Η Γκαγκαουζία που δεν φωνάζει, αλλά θυμάται

 

Γκαγκαουζία; Πού βρίσκεται πάλι αυτό; Είναι τέτοιο το όνομα, που κάποιοι θα νομίζουν ότι πρόκειται για ένα μέρος που βρίσκεται μόνο στη φαντασία. Κι όμως, υπάρχει. Δεν είναι τόσο προβεβλημένο, αλλά ο λαός που ζει στη Γκαγκαουζία, οι Γκαγκαούζοι, έχουν κάνει τις επιλογές τους. Και δεν μπορεί να είναι πιο ξεκάθαρες.

🔎Η Γκαγκαουζία βρίσκεται πιο κοντά απ’ όσο νομίζουμε. Πρόκειται για μια αυτόνομη περιοχή στο νότο της Μολδαβίας. Αυτόνομη με όλους τους τύπους, αναγνωρισμένη από την κυβέρνηση της Μολδαβίας εδώ και πάνω από 30 χρόνια. Κι αυτό διότι οι Γκαγκαούζοι είναι κάτι τελείως διαφορετικό από τους Μολδαβούς. Η γλώσσα τους είναι τουρκική (ελάχιστες διαφορές υπάρχουν με την κανονική τουρκική γλώσσα) αλλά είναι η μοναδική τουρκόφωνη ομάδα στην υφήλιο που είναι σε μεγάλη πλειοψηφία Χριστιανοί ορθόδοξοι.

🔎Η Μολδαβία ήλθε στην επικαιρότητα τις τελευταίες εβδομάδες λόγω των βουλευτικών της εκλογών, που πήραν το χαρακτήρα μιας μάχης σε σχέση με την στροφή της χώρας προς την Ευρώπη ή προς τη Ρωσία. Είναι, επίσης, γνωστή για την περιοχή της Υπερδνειστερίας, αυτής της λεπτής λωρίδας γης που ενώ σε όλους τους χάρτες εμφανίζεται ως αναπόσπαστο κομμάτι της Μολδαβίας, λειτουργεί ντε φάκτο σαν ανεξάρτητο κράτος, με ρωσόφωνη πλειοψηφία και προστασία από τις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις.

🔎Η Γκαγκαουζία δεν έχει ρωσικά στρατεύματα στο έδαφός της, δεν επέλεξε ποτέ την οριστική απόσχιση από τη Μολδαβία, αλλά η ρωσοφιλία των Γκαγκαούζων είναι σχεδόν απόλυτη. Στις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές το φιλο-ευρωπαϊκό κόμμα, που νίκησε τελικά με οριακή πλειοψηφία 50,2%, στην περιοχή της Γκαγκαουζίας πήρε μόνο 3,2%! Οι Γκαγκαούζοι δεν έχουν σταματήσει να ενισχύουν τους δεσμούς τους με τη Ρωσία, την οποία θεωρούν προστάτιδα όλου του λαού τους.

🔎Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά. Η Γκαγκαουζία ως αυτόνομη περιοχή είναι ένα σύνολο από τρία γεωγραφικά κομμάτια, που δεν έχουν συνέχεια μεταξύ τους, και συνολική έκταση 1.832 τ.χλμ., δηλαδή είναι ελάχιστα μικρότερη από το νομό Ευρυτανίας. Σ’ αυτή την περιοχή κατοικούν 100.000 άνθρωποι, εκ των οποίων η συντριπτική πλειοψηφία είναι ανήκουν στο έθνος των Γκαγκαούζων.

🔎Αν βάλουμε μαζί και τη διασπορά τους σε άλλες χώρες (Ρωσία, Τουρκία, Βουλγαρία), οι Γκαγκαούζοι δεν υπερβαίνουν τις 120.000. Πρόκειται, δηλαδή, για μικρό έθνος, το οποίο θα είχε εξαφανιστεί αν δεν είχε ισχυρό προστάτη.

🔎Από πού έρχεται το όνομα Γκαγκαούζοι; Μύλος… Δεν υπάρχει μία θεωρία. Για την ακρίβεια, οι μελετητές έχουν καταγράψει… 21 διαφορετικές θεωρίες από πού προέρχεται το όνομα. Άλλοι το συνδέουν με συγκεκριμένο πρόσωπο, έναν Οθωμανό τοπικό άρχοντα που αλλαξοπίστησε, άλλοι με τη φυλή των Ογούζων Τούρκων, άλλοι με γηγενείς Θράκες.

