεί μερικά πολεμικά πλοία, φόρτωσαν τους περίπου 3.000 κατοίκους και τους ξέβρασαν στο Πορ Λουί, στο Μαυρίκιο.

🔎Για να ξεγελάσουν, μάλιστα, τη συνείδησή τους, οι Βρετανοί «ανακάλυψαν», λέει, κάτι χαρτιά δύο αιώνων, σύμφωνα με τα οποία όλοι οι τότε κάτοικοι προέρχονταν από φορτία σκλάβων που έρχονταν από το Μαυρίκιο! Οπότε το «καθάρισμα» των ανθρώπων από τα νησιά παρουσιάστηκε και στον βρετανικό τύπο ως «επιστροφή» των ανθρώπων αυτών στις ρίζες τους. Τόσο τερατώδες ψέμα.

🔎Τι πέρασε αυτός ο πληθυσμός; Η πατροπαράδοτη σύνδεση με τους τάφους των προγόνων τους διαλύθηκε. Στο Πορ Λουί όλοι τους θεωρούσαν ξένους. Κανείς δεν τους έδινε δουλειά, τους θεωρούσαν παρακατιανούς. Κάποιοι πήγαν στις Σεϋχέλλες, αλλά προκοπή δεν είδαν. Κάποιοι έφτασαν μέχρι και το Λονδίνο. Αλλά η βοήθεια που πήραν τόσο από τη Βρετανία, όσο και από το Μαυρίκιο, να στήσουν μια νέα ζωή ήταν ελάχιστη. Σημειώθηκαν πάνω από 100 αυτοκτονίες, μια τεράστια αναλογία σε σχέση με τον πληθυσμό.

🔎Στη συμφωνία, βέβαια, οι Βρετανοί ανέφεραν ότι το Αρχιπέλαγος θα «επέστρεφε» στο Μαυρίκιο «όταν πια δεν θα χρειαζόταν για αμυντικούς σκοπούς». Τρέχα γύρευε, δηλαδή. Η βάση κατασκευάστηκε, και επανδρώθηκε μόνο από στρατιωτικούς και ελάχιστο πολιτικό προσωπικό που υπάγεται στα υπουργεία άμυνας των δύο κρατών. Περίπου 1.500 άτομα, οι περισσότεροι Αμερικανοί.

🔎Και φυσικά τότε που γίνονταν αυτά ήταν σε εξέλιξη ο πόλεμος του Βιετνάμ, η Κίνα ήταν ακόμα σε παγκόσμια απομόνωση, ο Ψυχρός Πόλεμος χτυπούσε κόκκινο και τίποτα δεν έδειχνε ότι θα ερχόταν γρήγορα αυτή η στιγμή.

🔎Οι «Ιλουά» δεν ξέχασαν τον τόπο τους. Παρά τα βάσανά τους, άρχισαν να οργανώνονται και να διεκδικούν. Δειλά στην αρχή, με περισσότερο θάρρος στη συνέχεια. Ήταν αυτοί που καθιέρωσαν τον όρο «εθνοκάθαρση» (ethnic cleansing) για την περίπτωσή τους. Ότι ναι μεν δεν ήθελαν να τους εξοντώσουν, αλλά να «καθαρίσουν» την περιοχή απ’ αυτούς.

🔎Κεντρικό πρόσωπο αυτής της εκστρατείας, από την αρχή της δεκαετίας του 1990, είναι ο Ολιβιέ Μπανκούλ. Ένας απλός ηλεκτρολόγος, που έγινε αρχηγός του κινήματος και παρουσιάστηκε σε κυβερνήσεις, συνέδρια, διεθνείς οργανισμούς, απαιτώντας το αυτονόητο: Να τους αφήσουν να επιστρέψουν στη γη τους. Έστω, στα άλλα νησιά εκτός του Ντιέγκο Γκαρσία, όπου βρίσκεται η ναυτική βάση.

🔎Σήμερα υπάρχουν περίπου 6.000 άτομα με καταγωγή από τον πληθυσμό που εκτοπίστηκε βίαια. Δεν είναι βέβαιο αν θέλουν όλοι να επιστρέψουν εκεί, αλλά σίγουρα κάποιοι θα πάνε. Από την Πέμπτη 22 Μαϊου, όταν και υπογράφηκε η απόφαση «επιστροφής» του αρχιπελάγους στο Μαυρίκιο, έχουν αυτό το δικαίωμα. Και προφανώς ανοίγει ο δρόμος να διεκδικήσουν δικαστικά αποζημιώσεις δισεκατομμυρίων για παραβίαση των δικαιωμάτων τους και εκτοπισμό παρά τη θέλησή τους.

🔎Βρετανοί και Αμερικανοί, βέβαια, φρόντισαν να εξασφαλίσουν τα συμφέροντά τους. Η βάση θα παραμείνει δική τους για 99 χρόνια ακόμα, με δικαίωμα ανανέωσης για άλλα 30. Δεν έχει αποσαφηνιστεί, όμως, αν μπορούν οι πρόσφυγες να επιστρέψουν και στο μεγάλο νησί, το Ντιέγκο Γκαρσία. Το οποίο είναι το μοναδικό από τα νησιά που διαθέτει ηλεκτρικό ρεύμα, εγκαταστάσεις υδροδότησης και έναν μικρό πολιτικό αεροδιάδρομο, πέρα απ’ αυτούς της βάσης.

🔎Σε όλα τα άλλα νησιά τα κτίρια και οι όποιες εγκαταστάσεις έχουν ρημάξει από σχεδόν 60 χρόνια απραξίας. Και οι τάφοι, επίσης. Για πολλούς «Ιλουά» όμως αυτό δεν λέει τίποτα. Θέλουν να πάνε εκεί για μόνιμη εγκατάσταση και θεωρούν ότι, ανάμεσα στ’ άλλα, μπορούν να εκμεταλλευθούν τα νησιά και τουριστικά, εκτός από το να φροντίσουν και πάλι τους τάφους των προγόνων τους, όπως έκαναν και οι παππούδες και οι γιαγιάδες τους.