Friday, April 25, 2025

Κριμαία: Το χαράκωμα, το διαμάντι και το αιώνιο ερώτημα


«Μία φορά κάθε αιώνα ο κόσμος θα πολεμάει για την Κριμαία». Αυτό θα πει… κινηματογραφική προφητεία! Τα λόγια αυτά που λέει ο Έρολ Φλυν στην «Επέλαση της Ελαφράς Ταξιαρχίας», το επικό χολυγουντιανό φιλμ που έσπασε ταμεία το 1936, μπορεί να μην ακούστηκαν στην πραγματικότητα και να είναι προϊόν σεναρίου. Αποδίδουν, όμως, απόλυτα πόσο σημαντικό είναι αυτό το ρομβοειδές κομμάτι γης, σαν διαμάντι πραγματικό, που είναι το κλειδί όχι μόνο της Μαύρης Θάλασσας, αλλά και μιας τεράστια περιοχής γύρω απ’ αυτήν, χερσαίας και θαλάσσιας.

🔎Η Κριμαία επανήλθε βίαια στην επικαιρότητα τις τελευταίες ημέρες. Η αμερικανική πρόταση σε Ρωσία και Ουκρανία είναι σαφής: Πρέπει να αναγνωριστεί κι επισήμως αυτό που ισχύει τώρα, δηλαδή ότι η χερσόνησος (που έχει καταληφθεί εξ ολοκλήρου το 2014) είναι τμήμα της Ρωσίας, ενώ μέχρι τώρα αναγνωρίζεται ως τμήμα της Ουκρανίας υπό κατοχή.

🔎Έτσι ξέσπασε πάλι η κουβέντα: Ποιανού είναι η Κριμαία; Των Ρώσων ή των Ουκρανών; Ή μήπως κανενός από τους δύο; Και γιατί όλοι, επί αιώνες, τη διεκδικούν με τόση ένταση;

🔎Κατ’ αρχάς, λίγη γεωγραφία. Η Κριμαία έχει έκταση 27.000 τ.χλμ., δηλαδή όσο μαζί η περιφέρεια Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας. Και σήμερα ο πληθυσμός της εκτιμάται σε κάτι λιγότερο από 2,5 εκατομμύρια ανθρώπους.

🔎Το πρώτο της όνομα ήταν Ταυρική (μετέπειτα εξελίχθηκε σε Ταυρίδα) από τους Ταύριους, έναν λαό σκυθο-κιμεριανής καταγωγής. Αυτούς τους Ταύριους βρήκαν οι πρώτοι Έλληνες που εγκαταστάθηκαν εκεί και τους απώθησαν από τα παράλια στο εσωτερικό της χερσονήσου. Γνώριζαν από παλιά πόσο σημαντικό είναι αυτό το κομμάτι στον έλεγχο (εμπορικό και στρατιωτικό) όλης της Μαύρης Θάλασσας.

🔎H λέξη Κριμαία είναι τουρκικής προέλευσης. Κιρούμ σημαίνει χαράκωμα, λάκος, ταμπούρι κατά το κοινώς λεγόμενο. Άρα Κριμαία είναι ένας τόπος περίφρακτος, προστατευμένος, από τη θάλασσα σχεδόν σε όλες τις μεριές και από μια μικρή γλώσσα γης στο βορρά, που οδηγεί στις στέπες του σημερινού ουκρανικού νότου.

🔎Από τον 5ο αιώνα π.Χ. ξεκίνησαν να αναπτύσσονται στα παράλια της χερσονήσου, ειδικά στα νότια, ελληνικές πόλεις-αποικίες. Αυτές πέρασαν σταδιακά από πολλές διοικήσεις, από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (63 π.Χ.-314 μ.Χ.), τη Βυζαντινή (341-1204 μ.Χ.) και την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας (1204-1461 μ.Χ.). Σ’ αυτούς τους αιώνες αναπτύχθηκαν και κάποιες πόλεις που βρίσκονταν υπό τη διοίκηση Γενοβέζων και Βενετσιάνων, ως εμπορικοί σταθμοί.

