Αϊνού: Οι άγνωστοι «Ινδιάνοι» της Ιαπωνίας!

 

Το έχετε ακούσει ποτέ το όνομα Αϊνού; Αν όχι, μην ανησυχείτε καθόλου. Αυτός ο άγνωστος, ξεχασμένος και βασανισμένος λαός έχει ένα πρωτότυπο παγκόσμιο ρεκόρ, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ειδικών της εθνολογίας: Από τα 6.500 διαφορετικά «έθνη» που κατοικούν στον κόσμο, οι Αϊνού έχουν το μικρότερο ποσοστό γνώσης της γλώσσας τους, της ιστορίας τους και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους.

🔎Στην απογραφή που έγινε στην Ιαπωνία το 2023 μόλις 11.450 άνθρωποι (από τα συνολικά 125 εκατομμύρια που καταγράφηκαν) δήλωσαν ότι ανήκουν στην εθνότητα των Αϊνού. Κι όμως, ακόμα και Ιάπωνες εθνολόγοι θεωρούν ότι υπάρχουν τουλάχιστον 200.000 άνθρωποι με «καθαρή» καταγωγή Αϊνού, δηλαδή και οι δύο γονείς τους προέρχονται απ’ αυτή την εθνότητα. Αν υπολογίσουμε και τους «μεικτούς», δηλαδή με έναν γονιό Αϊνού ή με έναν παππού ή γιαγιά Αϊνού, ο πληθυσμός μπορεί να ξεπερνάει και τις 800.000.

🔎 (Στη Ρωσία στην απογραφή του 2021 καταγράφηκαν περίπου 300 άτομα ως "Αϊνού" κυρίως στο νότο του νησιού Σαχαλίνη και στα νησιά Κουρίλες). 

🔎Πώς ξέχασαν οι Αϊνού ποιοι είναι; Με την συνηθισμένη, δυστυχώς, και απάνθρωπη διαδικασία της «αφομοίωσης». Με μεθόδους που οι Ιάπωνες εμπνεύστηκαν και «διδάχτηκαν» από τον τρόπο που φέρθηκαν οι ΗΠΑ στις ιθαγενείς φυλές όταν επεκτάθηκαν προς τη δύση. Η μοναδική διαφορά ήταν ότι οι Ιάπωνες επεκτάθηκαν προς το βορρά.

🔎Αν εξετάσει κανείς του Αϊνού εθνολογικά και γλωσσικά, θα καταλάβει ότι είναι πολύ πιο συγγενείς με διάφορους «υπερβόρειους» λαούς που ζουν στη ρωσική Άπω Ανατολή, παρά με τους Ιάπωνες. Υποστηρίζουν, μάλιστα, με στοιχεία ότι οι πρόγονοί τους ζούσαν στις περιοχές τους για πάνω από 15.000 χρόνια, ενώ οι Γιαμάτο, ο βασικός ιαπωνικός λαός, «μετανάστευσαν» στην Ιαπωνία μόλις την πρώτη χιλιετία π.Χ.

🔎Οι Αϊνού ζούσαν και ζουν ακόμα σε μεγάλη πλειοψηφία στο Χοκάιντο, το πιο βόρειο από τα νησιά της Ιαπωνίας (και δεύτερο μεγαλύτερο σε έκταση μετά το Χονσού), αλλά και παραδοσιακά στο νότο του νησιού Σαχαλίνη και στα νησιά Κουρίλες, τα οποία διεκδικούνται μεν από την Ιαπωνία, αλλά διοικούνται για δεκαετίες τώρα από τη Ρωσία. Επί πολλούς αιώνες, μάλιστα, διατηρούσαν αναλλοίωτα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, αλλά έπεσαν θύμα του διεθνούς ιμπεριαλισμού. Του φόβου, βασικά, των Ιαπώνων ότι θα είχαν τους Ρώσους μέσα στην ίδια τους την αυλή.

