Γιατί η Κίνα ρίχνει πυραύλους στην Ταϊβάν;

Μια αποδεκτή απάντηση στο ερώτημα του τίτλου θα ήταν «γιατί μπορεί». Οι Κινέζοι γνωρίζουν ότι μπορούν να απειλούν την ειρήνη σ’ αυτό το νησί, που θεωρούν «δικό τους», αλλά δεν είναι. Ως ένα σημείο, βέβαια. Δεν θα ρισκάρουν και μια απευθείας σύγκρουση με τις ΗΠΑ.

🔎Από την άλλη, πρέπει να δείξουν με κάποιον τρόπο και τη βαθιά τους ενόχληση. O Γουίλιαμ Λάι, ο νέος πρόεδρος της Ταϊβάν, που ορκίστηκε μόλις στις 20 Μαϊου, αντιπροσωπεύει ό,τι ακριβώς φοβάται το καθεστώς του Πεκίνου: Τη λύση των «δύο κινέζικων κρατών». Κάτι που και ο ίδιος και το κόμμα του προωθούν, και φαίνεται να παγιώνεται ως πλειοψηφικό ρεύμα και στον κόσμο.

🔎Για τρίτη συνεχόμενη φορά εκλέγεται πρόεδρος από τη συγκεκριμένη παράταξη, που θέλει ανεξαρτησία για το νησί κι όχι ενός είδους «ενσωμάτωση» στην ηπειρωτική Κίνα. Οι εθνικιστές του Κουομιντάνγκ, οι εκπρόσωποι του «παλαιού» καθεστώτος που διοικούσε όλη την Κίνα πριν τον Μάο Τσε Τουνγκ, αντιμετωπίζονται από την πλειοψηφία (και ειδικά τους νέους) σαν ανόητοι ονειροπόλοι, που νομίζουν ότι οι ΗΠΑ θα τους βοηθήσουν να διώξουν τους κομουνιστές απ’ όλο το αχανές κράτος και θα αναλάβουν πάλι την εξουσία στο Πεκίνο.

🔎Πώς ξεκίνησαν, όμως, όλα;

🔎Ας αρχίσουμε με τα… ονόματα. Φορμόζα, Ταϊβάν, Δημοκρατία της Κίνας, Ελεύθερη Κίνα, Εθνικιστική Κίνα, Λευκή Κίνα, Κινέζικη Ταϊπέι. Είτε το πιστεύετε, είτε όχι, ο δυτικός κόσμος τα τελευταία 70 χρόνια βρήκε επτά (!) διαφορετικά ονόματα για να προσδιορίσει μια από τις πιο μπερδεμένες διοικητικά περιοχές του πλανήτη.

🔎Από το 1949 και μετά η περιοχή αυτή των 168 νησιών (εκ των οποίων το μεγαλύτερο, η Ταϊβάν, καλύπτει το 99,3% της έκτασης και το 99,4% του πληθυσμού) έχει περάσει από 40 κύματα. Κι αυτό, διότι στέγασε (προσωρινά υποτίθεται, αλλά τελικά μονίμως) την κυβέρνηση της Δημοκρατίας της Κίνας, του καθεστώτος δηλαδή που ανατράπηκε από την κομουνιστική επανάσταση του Μάο Τσε Τουνγκ.

🔎Ακόμα πιο παράξενο είναι ότι οι ίδιοι οι κάτοικοι του νησιού, αλλά και οι κάτοικοι της ηπειρωτικής Κίνας, χρησιμοποιούν άλλα, «ιστορικά» ονόματα για την περιοχή!

Ολλανδοί οι νονοί της Ταϊβάν

🔎Το πιο συνηθισμένο πια απ’ αυτά τα ονόματα, το «Ταϊβάν», ήλθε από τους Ολλανδούς. Αλλά οι πρώτοι «νονοί», τουλάχιστον στους δυτικούς χάρτες, ήταν οι Πορτογάλοι. Δεν έχει διασωθεί ποιος θαλασσοπόρος έβαλε στο χάρτη το μεγάλο νησί (που έχει έκταση 36.000 τ.χλμ., δηλαδή όση η Πελοπόννησος και η Στερεά Ελλάδα μαζί). Το 1542 συνέβη αυτό, και κατά τα θρυλούμενα ο καπετάνιος άκουσε τη γνώμη του πληρώματος και χαρτογράφησε το νησί με το όνομα «Ilha Formosa», δηλαδή «το όμορφο νησί»!

