Ζανζιβάρη: Ο τουρισμός φέρνει σκέψεις αυτονομίας

 

Ζανζιβάρη. Το όνομα και μόνο αρκεί για να σκεφτείς έναν τόπο εξωτικό και μυστηριώδη. Αν ανατρέξεις λίγο στην ιστορία, θα καταλάβεις ότι για αιώνες το νησί αυτό του Ινδικού Ωκεανού, που βρίσκεται κοντά στον μεγάλο ηπειρωτικό όγκο της Αφρικής, έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στην ιστορία της περιοχής. Θετικό και αρνητικό ρόλο.

🔎Τι έγινε, όμως, πρόσφατα; Ζανζιβάρη επέλεξε να… εξαφανιστεί από τις εξελίξεις και να μείνει στο παρελθόν. Η ένωση με την απέναντι ακτή της Ταγκανίκα, που έγινε πριν 60 χρόνια και μαζί οι δύο περιοχές δημιούργησαν την Τανζανία με το «τεχνητό» όνομα, εδραίωσε μεν τους δημοκρατικούς θεσμούς σε μια περιοχή που είχε συνηθίσει να κυβερνιέται μονάρχες, αλλά από οικονομικής πλευράς την κράτησε πολύ πίσω.

🔎Μετάνιωσαν οι Ζανζιβαριανοί που ενώθηκαν με τους απέναντι; Σχεδόν πάντα υπήρχαν δεύτερες σκέψεις, αλλά τα τελευταία χρόνια η σκέψη της αυτόνομης πορείας ωριμάζει όλο και περισσότερο. Κι αιτία γι’ αυτό είναι ο… τουρισμός. Η αλματώδης τουριστική ανάπτυξη, που φέρνει πρωτόγνωρα κέρδη στον ντόπιο πληθυσμό.

🔎Το 1985 η Ζανζιβάρη, ένα νησί με έκταση περίπου 2.500 τ.χλμ.  (δηλαδή περίπου όσο όλα τα Δωδεκάνησα) και πληθυσμό 1,8 εκατομμύρια ανθρώπους, υποδέχτηκε μόλις 19.000 τουρίστες. Αυτοί έγιναν 100.000 το 1998, 376.000 το 2016 και τα στοιχεία για το 2024 έδειξαν ότι ξεπέρασαν τα 1,2 εκατομμύρια! Η πλούσια ιστορία και η μουσουλμανική παράδοση μπερδεύονται με τις (ακόμα) αγνές παραλίες και τις πολύ προσιτές τιμές. Προσφέρει 25% του ΑΕΠ και… φουντώνει το αίσθημα των ντόπιων για να μπουν πάλι στους χάρτες ως ανεξάρτητο κράτος. Σε μια εποχή γενικού αναθεωρητισμού, είναι και της μόδας…

🔎Ξεκινάμε από το όνομα. Που προέρχεται από περσικές λέξεις. «Ζανγκ» σημαίνει μαύρος και «μπαρ» σημαίνει ακτή. Η ακτή των μαύρων, δηλαδή. Τώρα αν αυτό το όνομα αναφέρεται στο νησί ή στην απέναντι αφρικανική ακτή, είναι κάπως μπερδεμένο. Στο νησί, πάντως, υπήρξε από πολύ νωρίς αραβική και περσική επίδραση, γι’ αυτό και το χρώμα του δέρματος των μαύρων της Ζανζιβάρης είναι παραδοσιακά πιο ανοιχτό απ’ αυτό των μαύρων της ηπειρωτικής μεριάς της Τανζανίας.

🔎Με τα χρόνια και με την αθρόα μετανάστευση ανθρώπων αραβικής και περσικής καταγωγής στο νησί (αλλά και το γειτονικό νησί της Πέμπα, με το οποίο η Ζανζιβάρη είναι ενωμένη ιστορικά και διοικητικά) δημιουργήθηκε μια συγκεκριμένη κουλτούρα, ούτε ακριβώς αραβική, ούτε αφρικανική. Κάτι ενδιάμεσο. Και η σφραγίδα αυτής της κουλτούρας μπήκε από την «ενδιάμεση» γλώσσα, τη σουαχίλι.

🔎Η σουαχίλι είναι αφρικανική γλώσσα, της μεγάλης οικογένειας των γλωσσών Μπαντού. Αλλά το 25% του λεξιλογίου της το παίρνει από αραβικές, ινδικές, μαλαϊκές, ακόμα και πορτογαλικές λέξεις. Με την απλότητά της και το λεξικό μπέρδεμα, έγινε η εμπορική γλώσσα όλης της ανατολικής Αφρικής. Σήμερα είναι επίσημη γλώσσα και στην Τανζανία φυσικά, αλλά και στην Ουγκάντα, την Κένυα και το ανατολικό Κογκό.

