Οι Βέρβεροι γίνονται μοχλός πίεσης μεταξύ Αλγερίας και Μαρόκου

 

Η λέξη «Βέρβερος» μπορεί να φέρνει στο νου νομάδες με τουρμπάνια και καμήλες, μακριά από τα σύγχρονα γεωπολιτικά παιχνίδια. Κι όμως, οι Βέρβεροι (ή, όπως αποκαλούνται οι ίδιοι, οι «Αμαζίγκ») είναι πρωταγωνιστές ενός περίπλοκου γεωπολιτικού ντόμινο που στήνεται ανάμεσα στο Αλγέρι και το Ραμπάτ, δίπλα στην «καυτή» Λιβύη, αλλά με παίκτες που κοιτάζουν το Παρίσι και την Ουάσινγκτον.

🔎Από τη μια, η Καβυλία στην Αλγερία.  Ένα βουνίσιο οχυρό, 100 χλμ. από την πρωτεύουσα, με πληθυσμό που ποτέ δεν αισθάνθηκε αλγερινός ως το κόκαλο. Μια περιοχή 25.000 τ.χλμ., λίγο μεγαλύτερη από την Πελοπόννησο δηλαδή, και με πληθυσμό 3,5 εκατομμύρια ανθρώπους, οι περισσότεροι βερβερικής καταγωγής.

🔎Από την άλλη, το Ριφ στο Μαρόκο. Μια τραχιά, ανυπότακτη περιοχή που περιλαμβάνει τις βορειοανατολικές επαρχίες της χώρας, γεμάτη ιστορία αντίστασης, καλλιέργειες κάνναβης και αναμνήσεις από τις βερβερικές φυλές, που πολεμούσαν Ισπανούς πριν καν φτάσουν οι αποικιοκράτες στην Αφρική.

🔎Οι δύο περιοχές έχουν πολλά κοινά. Το πιο χαρακτηριστικό: Δεν ανέχονται εύκολα τις κεντρικές κυβερνήσεις να τους λένε τι θα κάνουν.

🔎Η Καβυλία μιλάει ακόμα τη βερβερική ταμαζιγκτ και κατηγορεί το Αλγέρι ότι προωθεί έναν στείρο, παναραβικό εθνικισμό που τους καταπνίγει. Στο Μαρόκο, οι Ρίφιοι έμαθαν να ζουν με το κράτος από μακριά. Το Ραμπάτ, όπως λένε, έρχεται μόνο για να βάλει φυλακή ή για να βάλει φόρους.

🔎Οι Βέρβεροι είναι αυτόχθονος λαός της Βόρειας Αφρικής, με παρουσία που προηγήθηκε της αραβικής κατάκτησης κατά περισσότερους από δύο χιλιετίες. Από τη λέξη αυτή προέρχεται και η ονομασία «Μπαρμπαριά», που πέρασε στην ελληνική γλώσσα για τα δυτικά παράλια της βόρειας Αφρικής, πέρα από το Τούνεζι, την Τυνησία.

🔎Η ιστορία τους ξεκινά από τη Νεολιθική εποχή, με αρχαιολογικά ίχνη σε περιοχές όπως το Άτλας, η Σαχάρα και η Κυρηναϊκή, ενώ στην αρχαιότητα συνδέθηκαν με τα βασίλεια της Νουμιδίας και της Μαυριτανίας, που συνεργάστηκαν ή συγκρούστηκαν με τους Καρχηδόνιους και τους Ρωμαίους.

🔎Μετά την αραβική εξάπλωση τον 7ο αιώνα μ.Χ., οι Βέρβεροι ασπάστηκαν σταδιακά το Ισλάμ, όμως διατήρησαν τη γλώσσα και την ιδιαίτερη πολιτιστική τους ταυτότητα. Στον Μεσαίωνα, ίδρυσαν ισχυρές δυναστείες όπως οι Αλμοραβίδες και οι Αλμοχάδες που κυριάρχησαν στο Μαγκρέμπ και την Ανδαλουσία.

🔎Και μέσα σ’ αυτή την ιστορική δυσπιστία με τους κατακτητές Άραβες, που στην πορεία έγιναν μεγάλη πλειοψηφία και δημιούργησαν τα δικά τους κράτη, οι Βέρβεροι αποσύρθηκαν σε ορεινές και δυσπρόσιτες περιοχές για να διατηρήσουν την πολιτιστική, γλωσσική, αλλά και σ’ ένα βαθμό διοικητική τους αυτονομία.

🔎Οι βερβερικές κοινότητες ήταν ιδιαίτερα φορτισμένες στην προσπάθεια των ευρωπαϊκών δυνάμεων να κατακτήσουν τη βόρεια Αφρική. Υπάρχουν καταγεγραμμένες πολλές μάχες μεταξύ του γαλλικού αποικιακού στρατού και των βερβερικών φυλών στην Αλγερία, όπως και των Ισπανών στην περιοχή του Ριφ, στο σημερινό Μαρόκο. Οι φυλές αυτές, ακόμα κι όταν υποτάχθηκαν με τα όπλα, δεν ηρέμησαν τελείως.

🔎Η φωτιά δεν είναι νέα. Ούτε στη μια ούτε στην άλλη πλευρά. Ο ριφινός ηγέτης Αμπντελκαρίμ Ελ Χατάμπι είχε ιδρύσει ανεξάρτητη «Δημοκρατία του Ριφ» από το 1921 έως το 1926, πριν την καταπνίξουν οι Ισπανοί με τη βοήθεια των Γάλλων και... των χημικών όπλων. Η πρώτη φορά που χρησιμοποιήθηκαν χημικά σε αφρικανικό έδαφος για πολεμικούς σκοπούς καταγράφηκε εκεί.