🔎Το 1622 η ολλανδική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών προσπάθησε να εγκαταστήσει έναν παραθαλάσσιο εμπορικό σταθμό, αλλά η αποστολή αποδεκατίστηκε από τους ντόπιους. Δύο χρόνια αργότερα (το 1624), αυτή τη φορά μετά από συνεννόηση με τους Κινέζους μανδαρίνους (τότε κυβερνούσε η δυναστεία των Μινγκ) δημιουργήθηκε ένα μικρό φρούριο σε μια περιοχή, η οποία κατοικούνταν από την γηγενή φυλή «Ταϊγιουάν». Αυτό ήταν. Οι Ολλανδοί ονόμασαν μεν τον οικισμό «φρούριο Ζηλανδία», αλλά έδωσαν το όνομα Ταϊβάν σε όλο το νησί.

🔎Οι Ολλανδοί κατάφεραν να κρατήσουν πόστα στο νησί ως το 1662. Από τότε και ως το 1895 η Ταϊβάν αποτέλεσε επαρχία της εκάστοτε κινέζικης αυτοκρατορίας. Το 1895, όμως, το νησί πέρασε στην κυριαρχία της Ιαπωνίας, μετά την ήττα των Κινέζων στον Α’ Σινο-ιαπωνικό πόλεμο (1894-95).

🔎Οι Ιάπωνες αντιμετώπισαν πολυετή ανταρτοπόλεμο, αλλά με τα χρόνια εφάρμοσαν και πολιτικές αφομοίωσης (π.χ. έδιναν ιαπωνικά ονόματα στους ντόπιους) και αναγκαστικής μετανάστευσης: Περισσότεροι από 1 εκ. Ιάπωνες μετακόμισαν στην Ταϊβάν στα 50 χρόνια της ιαπωνικής κυριαρχίας.

🔎Στο διάστημα αυτό, η ηπειρωτική Κίνα είχε κάνει τη δική της επανάσταση. Από το 1911 είχε ανατρέψει τον αυτοκράτορα και είχε εγκαθιδρύσει τη δημοκρατία. Από τη δεκαετία του 1930 έβλεπε κι άλλα εδάφη της να κατακτώνται από τους Ιάπωνες (Μαντζουρία, Μογγολία κτλ.). Όταν τελείωσε, λοιπόν, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, όλα τα «εξωτερικά» εδάφη της ηττημένης Ιαπωνίας επεστράφησαν στους προηγούμενους κατόχους της. Άρα και η Ταϊβάν στην Δημοκρατία της Κίνας.

🔎Στις 25 Οκτωβρίου 1945 ο Ιάπωνας στρατηγός Άντο υπέγραψε τη συνθήκη παράδοσης και λίγο μετά οι Ιάπωνες έφυγαν. Το κείμενο, όμως, ήταν έτσι γραμμένο που δεν αποσαφήνιζε σε ποιον παραδίδονται! Εκείνοι που ανέλαβαν ήταν οι δυνάμεις της Δημοκρατίας της Κίνας (οι εθνικιστές δηλαδή της Κουομιντάνγκ) αλλά ο κινέζικος εμφύλιος τότε βρισκόταν σε εξέλιξη, οπότε ήταν κάτι παραπάνω από ασαφές ποιος ήταν η «νόμιμη κυβέρνηση» της Κίνας εκείνη την περίοδο. Εκεί ακριβώς εντοπίζονται οι νομικές διεκδικήσεις όσον αφορά το καθεστώς της Ταϊβάν.

🔎Η κυβέρνηση της Δημοκρατίας της Κίνας, πιεζόμενη συνεχώς από τις κομουνιστικές δυνάμεις που συνεχώς κέρδιζαν έδαφος, άλλαξε την «νόμιμη» πρωτεύουσά της τέσσερις φορές μέσα σε τρία χρόνια, πηγαίνοντας όλο και πιο νότια. Το φθινόπωρο του 1949 οι κομουνιστικές δυνάμεις πέρασαν και το όριο του ποταμού Γιανγκτσέ και ξεχύθηκαν προς το νότο, με ολοένα και μικρότερη αντίσταση.

