Το όνομα του... κόλπου (Μεξικού ή Αμερικής;) και το επικίνδυνο δεδικασμένο

Κόλπος του Μεξικού ή Κόλπος της Αμερικής; Πώς πρέπει να ονομάζουμε πια αυτή την μεγάλη θαλάσσια περιοχή; Ιδού η απορία. Μάλλον όχι απορία, αλλά… ώθηση για έρευνα.

🔎Μπορεί όποιος θέλει να αλλάζει τα γεωγραφικά ονόματα όπως επιθυμεί και να τα επιβάλλει διεθνώς; Υπάρχει κάποιος διεθνής φορέας που ασχολείται μ’ αυτά; Υπάρχει κάποια αρχή «τυποποίησης» (standardization) των γεωγραφικών ονομάτων, η οποία έχει… σταντάρει π.χ. ότι ο Κόλπος του Μεξικού θα λέγεται διεθνώς Κόλπος του Μεξικού κι όχι κάτι άλλο;

🔎Κι επίσης, τι συμβαίνει με τους… κόλπους; Δεν ξέρω αν το’ χετε παρατηρήσει, αλλά οι περισσότεροι μεγάλοι κόλποι σε όλο τον πλανήτη δεν έχουν ακριβώς τα ονόματα που θα περίμενε κανείς σε σχέση με την γεωγραφική τους θέση. Υπάρχουν αρκετά παραδείγματα, που θα διαβάσετε πιο κάτω.

🔎Αλλά ας το πάρουμε από την αρχή. Η ονομασία των διάφορων περιοχών του κόσμου ήταν για πολλούς αιώνες ζήτημα ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Οι διάσημοι χαρτογράφοι με τη δουλειά τους ήταν αυτοί που… επέβαλαν, κατά κάποιο τρόπο, το πώς ονομάζεται ένα μακρινό νησί, μια χερσόνησος, ένας κόλπος κτλ.

🔎Έπαιρναν, βέβαια, συνεχώς πληροφορίες απ’ αυτούς που ταξίδευαν, αλλά τις περισσότερες φορές οι πληροφορίες ήταν μονόπλευρες. Οι Ολλανδοί χαρτογράφοι συμβουλεύονταν τους Ολλανδούς καπεταναίους, οι Άγγλοι τους Άγγλους, οι Ισπανοί τους Ισπανούς κοκ. Έτσι, λοιπόν, ήταν για πολλά χρόνια συχνό το φαινόμενο ένα νησί να εμφανίζεται με διαφορετικά ονόματα στους χάρτες, όταν από την περιοχή περνούσαν πλοία από πολλές εθνικότητες.

🔎Είναι αλήθεια ότι η χαρτογραφία δεν ήταν αυτό που λέμε «κλειστή τέχνη». Ο κάθε χαρτογράφος έπαιρνε και μελετούσε τη δουλειά των… αλλοδαπών, για να συμπληρώσει τα κενά του και να διορθώσει τα λάθη του. Ονόματα, όμως, δύσκολα άλλαζε. Και για πρακτικούς λόγους. Γιατί να αλλάξει και να προκαλέσει σύγχυση στους καπετάνιους που τον εμπιστεύονταν και αγόραζαν τους χάρτες του και τους είχαν συνηθίσει;

🔎H διαδικασία αυτή της παγκόσμιας ονοματοδοσίας εξελίχθηκε περισσότερο… εθιμικά και λιγότερο θεσμικά. Ειδικά σε ό,τι είχε να κάνει με τη θάλασσα και ονόματα που έπρεπε να είναι διεθνή, διότι περιλάμβαναν πολλές χώρες: Ωκεανοί, θάλασσες, κόλποι και πορθμοί που έχουν τόσο μεγάλη έκταση, ώστε να περιλαμβάνουν πολλά κράτη, ονομάστηκαν έτσι γιατί… έτσι!

🔎Για παράδειγμα, ο Ειρηνικός Ωεκανός, ο μεγαλύτερος του κόσμου, ονομάστηκε έτσι από το ταξίδι του μεγάλου θαλασσοπόρου Μαγγελάνου ήδη από το 1521. Επειδή ήταν τυχερός και δεν συνάντησε καμία καταιγίδα, αποφάσισε να ονομάσει έτσι τον τεράστιο θαλάσσιο όγκο που παλαιότερα ένας Ισπανός, ο Μπαλμπόα, είχε ονομάσει «Νότια θάλασσα». Κι έμεινε. «Πέρασε» στους κυριότερους χαρτογράφους και άλλων κρατών.  Δηλαδή, δεν υπήρξε κάποιος διεθνής φορέας που να ανακοίνωσε ότι στο εξής εκείνη η μεγάλη θάλασσα θα ονομάζεται «Ειρηνικός Ωκεανός».