🔎Στην Καβυλία, οι εξεγέρσεις είναι σχεδόν παραδοσιακό φαινόμενο. Η πιο αιματηρή συνέβη το 2001, όταν η αλγερινή αστυνομία πυροβόλησε έναν νέο Καβύλιο. Μέσα σε εβδομάδες, 126 νεκροί και χιλιάδες τραυματίες.

🔎Οι πληγές έκλεισαν στα χαρτιά. Αλλά όχι στους δρόμους. Εκεί τα συνθήματα παραμένουν: «Η Καβυλία δεν είναι Αλγερία», «Το Ριφ δεν είναι Μαρόκο». Και φυσικά υπάρχουν οργανώσεις, που υποδαυλίζουν και δυναμώνουν αυτές τις φωνές. Αυτές οι οργανώσεις βρίσκουν, φυσικά, «υποστηρικτές» στην κυβέρνηση της γειτονικής χώρας, που προσπαθεί να δημιουργήσει θέματα και ζητήματα… δι’ αντιπροσώπου.

🔎Η μία είναι η MAK, Κίνημα για την Αυτονομία της Καβυλίας (Mouvement pour l'Autodétermination de la Kabylie), που έχει αυτοεξόριστο ηγέτη στο Παρίσι και οργανώνει διαδηλώσεις με καβυλικά σύμβολα και σημαίες που καμία σχέση δεν έχουν με την αλγερινή.

🔎Η άλλη είναι το PNR, Πατριωτικό Κίνημα του Ριφ (Parti National du Rif), πιο άτυπο και πρόσφατο, με έδρα το εξωτερικό και λόγο που χτυπά τόσο το Ραμπάτ όσο και τον βασιλικό θεσμό, κάτι που στο Μαρόκο ισοδυναμεί με πολιτική αυτοκτονία.

🔎Ο ένας κατηγορεί τον άλλο ότι είναι πιόνι του εχθρού. Κι όλα δείχνουν ότι έτσι είναι. Απλώς... οι εχθροί αλλάζουν πλευρά.

🔎Η Αλγερία υποθάλπει και ενίοτε χρηματοδοτεί την αντίσταση του Ριφ, όσο κι αν το διαψεύδει, ακριβώς γιατί γνωρίζει πόσο πονοκέφαλο δημιουργεί στο Μαρόκο. Είναι ένα ακόμα μέτωπο, εκτός απ’ αυτό της Δυτικής Σαχάρας (έχει γράψει σχετικά η ΓΕΩγραφίδα), που επίσης υποθάλπει η αλγερινή κυβέρνηση.

🔎Το Μαρόκο κάνει ακριβώς το ίδιο: φιλοξενεί, «καταλαβαίνει» και προστατεύει την ηγεσία του MAK, που καταγγέλλει την Αλγερία για καταστολή, απαγόρευση γλώσσας, πολιτιστική γενοκτονία και αδιαφορία για την Καβυλία.

🔎Το επίσημο αφήγημα λέει ότι πρόκειται για μειονότητες με πολιτιστική ιδιαιτερότητα. Στην πράξη, όμως, οι Βέρβεροι γίνονται εργαλείο σε έναν ακήρυχτο ψυχρό πόλεμο στην καρδιά της Μαγκρέμπιας Αφρικής.

🔎Το αποκορύφωμα ήρθε το καλοκαίρι του 2021. Η Αλγερία έκοψε τους διπλωματικούς δεσμούς με το Μαρόκο και κατηγόρησε ευθέως το Ραμπάτ ότι στηρίζει «τρομοκρατικές οργανώσεις» εντός της αλγερινής επικράτειας. Εννοούσε την MAK.

🔎Το Μαρόκο απάντησε με χαμόγελο. Και μετά συνέχισε να αφήνει τον Φερχάτ Μεχένι, τον ηγέτη του MAK, να μιλάει ανενόχλητος στα γαλλικά κανάλια για «εθνοκάθαρση» στην Καβυλία.

🔎Οι δύο περιοχές έχουν κοινές πληγές, αλλά διαφορετικές στρατηγικές. Στην Καβυλία η στόχευση είναι ξεκάθαρη: ανεξαρτησία, σημαία, κράτος. Στο Ριφ, η αντίσταση είναι πιο τοπική, πιο αυθόρμητη, λιγότερο οργανωμένη.

🔎Η ΜAK έχει έδρα, ιστοσελίδα, σημαία, διεθνείς σχέσεις. Το PNR είναι κυρίως φωνές στο εξωτερικό, ντόπιοι ακτιβιστές που συλλαμβάνονται και εξόριστοι που ανεβάζουν stories στο TikTok.

🔎Ο στόχος όμως παραμένει κοινός: να ακουστούν. Να βγουν από το περιθώριο μιας Αφρικής που προτιμά την αποικιακή ομοιομορφία από τη βερβερική πολυφωνία.

🔎Κι όσο οι κυβερνήσεις σε Αλγέρι και Ραμπάτ συνεχίζουν να παίζουν το παιχνίδι της αντιπαλότητας, οι Βέρβεροι μετατρέπονται από σιωπηλοί παρατηρητές, σε πολύτιμο «υλικό» γεωστρατηγικών υπολογισμών. Στον χάρτη στην αρχή του κειμένου βλέπετε το ποσοστό των ανθρώπων βερβερικής καταγωγής σε κάθε κράτος της βόρειας Αφρικής.

🔎Είναι, τελικά, παράδοξο. Αυτοί που μιλούν τη γλώσσα των προγόνων τους και ζουν στα βουνά, καθορίζουν ισορροπίες που αποφασίζονται σε προεδρικά γραφεία και πρεσβείες.