🔎Μοιάζει πολύ παράξενο, αλλά οι Ιάπωνες για σχεδόν τρεις χιλιάδες χρόνια ενώ είχαν επεκταθεί και αναπτυχθεί στα τρία βασικά νησιά, δεν ενδιαφέρθηκαν καθόλου για το πιο βόρειο, το Χοκάιντο, και ειδικά τις βόρειες περιοχές του. Βεβαίως επειδή είναι το πιο βόρειο νησί είναι και το πιο κρύο, με πολύ συχνές χιονοπτώσεις, αλλά παράλληλα έχει και μεγάλη καλλιεργήσιμη έκταση, που είναι ακόμα και τώρα η βασική πηγή γεωργικών προϊόντων για όλη την Ιαπωνία.

🔎Οι Αϊνού, λοιπόν,  που κατοικούσαν ειδικά στο κεντρικό και βόρειο τμήμα του Χοκάιντο, είχαν αφεθεί στην ησυχία τους να ζήσουν τη ζωή τους. Οι Ιάπωνες τους αποκαλούσαν Έζο, που είναι κάτι ανάμεσα στο «βάρβαρος» και «ανυπάκουος». Σε επίσημες καταγραφές, μάλιστα, οι Αϊνού χαρακτηρίζονταν «απόγονοι σκύλων» και «εντελώς απολίτιστοι». Πολιτισμό ιδιαίτερο πράγματι δεν είχαν αναπτύξει, ζούσαν ως τροφοσυλλέκτες, κυνηγοί και ψαράδες, σε απόλυτη αρμονία με τη φύση.

🔎Οι Ιάπωνες είχαν καταφέρει να δημιουργήσουν κάποιες κοινότητες στο νότο του νησιού (κυρίως εκεί που «ακουμπάει» με το βασικό νησί Χονσού), αλλά παρέμειναν μειοψηφία στο νησί. Έκαναν κάποιες προσπάθειες να επεκταθούν προς το βορρά, αλλά τα βρήκαν σκούρα με την αντίσταση των Αϊνού και τα παράτησαν.

🔎Όλα αυτά μέχρι το δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα, όταν και η τσαρική Ρωσία έβαλε για τα καλά το πόδι της στην περιοχή που σήμερα αποκαλούμε Ρωσική Άπω Ανατολή, δηλαδή όλη αυτή τη βορειοανατολική περιοχή μετά τη Σιβηρία που καταλήγει στον Βερίγγειο Πορθμό και τις ακτές που βρίσκονταν παραδοσιακά βόρεια από την αυτοκρατορία της Κίνας.

🔎Η περιοχή αυτή είναι παγωμένη και εξαιρετικά αραιοκατοικημένη, αλλά και πολύτιμη γεωπολιτικά. Γι’ αυτό οι Ρώσοι αφού υπέταξαν με ευκολία τους ηπειρωτικούς υπερβόρειους λαούς (που ήταν και πολύ λιγότεροι) ξεκίνησαν ένα πρόγραμμα «μετανάστευσης», το οποίο έφερε δεκάδες χιλιάδες ρωσικής και ουκρανικής καταγωγής σ’ εκείνα τα μέρη. Έτσι το 1860 θεμελιώθηκε το λιμάνι του Βλαδιβοστόκ, το οποίο εξελίχθηκε σε μια μεγάλη ρωσική βάση του πολεμικού ναυτικού.

🔎Το 1869 η Ιαπωνία βίωσε αυτό που αργότερα έμεινε στην ιστορία των η «αποκατάσταση του Μεϊτζί». Στην ουσία ήταν η έναρξη της σύγχρονης ιαπωνικής ιστορίας. Αυτοκράτορες υπήρχαν στην Ιαπωνία για αιώνες, ωστόσο η χώρα με τον Μεϊτζί έκανε βήματα εκσυγχρονισμού. Με αμερικανική καθοδήγηση. Οι Αμερικανοί είχαν καταφθάσει ήδη από το 1853, με σκοπό να πείσουν τους Ιάπωνες να ανοίξουν τα λιμάνια τους στο διεθνές εμπόριο.

