Διώρυγα Παναμά: Ίντριγκες, θανατηφόρες ζούγκλες, Κινέζοι και... Τραμπ μαινόμενος!

 

 Την έχουν αποκαλέσει ένα από τα «Επτά Θαύματα του Σύγχρονου Κόσμου». Όχι άδικα. Η διώρυγα του Παναμά είναι ένα κολοσσιαίο έργο, το οποίο στην κυριολεξία άλλαξε τον κόσμο. Δεν είναι μόνο 80 «τεχνητά» χιλιόμετρα νερού, που συνδέουν δύο ωκεανούς, αλλά και μια ακραία αλλαγή στις εμπορικές οδούς, που άλλαξε την γεωγραφία και τον τρόπο ζωής δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλη την Αμερική.

🔎Η Διώρυγα ήλθε και πάλι στην επικαιρότητα τις τελευταίες μέρες ως ένας (ακόμα) στόχος της επεκτατικής όρεξης του Ντόναλντ Τραμπ. Πριν ακόμα αναλάβει επισήμως τα καθήκοντά του, ο Αμερικανός πρόεδρος χτύπησε καμπανάκια για τα «συμφέροντα της Αμερικής», που πλήττονται επειδή κατά την άποψή του η Διώρυγα οδηγείται στο να «πέσει σε λάθος χέρια» (των Κινέζων εννοεί).

🔎Η ιστορία της Διώρυγας, πάντως, είναι γεμάτη από ίντριγκες, μυστικές συμφωνίες, διπλωματικές ανατροπές και χιλιάδες θανάτους. Δεν είναι υπερβολή να γράψουμε ότι ο Παναμάς σαν κράτος δημιουργήθηκε λόγω της Διώρυγας, μέχρι τότε δεν ήταν παρά μία επαρχία της Κολομβίας! Κι από τα χέρια των Γάλλων, που χρεοκόπησαν, πέρασε σ’ αυτά των Αμερικανών, που έχουν αποδειχτεί πολύ πιο κυνικοί όταν πρόκειται να κάνουν τέτοιες δουλειές.

🔎Ας το πάρουμε από την αρχή. Η ιδέα να συνδεθούν τα νερά του Κόλπου του Μεξικού μ’ αυτά του Ειρηνικού, ώστε να μπορούν να τα διασχίζουν ολόκληρα πλοία, υπήρχε ήδη από τον 16^ο αιώνα. Για την ακρίβεια, μόλις οι Ισπανοί έβαλαν χέρι στον αμύθητο πλούτο του σημερινού Περού (χρυσάφι και ασήμι κυρίως) κοίταζαν το χάρτη, κουνούσαν το κεφάλι τους κι έλεγαν «τι ωραία που θα’ τανε να υπήρχε ένας θαλάσσιος δρόμος».

🔎Το μεγάλο κίνητρο δεν ήταν μόνο η συντόμευση του ταξιδιού (διότι τα πλοία έπρεπε να κάνουν όλο το ταξίδι στη νότια μύτη της Νότιας Αμερικής για να περάσουν είτε το Στενό του Μαγγελάνου, που λόγω… στενότητας απαιτούσε πολύ μικρή ταχύτητα και μεγάλη προσοχή, είτε να πάνε πιο κάτω, στο Ακρωτήριο Χορν με την πάντα φουρτουνιασμένη θάλασσα.

🔎Πολύ σύντομα οι Ισπανοί εγκατέλειψαν αυτόν τον τρόπο μεταφοράς. Προτιμούσαν να πηγαίνουν τον χρυσό και το ασήμι σ’ ένα από τα λιμάνια του Ειρηνικού που είχαν αρχίσει να αναπτύσσονται τότε και μετά με μουλάρια και άμαξες να τα οδηγούν στα λιμάνια του Κόλπου του Μεξικού (στην Κεντρική Αμερική, αλλά και τη σημερινή Βενεζουέλα και την Κολομβία) απ’ όπου ξεκινούσαν οι καραβιές για την Ισπανία.