🔎Ένα, πάντως, είναι σίγουρο: Το όνομα «Γκαγκαούζοι» είναι πολύ πρόσφατο. Κανείς δεν είχε καταγράψει τέτοια ονομασία, ούτε καν τοπική, μέχρι τις αρχές του 19^ου αιώνα. Αυτοί που αργότερα ονομάστηκαν Γκαγκαούζοι καταγράφονταν προηγούμενως ως «Τουρκόφωνοι Παλαιο-Βούλγαροι»! Πολύ… αντιτουριστικό για όνομα έθνους, πράγματι.

🔎Η εδραίωση του έθνους των Γκαγκαούζων ήλθε μετά το 1806. Ως τότε ήταν μια εθνογραφική ομάδα, με μια αόριστη τουρκογενή καταγωγή, αλλά χριστιανική θρησκεία. Κι αυτή η θρησκεία έγινε το διαβατήριό τους για τα εδάφη που τελικά έγιναν η πατρίδα τους.

🔎Οι Ρώσοι και οι Οθωμανοί, οι μεγάλες αυτοκρατορίες που επηρέαζαν τα πράγματα στην περιοχή αυτοί, πολεμούσαν πολύ συχνά μεταξύ τους. Σ’ ένα από τα επεισόδια του πολέμου (1806-1812), η Ρωσία κατέκτησε την περιοχή της Βεσσαραβίας, που ταυτίζεται λίγο-πολύ με την σημερινή Μολδαβία, κυρίως το νότιο τμήμα της.

🔎Τα εδάφη αυτά ήταν γόνιμα, αλλά είχαν ένα… ζήτημα: Τα κατοικούσαν συμπαγείς μουσουλμανικοί πληθυσμοί, κυρίως από τη φυλή των Νογκάι. Οι Ρώσοι, λοιπόν, ουσιαστικά «κάλεσαν» χριστιανικούς πληθυσμούς από τα Βαλκάνια να εγκατασταθούν εκεί και τους έταξαν φοροαπαλλαγές και άλλα προνόμια.

🔎Μετά το 1820, λοιπόν, και ως τα μέσα του 19^ου αιώνα, από τα εδάφη της σημερινής Βουλγαρίας πολύς κόσμος μετανάστευσε εκεί δίπλα, στη Βεσσαραβία. Οι βουλγαρόφωνοι ονόμαζαν τους εαυτούς τους Βούλγαρους κι όχι κάτι άλλο, αλλά οι τουρκόφωνοι ονομάστηκαν Γκαγκαούζοι.

🔎Η περιοχή παραμένει πολύ γόνιμη και είναι ονομαστή σε όλα τα Βαλκάνια για τα εξαιρετικά αμπέλια της, που δίνουν φυσικά εξαιρετικά κρασιά. Οι Γκαγκαούζοι μ’ αυτό ασχολήθηκαν πρωτίστως. Και φυσικά, ως υπήκοοι του τσάρου που ήταν, μάθαιναν και ρωσικά, εκτός από την τουρκογενή τους γλώσσα. Με τους βόρειους γείτονές τους, που μιλούσαν ρουμανικά, δεν είχαν πολλά-πολλά.

🔎Όταν η περιοχή πέρασε για λίγο στη Ρουμανία μετά το 1918, οι Γκαγκαούζοι δεν αισθάνθηκαν σπίτι τους. Δεν μιλούσαν ρουμανικά, δεν καταλάβαιναν τη γραφειοκρατία του Βουκουρεστίου, και κοιτούσαν προς βορρά, εκεί όπου τα πάντα λειτουργούσαν στα ρωσικά.

🔎Έτσι, όταν το 1940 ο Στάλιν προσάρτησε ξανά τη Βεσσαραβία, κανείς στην Κομράτ, την μεγαλύτερη πόλη, δεν διαμαρτυρήθηκε. Αντίθετα, για τους περισσότερους ήταν επιστροφή σε γνώριμο σύστημα: εργοστάσιο, σχολείο, στρατός, όλα στα ρωσικά.

🔎Επί Σοβιετικής Ένωσης, οι Γκαγκαούζοι έζησαν ίσως τα πιο ήρεμα χρόνια της ιστορίας τους.
Δεν θεωρούνταν μειονότητα, γιατί ο σοβιετικός πολίτης δεν είχε «εθνότητα» παρά μόνο «ταυτότητα εργασίας». Πολλοί έγιναν μηχανικοί, στρατιωτικοί, δάσκαλοι. Τα παιδιά έπαιρναν υποτροφίες για την Οδησσό ή το Λένινγκραντ.