🔎Μέχρι τότε ο ρόλος του αυτοκράτορα ήταν μάλλον συμβολικός και η πραγματική εξουσία βρισκόταν στα χέρια του «σογκούν», του πολέμαρχου, και των πιστών σε αυτόν σαμουράι-φεουδαρχών, που είχαν χωρίσει την χώρα σε τσιφλίκια για πάνω από δύο αιώνες. Αυτή η μετάβαση εξουσίας δεν έγινε αναίμακτα. Κάποιοι σαμουράι που διαφωνούσαν, μάλιστα, κατέφυγαν στο Χοκάιντο και προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια δική τους εξουσία εκεί. Το 1869 ηττήθηκαν από τα αυτοκρατορικά στρατεύματα και οποιαδήποτε αντίσταση εξαϋλώθηκε.

🔎Οι σογκούν είχαν ήδη προχωρήσει σε συμφωνία με τον τσάρο από το 1855 και μοίρασαν τα νησιά Κουρίλες, ωστόσο κατάλαβαν ότι η όρεξη της Ρωσίας είχε ανοίξει κι ετοίμαζε επέκταση στο Χοκάιντο, δήθεν για τα «προστατέψει» τους Αϊνού. Οπότε πήραν την απόφασή τους: Για πρώτη φορά στην ιστορία τους θα έκαναν μια σοβαρή προσπάθεια «αποικισμού» του Χοκάιντο, το οποίο θα γινόταν ιαπωνικό πέρα για πέρα. Και γι’ αυτό οι Αϊνού θα εξαφανίζονταν από προσώπου γης.

🔎Έτσι, λοιπόν, δημιουργήθηκαν «επιτροπές» με βαρύγδουπα ονόματα (όπως Επιτροπή Ανάπττυξης, Επιτροπή Αποικισμού κτλ.) που στην ουσία έφεραν σε πέρας τη μεγαλύτερη εθνολογική γενοκτονία στην περιοχή. Οι Αϊνού όχι μόνο υποτάχθηκαν, αλλά υποχρεώθηκαν να αλλάξουν τα ονόματά τους σε ιαπωνικά, τους απαγορεύτηκε να μιλούν τη γλώσσα τους και να εξασκούν οποιοδήποτε έθιμο τους θύμιζε την ιδιαίτερη ιστορία τους. Στην περιοχή δημιουργήθηκαν διάφορα στρατόπεδα-φυλακές (κυρίως δίπλα σε ορυχεία), στα οποία μεταφέρονταν οι πιο «ξεροκέφαλοι» από τους Αϊνού, όπου δούλευαν σαν σκλάβοι και πέθαιναν σαν μύγες από τις απάνθρωπες συνθήκες.

🔎Τότε έγινε και η μετονομασία. Το όνομα «Έζο» για το νησί θεωρήθηκε πολύ βαρβαρικό και ακατάλληλο. Προτιμήθηκε το «Χοκάιντο», που ισχύει και σήμερα και σημαίνει «βόρεια θαλάσσια οδός».

🔎Στην προσπάθειά τους αυτή να εξαφανίσουν τους Αϊνού, οι Ιάπωνες είχαν αμέριστη υποστήριξη από τις ΗΠΑ. Δεκάδες Ιάπωνες αξιωματούχοι πήγαν στις ΗΠΑ και μελέτησαν από κοντά τους νόμους που είχαν θεσπίσει οι Αμερικανοί για τους Ινδιάνους, και ιδιαίτερα αυτόν της λεγόμενης «terra nullius». Δηλαδή η γη πριν την έλευση των Αμερικανών αποίκων δεν ανήκε σε κανέναν και δεν ήταν ιδιοκτησία των Ινδιάνων.