🔎Όλα αυτά στα παράλια της Κριμαίας. Διότι στο εσωτερικό και στο βόρειο μέρος της χερσονήσου οι νομαδικοί αυτόχθονες λαοί ζούσαν χωρίς ξένο αφέντη, μέχρι που έπεσαν κι αυτοί στα χέρια και στο σπαθί των Μογγόλων της Χρυσής Ορδής. Από το 1238, που πάτησαν οι Μογγόλοι στη χερσόνησο, μέχρι το 1443, για πάνω από δύο αιώνες δηλαδή, ξεσπούσαν συχνά πόλεμοι μεταξύ των απογόνων των Μογγόλων στο βορρά και Βυζαντινών, Βενετσιάνων, Γενουατών στο νότο.

🔎Το 1443, ως «συνέχεια» της Χρυσής Ορδής, δημιουργήθηκε το Χανάτο της Κριμαίας. Ένα μουσουλμανικό κράτος, που αρχικά ήθελε να πορευτεί μόνο του, αλλά γρήγορα κατέληξε να είναι προστατευόμενο από τους Οθωμανούς. Λογικό ήταν, αφού στο βορρά είχαν αρχίσει ήδη να δυναμώνουν πολύ οι Ρώσοι και ο νότος ήταν γεμάτος από λιμάνια-εμπορικούς σταθμούς ευρωπαϊκών δυνάμεων.

🔎Οι δε μουσουλμάνοι κάτοικοι της Κριμαίας ονομάστηκαν «Τάταροι». Ένας γενικός όρος, που περιελάμβανε σχεδόν όλους τους κατοίκους της Κεντρικής Ασίας. Γι’ αυτό και, στην εξέλιξη της ιστορίας, για να τους ξεχωρίζουν από τους άλλους Τάταρους, τους ονόμαζαν επισήμως «Τάταρους της Κριμαίας».

🔎Με τη βοήθεια των Οθωμανών, οι χάνοι (βασιλιάδες δηλαδή) της Κριμαίας την καθάρισαν τη χερσόνησο από ευρωπαϊκές επιρροές, ειδικά μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης και του Βυζαντίου (1453). Για περίπου 3,5 αιώνες το Χανάτο της Κριμαίας ήταν τυπικά ανεξάρτητο, στην ουσία όμως ήταν υποτελές στους Οθωμανούς.

🔎Μια από τις κύριες ασχολίες των κατοίκων της Κριμαίας ήταν το δουλεμπόριο. Πολύ συχνά, ακόμα και δύο φορές κάθε χρόνο, στρατιωτικά αποσπάσματα άφηναν τη χερσόνησο και μετακινούνταν στο βορρά για να κουρσέψουν κατά κανόνα ανυπεράσπιστα χωριά στην περιοχή της σημερινής κεντρικής Ουκρανίας, αλλά και πιο βόρεια.

🔎Σε αντίθεση με την Αφρική, όπου οι δουλέμποροι έψαχναν κυρίως για νεαρούς δυνατούς άνδρες, οι Τάταροι έβαζαν κυρίως στο στόχαστρο γυναίκες. Ψηλές, λευκές και ξανθιές ή κοκκινομάλλες Σλάβες (ή και Κιρκάσιες), που έπιαναν υψηλή τιμή στα σκλαβοπάζαρα και γέμιζαν τα χαρέμια των πλούσιων, από αγάδες μέχρι σουλτάνοι τις αγόραζαν.

🔎(Παρένθεση: Σε μια τέτοια «επιδρομή», στις αρχές του 16ου αιώνα κοντά στα σύνορα με την σημερινή Πολωνία (!), οι Τάταροι σκλάβωσαν και την πανέμορφη Ροξελάνα. Και συμφώνησαν ότι τέτοιο μελανούρι έπρεπε να το φυλάξουν κατευθείαν για το Σουλτάνο στην Πόλη. Η σκλάβα Ροξελάνα όντως μπήκε στο χαρέμι του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή, τον τρέλανε με τα κόλπα της κι έγινε η Χιουρέμ Χασεκί Σουλτάν, μητέρα πέντε γιων από τον Σουλεϊμάν και  μια από τις πιο δυνατές γυναίκες στην ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας).