🔎Το πολύ καλό κλίμα του νησιού σε σχέση με τα αφρικανικά παράλια έπαιξε το ρόλο του. Από τον 9^ο αιώνα έγινε ένας δυνατός κρίκος στην εμπορική αλυσίδα, που ένωνε την Αραβία, την Περσία, ακόμα και την Ινδία με την Αφρική. Σκλάβοι, ελεφαντόδοντο και χρυσός ήταν τα τρία πιο πολύτιμα «προϊόντα». Μ’ αυτή τη σειρά. Επί αιώνες στη Ζανζιβάρη λειτουργούσε ένα από τα μεγαλύτερα σκλαβοπάζαρα της υφηλίου.

🔎Το λιμάνι της Ζανζιβάρης λειτουργούσε σαν αυτόνομη πόλη-κράτος, όπως και τα μεγάλα λιμάνια στα αφρικανικά παράλια, κυρίως η Μομπάσα της Κένυα και τα λιμάνια της σημερινής Μοζαμβίκης. Με τον καιρό η εξουσία μεταφέρθηκε στην ενδοχώρα, αλλά και η Ζανζιβάρη είχε άμεση επίδραση από τους Άραβες του σημερινού Ομάν. Στις αρχές του 18^ου αιώνα το νησί βρισκόταν ουσιαστικά υπό την εξουσία του σουλτάνου του Ομάν.

🔎Η εμπορική επιρροή της Ζανζιβάρης σ’ ολόκληρη την περιοχή ήταν τόσο σημαντική, που το 1832 ο Σαϊντ μπιν Σουλτάν, ο σουλτάνος του Ομάν, μετέφερε την πρωτεύουσά του από το Μουσκάτ στα νοτιοανατολικά της αραβικής χερσονήσου στη Ζανζιβάρη! Και διοικούσε από εκεί την αυτοκρατορία του, που ήταν κυρίαρχη στη ναυτιλία και το εμπόριο όλης της περιοχής. Όταν πέθανε, το 1866, οι δύο γιοι του μοίρασαν την αυτοκρατορία στα δύο: Ο ένας κράτησε το αραβικό κομμάτι και ο άλλος τη Ζανζιβάρη.

🔎Η πρώτη αποικιακή δύναμη που έβαλε πόδι στην περιοχή ήταν η Πορτογαλία, από την εποχή του Βάσκο ντα Γκάμα ακόμα. Αλλά γρήγορα οι Βρετανοί κυριάρχησαν, από τη στιγμή κιόλας που ήθελαν να ασφαλίσουν το δρόμο προς την Ινδία. Η ανατολική Αφρική ήταν προνομιακή τους περιοχή και μόλις πρόλαβαν οι Γερμανοί, υπό την βρετανική ανοχή, να βάλουν χέρι στην περιοχή που σήμερα βλέπουμε στο χάρτη ως Τανζανία, δηλαδή την περιοχή ανάμεσα στην (βρετανική) Κένυα και την (πορτογαλική) Μοζαμβίκη.

🔎Το ηπειρωτικό κομμάτι, τα παράλια δηλαδή, χωρίστηκαν μεταξύ Βρετανών και Γερμανών, αλλά για το νησί ενδιαφέρθηκαν πρωτίστως οι Βρετανοί. Οι οποίοι έπαιζαν από καιρό το ρόλο των «διεθνών συμβούλων» του σουλτάνου, τον έπεισαν (με απειλές, βέβαια) να καταργήσει τη δουλεία και τελικά το 1890 μετέτρεψαν το νησί-σουλτανάτο σε προτεκτοράτο, δηλαδή προστατευόμενο κράτος. Ο σουλτάνος τυπικά κυβερνούσε, γινόταν όμως ό,τι ήθελαν οι Βρετανοί.

🔎Το καθεστώς αυτό συνεχίστηκε μέχρι και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κι ενώ οι Βρετανοί είχαν επεκταθεί και στην (πρώην γερμανική) αποικία της Ταγκανίκα στην ηπειρωτική Αφρική, μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στις 10 Δεκεμβρίου 1963, υπό τους σαρωτικούς ανέμους ανεξαρτησίας που έπνεαν σ’ όλη την Αφρική, η Βρετανία κατήργησε το καθεστώς προτεκτοράτου κι έτσι η Ζανζιβάρη έγινε ανεξάρτητο κράτος, στους κόλπους της Κοινοπολιτείας, με επικεφαλής το σουλτάνο βέβαια.

🔎Αμέσως ξέσπασαν ταραχές, που έμειναν στην ιστορία ως Ζανζιβαριανή Επανάσταση. Σ’ ένα μήνα μέσα το κύμα διαμαρτυρίας πήρε ένοπλη μορφή, οι αντάρτες κατέλαβαν τα πάντα και ο σουλτάνος αποχώρησε. Οι ντόπιοι καθάρισαν πάνω από 20.000 αραβικής και ινδικής καταγωγής κατοίκους μέσα σε λίγες μέρες, και οι υπόλοιποι έφυγαν άρον-άρον.