🔎Στις 7 Δεκεμβρίου 1949, ο τότε πρόεδρος της Κίνας Τσιανγκ Κάι Σεκ κήρυξε ως «πολεμική πρωτεύουσα» (προσωρινή δηλαδή) του κράτους την Ταϊπέι, πρωτεύουσα της Ταϊβάν. Αμέσως άρχισε μια κολοσσιαία επιχείρηση, που έφερε σχεδόν 2 εκατομμύρια ανθρώπους στο νησί. Από διοικητικούς υπαλλήλους και στρατιώτες μέχρι… συμπαθούντες το καθεστώς, που δεν ήθελαν να μείνουν πίσω από φόβο κομουνιστικών αντιποίνων. Μαζί τους οι νεοφερμένοι έφεραν σχεδόν όλο τον αποθηκευμένο χρυσό της απέραντης χώρας και όλο το συνάλλαγμα.

🔎Το κομουνιστικό καθεστώς καθάρισε την ηπειρωτική Κίνα από τους εθνικιστές της Κουομιντάνγκ σχεδόν αμέσως. Έμειναν κάποιοι θύλακες, που κι αυτοί πέρασαν σε κομουνιστικά χέρια τα επόμενα χρόνια.

🔎Το ερώτημα, λοιπόν, είναι λογικό: Τι έγινε και η κομουνιστική Κίνα δεν επιχείρησε τότε μια μεγάλη στρατιωτική επιχείρηση στην Ταϊβάν, για να ξεμπερδεύει μια και καλή; Η ισχύς του ήταν τέτοια που, όπως αποδείχτηκε, το σκεφτόταν πολύ σοβαρά.

🔎Η απάντηση είναι διπλή: Όπως οι κομουνιστές καθάρισαν την ηπειρωτική Κίνα, έτσι και οι εθνικιστές καθάρισαν την Ταϊβάν από τους φιλο-κομουνιστές. Ένα εκτεταμένο δίκτυο με περισσότερους από 1.500 κομουνιστές πράκτορες εξαρθρώθηκε και περισσότεροι από 150.000 άνθρωποι δολοφονήθηκαν, φυλακίστηκαν ή εξορίστηκαν για (πραγματική ή πιθανή) συνεργασία με το καθεστώς του Μάο.

🔎Το δεύτερο και σημαντικότερο γεγονός που βάρυνε στην απόφαση του Μάο ήταν ο Πόλεμος της Κορέας, που ξέσπασε το καλοκαίρι του 1950. Η απόφαση των ΗΠΑ να υπερασπιστεί το φιλο-αμερικανικό καθεστώς της Νότιας Κορέας με στρατιωτικές δυνάμεις (εξ ου και η παρουσία του πανίσχυρου 7^ου Στόλου στην περιοχή των Στενών της Ταϊβάν) ώθησε τον Μάο να μην επιχειρήσει κάτι παραπάνω. Σε σχέση μ’ αυτά που είχε πετύχει, η Ταϊβάν δεν ήταν παρά μια… παρανυχίδα, που ελάχιστα τον ενοχλούσε. Μια γενικευμένη σύρραξη με τις ΗΠΑ (που ακόμα τότε αναγνώριζε την Ταϊβάν ως… ιαπωνικό έδαφος υπό κατοχή, άρα δικό της) θα είχε αβέβαιο αποτέλεσμα.

🔎To 1952 οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία υπέγραψαν τη συνθήκη του Σαν Φρανσίσκο, που καθόριζε τους όρους της μεταξύ τους ειρήνης. Η συνθήκη όριζε ότι όλες οι παλιές κτήσεις της Ιαπωνίας σε περιοχές της Κίνας όφειλαν να επιστραφούν. Σε ποιους; Άλλο ένα γκρίζο σημείο. Στην υπογραφή της συνθήκης δεν βρισκόταν ούτε εθνικιστής Κινέζος, ούτε βέβαια κομουνιστής Κινέζος εκπρόσωπος.