🔎Θα αναρωτηθεί κανείς, και εύλογα σύμφωνα με την τωρινή γεωγραφία, «μα καλά, πώς τα κατάφερναν οι Τάταροι κι έκαναν επιδρομές τόσο βαθιά σε ρωσικό έδαφος»; Η απάντηση είναι απλή: Ολόκληρος ο σημερινός ουκρανικός νότος, μια απέραντη στέπα στην ουσία, ήταν τόσο αραιοκατοικημένος, που τέτοιες επιδρομές γίνονταν πολύ εύκολα.

🔎Προοδευτικά η Ρωσία επέτρεψε να εγκατασταθούν στην περιοχή τάγματα Κοζάκων, τα οποία έμπλεκαν συχνά σε αιματηρά επεισόδια με τους εισβολείς Τατάρους. Αλλά δεν ήταν εύκολο να ελέγξουν μια πολύ μεγάλη γεωγραφικά περιοχή, η οποία ήταν πρακτικά ακατοίκητη.

🔎Επί πολλά χρόνια αυτή τη στέπα δεν τη διεκδικούσε κανείς. Κι ήταν ένα γεωγραφικό μαξιλάρι μεταξύ της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και της Οθωμανικής. Αυτό το άλλαξε η Μεγάλη Αικατερίνη, η οποία αποφάσισε να προσαρτήσει όλη αυτή την περιοχή και να εγκαταστήσει εκεί αγρότες ρωσικής καταγωγής για να την γεμίσουν πληθυσμιακά. Αυτή η περιοχή, ο νότος της Ουκρανίας σήμερα, ονομάστηκε το 1764 «Νέα Ρωσία» (Novorossiya) και τότε πρακτικά οι δύο αυτοκρατορίες απέκτησαν αυτό που λέμε κοινά σύνορα, στην Κριμαία.

🔎Αυτόματα, η πίεση μεγάλωσε. Σε λιγότερο από 20 χρόνια από την δημιουργία της «Νέας Ρωσίας», το χανάτο της Κριμαίας έπαψε να υπάρχει και προσαρτήθηκε κι αυτό στην Ρωσική Αυτοκρατορία. Αυτό έγινε το 1783. Είχε προηγηθεί ο Ρωσο-Τουρκικός πόλεμος (1768-1774)  και η περιβόητη Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, που υπογράφηκε μετά το τέλος του και απέσπασε το χανάτο της Κριμαίας από την Οθωμανική επιρροή.

🔎Από τις αρχές του 19ου αιώνα η Κριμαία έγινε ένα απλό κυβερνείο (διοικητική περιφέρεια) της Ρωσίας. Οι Τάταροι, όσοι έμειναν (διότι πολλοί προτίμησαν να φύγουν) αντιμετωπίζονταν ως δεύτερης κατηγορίας. Οι επιδρομές για σκλάβους και σκλάβες σταμάτησαν, φυσικά, και στη Σεβαστούπολη δημιουργήθηκε ένας τεράστιος ναύσταθμος για τον ρωσικό στόλο της Μαύρης Θάλασσας, που υπάρχει ακόμα και σήμερα.

🔎Η Ρωσία είχε πια τον απόλυτο θαλάσσιο έλεγχο στην περιοχή. Κι αυτό έγινε η αιτία ενός από τους πιο περίεργους πολέμους της σύγχρονης ιστορίας. Ο οποίος ονομάστηκε Πόλεμος της Κριμαίας (1853-56), αν και οι αφορμές και οι αιτίες του βρίσκονταν πολλά χιλιόμετρα μακριά.

🔎Ο πόλεμος βρήκε τη Ρωσία από τη μία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία από την άλλη. Βρετανοί, Γάλλοι και Πιεμοντέζοι τάχθηκαν στη μεριά των Οθωμανών περισσότερο από ανάγκη παρά από επιλογή. Η επιλογή τους να κρατήσουν τους Οθωμανούς όσο το δυνατόν πιο ακμαίους, ώστε να εμποδίζουν την κάθοδο των Ρώσων στις ζεστές θάλασσες και κυρίως στη Μεσόγειο, ήταν κομβική για αιώνες.