🔎Στο Κομράτ, τα πορτρέτα του Λένιν δεν κατέβηκαν ποτέ. Και μέχρι σήμερα δεν χρειάστηκε να τα ξανακρεμάσουν, γιατί απλώς δεν τα αφαίρεσαν.

🔎Η Μολδαβία μιλούσε πια για ένωση με τη Ρουμανία. Η ρωσική γλώσσα αποσύρθηκε από τα σχολεία. Κι εκείνοι, για πρώτη φορά, ένιωσαν πραγματικά «ξένοι», υποχρεωμένοι να μάθουν μια γλώσσα που δεν ήξεραν, ούτε ήθελαν να τη μάθουν.

🔎Τον Αύγουστο του 1990, λίγο πριν ακόμα διαλυθεί η Σοβιετική Ένωση, η Γκαγκαουζία ανακήρυξε «Δημοκρατία της Γκαγκαουζίας». Δεν είχε στρατό, ούτε όπλα, ούτε στήριξη από τη Μόσχα. Η κεντρική κυβέρνηση της Μολδαβίας, απασχολημένη με την εξέγερση των ρωσόφωνων στην Υπερδνειστερία, τους αντιμετώπισε κι αυτή αλλιώς: προτίμησε να τους δελεάσει αντί να τους πολεμήσει.

🔎Το 1994 υπογράφηκε νόμος που αναγνώριζε την Αυτόνομη Εδαφική Μονάδα της Γκαγκαουζίας (Gagauz-Yeri), με δικό της κοινοβούλιο και κυβερνήτη. Ήταν ένας σιωπηλός συμβιβασμός: «μείνετε μαζί μας, αλλά με το δικό σας τρόπο». Τα σχολεία τους να διδάσκουν ρωσικά, τα τοπικά κανάλια να αναμεταδίδουν ρωσικά δελτία και με τις εκκλησίες τους να ψάλλουν στα σλαβονικά.

🔎Οι νεότεροι πηγαίνουν να σπουδάσουν στην Αγία Πετρούπολη ή στο Καζάν του Ταταρστάν, όπου τα μαθήματα γίνονται σε μια πολύ συγγενή γλώσσα. Η Μόσχα χρηματοδοτεί πολιτιστικά κέντρα και υποτροφίες. Και κάθε επίσημη επίσκεψη από το ρωσικό ΥΠΕΞ καλύπτεται με τιμές αρχηγού κράτους.

🔎Όταν, λοιπόν, η Μολδαβία υπέγραψε τη συμφωνία σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση το 2014, η Γκαγκαουζία αντέδρασε όπως θα αντιδρούσε μια παλιά σύμμαχος που δεν τη ρώτησαν. Διοργάνωσε το δικό της δημοψήφισμα: Πάνω από 98% ψήφισε υπέρ στενότερης ένωσης με τη Ρωσία και την τελωνειακή της ένωση, και μόλις 2% υπέρ της ΕΕ.

🔎Από τότε, η Γκαγκαουζία λειτουργεί σαν το «ρωσικό ηχείο» μέσα στη Μολδαβία. Δεν είναι αντάρτες, ούτε αποσχιστές. Απλώς ψηφίζουν πάντα εκεί όπου χτυπά η καρδιά της Μόσχας.

🔎Το 2024, όταν η Μολδαβία διεξήγαγε δημοψήφισμα για να εντάξει την ευρωπαϊκή πορεία στο Σύνταγμα, η Γκαγκαoυζία ψήφισε 94,8% «όχι». Στις προεδρικές εκλογές της ίδιας χρονιάς, ο φιλορώσος υποψήφιος Αλεξάντρ Στοϊανόγκλο πήρε σχεδόν 90% εκεί.

🔎Στις κοινοβουλευτικές του 2025, το κυβερνών φιλοευρωπαϊκό κόμμα PAS κατέγραψε στην περιοχή μόλις 3,2%. Tα υπόλοιπα πήγαν σχεδόν εξ ολοκλήρου στα αντι-ΕΕ, ρωσόφιλα ψηφοδέλτια.

🔎Για τους Γκαγκαούζους είναι κάτι αυτονόητο. «Τι περιμένετε; Εμείς πάντα με τη Ρωσία ήμασταν», είπε ένας κάτοικος σ’ ένα τηλεοπτικό ρεπορτάζ, όταν τον ρώτησαν σχετικά. Στη Γκαγκαουζία καταγράφηκαν τα μεγαλύτερα αντι-ΕΕ ποσοστά, μεγαλύτερα ακόμα και από την Υπερδνειστερία που διάλεξε να πορευτεί το δικό της δρόμο.