🔎Όποιος είχε μπροστά του χάρτη μπορούσε να αναγνωρίσει τρία σημεία, τα οποία είχαν ενδιαφέρον. Το πρώτο είχε εντοπιστεί στη χερσόνησο του Γιουκατάν, στις σημερινές νότιες εσχατιές του Μεξικού. Το δεύτερο στη σημερινή Νικαράγουα, όπου τα πλοία μπορούσαν να εκμεταλλευθούν και τον υδάτινο όγκο της Λίμνης της Νικαράγουα, και το τρίτο φυσικά η περιοχή του Παναμά. Αυτή η τελευταία συγκέντρωνε τις περισσότερες προτιμήσεις, επειδή την έβλεπαν στο χάρτη ότι ήταν η… λεπτότερη απ’ όλες.

🔎Στη θεωρία, βεβαίως, όλα είναι εύκολα. Στην πράξη, εκείνη η περιοχή του Παναμά είναι από τις δυσκολότερες του κόσμου. Η ιδιαίτερα υψηλή υγρασία έχει βοηθήσει στο να αναπτυχθεί χιλιετίες τώρα οργιώδης βλάστηση, με ζούγκλες αδιαπέραστες. Σ’ εκείνες, μάλιστα, διαβούν σήμερα μερικά από τα πιο επικίνδυνα για τον άνθρωπο είδη φιδιών, αραχνών και άλλων εντόμων, με δηλητήρια για τα οποία δεν έχει ανακαλυφθεί ακόμα αντίδοτο!

🔎(Παρένθεση: Ακόμα και σήμερα, με τα τόσο εξελιγμένα μέσα της εποχής μας, δεν έχει βρεθεί τρόπος να διαπεραστεί η ζούγκλα στην περιοχή του Νταριέν, στα σύνορα του Παναμά με την Κολομβία, και να δημιουργηθεί ένας δρόμος που θα τη διασχίζει. Γι’ αυτό ο περίφημος Παναμαερικανικός Αυτοκινητόδρομος, που ξεκινάει από την Αλάσκα και καταλήγει στη Γη Του Πυρός, διακόπτεται (!) σ’ εκείνη την περιοχή για μερικές δεκάδες χιλιόμετρα).

🔎Άλλα τέτοια κανάλια που είχαν επιτυχώς κατασκευαστεί σε άλλα μέρη του κόσμου (όπως το Κανάλι της Έρι, που ένωσε τον ποταμό Χάντσον με την ομώνυμη λίμνη στη Βόρεια Αμερική το 1820, ή ακόμα καλύτερα η Διώρυγα του Σουέζ που εγκαινιάστηκε το 1856) αύξησαν κατακόρυφα την αισιοδοξία ότι θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο κι εκεί.

🔎Η περιοχή του σημερινού Παναμά ήταν, βέβαια, υπό ισπανικό έλεγχο, υπό την αντιβασιλεία του Μεξικού. Το 1821, όταν ξέσπασε η επανάσταση και στα μέρη μας, όλη η κεντρική Αμερική εξεγέρθηκε για να διώξει τους Ισπανούς. Τότε δημιουργήθηκε το Μεξικό και τα κράτη της σημερινής Κεντρικής Αμερικής, τα οποία από το 1823 ως το 1838 ήταν ενωμένα σε ομοσπονδία. Ο Παναμάς ήταν η μοναδική επαρχία που επέλεξε να μην ακολουθήσει την τύχη της κεντρικής Αμερικής, αλλά να ενταχθεί στη Νέα Γρανάδα. Έτσι ονομαζόταν τότε το πρώτο κράτος που δημιουργήθηκε όταν διώχτηκαν οι Ισπανοί. Και περιελάμβανε τις σημερινές Κολομβία, Βενεζουέλα, Εκουαδόρ.