🔎Στον Κριμαϊκό Πόλεμο συμμετείχε και η Ελλάδα. Στο πλευρό της Ρωσίας, σύμφωνα με απόφαση του βασιλιά Όθωνα που ταίριαζε πιο πολύ με το συναίσθημα (το «ομόδοξον», που λέμε) παρά με τα συμφέροντά μας. Η Ελλάδα έστειλε 1.000 στρατιώτες, οι οποίοι πάντως δεν επηρέασαν την έκβαση του πολέμου. Ο οποίος είχε στόχο εκεί την καταστροφή του ρωσικού στόλου, αλλά κάτι τέτοιο δεν έγινε, παρ’ ότι η Ρωσία τυπικά ηττήθηκε.

🔎Ένα από τα επεισόδια του πολέμου αυτού ήταν η και η «Επέλαση της Ελαφράς Ταξιαρχίας», που αποτυπώθηκε στο φιλμ, το οποίο αναφέρουμε στην αρχή. Μια ηρωική μεν, αλλά μαρτυρική επέλαση μιας ολόκληρης βρετανικής ταξιαρχίας για να καταληφθούν οι οχυρώσεις στο μικρό λιμάνι της Μπαλακλάβα, δίπλα στη Σεβαστούπολη. Τα αρχεία λένε ότι από τους 700 ιππείς που επιτέθηκαν λιγότεροι από 300 επέζησαν. Η Μπαλακλάβα καταλήφθηκε μεν, αλλά με βαρύτατο φόρο αίματος. Ο Τένισον πέρασε την πράξη αυτή στην ιστορία με το ομώνυμο ποίημά του, στο οποίο βασίστηκε και η ταινία.

🔎Όταν ξέσπασε η Οκτωβριανή Επανάσταση το 1917, η Κριμαία εξελίχθηκε σε μια από τις πιο μπερδεμένες περιοχές της ρωσικής (κι αργότερα σοβιετικής) επικράτειας. Στην πενταετία που ακολούθησε η περιοχή άλλαξε διοίκηση όχι μία και δύο, αλλά οκτώ φορές! Και σε κάποιες στιγμές αντίπαλες διοικήσεις (μπολσεβικικές και αντι-μπολσεβικικές) συνυπήρχαν και είχαν τον έλεγχο σε διαφορετικά της τμήματα.

🔎Η Κριμαία ήταν ένα στρατιωτικό προπύργιο του αντι-μπολσεβικισμού. Κι ήταν ο τόπος όπου επικεντρώθηκαν οι Ευρωπαίοι για να βοηθήσουν τους «λευκούς» μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ώστε να μην επικρατήσουν οι «κόκκινοι».

🔎Σ’ αυτή την εκστρατεία συμμετείχε και η Ελλάδα. Στο αντίπαλο στρατόπεδο αυτή τη φορά (!), υπέρ των Αγγλογάλλων, μ’ ένα εκστρατευτικό σώμα χιλιάδων ανδρών. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήθελε να δείξει καλή διαγωγή στους Ευρωπαίους, που τον είχαν στηρίξει στις διεκδικήσεις του στη Συνθήκη των Σεβρών (με την κατοχή της Ανατολικής Θράκης και της περιοχής της Σμύρνης).

🔎Βεβαίως η εκστρατεία αυτή εξελίχθηκε σε παταγώδη αποτυχία και σε στρατιωτικό επίπεδο, αλλά και σε διπλωματικό. Όσες ελληνικές ζωές χάθηκαν εκεί πήγαν στράφι και από ανοργανωσιά, αλλά και διότι το εκστρατευτικό σώμα ένιωθε στο πετσί του ότι δεν πολεμούσε για κάτι δικό μας, αλλά για να υπερασπιστεί ξένα συμφέροντα.