🔎Βασισμένοι σ’ αυτή τη νομολογία οι Ιάπωνες έκαναν το ίδιο: Περιόρισαν όσους Αϊνού απέμειναν στις άγονες περιοχές και οι ίδιοι χώρισαν το νησί σε μεγάλες εκτάσεις και τις καλλιεργούσαν με την καθοδήγηση Αμερικανών ειδικών, όπως ο Χόρας Κάρπον, που ήταν υπουργός Γεωργίας υπό τον τότε Αμερικανό πρόεδρο Ουλίσες Γκραντ.

🔎Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, ο πληθυσμός του Χοκάιντο «αυξήθηκε» μέσα σε μια δεκαετία από 58.000 σε 240.000 ανθρώπους, αλλά αυτό αφορούσε μόνο τους Ιάπωνες. Για τους Αϊνού δεν υπήρξε καμία καταγραφή, πόσοι πέθαναν, πόσοι σκοτώθηκαν και πόσοι «αφομοιώθηκαν».

🔎Η ταφόπλακα μπήκε το 1899. Τότε ο αυτοκράτορας υπέγραψε το «Νόμο για την Προστασία των Πρώην Ιθαγενών του Χοκάιντο». Οι Αϊνού αναφέρονταν πια ως «πρώην ιθαγενείς» και με το νόμο αυτόν, που υποτίθεται τους «προστάτευε», αναγκάστηκαν να μετακομίσουν μαζικά σε ειδικές περιοχές, που δεν είχαν το παραμικρό οικονομικό ενδιαφέρον. Όπως ακριβώς έγινε με τα ειδικά διαμερίσματα (reservations) στα οποία τοποθέτησαν οι ΗΠΑ όσους από τους Ινδιάνους δεν ήθελαν να αφομοιωθούν τελείως και να ζήσουν σύμφωνα με τις παλιές τους παραδόσεις.

🔎Μέσα σε τρεις δεκαετίες η Ιαπωνία είχε «καθαρίσει» ουσιαστικά με τους Αϊνού. Περιττό να τονίσουμε ότι κανείς στην Ιαπωνία δεν μάθαινε γι’ αυτούς, παρά την παρουσία τους στις περιοχές αυτές για χιλιάδες χρόνια. Ο έλεγχος ήταν τόσο απόλυτος που ακόμη και οι καθαροί απόγονοι των Αϊνού ξέχασαν εντελώς τις ρίζες τους.

🔎Η Ιαπωνία στις αρχές του 20^ου αιώνα επεκτάθηκε, όπως γνωρίζουμε, με τη φιλοδοξία να μεταβληθεί σε μια πολυεθνική αυτοκρατορία. Η οποία έφτασε στην ακμή της στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν είχε επεκταθεί στις απέναντι ακτές, τη Μαντζουρία, την Ινδοκίνα και πολλά νησιά του Ειρηνικού. Μετά την ήττα και τη συνθηκολόγηση του 1945, όταν και αποσαφηνίστηκαν τα τωρινά της σύνορα, το επίσημο δόγμα της Ιαπωνίας ήταν ότι δεν υπάρχει η παραμικρή μειονότητα και ο πληθυσμός είναι ομοιογενείς σε ποσοστό 100%.

🔎Το πρώτο ρήγμα σ’ αυτό το δόγμα ήλθε τη δεκαετία του 1970 από τον Καγιάνο Σιγκέρου, μια εμβληματική φιγούρα στην σύγχρονη ιστορία των Αϊνού. Ήταν ο πρώτος που μίλησε ανοιχτά στη σύγχρονη Ιαπωνία για το ξεχασμένο αυτό έθνος. Τις δικές του ρίζες τις είχε μάθει από διηγήσεις της γιαγιάς του και βίωσε ακραίο πολιτιστικό bullying: Στα 15 του χρόνια τόλμησε να πει στους δασκάλους του ότι είναι Αϊνού κι όχι Ιάπωνας και τον έδιωξαν απ’ όλα τα σχολεία!