🔎Όποιος ήθελε, λοιπόν, να κάνει δουλειά για τη διώρυγα, θα έπρεπε να κουβεντιάσει με τη Νέα Γρανάδα (η οποία μετά τις… διασπάσεις της Βενεζουέλας και του Εκουαδόρ ονομάστηκε στην αρχή Μεγάλη Κολομβία και μετά σκέτο Κολομβία).

🔎Από το 1846 οι ΗΠΑ είχαν υπογράψει με τη Νέα Γρανάδα μια συμφωνία (Μαγιαρίνο-Μπίντλακ, από τα ονόματα αυτών που έβαλαν τη τζίφρα) που επέτρεπε στους Αμερικανούς τη «διέλευση» μέσω της περιοχής και την προστασία των φορτίων τους μέχρι και με στρατιωτική δύναμη. Τους έδινε, δηλαδή, συγκεκαλυμμένο δικαίωμα στρατιωτικής επέμβασης. Το 1848 με την ανακάλυψη χρυσού στην Καλιφόρνια η ζήτηση για γρήγορη μεταφορά έγινε ακόμα πιο επικτακτική.

🔎Στην αρχή οι Αμερικανοί αποφάσισαν να φτιάξουν έναν σιδηρόδρομο που θα ενώνει τα δύο άκρα του ισθμού και πράγματι αυτός λειτούργησε το 1855. Η ιδέα, όμως, για ένα κανάλι άρχισε να ωριμάζει. Και οι πρώτοι που έκλεισαν συμφωνία εκμετάλλευσης ήταν οι Γάλλοι, το 1877.

🔎Οι Γάλλοι είχαν ένα υπερόπλο στη φαρέτρα τους: Τον Φερντινάντ ντε Λεσέπς, τον «μάγο» του Σουέζ, τον άνθρωπο που όχι μόνο οραματίστηκε, αλλά έκανε και πράξη τη διώρυγα που ένωσε την Ερυθρά Θάλασσα με τη Μεσόγειο. Το όνομά του ήταν εγγύηση επιτυχίας. Όταν, λοιπόν, ο Λεσέπς μπήκε επικεφαλής του έργου, το χρήμα από επενδυτές άρχισε να ρέει άφθονο. Υπήρχε, μάλιστα, η βεβαιότητα ότι το πράγμα θα τελείωνε γρήγορα, αφού το μήκος της διώρυγας που απαιτούνταν να ανοίξει ήταν λιγότερο από το μισό αυτής του Σουέζ.

🔎Λεφτά είχε μπόλικα ο Λεσέπς στα χέρια του και οι εργασίες άρχισαν το 1881. Χιλιάδες ειδικευμένοι τεχνίτες πήγαν εκεί από το Σουέζ, αλλά και ντόπιοι εργάτες πήγαν πρόθυμα να εργαστούν, λόγω και των μεγάλων μισθών που έδινε η «Société civile internationale du Canal interocéanique par l'isthme du Darien». Αμ δε!

🔎Οι συνθήκες αποδείχτηκαν πολύ πιο δύσκολες και ιδιαίτερα φονικές. Ελονοσία, χολέρα, τσιμπήματα εντόμων, δαγκώματα φιδιών, σε ημερήσια διάταξη. Κάποια στιγμή καταγράφηκε μέχρι και απώλεια 200 ανθρώπων κάθε μήνα! Βεβαίως η εταιρεία απέκρυπτε αυτά τα φρικώδη νούμερα από την Ευρώπη και διαβεβαίωνε ότι «οι εργασίες συνεχίζονται κανονικά», όμως κάποια στιγμή το πράγμα μαθεύτηκε.