🔎Τον Οκτώβριο του 1921, όταν πια οι μπολσεβίκοι εδραιώθηκαν στην περιοχή, έφτιαξαν την Αυτόνομη Σοσιαλιστική Σοβιετική Δημοκρατία της Κριμαίας. Μια διοικητική ενότητα που δεν έχει σχέση με τα υπόλοιπα τμήματα της Ουκρανίας, τα οποία ήταν απλώς περιφέρειες (όμπλαστ).

🔎Γιατί αυτό; Αφ’ ενός διότι ήθελαν να έχουν τον έλεγχο μιας εξαιρετικά νευραλγικής περιοχής κι αφ’ ετέρου διότι η σύνθεση του πληθυσμού δεν είχε σχέση με Ουκρανία. Η μεγάλη πλειοψηφία από τότε αισθάνονταν Ρώσοι και μιλούσαν ρωσικά, υπήρχαν και Τάταροι, και Κιρκάσιοι, και Εβραίοι. Η Κριμαία αποτέλεσε τμήμα της Ρωσικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας, παρ’ ότι δεν είχε κοινά σύνορα με τη Ρωσία.

🔎Αυτό άλλαξε το 1954, όταν με απόφαση του ηγέτη συντρόφου Χρουτσόφ η (πάντα αυτόνομη δημοκρατία) Κριμαία «πέρασε» στη διοίκηση της Ουκρανίας. Η χρονιά είναι συμβολική, διότι τότε συμπληρώθηκαν 300 χρόνια από τη Συνθήκη του Περεγιασλάβ, η οποία σήμανε την (επαν)ένωση της Ρωσίας με την Ουκρανία.

🔎Η μεταφορά αυτή ήταν πιο πολύ τυπική, δεδομένου ότι οι περιοχές αυτές ήταν πιο πολύ τυπική. Οι αποφάσεις, βέβαια, που αφορούσαν την Κριμαία επικυρώνονταν πια από το Κίεβο και όχι από τη Μόσχα, ωστόσο το γενικό κουμάντο του Πρεζίντιουμ δεν το αμφισβητούσε κανείς. Απλά η «ενσωμάτωση» της Κριμαίας πρόσθεσε τουλάχιστον άλλο 1 εκατομμύριο Ρώσους στον πληθυσμό της Ουκρανίας, εκτός απ’ αυτούς που ζούσαν στις ανατολικές περιοχές.

🔎Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ολόκληρη η χερσόνησος καταλήφθηκε από τους ναζί. Οι οποίοι εξέτασαν διάφορα σενάρια, από το να την «ενσωματώσουν» σε μια μεγάλη διοικητική περιφέρεια μαζί με τη νότια Ουκρανία ως το να την κάνουν ανεξάρτητο κράτος (οι τουρκογενείς «συμβουλάτορες» των Γερμανών πίεζαν για το δεύτερο, λόγω των Τατάρων της Κριμαίας, που αποτελούσαν τότε σχεδόν το 15% του πληθυσμού).

🔎Όταν αποχώρησαν οι ναζί, με απόφαση του Στάλιν όλοι οι Τάταροι της Κριμαίας εξορίστηκαν στην Κεντρική Ασία, κάτι που έγινε και με πολλούς λαούς του Καυκάσου. Τους επετράπη να γυρίσουν μόνο μετά τον θάνατο του «πατερούλη». Μόνο το 40% όσων έφυγαν είχε μείνει ζωντανό για να επιστρέψει.

🔎Το 1992, μετά την διάλυση της ΕΣΣΔ και την ανεξαρτησία της Ουκρανίας, το ζήτημα της Κριμαίας επανήλθε. Πολλοί Ρώσοι πολιτικοί τότε άρχισαν να φωνάζουν για τη «μεταφορά» του 1954, κι έφτασαν μάλιστα στο σημείο να πιέζουν να κριθεί παράνομη εκείνη η σοβιετική απόφαση, ώστε να «επιστρέψει» η Κριμαία υπό ρωσικό έλεγχο.