🔎Έτσι, λοιπόν, ο Κόλπος του Μεξικού ονομάστηκε έτσι πρώτη φορά σ’ έναν ισπανικό χάρτη του 1550. Ως τότε είχε διάφορα ονόματα, αφού η Αμερική ήταν… φρέσκια ανακάλυψη. Τον είχαν αποκαλέσει μέχρι και «Κόλπο του Κορτές» (!), από το όνομα του αρχηγού των κονκισταδόρες, αυτής της χούφτας των ανελέητων τυχοδιωκτών που αιματοκύλισαν μια ολόκληρη αυτοκρατορία, τους Αζτέκους.

🔎Οι Ισπανοί, που για αιώνες είχαν στη δικαιοδοσία τους όλη την περιοχή του κόλπου, δεν είχαν… αντίπαλο στην ονοματοδοσία. Ακόμη και οι χάρτες που χρησιμοποιούσαν οι Άγγλοι, Γάλλοι και Ολλανδοί πειρατές την εποχή που κούρσευαν τα ισπανικά γαλιόνια με το χρυσάφι, Κόλπο του Μεξικού τον έλεγαν.

🔎Ακόμα κι όταν ο κόλπος έγινε διεθνής, όταν δηλαδή οι ΗΠΑ «βγήκαν» στις ακτές του Κόλπου με την αγορά της Λουιζιάνα (1803), την κατάκτηση της Φλόριντα (1822) και την ενσωμάτωση του Τέξας (1845), δεν διανοήθηκαν να ζητήσουν αλλαγή ονόματος, για να μην προσδιορίζει ένα κράτος.

🔎Σημειολογικά, η πρώτη «αίτηση» για αλλαγή ονόματος του «Κόλπου του Μεξικού» σε «Κόλπο της Αμερικής» έγινε το 1999. Το αποκάλυψε ο Τζον Χέρμπερτ, πρόεδρος της USBGN (United States Board on Geographic Names), του Συμβουλίου Γεωγραφικών Ονομάτων. Το αντιμετώπισε με χιούμορ, ουδέποτε ασχολήθηκε σοβαρά.

🔎Στις 20 Ιανουαρίου 2025, όμως, ο Ντόναλντ Τραμπ υπέγραψε μια «εκτελεστική διαταγή» (executive order) με την οποία «διέταξε» το υπουργείο Εσωτερικών να αλλάξει την επίσημη ονομασία σε «Κόλπο της Αμερικής». Ήδη η Ακτοφυλακή των ΗΠΑ έχει υιοθετήσει τη «διαταγή».

🔎Έχει διεθνές κύρος μια τέτοια αλλαγή; Όχι. Προφανώς κάθε κράτος μπορεί να ονομάζει όποια περιοχή θέλει με όποιο όνομα θέλει, ακόμα κι αν αυτή βρίσκεται εκτός των συνόρων του. Αλλά η διεθνής ονομασία είναι πια μια πιο σύνθετη διαδικασία.

🔎Κατ’ αρχάς, υπάρχει ο IHO (International Hydrographic Organization), στον οποίο συμμετέχουν παραπάνω από 100 χώρες-μέλη. Οι αρμοδιότητές του είναι κυρίως να καθορίζει τα θαλάσσια γεωγραφικά όρια, αλλά προφανώς έχει να κάνει με τα ονόματα. Αλλά οι διεθνείς ονομασίες, πλέον, έχουν περάσει στην αρμοδιότητα του UNGEGN.

🔎Τι είναι αυτό; Ακροστοιχίδα του United Nations Group of Experts on Geographical Names. Ομάδα Ειδικών στα Γεωγραφικά Ονόματα, μια υπηρεσία υπό την αιγίδα του ΟΗΕ. Αυτή η ομάδα ξεκίνησε τις συνεδριάσεις της το 1959, με σκοπό αυτόν ακριβώς: Την τυποποίηση των γεωγραφικών ονομάτων, ώστε να αναφέρονται όσο πιο ομοιόμορφα γίνεται.