🔎Κι από τότε διευρύνθηκε ένας παραλογισμός, που κράτησε 22 χρόνια. Η κυβέρνηση της Ταϊβάν, που είχε στην κατοχή της ούτε το 1% των συνολικών εδαφών της Κίνας και το 1,5% του πληθυσμού της, αναγνωριζόταν από το σύνολο σχεδόν του δυτικού κόσμου ως η μοναδική νόμιμη κυβέρνηση ΟΛΗΣ της Κίνας! Ως εκ τούτου, διατηρούσε κανονικά την έδρα του μόνιμου μέλους στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ (μαζί με ΗΠΑ, ΕΣΣΔ, Βρετανία και Γαλλία), ενώ το κομουνιστικό καθεστώς της ηπειρωτικής Κίνας αναγνωριζόταν μόνο από τους ανά τον κόσμο ομοϊδεάτες του.

🔎Στο διάστημα αυτό, βέβαια, βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη το οικονομικό «θαύμα της Ταϊβάν». Οι οικονομικές (κυρίως) μεταρρυθμίσεις του (αυταρχικού, βέβαια, καθεστώτος του) Τσιανγκ Κάι Σεκ και το καθεστώς άτυπης «προστασίας» των ΗΠΑ έφεραν μεγάλους ρυθμούς ανάπτυξης, που συνεχίστηκαν επί σχεδόν 30 χρόνια. Η Ταϊβάν έγινε παράδεισος για την παραγωγή χαμηλού κόστους προϊόντων υψηλής τεχνολογίας (π.χ. υπολογιστών).

🔎Τον Οκτώβριο του 1971 o OHE, με το ψήφισμα 2758, αποφάσισε να αποβάλλει από το Συμβούλιο Ασφαλείας τους εκπροσώπους της Ταϊβάν και να δεχτεί τους εκπροσώπους της κομουνιστικής ηπειρωτικής Κίνας. Αυτήν την απόφαση ακολούθησε ένα… τσουνάμι αλλαγών στις αναγνωρίσεις: Ακριβώς 45 κράτη άλλαξαν την αναγνώρισή τους από την Ταϊβάν στην Κίνα τη δεκαετία του 1970. Η Ελλάδα το έκανε το 1972, οι ΗΠΑ το 1979.

🔎Σήμερα η Ταϊβάν συνεχίζει να αναγνωρίζεται ως ανεξάρτητο κράτος (που εκπροσωπεί όλη την Κίνα) από μόλις 12 κράτη- μέλη του ΟΗΕ. Τα περισσότερα εκ των οποίων λίγοι Έλληνες γνωρίζουν καν ότι υπάρχουν (π.χ. Άγιος Βικέντιος και Γρεναδίνες, Νησιά Μάρσαλ, Παλάου κτλ.). Αναγνωρίζεται, επίσης, από το Βατικανό, που έχει καθεστώς παρατηρητή στον ΟΗΕ. Άλλα 58 κράτη, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, διατηρούν άτυπες διπλωματικές σχέσεις, κυρίως για εμπορικούς λόγους.

🔎Περιττό, βέβαια, να τονίσουμε ότι… δεν γίνεται να αναγνωρίσει κάποιος και τα δύο κράτη. Αντιβαίνει στο διεθνές δίκαιο, δεδομένου ότι και τα δύο διεκδικούν την ίδια περιοχή. Τι συνέβη, λοιπόν, με τομείς (όπως είναι ο αθλητισμός και το εμπόριο) όπου με κάποιον τρόπο έπρεπε να συνυπάρξουν και οι δύο;

🔎Έτσι «εφευρέθηκε» ένα ακόμα όνομα, το «Κινέζικη Ταϊπέι». Όπου Ταϊπέι, θυμίζουμε, είναι το όνομα της πρωτεύουσας του νησιού. Το όνομα ήταν αποτέλεσμα συμβιβασμού: Οι Κινέζοι δεν δέχονταν το όνομα «Ταϊβάν» σκέτο, ούτε βέβαια το «Δημοκρατία της Κίνας». Οι Ταϊβανέζοι δεν δέχονταν το «Ταϊπέι, Κίνα», δεδομένου ότι η αναφορά στο όνομα «Κίνα» με κόμμα προσδιόριζε μια επαρχία κι όχι ένα ανεξάρτητο κράτος.