🔎Ο Λεσέπς επέμεινε να πληρώνει μέχρι το τέλος και να συνεχίζει, αν κι έβλεπε ότι δεν μπορούσε να πιάσει ούτε την πιο ξεχειλωμένη προθεσμία. Το 1889 τα λεφτά τελείωσαν. Τα έξοδα που είχαν γίνει μέχρι τότε άγγιζαν το κολοσσιαίο ποσό των 287 εκ. δολαρίων της εποχής (πάνω από 200 δις δολάρια σήμερα). Επιπλέον, πάνω από 22.000 άνθρωποι είχαν χάσει τη ζωή τους και 800.000 μικροεπενδυτές, που είχαν αγοράσει μετοχές της εταιρείας, είδαν τις οικονομίες τους να κάνουν φτερά. Η εταιρεία χρεοκόπησε και το έργο σταμάτησε. Φυσικά, κανείς δεν πήγε φυλακή.

🔎Οι Αμερικανοί, που έβλεπαν με αγωνία τις γαλλικές προσπάθειες, είχαν σχεδόν αποφασίσει να φτιάξουν δικό τους πέρασμα στη Νικαράγουα, αλλά μετά την γαλλική αποτυχία αποφάσισαν να αναλάβουν αυτοί. Στις 22 Ιανουαρίου 1903 ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζον Χέι και ο Κολομβιανός απεσταλμένος Τομάς Χεράν υπέγραψαν ένα επίσημο έγγραφο, σύμφωνα με το οποίο η Κολομβία θα έπαιρνε 10 εκ. δολάρια στο χέρι και ετήσιο ενοίκιο, για να παραχωρήσει την περιοχή της Διώρυγας.

🔎Το αμερικανικό Κογκρέσο επικύρωσε το έγγραφο, όμως η Κολομβία αρνήθηκε. Η αρνητική απόφαση, μάλιστα, της βουλής της ήταν ομόφωνη, διότι θεωρήθηκε παράδοση εθνικού εδάφους. Ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Θίοντορ Ρούζβελτ πήγε σε πιο… δραστικά μέτρα. Επικαλούμενος την… ξεχασμένη συνθήκη Μαγιαρίνο-Μπίντλακ, που ίσχυε ακόμη (!), αποφάσισε σε μια νύχτα στρατιωτική επέμβαση στον Παναμά και στήριξη σε τοπικούς άρχοντες, οι οποίοι ανακήρυξαν αμέσως την επαρχία στην ανεξάρτητη «Δημοκρατία του Παναμά»!

🔎Οι Κολομβιανοί αιφνιδιάστηκαν. Πριν καν προλάβουν να στείλουν στρατεύματα στην περιοχή για να χτυπήσουν τους «αντάρτες», είχαν προλάβει να εγκατασταθούν εκεί αμερικανικές φρουρές. Οπότε έκαναν πίσω. Δεν μπορούσαν να τα βγάλουν πέρα με την υπερδύναμη. Οι ΗΠΑ «αναγνώρισαν» αμέσως τον Παναμά ως ανεξάρτητο κράτος, όπως έκαναν το ένα μετά το άλλο όλα τα κράτη της εποχής. Η Κολομβία συμβιβάστηκε, τελικά, το 1921 να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία της πρώην επαρχίας της, υπογράφοντας μια συμφωνία σύμφωνα με την οποία θα είχε προνόμια στην διέλευση της Διώρυγας.

🔎Αφού είχαν εξασφαλίσει το έδαφος, οι Αμερικανοί έπιασαν δουλειά για τα καλά. Χρειάστηκε, βέβαια, να αλλάξει τρεις φορές ο επικεφαλής αρχιμηχανικός και να αλλάξουν τα σχέδια τουλάχιστον πέντε φορές πριν δημιουργηθεί το κανάλι που γνωρίζουμε σήμερα. Αλλά το Κανάλι άρχισε να λειτουργεί ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου το 1914.