🔎Παρά την περιορισμένη του εκπαίδευση, ρίχτηκε με πάθος στην μελέτη της ιστορίας και της παράδοσης των Αϊνού και το 1972 δημιούργησε, με χίλια προβλήματα, το Πολιτιστικό Μουσείο των Αϊνού. Έκανε επίσημο αίτημα να δημιουργηθούν 15 σχολεία που θα διδάσκουν τη γλώσσα των Αϊνού.

🔎Το αίτημα απορρίφθηκε, βέβαια, και δεν υπήρξε καμία επίσημη προσπάθεια για να προστατευθεί η γλώσσα. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, υπάρχουν σήμερα μόλις 15 (!) ομιλητές της γλώσσας των Αϊνού. Δηλαδή η γλώσσα έχει εκλείψει πλήρως. Ο Σιγκέρου με την επιμονή του πέτυχε την αναγνώριση των Αϊνού από το ιαπωνικό κράτος, έλαβε βραβείο το 1989 και εκλέχθηκε βουλευτής, ο πρώτος Αϊνού που το κατάφερε, το 1994.

🔎Σήμερα η Ιαπωνία έχει θολή στάση στην αντιμετώπιση των Αϊνού. Υπάρχουν ακτιβιστές που φωνάζουν για την πολιτιστική τους αποκατάσταση και αναζωογόνηση της γλώσσας μέσω ιδιωτικών πρωτοβουλιών. Το φοβερό είναι ότι οι Αμερικανοί, που πρωτοστάτησαν στην εξαφάνιση των Αϊνού, λένε τώρα ότι θα διαθέσουν ποσά για την «μελέτη του πολιτισμού» τους!

🔎Οι Αϊνού πλέον αναγνωρίζονται ότι "εθνογραφική ομάδα" και όχι ως ιδιαίτερος λαός από το ιαπωνικό υπουργείο Πολιτισμού, κάποιοι απ' αυτούς συμμετέχουν και σε πολιτιστικά προγράμματα με παραδοσιακές φορεσιές, ωστόσο αυτά που λένε στους τουρίστες βρίσκονται κάτω από διαρκή έλεγχο. Δεν μπορούν π.χ. να μιλήσουν ανοιχτά για την γενοκτονία που βίωσαν οι πρόγονοί τους πριν 150 χρόνια.

🔎Η κυβέρνηση, πέρα από σκόρπιες δηλώσεις από βουλευτές, εξακολουθεί να μην ασχολείται με το ζήτημα. Ούτως ή άλλως πια ο πληθυσμός τους είναι απειροελάχιστος. Υπάρχει, βέβαια, ένας ενδόμυχος φόβος μήπως αρχίσουν νομικές ενέργειες των Αϊνού προς το ιαπωνικό κράτος, με τα οποία να ζητούν αποζημιώσεις για δικαιώματα γης (στο πρότυπο της κινητοποίησης των ινδιανικών φυλών κατά των ΗΠΑ). Αλλά για την ώρα αυτό που ζητούν οι Αϊνού ακτιβιστές είναι να «ξυπνήσουν» όσοι Αϊνού έχουν ξεχάσει την ιστορία τους και να συνειδητοποιήσουν τη διαφορετικότητά τους.

🔎To Χοκάιντο σήμερα, με έκταση περίπου 83.000 τ.χλμ. (όσα σχεδόν όλη η ηπειρωτική Ελλάδα) έχει πληθυσμό περίπου 5,1 εκατομμυρίων ανθρώπων, το 99% απ’ αυτούς είναι Ιάπωνες. Παραμένει η λιγότερο αναπτυγμένη επαρχία της Ιαπωνίας, αλλά δεν διαφέρει σε τίποτα από τις πόλεις και τις υπόλοιπες περιοχές του κράτους.