🔎Η επανάσταση είχε σοσιαλιστικό πρόσημο και ίδιο ιδεολογικό υπόβαθρο με την κυβέρνηση της απέναντι ακτής της Ταγκανίκα, που είχε γίνει ανεξάρτητη από το 1961 και την κυβερνούσε ο Τζούλιους Νιερέρε, ένας από τους εμβληματικότερους ηγέτες της Αφρικής, με έμφαση περισσότερο στις ιδέες και λιγότερο στον αφρικανικό εθνοτισμό. Αυτή η σύμπλευση των ιδεών, μαζί με τον φόβο για βρετανικά αντίποινα, οδήγησε τους νέους ηγέτες της Ζανζιβάρης να προχωρήσουν σε μια ασυνήθιστη απόφαση: Ζήτησαν να ενωθούν με την Ταγκανίκα σ’ ένα κράτος, αναβιώνοντας την κυριαρχία του σουλτάνου και στο νησί και στα παράλια.

🔎Αυτή τη φορά, βέβαια, το πάνω χέρι το είχε το ηπειρωτικό κομμάτι και όχι το νησιώτικο. Οι δύο χώρες ενώθηκαν τον Απρίλιο του 1964 και από τα συνθετικά των ονομάτων τους, το «Ταν» της Τανγκανίκα και το «Ζαν» της Ζανζιβάρης, προέκυψε η Τανζανία.

🔎Η Ζανζιβάρη στην ουσία αντάλλαξε την εσωτερική της ηρεμία και ειρήνη με το να αποτελεί στην ουσία ένα «εξάρτημα» της νέας χώρας. Η οικονομική δραστηριότητα ατόνησε, επενδύσεις δεν γίνονταν ούτε σε τομείς που άνθιζαν, όπως η αλιεία και η παραγωγή σκόρδου, που ήταν από τις υψηλότερες της υφηλίου. Ακόμα και ο Νιερέρε παραδεχόταν ότι ήταν πολύ δύσκολο να τα βρίσκει συνεχώς με τους επαναστατικούς ηγέτες του νησιού και είναι χαρακτηριστική η φράση του «μακάρι αυτό το νησί να βρισκόταν πιο μακριά από εμάς»!

🔎Τα δύο βασικά νησιά της Ζανζιβάρης, η Ζανζιβάρη (Ουνγκούτζα) και η Πέμπα, διατηρούν την αυτονομία τους. Έχουν δική τους κυβέρνηση για τα τοπικά θέματα, ακόμα και κοινοβούλιο, δική τους σημαία (που μοιάζει καταπληκτικά βέβαια με της Τανζανίας), μέχρι και δική τους εθνική ποδοσφαιρική ομάδα, που συμμετέχει αυτόνομα στις περιφερειακές διοργανώσεις της ανατολικής Αφρικής, αλλά δεν είναι μέλος της ΦΙΦΑ.

🔎Στα 60 και βάλε χρόνια που διαρκεί αυτή η ένωση ήταν πολλές οι περιπτώσεις που οι ηγέτες της Ζανζιβάρης σκέφτηκαν να διαλύσουν την ένωση. Με παράπονα που ξεκινούσαν από την έλλειψη επενδύσεων και κάποιες φορές έπιαναν και άλλα θέματα, που μιλούν πιο πολύ στο συναίσθημα, όπως η θρησκεία (το 99% των κατοίκων της Ζανζιβάρης είναι μουσουλμάνοι, σε αντίθεση με την πλειοψηφία της ηπειρωτικής Τανζανίας που είναι κατά 63% Χριστιανοί).

🔎Οι κουβέντες ήταν θεωρητικές και σταματούσαν στην έλλειψη πόρων. Χωρίς βοήθεια η Ζανζιβάρη δεν θα μπορούσε να πάει πουθενά. Δειλά-δειλά μετά το 2010 άρχισαν να γίνονται επενδύσεις, κυρίως στον τουρισμό. Οι οποίες κορυφώθηκαν το 2021 με την λειτουργία του αεροδρομίου Καρούμε, το οποίο μπορεί να εξυπηρετήσει ως και 1,5 εκατομμύριο επιβάτες. Το αεροδρόμιο κατασκευάστηκε κυρίως με κινεζικά κεφάλαια. Σημειώστε το αυτό.

🔎Μετά το τουριστικό «μπουμ», που έφερε τη Ζανζιβάρη στην οκτάδα των πιο δημοφιλών προορισμών της Αφρικής το 2024, οι ηγέτες θεωρούν ότι βρήκαν τον τρόπο να χρηματοδοτήσουν την αυτόνομη πορεία τους. Η πρόεδρος της ενωμένης Τανζανίας είναι από τη Ζανζιβάρη, αλλά είναι αντιδημοφιλής στο νησί και την κατηγορούν ότι δεν προασπίζει τα συμφέροντά τους.

🔎Οι Κινέζοι παίζουν το ρόλο του χρηματοδότη και υποστηρικτή, αλλά κανείς δεν ξέρει αν θέλουν ή όχι τώρα να αποκτήσουν μια χώρα-δορυφόρο τους στα ευαίσθητα παράλια της ανατολικής Αφρικής.