🔎Από το 1903 οι ΗΠΑ είχαν υπογράψει μια ειδική συμφωνία με την κυβέρνηση του «ανεξάρτητου» Παναμά, η οποία τους παραχωρούσε ουσιαστική διοίκηση στη διώρυγα λες και ήταν καθαρό αμερικανικό έδαφος. Η Ζώνη Διώρυγας Παναμά (Panama Canal Zone) ήταν μια ειδική διοικητική περιοχή των ΗΠΑ, τελείως ανεξάρτητη από τον υπόλοιπο Παναμά, κι εκτεινόταν σε ζώνη 8 χλμ. εκατέρωθεν της Διώρυγας, εξαιρώντας τις μεγάλες πόλεις Παναμά και Κολόν. Περιττό, βέβαια, να τονίσουμε ότι η ιστορία του Παναμά μόνο «δημοκρατική» δεν ήταν: Συνεχή στρατιωτικά πραξικοπήματα και δικτατορίες, με στρατιωτικούς ηγέτες – αμερικανικά ανδρείκελα, βουτηγμένους στη διαφθορά.

🔎Το 1977 ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Τζίμι Κάρτερ και ένα απ’ αυτά τα ανδρείκελα, ο τότε «υπέρτατος ηγέτης της παναμαϊκής επανάστασης» (μη γελάτε!) Ομάρ Τορίχος, υπέγραψαν τη συμφωνία «μετάβασης» της Ζώνης Διώρυγας στον Παναμά. Ο Κάρτερ δεν καταλάβαινε τι χρειαζόταν αυτή η ζώνη, αφού στην ουσία οι ΗΠΑ ήλεγχαν όποτε ήθελαν όλη τη χώρα. Η πλήρης απόδοση της διώρυγας στη διοίκηση του Παναμά ολοκληρώθηκε το 1999.

🔎Οι Παναμέζοι δεν έχουν ξεφύγει από την αμερικανική αγκαλιά, όμως τα τελευταία χρόνια κινούνται πιο ελεύθερα για τα συμφέροντά τους. Η μεγάλη καμπάνα για τις ΗΠΑ χτύπησε το 2017, όταν ο Παναμάς σταμάτησε να αναγνωρίζει την κυβέρνηση της Ταϊβάν και «γύρισε» την αναγνώριση στη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας. Αμέσως άρχισε η ροή μεγάλων κινεζικών επενδύσεων σε υποδομές, ενέργεια και εμπόριο, που ξεπερνούν τα 3 δισ. δολάρια. Τότε η (πρώτη) κυβέρνηση Τραμπ είχε αντιδράσει, αλλά δεν μπορούσε να αποτρέψει τη συμφωνία.

🔎(Άλλη μια παρένθεση: Μέχρι τότε, οι Κινέζοι άφηναν να εννοηθεί ότι ετοίμαζαν δικό τους «πέρασμα» μέσω Νικαράγουας! Από το 2010 είχαν φτιάξει και μια εταιρεία, στο Χονγκ Κονγκ, που υποτίθεται εργαζόταν στα σχέδια μαζί με την (παραδοσιακά αριστερή) κυβέρνηση του Ντανιέλ Ορτέγκα. Βεβαίως μετά το 2017 η «μεγάλη» αυτή εταιρεία έκλεισε μυστηριωδώς μέσα σ’ ένα βράδυ και τα σχέδια εγκαταλείφθηκαν).

🔎Γι’ αυτό και τώρα ο Ντόναλντ Τραμπ επαναφέρει το θέμα. Βλέπει την κινεζική επιρροή στον Παναμά να κάνει άλματα. Περισσότεροι από 200.000 υπολογίζονται οι Κινέζοι που ζουν στη χώρα, σχεδόν το 5% του πληθυσμού πια. Οι επενδύσεις αυξάνονται, και φυσικά ένας έλεγχος (έστω και έμμεσος) των Κινέζων στη Διώρυγα θα προκαλούσε πραγματική ασφυξία στο αμερικανικό εμπόριο μεταξύ των δύο ακτών, το οποίο περνάει από εκεί σε ποσοστό πάνω από 70%! (το υπόλοιπο διακινείται με τρένα και φορτηγά).

🔎Ο Τραμπ ζητάει «επαναδιαπραγμάτευση» της συνθήκης του 1977. Στην ουσία θέλει να αναβιώσει την Ζώνη διοίκηση, που ίσχυε μέχρι τότε. Θα το καταφέρει;