🔎H Ομάδα αυτή συνεδριάζει κάθε πέντε χρόνια κι αποφασίζει αλλαγές, όπου και όποτε κρίνεται αναγκαίο. Μέσα στις αρμοδιότητές της είναι και τη «ρομανοποίηση» (romanization), δηλαδή να αποδίδει σωστά με το λατινικό αλφάβητο τους φθόγγους από τα γεωγραφικά ονόματα περιοχών που δεν χρησιμοποιούν αυτό το αλφάβητο, για να τυποποιηθεί μία και μόνη λατινική ονομασία.

🔎Υπάρχει περίπτωση να «περάσει» αυτή η αλλαγή παγκόσμια; Πολύ δύσκολο ως αδύνατο το βλέπουμε. Η Ομάδα αυτή έχει και Αμερικανούς μέσα, αλλά τα επιχειρήματα που έχουν χρησιμοποιηθεί ως τώρα από τις ΗΠΑ και «επιβάλλουν», κατά τη γνώμη της, την αλλαγή αυτή είναι μάλλον αδύναμα. Κι όχι μόνο αυτό: Θα μπορούσαν να ανοίξουν έναν γεωγραφικό ασκό του Αιόλου, ειδικά στις ονομασίες των κόλπων!

🔎Θέλετε και παραδείγματα;

🔎Κόλπος της Γουινέας: Ας αρχίσουμε από τον μεγαλύτερο κόλπo, την… κούρμπα αυτή της αφρικανικής ηπείρου. Η οποία ονομάστηκε έτσι διότι παλαιότερα όλη αυτή η περιοχή της υποσαχάριας Αφρικής ονομαζόταν Γουινέα. Τώρα, βέβαια, υπάρχουν τρία αφρικανικά κράτη που περιέχουν τη λέξη «Γουινέα» στην ονομασία τους, αλλά τα δύο δεν έχουν καμία σχέση με την περιοχή! Το μόνο που βρίσκεται εκεί, μάλιστα στο μυχό του κόλπου, είναι η πολύ μικρή σε έκταση Ισημερινή Γουινέα, το ηπειρωτικό μέρος της οποίας έχει έκταση λίγο μεγαλύτερη από την Πελοπόννησο! Δεν θα μπορούσε κάποιος π.χ. να εισηγηθεί να ονομαστεί «Κόλπος της Αφρικής»;

🔎Κόλπος της Βεγγάλης: Αυτό κι αν είναι μπέρδεμα. Όλη αυτή η θαλάσσια περιοχή, που βρέχει σήμερα τις ακτές τεσσάρων διαφορετικών κρατών (Σρι Λάνκα, Ινδία, Μπαγκλαντές, Μιανμάρ) ονομάστηκε έτσι από την περιοχή της Βεγγάλης, η οποία είναι σήμερα χωρισμένη ανάμεσα στην Ινδία και το Μπαγκλαντές! Με την ίδια λογική θα μπορούσε η Ινδία να φωνάξει να μετονομαστεί σε «Κόλπος της Ινδίας», επειδή έχει μακράν τα περισσότερα χιλιόμετρα ακτών.

🔎Κόλπος της Ταϊλάνδης: Λίγο πιο ανατολικά βρίσκεται, όντως τα περισσότερα χιλιόμετρα ακτών βρίσκονται στην Ταϊλάνδη, αλλά μερίδιο έχουν και η Μαλαισία, και η Καμπότζη και το Βιετνάμ. Δεν θα μπορούσαν να φωνάξουν όλοι αυτοί για την… μονομερή ονομασία;

🔎Περσικός Κόλπος: Αυτό απορούμε πώς το… δέχονται οι Άραβες. Να ονομάζεται έτσι αυτή η κομβική περιοχή, ενώ η ίδια η χώρα που ονομαζόταν έτσι έχει… απαρνηθεί το όνομα (από Περσία ονομάστηκε Ιράν) πριν από σχεδόν έναν αιώνα! Και όλες οι δυτικές ακτές του Κόλπου είναι για χιλιετίες αραβικές περιοχές.

🔎Κόλπος του Άντεν: Αυτό πάλι; Να ονοματίζεται ένας ολόκληρος κόλπος από το όνομα ενός και μόνο λιμανιού; Το Άντεν, βεβαίως, υπήρξε κομβική βρετανική αποικία (με τεράστια ναυτική βάση) για σχεδόν δύο αιώνες, αλλά στην περιοχή υπάρχουν Υεμενίτες, Τζιμπουτιανοί, Σομαλοί κτλ.