🔎Έτσι, λοιπόν, επιλέχθηκε ένα αμφίσημο όνομα. Το «Ταϊπέι» προσδιορίζει την βασική πόλη κι όχι τα όρια του κράτους. Και στο «Κινέζικη» οι Κινέζοι δίνουν διοικητική χροιά και οι Ταϊβανέζοι πολιτιστική. Όλοι ευχαριστημένοι. Το όνομα χρησιμοποιήθηκε πρώτα στην ονομασία της εθνικής Ολυμπιακής Επιτροπής της Ταϊβάν και πλέον όλα τα ολυμπιακά αναγνωρισμένα σπορ ακολουθούν αυτή την ονομασία. Το «Κινέζικη Ταϊπέι» χρησιμοποιείται πια και σε άλλους οργανισμούς εκτός αθλητισμού, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας.

🔎Στο τέλος του 20^ου αιώνα η Κίνα ενσωμάτωσε δύο περιοχές που είχαν περιέλθει με συνθήκες σε άλλες χώρες για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Το 1997 υποδέχτηκε πίσω το Χονγκ Κονγκ (πρώην βρετανικό έδαφος) και το 1999 το Μακάο (πρώην πορτογαλικό έδαφος). Οι δύο πρώην αποικίες διατήρησαν ένα ειδικό διοικητικό καθεστώς, το οποίο κατά τους Κινέζους προσφέρει τον καλύτερο «οδικό χάρτη» και για την Ταϊβάν.

🔎Κοινώς, οι Κινέζοι θέλουν με κάποιον τρόπο πίσω την Ταϊβάν. Έτσι όπως έχει αναπτυχθεί το υπόλοιπο κράτος, δεν είναι θέμα οικονομικό, αν και η Ταϊβάν είναι σήμερα η 21^η χώρα στον κόσμο σε μέγεθος ΑΕΠ, ανάλογο με της Ελβετίας (!) και η 20^η σε κατά κεφαλήν ΑΕΠ (η Κίνα είναι 97^η και η Ελλάδα 70^η). Περισσότερο το ζήτημα είναι ηθικό, έχει σχέση με το πρεστίζ.

🔎Στην Ταϊβάν η κύρια πολιτική σκηνή είναι χωρισμένη σε δύο τάσεις, αφού με τα χρόνια επικράτησε το ρεαλιστικό δόγμα:  Οι φωνές για «επανάκτηση» της ηπειρωτικής Κίνας με τη βία, κυρίαρχες το πρώτο διάστημα, τώρα πια είναι μειοψηφικές. Υπάρχουν δύο τάσεις. Η πρώτη επιδιώκει την περαιτέρω σύσφιξη των σχέσεων με την Κίνα και την ενσωμάτωση της Ταϊβάν στο ηπειρωτικό κομμάτι, με κάποιο τρόπο και προφανώς με συμφωνία της πλειοψηφίας.

🔎Η δεύτερη, η πλειοψηφική, θεωρεί ότι αφού η Ταϊβάν τα κατάφερε και μόνη της ως τώρα, θα πρέπει να γυρίσει σελίδα, να χτίσει στην ιδιαίτερη ταυτότητά που έχει αναπτύξει και να κηρύξει επισήμως την ανεξαρτησία της, στα γεωγραφικά όρια που βρίσκεται τώρα. Αυτό το δεύτερο ενδεχόμενο είναι που ενοχλεί την Κίνα, επειδή θα σημάνει και το οριστικό (;) τέλος του ενδεχομένου επανένωσης.

🔎Για την ώρα, το ενδεχόμενο να επιχειρήσει στρατιωτική εισβολή η Κίνα στην Ταϊβάν μοιάζει μακρινό. Σ’ ένα τόσο ρευστό, όμως, γεωπολιτικό τοπίο, οι εξελίξεις μας εκπλήσσουν. Περίμενε κανείς π.χ. τον Ιανουάριο του 2022 ότι η Ρωσία θα εισβάλλει στην Ουκρανία;