🔎Αυτό δεν έγινε. Η Κριμαία οργανώθηκε ως αυτόνομο τμήμα της Ουκρανίας, με δικό του κοινοβούλιο, σημαία και κυβέρνηση για τα εσωτερικά της ζητήματα. Σύμφωνα με την ουκρανική απογραφή του 2001 οι Ρώσοι ήταν το 58% του πληθυσμού, έναντι 24% Ουκρανών και 13% Τατάρων.

🔎Τον Φεβρουάριο του 2014 με μια στρατιωτική επιχείρηση-αστραπή, που αντιμετωπίστηκε με απάθεια από τον διεθνή Τύπο, η Κριμαία καταλήφθηκε από τα ρωσικά στρατεύματα. Είχαν προηγηθεί διαδηλώσεις υπέρ της ακεραιότητας της Ουκρανίας, αλλά και αντι-διαδηλώσεις από ρωσόφωνους. Μέσα σ’ ένα μήνα, με ρωσική καθοδήγηση, η Κριμαία ανακήρυξε ανεξαρτησία από την Ουκρανία και οργάνωσε δημοψήφισμα (16/3), στο οποίο το 96% των κατοίκων «αποφάσισε» να ζητήσει την ένωσή της με τη Ρωσία. Κάτι που αμέσως η Ρωσία δέχτηκε, βέβαια.

🔎Για τα περισσότερα κράτη-μέλη του ΟΗΕ, όλες αυτές οι ενέργειες θεωρούνται άκυρες και η Κριμαία εξακολουθεί να θεωρείται κομμάτι της Ουκρανίας υπό κατοχή. Στο σχετικό Ψήφισμα της Γενικής Συνέλευσης 100 χώρες ψήφισαν υπέρ της Ουκρανίας, 11 κατά και 58 απείχαν.

🔎Ποιοι ήταν οι 11; Ρωσία, Λευκορωσία, Αρμενία, Βολιβία, Βενεζουέλα, Κούβα, Βόρεια Κορέα, Νικαράγουα, Συρία, Σουδάν, Ζιμπάμπουε. Αυτοί αναγνωρίζουν από τότε την Κριμαία ως κομμάτι της Ρωσίας.

🔎Τελικά, τίνος είναι η Κριμαία; Όπως φαίνεται, η απάντηση δεν είναι απλή. Εξαρτάται από τη χρονική στιγμή που συμφέρει τον καθένα να πιάσει το νήμα. Για πολλούς αιώνες αναπτύχθηκε ανεξάρτητα από τη ρωσική επιρροή. Ανάμεσα σε Ρωσία και Ουκρανία, προφανώς πέρασε περισσότερα χρόνια υπό ρωσική επιρροή.

🔎Από την άλλη, με τον πλέον επίσημο τρόπο και χωρίς πόλεμο η Κριμαία μεταβιβάστηκε στην Ουκρανική Σοσιαλιστική Σοβιετική Δημοκρατία και ως εκ τούτου αποτέλεσε επίσημο κομμάτι της όταν αυτή έγινε ανεξάρτητη.

🔎Μπορεί κανείς επικαλούμενος ιστορικούς ή εθνολογικούς λόγους (οι Ουκρανοί ήταν παραδοσιακά μειοψηφία στον εκεί πληθυσμό) να επεμβαίνει και να αλλάζει τα σύνορα όπως θέλει; Κι αν δεχτούμε ότι αυτό «πρέπει» να συμβαίνει, καθώς είναι «δίκαιο», μήπως να αναλογιστούμε ότι αν αυτό γενικευτεί, θα προκαλέσει περισσότερα προβλήματα απ’ όσα θα λύσει.

 

No comments:

Post a Comment

Μαχαραγιάδες, νιζάμηδες, Γάλλοι, Πορτογάλοι: Η απίστευτη ιστορία «ενοποίησης» Ινδίας και Πακιστάν

O ακήρυχτος πόλεμος που έχει ξεσπάσει μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν στην αμφισβητούμενη περιοχή του Κασμίρ μοιάζει μια «τυπική» συνοριακή διαμά...